Qattiq disk - Информатика и ИТ - Рефераты

Qattiq disk

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2949.1123046875 KB

Qattiq disk Reja: 1. Qattiq disklardagi jamlagichlarning asosiy komponentlari va ko‘rsatkichlari 2. Qattiq disklardagi jamlagichlarning ishlash tamoyili 3. Diskni bo‘lish va formatlash 4. Windows oilasi operatsion tizimlarining fayl tizimlari 5. Partition Magic dasturi yordamida yangi bo‘limlar yaratish 6. Qattiq diskni o‘rnatish

Qattiq magnit disklardagi jamlagich (QMDJ) yoki vinchester hamda HDD (Hard Disk Drive) kompyuterlar diskli xotirasining asosiy qurilmasi hisoblanadi. Protsessor va tezkor xotira bilan birgalikda vinchester kompyuterning quvvatini belgilaydi. Undan katta hajmli (o‘nlab va yuzlab Gigabayt) axborotni saqlash, kam vaqtda ega bo‘lish (millisekund birliklar), ma’lumotlarni uzatishning katta tezligi (sekundiga o‘nlab-yuzlab megabayt), yuqori ishonchlilik, o‘rtamiyona narxlar va bir qator foydali xususiyatlar talab qilinadi. Egiluvchan disklardan (disketa) farqli ravishda, ularni bukib bo‘lmaydi, shuning uchun qattiq disk nomi kelib chiqqan. Ko‘pchilik qurilmalarda ular yechilmaydigan bo‘ladi, shuning uchun ham ba’zida bunday jamlagichlarni qayd qilingan (fixed disk) jamlagichlar deb ataladi. 1. Qattiq disklardagi jamlagichlarning asosiy komponentlari va ko‘rsatkichlari Qattiq disklardagi jamlagichlarning ko‘plab har xil turlari mavjud, lekin deyarli ularning hammasi bir xil asosiy bog‘lamalardan tashkil topgan. Bu bog‘lamalarning konstruksiyasi, shuningdek, qo‘llanilayotgan materiallar sifati turli xil bo‘lishi mumkin, lekin ularning asosiy ishchi tavsiflari va ishlash tamoyillari bir xil. Qattiq disklardagi jamlagichlar tipik konstruksiyasining asosiy elementlariga (1-rasm) quyidagilar kiradi: – disklar; – o‘qish/yozish moslamalari; – kallak uzatmasi mexanizmi; – disk uzatmasi dvigateli; – boshqaruv sxemali bosma plata; Kallak uzatmasi mexanizmi Mahkamlash tirqishlariHavo uchun tirqish ( havo filtri pastda joylash gan) Boshqarish sxemali plata Dvigatelni boshqarish uchun razyom Elektr ta’minoti razyomi Interfeys razyomiJamlagichga kontrollerni

G‘ilofning yuqori qismi Disklar Shassi O‘qish/yozish moslamalari 1-rasm. Qattiq diskdagi jamlagichlarning asosiy bog‘lamalari. – razyom va kabellar; – konfiguratsiya elementlari. Odatda, disklar disklar uzatmasi dvigateli, kallaklar va kallaklar uzatmasi mexanizmi hda (Head Disk Assembly – disklar va kallaklar bloki) deb nomlangan germetik g‘ilofda joylashadi. Bu blok yagona bog‘lamadek qaralib, uni hech qachon ochishmaydi. HDA blokiga kirmaydigan boshqa bog‘lamalar (bosma plata, old panel, konfiguratsiya elementlari va montaj detallari) yechiladigan hisoblanadi. Qattiq disk ko‘rsatkichini umumiy ko‘rsatkichlarga, ichki tashkiliy ko‘rsatkichlarga, tezlik va unumdorlik ko‘rsatkichlariga ajratish mumkin. Umumiy ko‘rsatkichlarga quyidagi ko‘rsatkichlar kiradi: Formatlangan sig‘im (formatted capacity) Gigabayt (Megabayt) o‘lchanadi va saqlangan foydali axborotning hajmini, ya’ni barcha foydalaniladigan sektorlarning ma’lumotlar maydoni yig‘indisini ifodalaydi. Formatlanmagan sig‘im (unformatted capacity) xizmat axboroti (sektorlar sarlavhasi, ma’lumotlar maydonining nazorat kodlari) bilan birga diskning barcha treklariga yoziladigan maksimal bitlar sonini ifodalaydi. Formatlangan va formatlanmagan sig‘imlarning o‘zaro nisbati trek formati (sektor o‘lchami) bilan aniqlanadi. Amalda faqat disk sektorining standart o‘lchami (512 bayt) uchun ko‘rsatiladigan formatlangan sig‘im qiziqtiradi, ba’zida esa foydalaniladigan sektorlar soni ko‘rsatiladi. Shpindel aylanish tezligi (spindle speed) minutiga necha marotaba aylanishi (Revolutions Per Minute, RPM) bilan o‘lchanadi va qisman unumdorlik (ichki tezlik) to‘g‘risida fikr yuritishga imkon beradi. Keng qo‘llanilgan qattiq disklar uchun bir necha yillar oldin 3600 ayl/min qiymati standart bo‘lgan; hozir odatiy tezlik 4500 va 5400 ayl/min, yanada yuqorisi esa 7200 ayl/min hisoblanadi. ulash razyomi

