Шахсий компютерларнинг асосий курилмалари - Информатика и ИТ - Рефераты

Шахсий компютерларнинг асосий курилмалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

509.5 KB

Шахсий компютерларнинг а сосий қ урилмалари Reja: 1. Windows da ishchi stolini sozlash. 2. Matnlar bilan ishlash. Microsoft Word matn muxarriri. 3. Шахси Компютерларнинг А сосий Қ урилмалари

Windows da ishchi stolini sozlash . Windows bilan ishlash uchun, avvalo, u kompyuter xotirasiga chaqirilishi lozim. Windows operatsion tizim bo`lgani uchun ham u kompyuter ishga tushirilishi bilan yuklanadi va ekranda oyna paydo bo`ladi (qobiq dasturlarda maxsus buyrug`lar yordamida ishga tushiriladi, masalan, Windows 3.1, 3.11 uchun MS DOS ning buyrug`lar satrida Win teriladi va Enter bosiladi). Windowsning bu ekrani Ish stoli deb ataladi. Sizning odatdagi ish stolingizdagi hujjatlar, asboblar, yozuv qo g` ozlari va shu kabilar joylashganidek kompyuter ekranida ham ishlash uchun kerak bo`lgan ma'lumotlar joylashtiriladi (yuqoridagi rasmga qarang). Ish stoli ko`rinishi foydalanuvchi tomonidan o`zgartirib turilishi mumkin. U foydalanuvchi tomonidan ko`p ishlatiladigan dasturlarni joylashtirish uchun qo`llaniladi. Windows ish stolining elementlar to`plami kompyuterning sozlovchilari bilan bo g` liq. Windowsda ko`plab elementlarni yodda saqlash, ajratib olish va ular bilan ishlash oson bo`lishi uchun piktogrammalar (yorliqlar) deb ataluvchi mos rasmchalar qo`yiladi. Ularni ko`pincha ikonalar (timsollar) deb ham ataydilar. Ular mos dasturni xotiraga tez chaqirish (yuklash) imkoniyatini beradi. Mualliflar dasturlar uchun ularning mohiyatini ifodalab beruvchi maxsus rasmchalar tayyorlaydilar. hujjat fayllari uchun piktogramma sifatida o`sha hujjat tuzilgan dasturning belgisi ko`rsatiladi. Ish stolida quyidagi elementlar joylashgan bo`lishi mumkin: – papkalar (tizimning va foydalanuvchining papkalari); – hujjat va dastur fayllari; – qurilmalar, papkalar va fayllar uchun yorliqlar. Odatda ekranda tizim papkalari va ko`p murojaat qilinadigan obyektlarning yorliqlari joylashgan bo`ladi. Tizim papkalari (System Folder)-Windows OS tomonidan tashkil etilgan papkalardir. Tizim papkalariga quyidagilar kiradi:

Moy kompyuter (Mening kompyuterim). Bu papka siz ishlayotgan kompyuterning obrazi bo`lib, uning yordamida kompyuter resurslariga (ya'ni, qattiq hamda yumshoq disklar, CD-ROM, tarmoq disklariga, shu kabilarga) ulanish va kirishingiz mumkin. Moy Kompyuter dagi mavjud dasturlar keltirilgan: disk, MS DOS, CD ROM [D:], boshqaruv paneli (Panel upravleniya), printerlar (Printeri), uzoqlashgan tarmoqqa kirish (Udalenniy dostup k seti). Setevoye okrujeniye (Tarmoq doirasi). Bu dastur mahalliy tarmoq kompyuterlari ro`yxatini ko`rib chiqish va ularning resurslariga kirish uchun ishlatiladi. Internet Explorer. Internetdagi WEB sahifalarini ko`rib chiqish dasturi. U Windowsning oxirgi namunalariga kiritilgan. Korzina (Savat) . Olib tashlangan (yo`qotilgan) papka va fayllarni vaqtincha saqlovchi joy bo`lib, kerak bo`lganda qayta tiklash imkonini beradi. Bu savatga Windows vositalari bilan olib tashlangan obyektlar joylashtiriladi. Bundan tashqari, faylni yo`qotish uchun sichqoncha yordamida uni savat belgisiga ko`chirib qo`yish mumkin. DOS vositalari bilan (masalan, komandalar satrida yoki Norton Kommanderda) yo`qotilgan fayllarni bu dastur vositalari bilan tiklash mumkin emas. Savatni doimiy ravishda tozalab turish, ya'ni kerakli fayllarnigina saqlash tavsiya etiladi, chunki bu yerga joylashtirilgan fayllar ham xotirada joy egallaydi. Portfel. Bu dastur ikki kompyuter bilan ish olib borilayotganda fayllarni sinxronlashtirishni (so`nggi namunalarga almashtirishni) ta'minlaydi. Masalan, Siz ishni «uyga» olmoqchi bo`lsangiz Portfel dan foydalanishingiz mumkin. Vxodyashiye (Kiruvchilar) Bu Windowsning xabarlar tizimidir. o`rnatilgan (belgilangan) dasturlarga qarab elektron pochtaning u yoki bu turiga ulanishini ta'minlashi mumkin. Ish stolida Moy kompyuter (Mening kompyuterim) va Korzina (Savat) tizim papkalarining bo`lishi shart. Windowsning tizim papkalari oddiy papkalardan quyidagi xususiyatlari bilan farqlanadi:

– tizim papkalarini yo`qotish mumkin emas; – Korzina (Savat) papkasining nomini o`zgartirib bo`lmaydi (lekin kompyuteringizga Norton Utilities komplektini o`rnatgan bo`lsangiz buni bajarish mumkin); – ba'zi tizim papkalarining kontekst menysida o`ziga xos buyrug`lar mavjud. Masalalar paneli Ish stoli ning oxirgi satri Panel zadach (Masalalar paneli) deb ataladi va unda ishlayotgan masalalar aks ettiriladi (7.3-rasm). Birorta dastur ishga tushirilishi bilan masalalar panelida uning nomi yozilgan tugma paydo bo`ladi. Tugmaning nomi ikki qismdan iborat bo`ladi: dastur nomi va shu dastur yordamida tahrirlanayotgan hujjat nomi. Nom oldida dasturning piktogrammasi aks ettiriladi. Masalalar panelining chap burchagida Pusk tugmasi joylashgan. Bu tugma Windows OS ning bosh menysiga kirishni ta'minlaydi. Agar sichqoncha ko`rsatgichini shu tugma ustiga joylashtirsak, Nachnite rabotu s najatiya etoy knopki (Ishni shu tugmani bosishdan boshlang) degan yozuv paydo bo`ladi. Bundan tashqari, Masalalalr panelida rus, ingliz yoki boshqa alifboni, hamda vaqtni ko`rsatuvchi knopkalar (indikatorlar) mavjud. Masalalar panelini faollashtirish Masalalar panelini quyidagi usullar bilan faollashtirish mumkin: 1) masalalar panelining ixtiyoriy bo`sh joyida sichqoncha tugmasini bitta bosish; 2) Ctrl+Esc tugmalar kombinatsiyasini, ya'ni avval Ctrl va undan so`ng Esc tugmasini bosish; 3) ish stoli faol bo`lgan holda Tab tugmasini bosish. Umuman bu uchta usul bir-biriga ekvivalent emas. Birinchi usul faqat masalalar panelining fonini faollashtiradi. Oxirgi ikkita usul esa Pusk (Start) tugmasini faollashtiradi. Masalalar panelining foni faollashgan vaqtda quyidagi amallarni bajarish mumkin: • Shift+F10 tugmalar kombinatsiyasini bosib, masalalar panelining kontekst menysini ochish mumkin;

•      tugmalari yordamida masalalar panelida joylashgan dastur tugmalarini ajratish va Enter ni bosib uni ishga tushirish mumkin. Masalalar panelini ekran chegarasining xohlagan qismiga: tepa yoki pastga, chap yoki o`ngga joylashtirish mumkin. Panelni boshqa bir joyga ko`chirish uchun uni sichqonchaning tugmasi bilan bosib turgan holda ekranning biror chegarasiga siljitamiz. Kerakli chegara bo`ylab to`g`ri to`rtburchakning konturi paydo bo`lganda, sichqonchaning tugmasini qo`yib yuboramiz. Masalalar panelini kengaytirish ham mumkin. Buning uchun panelning tashqi chegarasini sichqoncha bilan ilib olib, uni boshqa joyga ko`chiramiz. Windows menylari Windowsda foydalanuvchilar 4 turdagi meny bilan ishlashi mumkin: – OS ning asosiy menysi; – barcha obyektlarning kontekst menylari; – dastur menylari; – dastur va hujjat oynalarining, shuningdek, muloqot oynalarining boshqaruvchi menysi. Meny - bu biror operatsiyani bajarish imkonini beruvchi buyrug`lar majmuidir. Meny bandlari orasida buyrug`lardan tashqari qism menyga kirish imkonini beruvchi bandlar ham bo`lishi mumkin. Bu holda biz iyerarxik yoki ichma-ich joylashgan meny bilan ishlaymiz. Buni dasturlarni ishga tushirish menysi misolida ko`rishimiz mumkin. Menylar monitor ekranida joylashishiga ko`ra, vertikal va gorizontal menylarga bo`linadi. Dastur oynalarining menysi gorizontal bo`lib, u sarlavha satrining tagida joylashgandir. Vertikal meny-yuqoridan pastga qarab ochiluvchi menydir. Windowsda vertikal menyning boshqa ko`rinishi, suzib chiquvchi deb nomlangan va pastdan yuqoriga qarab ochiluvchi ko`rinishi ham ishlatilgan. Tizimning asosiy menysi ana shunday menydir. Suzib chiquvchi menyning yana bir turi-kontekst meny deb atalib, u oynaning ixtiyoriy joyida sichqonning o`ng tugmasini bosganda ochiluvchi menydir.

Menylar tizimida ishlatiladigan shartli belgilashlar: – agar meny bandi davomida uch nuqta (...) berilsa, shu band bajarilganda muloqot oynasi ochiladi; – agar meny bandi davomida uchburchak () berilsa, shu band bajarilganda qism meny ochiladi; – agar meny bandi kulrang harflarda yozilgan bo`lsa, menyning shu bandi ayni vaqtda faol emasligini bildiradi; – agar meny bandi davomida tugma yoki tugmalar kombinatsiyasi ko`rsatilgan bo`lsa, u holda menyning shu bandini menyga kirmasdan turib klaviatura yordamida ko`rsatilgan tugmalarni bosib bajarish mumkin. Bu tugmalar akselerator tugmalar (shortcut keys) deyiladi; – meny bandidagi tagiga chizilgan harf tezkor tugma (hot key) deb nomlanadi. Meny faol vaqtda klaviaturadan shu harfni bosib tegishli buyrug`ni bajarish mumkin; – agar meny bandi oldida qalin nuqta (*) yoki (3) belgisi bor bo`lsa, muqobil (alternativ) variantlardan birortasi tanlanganligini bildiradi. Asosiy meny (Start menu) Pusk (Start) tugmasi bosilganda, ekranda Windowsning ish boshlashi uchun kerak bo`ladigan asosiy menysi ochiladi. Unda dasturni ishga tushirish, hujjatni ochish, tizim parametrlarini sozlash, kerakli faylni topish, zaruriy ma'lumotlarni olish va boshqa amallarni bajarish mumkin. Asosiy menyning yuqori qismidagi bo`limidan (rasmdagi Otkrit dokument Microsoft Office, Sozdat dokument Microsoft Office, Yarlik dlya Hypertrm) tashqari barcha bandlari standartdir.