Unumdorligi juda muhim bo‘lgan joylarda 10 000 va 15 000 ayl/min tezlikdagi disklardan foydalaniladi. Interfeys (interface) jamlagichning ulanish usulini ifodalaydi. Joylashtirilgan kontrollerli jamlagichlar uchun ATA va SCSI (parallel va ketma-ket) interfeyslar tarqalgan, tashqi qurilmalar uchun USB, FireWire va Fibre Channel shinalaridan hamda LPT-portga ulanishdan foydalaniladi. Ichki tashkiliy ko‘rsatkichlarga quyidagilar kiradi: Jismoniy disklar soni ( disks ) yoki ma’lumotlarni saqlash uchun foydalaniladigan ishchi yuzalari (data surfaces). Balandligi katta bo‘lmagan zamonaviy jamlagichlar o‘qish/yozish moslamasi blokini yengillashtirish uchun kam sonli (1–3) disklarga ega. O‘qish/yozish jismoniy kallaklarining soni (read/write heads) ishchi yuzalar soni bilan mos keladi. O‘qish/yozish moslamasi va ishchi yuzalar soni ikkilangan disklar sonidan ham kam bo‘lishi mumkin. Silindrlarning jismoniy soni (cylinders) dastlabki vinchesterlar uchun bir necha yuzdan o‘n minggacha ortdi. Sektor o‘lchami (bytes per sector) odatda 512 baytni tashkil etadi. Trekdagi sektorlar soni (sectors per track) chetdagi zonalardan tashkil topgan. Servobelgining joylashuvi . Ular belgilangan yuzada joylashgan bo‘lishi mumkin (dedicated servo), ishchi yuzaga o‘rnatiladi (embedded ser vo) yoki joylashuvning gibrid variantiga ega (hybrid servo). Tezlik va unumdorlik quyidagi ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi: Qo‘shni trekga o‘tish vaqti (track-to-track seek) millisekundlarda o‘lchanadi va holatga o‘tish tizimi tezligini tavsiflaydi. Zamonaviy qattiq disklar uchun o‘tish vaqti 0,5–2 ms ga teng. Yozish uchun o‘tish vaqti o‘qish uchun belgilangan o‘tish vaqtdan bir necha marotaba kattadir (yanada aniq holatga o‘tishda yozish maqsadga muvofiq). Qidiruvning o‘rtacha vaqti (average seek time) tasodifiy silindrga murojaatlar seriyasi bo‘yicha aniqlanadi. 10000 ayl/min (10K deb belgilanadi) tezlikli vinchesterlar uchun qidiruv vaqti o‘tishning uzoqliligiga bog‘liq holda 0,3 ms

(qo‘shni trekga) dan 12 ms (u chekkasidan bu chekkasigacha) gacha tashkil etadi. Jamlagichning hajmi qancha katta bo‘lsa, shuncha kam qidiruv vaqtiga erishish murakkab bo‘ladi: ko‘p sonli o‘qish/yozish moslamalarini tez ko‘chirish qiyinroq; silindrlarning ko‘p sonli bo‘lishi yo kallaklarni ko‘chirish uzunligini kattalashtiradi, yoki holatga o‘tish aniqligiga bo‘lgan talablarni oshiradi. Maksimal yoki to‘liq qidiruv vaqti (maximum seek time, full seek time) chetki silindrlar orasidagi eng uzoq o‘tishlarga tegishlidir. U qidiruvning o‘rtacha vaqtiga qaraganda taxminan ikki barobar oshadi. Kutishning o‘rtacha vaqti (average latency) sektorning yakka tartibdagi murojaatda, odatda, to‘liq aylanishning yarim vaqtini tashkil qiladi (3600 ayl/min uchun – 8 ms, 7200 ayl/min – 4 ms, 15 000 ayl/min – 2 ms). Ma’lumotlarni uzatishning tashqi tezligi (external transfer rate) kilobayt (megabayt)larda o‘lchanib, sekundiga tashqi interfeys shinasi bo‘ylab uzatiladigan foydali ma’lumotlar, kontroller elektronikasining tez ishlashiga, almashuv ish tartibining interfeysli shina turiga bog‘liq. ATA interfeys uchun PIO Mode 0 almashuv ish tartibida tezlik 3,3 Mbayt/s, PIO Mode 4 ish tartibida – 6,6 Mbayt/s, Ultra-DMA ish tartibida – 33, 66, 100 va xattoki 133 Mbayt/s ni tashkil etadi. SCSI shinasi uchun elektrik interfeys turiga qarab cheklanish tezligi 5, 10, 20, 40, 80, 160 va xattoki 320 Mbayt/s, FibreChannel uchun esa100 va 200 Mbayt/s ni tashkil qiladi. Davomiy unumdorlik (sustained throughput) ko‘p miqdordagi sektorlarning ketma-ket o‘qilishida aniqlanadi. Unga ichki va tashqi tezlik, holatga o‘tish vaqti, sektorga kelishning kechikishi (ushlanishi), holatga o‘tish xatolari soni va o‘qish ta’sir qiladi. Bu tezlikning minimal kafolatlangan qiymati real vaqtda multimedia ilovalari (audio va video ma’lumotlarni yozish va o‘qish) uchun jamlagichni qo‘llash imkoniyatini aniqlaydi. 5400 ayl/min aylanish chastotali vinchesterlar 15– 50 Mbayt/s, 200 ayl/min aylanish chastotali – 20– 60 Mbayt/s, 10 000 ayl/min aylanish chastotali – 40–80 Mbayt/s, 15 000 ayl/min. aylanish chastotali – 40–100 Mbayt/s oqimni ko‘tara oladi. Bu tezlik har doim ichki tezlik va tashqi tezlik chegarasining maksimal qiymatidan past bo‘ladi.

Qurilmaning ishonchliligi (reliability) va saqlanayotgan ma’lumotlarning to‘g‘riligi (data integrity) quyidagi ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi: Birinchi buzilishgacha bo‘lgan vaqtda bajarilgan ish (Power On Hours, POH) faqat qurilmaning ishlash vaqtini hisobga oladi. O‘qishning to‘g‘rilanmaydigan xatolar ehtimolligi (nonrecoverable read errors per bits read) qayta tiklanmaydigan, lekin ESS – nazorati sxemalari tomonidan aniqlangan xatolarning vujudga kelishini baholaydi. O‘qishning to‘g‘rilanadigan xatolar ehtimolligi (recoverable read errors per bits read) 10 11 sanoqli bitlarda birlik tartibiga ega. Akustik shovqin darajasi vinchester tomonidan tarqatiladigan tovush quvvatini (sound po wer) tavsiflaydi. Qo‘llanishi oddiy bo‘lgan vinchesterlar uchun behuda aylanishidagi akustik shovqin (5400 ayl/min aylanish tezligi) 30 dB darajagacha bo‘lgani ma’qul, holatga o‘tishda u 3–4 dB dan oshmagani ma’quldir. Tabiiyki, unumliligi yuqori vinchesterlar (7200 ayl/min) ko‘proq shovqin hosil qiladilar, shuning uchun behuda aylanishidagi akustik shovqin 35 dB darajagacha bo‘lgani ma’qul. Iste’mol quvvati zanjirlarda +5V va +12V iste’mol qilinadigan cho‘qqi va nominal toklari bilan aniqlanadi. Zanjirda iste’mol qilish cho‘qqisi +12 V shpindel dvigateli aylanishida vujudga keladi. Agar kompyuterning elektr manba bloki bu cho‘qqini ko‘tara olmasa (masalan, bir necha vinchesterlarni bir vaqtda ishga tushirilganda) kuchlanish «o‘tirib qoladi», u holda shpindel talab etilgan vaqtda nominal tezlikka o‘ta olmaydi va uni kontroller to‘xtatadi. Motorni «yurgizishga» urinishi takrorlanishi mumkin, bu unga xos bo‘lgan tovushdan ham ma’lum. Yuqori tezlikli vinchesterlar uchun issiqlik ajratilishini hisobga olish kerak, chunki ular uchun maxsus ventilator talab etilishi mumkin. Fizik ko‘rsatkichlari jamlagich g‘ilofining millimetrlarda yoki dyuymlarda (inches) o‘lchanadigan kengligi (width), balandl igi (heigth), chuqurligi (depth) va kilogramm yoki funtlarda o‘lchanadigan og‘irligini (weight) o‘z ichiga oladi. Foydalanish va saqlash shartlari bo‘lishi mumkin bo‘lgan harorat, atmosfera bosimi, namlik diapazonlarini va yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan zarbalar kuchini

aniqlaydi. Foydalanish shartlari (operating conditions) saqlash shartlariga (non- operating conditions) qaraganda ancha qat’iy bo‘ladi. 2. Qattiq disklardagi jamlagichlarning ishlash tamoyili Qattiq disklardagi jamlagichlarda ma’lumotlar o‘qish va yozish uchun mo‘ljallangan universal moslamalar yordamida yo‘laklarga va sektorlarga (har biri 512 bayt) bo‘lingan aylanadigan magnit disklar yuzasidan o‘qiladi va shu yuzaga yoziladi (2-rasm). Odatda, jamlagichlarga bir ne cha disklar o‘rnatiladi va ma’lumotlar har bir diskning ikkala tomoniga ham yoziladi. Ko‘pchilik jamlagichl arda kamida ikkita yoki uchta disklar mavjud (bu holat 4 yoki 6 tarafiga yozish imkonini beradi), lekin 11 tagacha va undan Sektor 2-rasm. Qattiq disklardagi jamlagichning yo‘laklari va sektorlari. Tashqi ko‘proq disklarni o‘z ichiga oluvsilindr (0) chi qurilmalar ham mavjud. O‘rta silindr Diskning hamma tarafida bir xil Ichki joylashtirilgan yo‘laklari silindrga Tashqi yo‘lak (0) O‘rta yo‘lak Ichki yo‘lak moslamalari umumiy o‘zakka yoki 3-rasm. Qattiq disklardagi jamlagichning silindri. ustunga biriktirilgan. Shuning uchun o‘qish/yozish moslamalari