Matnlar bilan ishlash. Microsoft Word matn muxarriri. Kompyuterdan foydalanuvchi ish jarayonida biror xujjatni tez va yuqori sifatida kirill yoki lotin alifbosida tayorlash hamda chop qilish zaruratiga ko'pincha duch keladi. Bunday vaziyatda u Microsoft firmasi tomonidan yaratilgan WORD dasturida ishlashni bilishi lozim. MS WORD - bu matnli xujjatlarni tuzish, ko'zdan kechirish, taxrir qilish va chop etish uchun xizmat qiluvchi xamda Microsoft Office dasturlari guruxiga kiruvchi zamonaviy matn muxarriridir. MS WORD - matnli va grafikli malumotlar ustida yuzdan ortiq operatsiyalarni bajaruvchi xamda matnli protsessorlar sinfiga kiruvchi eng takomillashgan amaliy dasturlardan biri hisoblanadi. MS WORD - yordamida ixtiyoriy ko'rinishdagi xujjatni juda tez va yuqori sifatda tayorlash mumkin. Dasturning yana bir qulaylik tomoni shundan iboratki, unda bir nechta xujjatlar bilan, ya'ni ularni qo'shish, biridan ikkinchisiga kerakli joyni olib ko'chirish, matn oldiga tasvir tushirish, jadval tashkil qilish, turli shriftlar bilan ishlash, xarflarni istalgan shaklda yetarlicha katta formatda chop etish mumkin. Lekin MS WORD - ayrim "kamchiliklar" dan ham holi emas. Masalan: matematik ifodalar va kimyoviy formulalarni kiritishda katta qiyinchiliklar mavjud. Bundan tashqari, juda murakkab strukturali poligrafik (atlaslar, albomlar va jurnal muqovalari) materiallarini tayorlashda noqulaylik yuzaga keladi. Shunday qilib, WORD matn muxarriri ko'magida rus va ingliz tilida xar xil xujjatlar, xat, xisobot, maqola, tijorat xabarlari kabi bir turkum matnli ma'lumotlarni zudlikda tayorlash va chop qilish mumkin. Bu matn muxarriri yordamida o'zbek shriftida va lotin alifbosi asosida, o'zbek tilida xar xil ma'lumotlarni osonlik bilan tayorlash mumkin.

Word matn muxarriri imkoniyatlari. -Matnni kiritish, taxrir qilish va ko'zdan kechirish; -Qator oraliqlari abzatsini o'rnatish; -Avtomatik tarzda matnni saxifalarga bo'lish; -Matn qismni ajratish va uni kerakli joyga nusxalash; -Xujjat mundarijasini tuzish; -Matematik, kimyoviy formulalarni yozish; -Xar xil shriftlarda - oddiy, og'ma, tagiga chizib yozish; -Bir vaqtda bir nechta oynada xujjat tayorlash; -Matnda xar xil shakl, grafik va rasmlardan foydalanish; -Turli ma'lumotli jadvallar tuzish; -Avtofiguralar chizish, titul varaqalarini jihozlash va shu kabi yana bir turkum ishlarni bajarishi mumkin; Word dasturini ishga tushirish va undan chiqish. Word dasturi, odatda, dasturlar dispechorining Microsoft Office bo'limida joylashgan bo'ladi. Word dasturini ishga tushirish uchun "sichqoncha" ko'rsatkichini Word piktogrammasini ustiga keltirilib, uning chap tugmachasi ikki marta bosib, standart usulda ishga tushirish mumkin. Yoxud " Пуск " tugmachasi yordamida " Программы " bandiga kiriladi va dasturlar ro'yxatidan Microsoft Word ko'rsatkich orqali topiladi xamda "sichqoncha" chap tugmachasi bosiladi. Natijada ekranda dastlab Word dasturi zarvaragi so'ngra Wordning ishchi stoli paydo bo'ladi. Microsoft Word dasturi ish stoli. Uskunalar majmuasida Word menyu buyruqlarining deyarli barchasiga mos xamda qo'shimcha amallarni bajarish uchun mo'ljallangan maxsus tugmachalar

joylashgan. Maxsus tugmachalar ustidagi belgilar bajariladigan amallarni ko'rsatib turadi. Masalan, uskunalar majmuasida printer tugmachasi mavjud. Bu tugmachani bosish ekrandagi matnni chop qilishga buyruq beradi. Dasturdan chiqish quyidagi usulda bajariladi. Ko'rsatkichni sistema menyusi ustiga keltirilib, ikki marta bosish bilan: Oyna ilovasining sistema menyusini ochib va Close buyrug'ini tanlash bilan: [Alt]-[F4] klaviatura tugmachalarini birgalikda bosish bilan: Файл buyruqlar to'plamidan Выход buyrug'ini berish bilan: Agar Word oynasini yopish paytida xujjatga ayrim o'zgartirishlar kiritilgan bo'lib, u diskda saqlanmagan bo'lsa, ekranda " Хотители вы сохранить изменения в документе ?" degan savol chiqadi, u xolda o'zgarishni diskda saqlash uchun " Да ", o'zgarishni saqlamaslik uchun " Нет " yoki taxrir qilishni davom ettirish uchun " Отмена " tugmachalari tanlanadi. Matnlarni kiritish va saqlash. Agar buyruqlar satrida argumentsiz Wordni ishga tushirgan bo'lsangiz, u xolda kompyuter yangi xujjatni " Документ 1" shartli nom bilan boshlashni taklif etadi. Ushbu xujjatning shabloni Normal.Dat fayl standart fayl shaklida saqlanadi. Yangi saxifa ochilgandan so'ng kerakli xujjat klaviatura tugmachalari orqali kiritiladi. Odatda, matn klaviatura qurilmasidan terib kiritiladi. Dastlab, ko'rsatkich ekranda kerakli joyga keltiriladi. Kiritilayotgan matn ko'rsatkich turgan joyga joylashadi. Agar kirill alifbosidan lotin alifbosiga o'tish lozim bo'lsa [Alt]-[Shift] tugmachalar majmuasidan foydalaniladi. Klaviatura drayverlari xar xil bo'lganligi sababli, kirill alifbosida lotin alifbosiga o'tish, bazan ikki marta [Shift] yoki [Ctrl] bilan birgalikda bosilganda bo'lishi xam mumkin.

Yangi abzatsdan matnni kiritishni boshlash uchun qator nixoyasida [Enter] tugmachasini bosish lozim, aks xolda ko'rsatkich avtomatik ravishda qator oxiridan yangi qator boshiga keladi. Matndagi keraksiz jumlalarni o'chirish uchun ko'rsatkich mazkur belgi old tomoniga keltiriladi va [Del] tugmachasi yordamida o'chiriladi. Matndagi biror qatorni ikkiga bo'lish uchun bo'linadigan matn maydoniga ko'rsatkich keltiriladi va [Enter] tugmachasi bosiladi. Ikki qatorni birlashtirish uchun birinchi qator oxiriga ko'rsatkich keltiriladi va [Del] tugmachasi bosiladi. Xujjatni tayyorlab bo'lgandan keyin ixtiyoriy nom va DOC kengaytkichi bilan " Сохранит как " buyrugi orqali saqlab qoyishingiz yoki menyudagi fayl bo'limiga kirib, " Сохранит " satrini tanlash yo'li bilan uni xotirada saqlab qo'yishingiz mumkin. Xotirada saqlab qo'yilgan faylni yana taxrir qilish zarur bo'lsa, Word menyusidagi Файл bo'limida Открыть buyrug'i tanlanadi va fayl nomi beriladi. Natijada ish stolida matn xosil bo'ladi. O'z navbatida matnni taxrir qilish yoki chop qilishni davom ettirish mumkin. WD matn muharriri menyusi oltita buyruqdan iborat. Har bir buyruq oldidan uni bajarish uchun bosilishi mumkin bo'lgan klavish (F1, F2, …/10,) ko'rsatilgan. Leksikon matn protsessori menyusi ichma-ich joylashgan buyruqlar tizimiga ega. Ya'ni menyuning biror buyrug'i tanlasa, Menyu satrida qo'shimcha buyruqlar hosil bo'ladi. F10 klavishi bosiladi. Natijada yurgich menyular satriga o'tadi. Yo'nalish klavishlari (chapga yoki o'ngga) yordamida yurgich menyuning "Tekst" menyusining amallari ("yuklash", saqlash" va hakozo) paydo bo'ladi. Yuqorida aytilganlarni hisobga olib matn ko'rinishdagi axborotlarni qayta ishlash usullari va yo'l-yo'riqlarini hozirgi kunda eng mukammal matn protsessorlaridan biri bo'lgan MICROSOFT WORD (qisqacha WORD) matn protsessori misolida ko'rib chiqamiz. U juda ko'p amallarni bajara olishi bilan boshqa matn

protsessorlaridan ajralib turadi. WORD grafik interfeysga ega bo'lib, aksariyat buyruq va amallar "sichqoncha" yordamida amalga oshiriladi. WORD bir vaqtda bir vaqtning o'zida bir nechta xujjat bilan ishlash imkoniyatiga ega. Har bir hujjat "oyna" deb ataladigan ichki maydonida tashkil etiladi. Oynalarning o'lchami va joylashish tartibi foydalanuvchi o'z hohishiga qarab belgilab oladi. MICROSOFT WORD matn protsessorlarining o'zbek tilidagi ifodasi bilan birga qavs ichida rus tilidagi ifodasini berib borishni lozim topdik. MICROSOFT WORD ishga tushirilganda ekranda uning ishchi maydoni va boshqarish paneli hosil bo'ladi. Boshqarish paneli, odatda sarlavha satri, va uskunalar panelidan iborat Uskunalar panelida uskunalar rasmi chizilgan tugmalar bo'lib, Ulardan foydalanish matn protsessori bilan ishlashda qulaylik yaratadi. Sarlavhalar satrida ishlanayotgan hujjatning nomi aks etadi: Menyular satri quyidagilardan iborat. - fayl menyusi - to'g'rilash - ko'rinish - joylashtirish - format - servis - jadval (tablitsa) - oyna (okno) - ma'lumot (spravka) Mazkur menyular hujjatlar tanlashda muhim ahamiyatga ega. Endi har bir menyuning asosiy buyruqlari bilan tanishib chiqamiz Fayl menyusi:

- ochish ( открыть ) - hosil qilish ( создать ) - saqlash (сохранить) - …kabi saqlash (сохранить как) - hujjatlarni chop etish ( печать ) - WORD dan chiqish ( выход ) "To'g'rilash" menyusi quyidagi amallarni bajaradi; - yo'qotish qirqib olish (vo'rezat) - nusxalash (kopirovat) - joylashtirish (vstavit) - matnni izlash va almashtirish (poisk i zamenit teksta) "Ko'rinish" menyusi quyidagi amallarni bajaradi. - hujjatni ko'rish rejimini tanlash buyruqlari; - uskunalar paneli; - kolontitul o`rnatish - hujjat matni tasvirining masshtabini sozlash "Joylashtirish" menyusi quyidagi amallarni bajaradi; - turli ko'rinishdagi matnlar va grafik tasvirlarni hujjat matni ichiga joylashtirish. "Format" menyusi quyidagi amallarni bajaradi. - matnlarni formatlash; - grafiklarni formatlash (ularning rangi va o'lchovini o'zgartirish); "Servis" menyusi quyidagi amallarni bajaradi. - Hujjatlarni tekshirish;