Disklarsilindr birlashadi (3-rasm). Diskning har bir tomoni uchun o‘zining o‘qish/ yozish yo‘laklari mavjud, lekin shu bilan birga hamma o‘qish/yozish bir-biridan mustaqil ravishda aylanmaydi va faqat sinxron harakatlanadi. Qattiq disklarning ko‘pchilik birinchi modellarida aylanishning takrorlanish darajasi 3 600 ayl/min ni tashkil qilgan va hozirgi vaqtgacha qattiq disklar uchun deyarli standart bo‘lib hisoblangan. Ammo hozirgi kunda qattiq disklar aylanish chastotasi oshib ketdi. Hozirgi kunda ko‘pgina seriyali ishl ab chiqarilayotgan shaxsiy kom pyuterlardagi jamlagichlar disklar aylanish tezligi 5 400 ayl/ min ni tashkil etadi. Ishchi tavsifl ari yaxshilangan modellarda disklar aylanish tezligi 7 200 ayl/min gacha yetadi. 10 000 yoki 15 000 ayl/min aylanish tezligiga ega bo‘lgan jamlagichlar odatda faqat samaradorligi yuqori ishc hi stansiyalar va serverlarda qo‘llaniladi. Qattiq diskning normal ishlashida o‘qish/yozish moslamalari disklarga tegmaydi. Ammo elektr manbayining o‘chirilishi va diskning to‘xtatilishi bilan ular disk yuzasiga tushadi. Qurilma ishlayotgan vaqtda o‘qish/yozish moslamasi va aylanayotgan disk yuzasi orasida juda kichik havo yo‘li (havo yostig‘i) paydo bo‘ladi. Agar bu tirqishga chang tushsa yoki tebranish sodir bo‘lsa, o‘qish/yozish moslamasi «to‘liq harakatda» aylanayotgan disk bilan «to‘qnashadi». Agar zarba yetarlicha kuchli bo‘lsa, moslamaning sinishi sodir bo‘ladi. Buning oqibatida ma’lumotlarning bir necha baytlari yo‘qolishi, hatto butun jamlagich ishdan chiqishi mumkin. Shuning uchun ko‘pchilik jamlagichlarda magnit disklar yuzasi legirlanadi va maxsus moy bilan qoplanadi, bu har kungi o‘qish/yozish moslamasi «uchishi» va «qo‘nishi»ni, shuningdek, yanada jiddiy silkinishlarni qurilma ko‘tara olishiga imkon beradi. Magnit disklar paketlari zich yopilgan g‘ilof tarkibida bo‘lganligi va ularning ta’miri ko‘zda tutilmagani sababli ulardagi yo‘laklar zichligi juda yuqori, ya’ni bir dyuymga 96 000 dan va undan yuqori (Hitachi Travelstar 80 GH) bo‘ladi. HDA

bloklari (Head Disk Assembly – disklar va o‘qish/yozish moslamasi bloki) amaliy jihatdan to‘liq sterillik holatidagi maxsus sexlarda yig‘iladi. Yo‘laklar va sektorlar. Yo‘lak – bu diskning bitta tarafidagi bir «halqa» ma’lumotlardir. Diskdagi yozish yo‘lagi axborot saqlash birligi sifatida foydalanish uchun juda kattadir. Shuning uchun diskdagi yo‘laklar sektor deb ataladigan, raqamlangan bo‘laklarga bo‘linadi. Sektorlar soni yo‘laklar zichligiga va jamlagich turiga bog‘liq. Masalan, egiluvchan disklar yo‘laklari 8 tadan 36 tagacha sektorlarni, qattiq disk yo‘laklari esa – 380 tadan 700 tagacha sektorni o‘z ichiga olishi mumkin. Formatlashning standart dasturlari yordamida yaratilgan sektorlar 512 bayt sig‘imga ega. Yo‘laklardagi sektorlarning raqamlanishi noldan boshlanadigan silindr va o‘qish/yozish moslamalaridan farqli ravishda birdan boshlanadi. Masalan, 3,5 dyuym (1,44 Mbayt sig‘imli) formatli HD (High Density) disketa 0 dan 79 gacha raqamlangan 80 ta silindrdan tashkil topgan, diskyurituvchida ikkita o‘qish/yozish moslamasi o‘rnatilgan (0 va 1 raqamlari bilan) va silindrning har bir yo‘lagi 18 ta sektorga bo‘lingan (1–18). Disk formatlanganda har bir sektorning boshi va oxirida ularning raqamlarini, shuningdek, xizmatchi axborotni yozish uchun qo‘ shimcha soha yaratiladi, shunga muvofiq kontroller sektor boshi va oxirini identifikatsiyalaydi. Bu formatlangan va formatlanmagan disk sig‘imini ajratishga imkon beradi. Disk sig‘imi formatlangandan so‘ng kamayadi, chunki jamlagichning ravon ishlashi uchun diskdagi bir qancha maydon xizmatchi axborot uchun zaxiralangan bo‘lishi kerak. Har bir sektorning boshida uning sarlavhasi (prefiks – prefix portion) yoziladi, bu sarlavha orqali sektor boshi va tartib raqami aniqlanadi, oxirida esa ma’lumotlarning butunligini tekshirishda foydalaniladigan tekshiruv (nazorat) yig‘indisi joylashgan natija (suffiks – suffix portion) yoziladi. Ko‘pchilik yangi diskyurituvchilarda sarlavha o‘rniga o‘ziga katta hajmdagi ma’lumotlarni sig‘diruvchi No-ID deb ataluvchi yozuv ishlatiladi.

Ko‘rsatilgan xizmatchi axborot sohalaridan tashqari har bir sektor 512 bayt sig‘imli ma’lumotlar sohasini o‘z ichiga oladi. Quyi darajali (jismoniy) formatlashda hamma ma’lumotlar baytiga ba’zi qiymatlar beriladi, masalan, F6h. Jamlagichlarning elektron sxemalari ba’zi shablonlarni kodlash va dekodlanishini katta qiyinchilik bilan amalga oshiradi, chunki bu shablonlar faqat ishlab chiqaruvchi tomo nidan dastlabki formatlash jarayonida bajariladigan disk yurituv chini testlashda ishlatiladi. Maxsus test shablonlarini qo‘llash ma’lumotlarning oddiy shabloni yordamida topilmaydigan xatolarni aniqlashga imkon beradi. Diskdagi sohalar diskni formatlash vaqtida vujudga keladi. Xuddi shu vaqtning o‘zida ularga xizmatchi axborot ham yoziladi. Diskni formatlash vaqtida har bir sektorning ma’lumotlar sohasi soxta qiymatlar bilan to‘ldiriladi. Disk formatlangandan so‘ng ma’lumotlar sohasiga oddiy yo‘l bilan axborotni yozish mumkin. Sektor sarlavhasi va natijasi tarkibidagi axborotlar oddiy ma’lumotlar yozish operatsiyasida o‘zgarmaydi. Uni faqat diskni qayta formatlash yo‘li bilan o‘zgartirish mumkin. 3. Diskni bo‘lish va formatlash Diskni formatlashning ikki turi mavjud: – jismoniy yoki quyi darajali formatlash; – mantiqiy yoki yuqori darajali formatlash. Qattiq disklar uchun bu operatsiyalar alohida bajariladi. Bundan tashqari uchinchi bosqich ham mavjud bo‘lib, bu bosqich ko‘rsatilgan ikkita formatlash operatsiyalari orasida bajariladigan – diskni bo‘limlarga bo‘lish bosqichidir. Bu bo‘limlarni yaratish bitta kompyuterda bir necha operatsion tizimlardan foydalanilganda talab etiladi. Jismoniy formatlash operatsion tizimning xususiyatlaridan va yuqori darajali formatlash ko‘rsatkichlaridan (turli operatsion tizimlar uchun turli bo‘lishi mumkin) qat’iy nazar doimo bir xil bajariladi. Bu bitta qattiq diskda bir necha operatsion tizimlarni mujassamlashtirishga imkon beradi. Bitta jamlagichda bir necha bo‘limlarni tashkil qilishda ulardan har biri alohida tom (volume) yoki mantiqiy diskni (logical drive) ifodalashi yoki o‘zining