- WORD dasturlarini sozlash "Jadval" quyidagi amallarni bajaradi. - Jadvallarni hosil qilish - To'g'rilash - Formatlash "Oyna" menyusi quyidagi amallarni bajaradi - ochiq xujjatlar oynasini tartibga keltirish; - kerakli oynani hujjatda ishlash; "Ma'lumot" menyusi quyidagi amallarni bajaradi. - WORD dasturi bilan ishlashga doir ma'lumotlarni olishga xizmat qiladi - WORD matn protsessorlarida bir nechta uskunalar paneli bo'lib, asosan ikkita "standart" va "format" uskunalar paneli ko'p qo'llaniladi. Matn protsessorlari yordamida hosil qilingan matn hujjat deb yuritiladi. U rasmiy hujjat bo'lishi shart emas. quyida hujjatlarning asosiy parametrlari keltirilgan: - sahifa o'lchami - sahifa yo'nalishi; - hoshiya - abzats chekinishi; - shrift turi; - shrift o'lchami; - satrlar orasidagi masofa

Sahifa o'lchamlari va hoshiyalar o'rnatilgach, "sahifa parametrlari" muloqot oynasidagi "OK" tugmasi bosiladi. Kerakli shriftni tanlash uchun "FORMAT" menyusiga kirib, "SHRIFT…" amali bajariladi. Ekranda "SHRIFT" muloqot oynasida berilgan shriftlardan biri tanlanadi. "Fayl" menyusidan "hosil qilish" (sozdat) buyrug'i tanlanadi. Natijada matn terish uchun yangi sahifa vujudga keladi. Bu ishni standart uskunalar panelidagi "hosil qilish" (sozdat) tugmasini bosish bilan ham amalga oshirish mumkin. Matnda tinish belgilar va maxsus belgilar ham ishlatiladi. Bu belgilar hammasi klaviaturada mavjud. Kursor harakatini boshqaruvchi yana bir nechta klavishlar bor. Ulardan eng muhimi "ENTER" klavishidir. ENTER" klavishi bosilganda yurgich keyingi qator boshiga ko'chadi. Bu matnda abzats tugab, yangi abzats boshlanganligini bildiradi. "Chapga", "o'ngga", "yuqoriga", pastga, yo'nalish klavishlari mos ravishda siljitadi. Bosh harflarni yozish uchun "SHIFT" klavishini bosishni unutmang. Ba'zan matnning biror qismini faqat bosh harflarda yozishga to'g'ri keladi. Bunday holda, odatda, "CAPS LOCK" klavishidan foydalaniladi. Yozayotgan matnni vaqt- vaqti bilan saqlab turish kerak bo'ladi. Matnli hujjatda tuzatishlar kiritish matnni tahrir qilish deyiladi. Matnni tahrirlashda eng ko'p bajariladigan ish bu ortiqcha belgini o'chirish yoki tushib qolgan belgini oraga joylashtirish. U quyidagicha amalga oshiriladi. 1. Yurgich o'chiriladigan belgi oldiga olib kelinadi. Buning uchun yurgich harakatini boshqaruvchi klavishlardan foydalanamiz. 2. Yurgichni matnning kerakli joyiga "sichqoncha" yordamida" ham o'rnatish mumkin. Buning uchun "sichqon" ko'rsatgichi matnning kerakli joyiga olib boriladi va sichqonning chap tugmasi bosiladi.

3. Yurgich kerakli joyga qo'yilgach bitta yoki bir nechta belgini o'chirish mumkin. Buning uchun DELETE yoki BACKSPASE klavishlari qo'laniladi. Ularning ishlari turlicha. 4. BACKSPASE klavishi bilan yurgichdan chapda joylashgan belgilar o'chiriladi Ba'zi klaviaturalarda BACKSPASE yozuvi o'rniga mazkur klavishga chapga yo'nalgan chiziq chizilgan. 5. DELETE klavishi bilan yurgichdan o'ngda joylashgan belgilar o'chiriladi. Matnga yangi belgilarni kiritish quyidagicha bajariladi: 1. Yurgich matnnig kerakli yeriga o'rnatiladi. 2. Kerakli belgilar klaviaturada teriladi. WORD matn protsessori dasturiy ta'minotiga 50 dan ziyod rasmlar kirgan bo'lib, ulardan turli hujjatlarni bezatishda foydalanish mumkin. Joylashtirish (Vstavka) menyusidan "rasm" (risunok) buyrug'i tanlanadi. Ekranda "rasm joylashtirish" muloqat oynasi paydo bo'ladi. Mazkur muloqot oynasi rasmli fayllar nomlari ro'yxatini ko'rsatib turadi. Ushbu ro'yxatdan biror faylni belgilab, undagi rasm tasvirini ko'rish mumkin. Bu kerakli rasmni tanlash uchun juda qulay. Rasm tanlangach "OK" tugmasi bosiladi. Hosil bo'lgan rasmdan nusha olish, uni o'chirish va o'lchamlarini o'zgartirish mumkin. Belgilangan rasm o'lchamini o'zgartirish uchun "sichqoncha"ni chap tugmasi bosilgan holda qarama qarshi burchak tomonga siljitilsa, rasm kichrayadi, aksincha kattalashadi. Ixtiyoriy jadval n ta ustun va m ta satrdan iborat. Ular o'z navbatida kataklardan tashkil topadi. Jadvalning asosiy elementi - katak. Katakni o'ziga hos mikro hujjat deyish mumkin. Katakka matn yozish, uni formatlash, hatto rasmlar joylashtirish mumkin bo'ladi. Unga faqatgina yangi jadval joylashtirib bo'lmaydi. Jadval katagiga kiritilgan axborotlar ham jadval elementi hisoblanadi. Jadvallar quyidagi amallarni bajarishi mumkin.