operatsion tizimi boshqaruvi ostida ishlashi uchun foydalanish mumkin. Tizim tom yoki mantiqiy diskga harfli belgilanishni beradi. Shunday qilib, qattiq diskning formatlanishi uch bosqichda bajariladi: 1. Quyi darajali formatlash. 2. Diskda bo‘limlarni tashkil etish. 3. Yuqori darajali formatlash. Quyi darajali formatlash. Quyi darajali formatlash jarayonida diskning yo‘laklari sektorlarga bo‘linadi. Bunda sektorlar sarlavhasi va natijasi (prefikslar va suffikslar) yoziladi, shuningdek, yo‘laklar va sektorlar orasidagi intervallar shakllanadi. Har bir sektorning ma’lumotlar sohasi soxta qiymatlar bilan yoki maxsus ma’lumotlarning test to‘plami bilan to‘ldiriladi. Qattiq diskning yo‘laklaridagi sektorlar soni kontroller va jamlagich interfeysiga bog‘liq bo‘ladi. IDE va SCSI jamlagichlarining deyarli barchasida zonali yozish deb ataladigan yo‘laklardagi o‘zgaruvchi sonli sektorlar ishlatiladi. Markazdan uzoqda joylashgan, ya’ni nisbatan uzun bo‘lgan yo‘lakl ar markazga yaqin joylashgan yo‘lakka qaraganda ko‘p sonli sektorlarni o‘z ichiga oladi. Qattiq disk sig‘imini oshirish usullaridan biri – ichki silindrlar bilan solishtirganda tashqi silindrlarni ko‘p sonli sektorlarga bo‘lishdir. Nazariy jihatdan tashqi silindrlar ko‘p ma’lumotlarni o‘z ichiga olishi mumkin, negaki katta aylana uzunligiga ega (4- rasm). Ma’lumotlarni standart yozishda tashqi yo‘laklar maydoni nihoyatda samarasiz ishlatiladi, negaki sezilarli darajada katta maydon bilan farqlanadigan bu yo‘laklar ichki yo‘laklar kabi xuddi shu ma’lumotlar miqdorini o‘z ichiga oladi. Past darajali formatlashda qattiq disk sig‘imini oshirish usullaridan biri diskning ichki silindrlariga qaraganda diskning tashqi silindrlarida ko‘p miqdordagi sektorlar soni yaratilishidan iborat. Tashqi zona Ichki zonaSektor

Sektor 4-rasm. Barcha 5-rasm. Zonali yozish: yo‘laklaridagi sektorlar yo‘laklardagi sektorlar soni soni bir xil bo‘lgan diskning markazidan ko‘chishi standart yozish. darajasida o‘zgaradi. Zonali yozish usulini qo‘llamaydigan jamlagichlarda, tashqi silindrlarning yo‘laklari uzunligi ichki silindrlarga qaraganda ikki baravar uzun bo‘lishiga qaramay, har bir silindrda bir xil miqdorda ma’lumotlar saqlanadi. Bu xotira qurilmasi sig‘imining noratsional ishlatilishiga olib keladi. Zonali yozishda silindrlar zonalar deb ataladigan guruhlarga bo‘linadi. Diskning tashqi chekkaga yaqinlashishiga qarab yo‘laklar ko‘p sonli sektorlarga bo‘linadi. Bitta zonaga tegishli barcha silindrlarda yo‘laklardagi sektorlar soni bir xildir. Zonalar soni jamlagich turiga bog‘liq. Ko‘pchilik qurilmalarda ular 10 va undan ortiq bo‘ladi (5-rasm). Tarkibida joylashtirilgan disk kontrollerlari mavjud bo‘lgan SCSI va ATA jamlagichlari turli xil sektorlar soniga ega yo‘laklarni formatlash imkonini beradi. Bu tipdagi jamlagichlarga joylashtiriladigan kontrollerlar zonali yozish algoritmini to‘la qo‘llab-quvvatlaydi, bu esa jismoniy silindr, o‘qish/yozish moslamalari va sektorlarni ularga mos holdagi mantiqiy silindr, o‘qish/yozish moslamalari va sektorlar soniga o‘zgartirishga imkon beradi. Natijada jamlagichda bir xil sektorlar soniga ega bo‘lgan yo‘laklar yaratiladi. Diskda bo‘limlarni tashkil qilish. Qattiq diskda yaratilgan bo‘lim lar turli xil fayl tizimlarining quvvatlanishini ta’minlaydi, ulardan har biri diskning ma’lum bo‘limida joylashadi. Har bir fayl tizimida klasterlar yoki xotiraning yagona bloklari deb ataladigan, mantiqiy element bo‘yicha fayl egallaydigan maydonni taqsimlashga imkon beradigan aniq bir usuldan foydalaniladi. Qattiq diskda bo‘limlar soni bittadan to‘rttagacha bo‘lishi mumkin, ulardan har biri bir yoki bir necha tipdagi fayl tizimlarini quvvatlaydi.