- jadvalga yangi ustunlar qo'shish; - jadvalga yangi satrlar qo'shish; - jadval kataklarini birlashtirish; - jadval kataklarini bo'laklarga ajratish; - jadval elementlarini saralash. Таблица menyusidan вставить - таблица buyrug`i tanlanadi. Ekranda вставка таблицы muloqot oynasi paydo bo`ladi. Avval jadval nechta ustun va satrdan iborat bo'lishini aniqlab olish lozim. Ustun va satrlar soni aniqlangach, "jadval" (tablitsa) menyusining "jadval joylashtirish" buyrug'i tanlanadi. Hosil bo'lgan muloqot oynasida ustunlar va satrlar soni kiritiladi va "OK" tugmasi bosiladi. Шахси компютерларнинг а сосий қ урилмалари Компьютернинг асосий қ урилмалари қ уйидагилар: Компьютернинг асосий қ урилмалари: Тизим блоки; Монитор; Клавиатура; Сич қ онча; Системали блокда марказий процессор, оператив (тезкор) хотира, қ атти қ диск, контроллерлар, дискеталар ва лазерли компакт дисклар билан ишлаш учун қ урилмалар ва бош қ алар жойлашади.

Марказий процессор . Компьютернинг энг мухим қ исмини марказий процессор, (яъни процессор ва бош қ арув қ урилмаси) ташкил этади. Дастур ёрдамида берилган маълумотларни ўзгартирадиган, хамма хисоблаш жараёнларини бош қ арадиган хамда хисоблаш ишларига тегишли мосламаларнинг ўзаро ало қ асини ўрнатадиган қ урилма — процессор деб аталади. Арифметик ва манти қ ий амалларни бажариш, хотирага мурожаат қ илиш, дастурдаги кўрсатмаларнинг берилган кетма-кетликда бажарилишини бош қ ариш ва бош қ а амаллар процессор зиммасидадир. Бир сўз билан айтганда, процессор компьютернинг барча ишини бош қ аради ва барча кўрсатмаларини бажаради. Микропроцессор. IBM русумли компьютерларда процессор сифатида одатда Intel фирмаси ёки ўнга мувофик бош қ а фирмаларнинг микропроцессорлари ўрнатилади. Компьютерлар микропроцессор турлари билан фар қ ланади. Микропроцессорларнинг Intel 8088, 80284, 80386SX, 80386, 80486 каби турлари маълум. 193 йилдан бошлаб Intel фирмаси Pentium микропроцессорларини ишлаб чиқариб, IBM компьютерларига ўрнатмоқда. Оператив хотира . Оператив хотира ўзида компьютерда ишлатилаётган дастурлар ва маълумотларни са қ лайди. Маълумотлар доимий хотирадан оператив хотирага кўчирилади, олинган натижалар зарур холда дискка қ айта ёзилади. Компьютер ўчирилиши билан оператив хотирадаги маълумотлар ўчирилади. Дискли жамлагичлар. Маълумотларни са қ лаш, хужжатларни ва дастурларни бир жойдан иккинчи жойга олиб ўтиш, бир компьютердан иккинчисига ўтказиш компьютер билан ишлаганда фойдаланадиган ахборотни доимий са қ лаш учун дисклардаги жамлагичлар ишлатилади. Улар икки турда бўлиб, эгилувчан дисклар (дискеталар) ва қаттиқ дисклардаги жамлагичлар (винчестерлар) деб аталади.

Эгилувчан дисклар (дискета лар)га маълумотларни ёзиш ва улардан маълумотларни ўқиш учун диск юритувчи (дисковод) қурилмаси ишлатилади.Хозирги пайтда компьютерларда, асосан, 3,5 дюймли (89 мм), сиғими 1,44 Мбайт бўлган дискеталар ишлатилиб келинмоқда. Бу дискеталар қаттиқ пластмасса ғилофга ўралган бўлиб, бу уларнинг ишончлилигини ва ишлаш муддатини оширади. 3,5 дюймли дискеталарда ёзишни такидловчи ёки имкон берувчи махсус ўтказгичи мавжуд. Агар тешикча бекилган бўлса маълумотлар ёзиш мумкин, акс холда эса, мумкин эмас. Дискетадан биринчи бор фойдаланганда уни албатта махсус равишда форматлаш, инициализация қилиш керак. Бунинг учун WINDOWSнинг махсус дастури керак бўлади. Қаттиқ дисклардаги жамлагичлар (винчестерлар) компьютер билан ишлаганда фойдаланиладиган ахборотни доимий са қ лашга мўлжалланган. Масалан, операцион тизим дастурлари, кўп ишлатиладиган дастурлар пакетлари, хужжатлар тахрирлагичлари, дастурлаш тиллари учун трансляторлар ва бошқалар. Компьютерда қ атти қ дискнинг мавжудлиги у билан ишлашда қ улайликни оширади. Фойдаланувчи учун қатти қ дискдаги жамлагичлар бир-биридан, яъни дискка қ анча ахборот си ғ иши билан фар қ қ илади. Хозирги пайтда компьютерлар асосан си ғ ими 20 Гбайт ва ундан кўп булган винчестерлар билан жихозланмокда. Файл серверлар нафакат катта сиғимли,, балки тезкор бўлган бир нечта винчестерлар билан жихозланиши мумкин. Дискнинг иш тезлиги икки кўрсаткич билан ани қ ланади: 1. Дискнинг секундига айланишлар сони. 2. Дискдан маълумотларни ўқиш ва ўнга маълумотлар ёзиш тезлиги. Шуни алохида таъкидлаш лозимки, маълумотларга кириш вақти ва ўқиш- ёзиш тезлиги фақат дисководнинг ўзигагина боғлик эмас, балки диск билан ахборот алмашиш канали параметрларига, диск контролерининг тури ва компьютер микропроцессорининг тезлигига хам боғлик.

Контролерлар (махсус электрон схемалар) компьютер таркибига кирувчи турли қ урилмалар (монитор, клавиатура ва бош қ алар) ишини бошқаради. Киритиш-чиқариш портлари ор қ али процессор таш қ и қ урилмалар билан маълумот алмашади. Ички қурилмалар билан маълумот алмашуви учун махсус портлар хамда умумий портлар мавжуд. Умумий портларга принтер, «сичқонча» уланиши мумкин. Умумий портлар 2 хил булади: параллел — LPT1—LPT4 деб белгиланади ва кетма-кет — COM1—COM3. Параллел портлар кириш- чи қ ишни кетма-кет портларга нисбатан тезро қ бажаради. Мониторлар . Компьютер монитори (дисплей) экранга матнли ва график ахборотни чи қ аришга мулжалланган. Мониторлар монохром ёки рангли бўлиб, матнли хамда график холатларда ишлаши мумкин. Матн холатида монитор экрани шартли равишда алохида белги ўринларига (кўпинча 80 та белгили 25 та сатрга) бўлинади. Хар бир ўринга 256 та белгидан бири киритилиши мумкин. Бу белгилар қаторига катта ва кичик лотин алифбоси харфлари, рақамлар, тиниш белгилари, псевдографик рамзлар ва бошқалар киради. Ранг ли матнларда хар бир белги ўрнига ўзининг ва фоннинг ранги мос келиши мумкин. Бу эса чиройли рангли ёзувларни экранга чи қ ариш имконини беради. График холат экранга графиклар, расмлар ва бош қ аларни чи қ аришга мулжалланган. Бу холатда ахборотларни турли ёзувли матнлар шаклида хам чи қ ариш мумкин. Ёзувлар ихтиёрий шрифт, ўлчам, интервал ва бош қ аларга эга бўлиши мумкин.

График холатда экран ёритилган ва ёритилмаган нуқталардан иборат бўлади. Хар бир нуқта монохром мониторларда қорароқ ёки ёруғроқ, рангли мониторларда эса, бир ёки бир неча рангда бўлиши мумкин. Экрандаги нуқталар сони берилган холатдаги мониторнинг хал этиш қобилиятига боғлик. Шуни таъкидлаш лозимки, хал этиш қобилияти монитор экранининг ўлчамларига хам боғлик. IBM русумидаги компьютерларда сўнгги пайтларда керакли сифатга эга бўлган тасвирни хосил қилиш имконини берувчи SVGA ва суюқ кристалли (LCD) мониторлари қулланилмоқда. Қўшимча маълумотлар 20-слайдда келтирилган. Клавиатура . IBM PC клавиатураси фойдаланувчи томонидан маълумотларни ва бош қ арув буйруқларирини компьютерга киритишга мулжалланган қ урилмадир. Клавиатуранинг умумий кўриниши ундаги тугмачалар сони ва жой ланишига қ араб турли хил компьютерларда фар қ қ илиши мумкин, лекин уларнинг вазифаси ўзгармайди . Сич қ онча ва трекбол. Сичқонча ва трекбол компьютерга ахборотни киритишнинг координатали қ у рилмалари хисобланади. Улар клавиатуранинг ўрнини тўлалигича алмаштира олмайди. Бу қ урилмалар асосан икки ёки учта бош қ арув тугмачасига эга. Сич қ ончани уланишининг уч усулини кўрсатиш мумкин. Энг кўп таркалган усул кетма-кет порт ор қ али уланишдир. Шинали интерфейсли сич қ ончалар камрок тар калган. Уларни улаш учун махсус интерфейс ёки «сич қ онча» порти керак бўлади. Учинчи кўринишдаги уланиш PS/2 стилидаги сичқончаларда амалга оширилган. Хозирги кунда улар портатив компьютерларда ишлатилмо қ да. Т рекбол — «агдарилган» сич қ ончани эслатувчи қ урилмадир. Трекболда унинг корпуси эмас, балки шарча харакатга келтирилади. Бу эса курсорни

бош қ ариш ани қ лигини сезиларли равишда оширишга имкон беради. Шу боис трекболга эга бўлган сич қ ончаларга қ изикиш ортиб бормокда. Қўшимча маълумотлар 21-слайдда келтирилган Компьютерлар асосий қурилмалардан ташқари бир қатор атроф қурилмаларига хам эга. Уларнинг баъзилари билан танишиб чиқамиз. Принтерлар. Принтер — маълумотларни қоғозга чиқарувчи қурилма. Барча принтерлар матнли маълумотни, кўпчилиги эса расм ва графикларни хам қоғозга чиқаради. Рангли тасвирларни чиқарувчи махсус принтерлар хам бор. Принтерларнинг қуйидаги турлари мавжуд: матрицали, пурковчи ва лазерли. Матрицали принтерлар якин ва қ тларгача кенг тар қ алган принтерлардан бири эди. Бу принтернинг ёзиш каллагида вертикал тартибда игналар жойлашган. Каллак ёзув сатри бўйлаб харакатланади ва игналар керакли да қ и қ ада бўялган лента орқали қ о ғ озга ўрилади. Натижада қ о ғ озда белги ёки тасвир пайдо булади. Игналар сонига қ араб бу принтерлар бир неча турларга бўлинади: 9 игнали, 24 игнали, 48 игнали. Ғ 9 игнали принтерда ёзув сифати пастрок. Сифатни оши риш учун ёзишни 2 ёки 4 юришда бажариш керак. Ғ 24 игнали принтер сифатли ва тезрок ишлайди. Ғ 48 игналиси ёзувни жуда сифатли чи қ аради. Матрицали принтерлар тезлиги бир бет учун 10 секунд дан 60 секундгача. Пурковчи принтерда тасвир қ о ғ озга махсус қ урилма ор қ али пуркаладиган сиёх томчиларидан юзага келади. Пурковчи рангли принтер сифати лазерли принтерга я қ ин, нархи арзон ва шов қ инсиз ишлайди. Шунинг учун хозирги кунда кўпчилик ундан фойдаланяпти. Тезлиги бир бет учун 15 дан 100 секундгача.