Bo‘limlar yaratilgandan so‘ng operatsion tizim vositalari yordamida yuqori darajali formatlashni bajarish kerak. Yuqori darajali formatlash. Yuqori darajali formatlashda operatsion tizim ma’lumotlar va fayllar bilan ishlash uchun strukturani yaratadi. Har bir bo‘limga (mantiqiy disk) tomning yuklash sektori (Volume Boot Sector – VBS), fayllar joylashuvi jadvalining ikki nusxasi (FAT) va o‘zak katalog (Root Directory) kiritiladi. Bu ma’lumotlar strukturasi yordamida operatsion tizim disk maydonini taqsimlaydi, fayllar joylashuvini kuzatadi va diskdagi nosoz joylarni aylanib o‘tadi. Yuqori darajali formatlash – bu formatlash emas, balki fayllar joylashuvining jadvali va disk mundarijasining yaratilishidir. Haqiqiy formatlash – bu quyi darajali formatlash, bunda disk yo‘lak va sektorlarga bo‘linadi. Qattiq diskning quyi darajali formatlashni bajarish uchun disk ishlab chiqaruvchi tomonidan taqdim etiladigan maxsus dastur kerak. 4. Windows oilasi operatsion tizimlarining fayl tizimlari Kompyuterda ishlayotganda biz silindr, o‘qish/yozish moslamasi va sektorlar bilan emas, balki fayllar bilan ishlaymiz. Diskdagi ma’lumotlarga fayllar kabi murojaat qilishni qattiq diskning fayl tizimi vositasi yordamida operatsion tizim ta’minlaydi. Fayl tizimi diskda ma’lumotlar saqlanadigan disk sektorlari va fayl nomlari orasida moslikni o‘rnatish uchun mo‘ljallangan qo‘shimcha xizmat axborotlarini saqlashga asoslangan. Odatda, fayl tizimlari sektorlarga emas, balki klasterlarga asoslanadi. Klaster – bu bo‘linmas manzillash birligini vujudga keltiruvchi sektorlar guruhidir. «Klaster» tushunchasi mantiqiy tushuncha hisoblanadi. Aniq bir qattiq disk uchun klaster o‘lchami uning jismoniy qurilmasidan emas, balki boshqa omillar, shuningdek, foydalanuvchi xohishiga ko‘ra ham aniqlanadi. Windows oilasidagi operatsion tizimlarda 3 xil fayl tizimlari qo‘llaniladi: FAT16, FAT32 va NTFS. – FAT (File Allocation Table – fayllar joylashtirish jadvali);

– FAT32 (File Allocation Table, 32 bit – 32 razryadli fayllar joylashtirish jadvali); – NTFS (Windows NT File System – Windows NT fayllar tizimi). FaT16 fayl tizimi. Bu MS-DOS operatsion tizimidan meros bo‘lib qolgan eng dastlabki fayl tizimidir. Unda har bir faylga mos holda klaster zanjiri qo‘yilgan. Disk maxsus FAT (File Allocation Table – fayllar joylashuvi jadvali) jadvaliga ega, unda har bir klasterga 16 bit maydon ajratilgan. Bu maydon keyingi fayl klasteriga ko‘rsatmani o‘z ichiga oladi. Maxsus belgilar klaster bo‘shligi, yoki yuzasi nuqsonlar tufayli ishlatishga yaroqsiz, yoki faylning so‘ngi klasteri hisoblanishini ko‘rsatishga imkon beradi. Katalogda har bir fayl uchun uning birinchi klaster raqami va faylning so‘nggi klasterida band bo‘lgan maydon hajmi ko‘rsatiladi. Shuning o‘zi fayl to‘liq o‘qilishi uchun yetarli bo‘ladi (6rasm). 6-rasm. FAT asosidagi tizimda fayl ma’lumotlariga kirish. FAT16 tizimi – eng ixcham (minimum xizmat axboroti) va tez tizim. Shuningdek, uning ulug‘ yoshi maksimal universallikni kafolatlaydi; FAT16 uchun belgi qo‘yib chiqilgan qattiq diskni nafaqat MS-DOS yoki Windowsda, balki ko‘pchilik boshqa operatsion tizimlarda ham o‘qish mumkin. Xuddi shunday ommaboplikka boshqa hech qaysi fayl tizimlari ega emas. FAT16 fayl tizimi jiddiy kamchiliklar sababli qo‘llanilmaydi. Birinchidan, klasterlarning umumiy soni 65 536 (2 16 ) dan oshishi mumkin emas. Bu diskning maksimal hajmini va unda joylashgan fayllarning eng so‘ngi sonini cheklaydi. FAT16 fayl tizimi klasterning yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan o‘lchamining kattalashishi yo‘li bilan rivojlandi va oxirgi versiyada 32 Katalog Fayl haqida ma’lumot Faylning birinchi klasteri g a muro j aat Ma’lumotli klasterla rOxirgi klasterdagi ma’luotlar ha j mi Keyingi klasterga murojaat Keyingi klasterga murojaat Keyingi klasterga murojaat Oxirgi klasterga murojaat FATJadvali

Kbaytgacha (Windows NT/2000/XP da 64 Kbaytgacha) hajmga ega bo‘lgan edi. Bunda mantiqiy diskning maksimal hajmi 2 (yoki 4) Gbayt dan oshishi mumkin emas, bu esa zamonaviy tizimlar uchun juda kamlik qiladi. Bundan tashqari, klasterlar faqat butunligicha ishlatiladi. To‘lmagan «klaster qoldig‘i»ni fayl tugagandan so‘ng ishlatib bo‘lmaydi – bu maydon bo‘sh qoladi. O‘rtacha yo‘qotishlar qiymati har bir fayldagi klaster hajmining yarmini, har bir kompyuterda ko‘p bo‘lgan mayda fayllar uchun esa yanada ko‘proq qiymatni tashkil etadi. 1–2 Gbayt hajmli disklar uchun befoyda yo‘qotishlar umumiy hajmning 20–40 foizini tashkil qiladi. Mana shu sabablarga ko‘ra FAT16 fayl tizimi faqat 500 Mbaytdan kichikroq hajmli disklar uchun optimal variant bo‘lib qolmoqda. FAT32 fayl tizimi katta hajmli disklarga mo‘ljallangan FAT16 tizimining takomillashtirilgan versiyasini ifodalaydi. Fayllarni saqlash ning tashkil qilish tamoyili xuddi shunday. Asosiy farqi: FAT jadvalida yozish o‘lchami 1 bit emas, 32 bitni tashkil qiladi. Klasterlar soni 4 milliardga yetishi mumkin, bu o‘z navbatida zamonaviy disklar uchun uning o‘lchamini kichraytirish va unumsiz yo‘qotishlarni kamaytirish imkonini beradi. Mantiqiy diskning mumkin bo‘lgan hajmi (4 Tbayt gacha) ham sezilarli darajada oshadi. Salbiy tarafi FAT jadvali hajmining majburiy kattalashishi va u bilan ishlashning murakkablashishi hisoblanadi. NTFS fayl tizimi. NTFS fayl tizimi (NTFile System – Windows NT fayl tizimi) Windows NT operatsion tizimi uchun yaratilgan. NTFS tizimida bo‘limning umumiy hajmiga jiddiy cheklanishlar yo‘q. Unda klaster o‘lchami va bo‘lim o‘lchami o‘zaro bog‘langan emas. Hajm jihatdan eng katta qattiq diskda klaster sektorga, ya’ni 512 baytga teng bo‘lishi mumkin. NTFS tizimi FAT jadvali o‘rniga MFT (MasterFile Table – fayllarning umumiy jadvali) jadvalidan foydalanadi. Uni fayl sifatida qabul qilish mumkin. U o‘ziga qo‘yilgan murojaatni qo‘shgan holda mantiqiy disk fayllarining to‘liq katalogini o‘z ichiga oladi. MFT jadvali qayd qilingan o‘lcham yozuviga bo‘lingan (odatda 1 Kbayt). Har bir shunday yozuv alohida faylga to‘g‘ri keladi. MFT jadvali uchun

disk boshidan hisoblangan maydonning qayd qilingan bo‘lagi (12%) ajratilgan. Diskning bu qismiga begona axborotlar yozilishi ta’qiqlangan. Shu sababli MFT jadvali qismlanishdan himoyalangan. Uncha katta bo‘lmagan o‘lchamdagi fayllar bevosita MFT jadvalida xizmat ma’lumotlaridan so‘ng, ya’ni blok oxirida saqlanadi. Faylning MFT jadvaliga sig‘magan tarkibi ma’lumotlar oqimi ko‘rinishida taqdim etilgan. Ma’lumotlar oqimi joylashuvi haqidagi axborot, shuningdek, ushbu faylga tegishli bo‘lgan MFT yozuvida saqlanadi (7-rasm). MFT MFT kengaytmasi uchun rezervlangan maydon Ma’lumotlar 7-rasm. NTFS tizimdagi fayl ma’lumotlariga kirish. NTFS tizimi tarkibida bir necha oqimlar bo‘lgan fayllardan foydalanish imkonini beradi. Mana shu oqimlardan biri asosiy hisoblanadi. Masalan, diskga boshqa fayl tizimidagi fayl nusxal anganda, faqat asosiy oqim qayta yoziladi. Lekin agar faqat NTFS tizimidan foydalanilgan bo‘lsa, fayl qo‘shimcha ma’lumotlarni ham o‘z ichiga olishi mumkin. Fayl tizimlarini solishtirish . FAT 16 fayl tizimi kichik sig‘imdagi disklar uchun optimal bo‘lib qolmoqda. U eng tez bo‘lgani uchun, unga o‘lchami mos keladigan disklarda bo‘sh qolgan klasterlar hisobiga maydon yo‘qotishlardan voz kechish imkoni bo‘lsa, ishlatilishi mumkin. Shuningdek, bu tizimdan turli xil operatsion tizimlar foydalanayotgan disklarda qo‘llashga to‘g‘ri keladi, masalan, ko‘p tizimli kompyuterlarda. Katta o‘lchamli disklar uchun FAT32 yoki NTFS tizimlari qo‘llaniladi, bunda tanlash muammosi birinchi darajada turmaydi. Windows 95/98/Me oilasi operatsion tizimlari faqat FAT32 ni qo‘llaydi. Windows NT/2000/XR oilasi uchun ko‘plab operatsion tizimlar vositalari foydalanish uchun optimallashgan NTFS tizimi «qadrdon» hisoblanadi. Bu holda FAT32 tizimini qo‘llanilishi moslashuvchanlik talablari bilan belgilanadi.