Лазерли принтерлар матнларни босмахона сифати даражасига я қ ин даражада чоп этишни таъминлайди. У ишлаш ну қ таи назаридан нусха кўчирувчи ксероксга якин. Бунда фа қ ат босувчи барабан компьютер буйруғи ёрдамида электрланади. Буёк доначалари зарбланиб барабанга ёпишади ва тасвир хосил бўлади. Тезлиги бир бет матн учун 3 дан 15 секундгача. Расм учун кўпрок, катта расмлар учун 3 минутгача вакт талаб қ илади. Хозирги кунда минутига 15—40 бетгача чоп этадиган лазерли принтерлар бор. Лазерли компакт дисклар . Лазерли компакт дисклар учун диск юритувчи ( CD - ROM )нинг иш принципи эгилувчан дисклар учун диск юритувчиларнинг иш принципига ўхшашдир. CD - ROM нинг юзаси лазер каллакка нисбатан ўзгармас чизи қ ли тезлик билан харакатланади, бурчак тезлик эса каллакнинг радиал жойлашишига қ араб ўзгаради. Лазер нури диск йўлакчаси томон йўналади ва Калтак ёрдамида фокусланади. Химоя қ атламидан ўтган нур диск юзасининг нурини қ айтарувчи алюмин қ атламига тушади. Йўлакчанинг баланд қ исмига тушган нур детекторга кайтади ва нурни сезувчи диод томон йуналтирувчи призма орқали утади. Агар нур йўлакча чукурчасига тушса, у таркалади ва таркалган нурнинг жуда кам қисми оркага кайтиб, нурни сезувчи диодгача етиб келади. Диодда нурли импульслар электр импульсларига айланади: ёру ғ нурланишлар нолларга айланади, хира нурланишлар эса — бирга. Шундай қилиб, мантикий ноль сифатида, текис юза эса мантикий бир сифатида кабул килинади. СD-ROMнинг унумдорлиги одатда унинг бирор вакт давомида маълумотларни ўзлуксиз ўзлаштиришидаги тезлик характеристикалари ва маълумотларга етишнинг уртача тезлиги билан аниқланади. Улар мос равишда Кбайт/с ва мс бирликларда улчанади. Диск юритувчиларнинг унумдорлигини ошириш учун уларни буфер хотира (КЭШ хотира) билан жихозлайдилар. КЭШ хотираларнинг стандарт хажмлари 64, 128, 256, 512 ва 1024 Кбайт.

Диск юритувчининг буфери маълумотларни CD-ROM дан укигандан сўнг, контроллер платаси, сўнгра марказий процессорга жунатишгача бўлган вакт давомида, киска муддатга сақлаш учун махсус хотира хисобланади. Бундай буферлаштириш диск қурилмасига маълумотларни процессорга кичик микдорларда ўзатиш имконини беради. Бу тўғрисида маълумотлар 26- слайдда келтирилган. Аудиоадаптер. Хар қандай мультимедиавий шахсий компьютер таркибида аудиоадаптер платаси мавжуд. Creative Labs фирмаси ўзининг биринчи аудиоадаптерини Sound Blaster деб аталгани учун уларни кўпинча «саундбластерлар» дейишади. Аудиоадаптер компьютерга факат стерефоник овознигина эмас, балки ташки қурилмаларга товуш сигналларни ёзиш имконини хам беради. Аудиоадаптер товуш сигнали даражасини даврий равишда аниқлаб, уни рақамли кодга айлантириб берувчи аналог-рақамли ўзгартиргичга эга. Мана шу маълумот таш ки қурилмага рақамли сигнал кўринишида ёзиб қуйилади. Ушбу жараёнга тескари жараённи амалга ошириш учун рақам-аналогли ўзгартиргич қўлланилади. У рақамли сигналларни аналогли сигналларга айлантириб беради. Фильтрация килингандан сўнг уларни кучайтириш ва акустик колонкаларга ўзатиш мумкин. Модем ва факс-модемлар. Модем-телефон тармоғи орқали компьютер билан алоқа килиш имконини берувчи қурилмадир. Факс-модем — бу, факсимил хабарларни кабул қилиш ва жунатиш имконини берувчи модемдир. Ўзининг ташки кўриниши ва ўрнатилиш жойига қараб модемлар ички ва ташқи модемларга булинади. Сканерлар. Сканер — компьютерга матн, расм, слайд, фотосурат кўринишида

ифодаланган тасвирлар ва бошқа график ахборотларни автоматик равишда киритишга мулжалланган қурилмадир. Сканерларнинг турли моделлари мавжуд. Энг кўп тар калгани — стол усти, планшетли ва рангли сканерлардир. Плоттерлар — бу, компьютердан чикарилаётган маълумотларни қоғозда расм ёки график кўринишда тасвирлаш имконини берувчи қурилмадир. Одатда уни график ясовчи (графопостроитель) деб хам аташади. Юқоридаги қурилмалардан ташқари компьютерга махаллий тармоқка уланиш имконини берувчи тармоқ адаптери, диджитайзер, яъни электрон планшет, джойстик, видиоглаз, рақамли фотоаппарат ва видиокамера каби қурилмалар уланиши мумкин.

Похожие

IBM PC шахсий компьютер курилмалари

Шахсий компютернинг асосий тузилмалари

ЭҲМнинг асосий , кушимча курилмалари ва турлари

Шахсий компютерлар

Шахсий компьютерларнинг архитектуралари