«Issiqxona» sharoitlarida NTFS fayl tizimi yanada samaralidir. Birinchidan, NTFS tizimida fayl operatsiyalarining ishonchliligi yuqoridir. Diskga yozish tizimi shunday tashkil qilinganki, fayl tizimida mantiqiy xatolarning vujudga kelishi mustasno. Tizim hatto to‘satdan elektr manbayi o‘chib qolganida ham kelishmovchilikdan kafolatlangan. Bunda oxirigacha olib borilmagan har qanday operatsiyani «yurgizish» imkonini beruvchi, tranzaksiyalar mexanizmidan ifoydalanish yo‘li bilan erishiladi. Ikkinchidan, NTFS fayl tizimi katta o‘lchamdagi kataloglar va katta ma’lumotlar hajmi bilan samarali ishlaydi. Aksincha, kichik hajmdagi disklar bilan ishlash samaradorligi katta emas. Bunda tezkor xotiraga bo‘lgan talablar juda katta: agar kompyuter xotirasi hajmi 128 Mbaytdan oshmasa, NTFS afzalliklaridan to‘liq hajmda foydalanib bo‘lmaydi. FAT32 va NTFS fayl tizimlarida fayllarni fragmentatsiyalashning ta’siri nihoyatda jiddiy. Fragmentatsiyalash bilan belgilangan unumdorlikning pasayishi, FAT16 tizimiga qaraganda yuqori, garchi bu avva lambor, ma’lumotlar hajmining o‘sishi bilan bog‘liq. Ayniqsa, qismlash muammosi NTFS tizimidan foydalanganda vujudga keladi. Kataloglarga disk maydonining kattagina hajmi ajratilganligi uchun, kataloglarni ham qismlash mumkin. Garchi NTFS tizimi qismlangan ma’lumotlar bilan deyarli qo‘shimcha xarajatlarsiz uddalagan bo‘lsa ham, qattiq disk o‘qish/yozish moslamasi holatiga o‘tish bo‘yicha mexanik operatsiyalar bari bir ma’lumotlardan foydalanish tezligini kamaytiradi. Windows NT/2000/XP oilasi operatsion tizimlari tarkibiga kiritilgan standart defragmetatsiyalash algoritmi optimal emas. 5. Partition Magic dasturi yordamida yangi bo‘limlar yaratish Qattiq diskdan foydalanishning qulayligi uning barqarorligi bilan bog‘liq. Disk bir marotaba formatlanganidan so‘ng, undan uzoq vaqt mobaynida qo‘shimcha sozlashlarsiz foydalaniladi. Agar vaqt o‘tishi bilan qattiq diskning holati qoniqtirmasa, diskning ma’lumotlar zaxirasi nusxasini yaratish va uni qaytadan formatlash mumkin. Har doim ham diskni to‘liq qayta formatlashning imkoni bo‘lmaydi. Bu zaxira nusxa yaratish uchun mos keladigan jamlagichning yo‘qligi,

kompyuterga «moslashib ketgan» dasturlarning ko‘pchiligini qayta o‘rnatish imkonining yo‘qligi yoki boshqa sabablar bilan bog‘liqdir. Windows operatsion tizimining standart vositalari diskning mantiqiy tarkibini uni qayta formatlamasdan o‘zgartirish imkoniyati va mavjud ma’lumotlarni yo‘qotishlarsiz taqdim etmaydi. Biroq umuman olganda bunday operatsiyani amalga oshirish imkoni bor. Xususan bunday turdagi harakatni Partition Magic (http://www.powerquest. com/) dasturi bajarishga imkon beradi . Bu dastur o‘rnatilganidan so‘ng foydalanuvchi kompyuterning mantiqiy disklar ko‘rsatkichlari dinamik boshqaruvni qo‘lga oladi (8-rasm) . 8-rasm. Partition Magic dasturining asosiy oynasi. Eng qulayi kerakli operatsiyalarni ustalar yordamida bajarish. Bunga oynaning chap qismida joylashgan tugmalar imkon beradi. Ular yordamida quyidagilarni bajarish mumkin: – Создать новый раздел (Yangi bo‘lim yaratish). Bu usta qattiq diskda yangi bo‘lim va mantiqiy disk yaratish imkonini beradi. Bu bo‘limni tashkil qilish uchun oldin bo‘linmagan maydondan ham, boshqa mantiqiy disklar bo‘sh joyidan ham foydalanish mumkin. – Изменить размер раздела (Bo‘lim o‘lchamini o‘zgartirish). Mavjud bo‘lgan mantiqiy disklar va bo‘limlarning o‘lchamini o‘zgartirishga imkon beradi. Bo‘lim boshqa bir bo‘lim hisobiga yoki oldin taqsimlanmagan maydon hisobiga kattalashishi mumkin. Qattiq diskda mantiqiy disk

o‘lchamining kamayishida taqsimlanmagan maydon vujudga keladi yoki uning hajmi ortadi. – Перераспределить место (Maydonni qayta taqsimlash). Oldingi ustaning soddalashgan varianti. Barcha ko‘rsatilgan disklarda operatsiya bajarilganidan so‘ng bo‘sh joy teng taqsimlangan bo‘ladi. – Объединить разделы (Bo‘limlarni birlashtirish). Qattiq diskda ketma-ket joylashgan ikkita mantiqiy disklarni bitta mantiqiy diskka birlashtiradi. Ikkinchi mantiqiy diskdan olingan ma’lumotlar birinchi diskda yuqori darajadagi katalogni hosil qiladi. Tavsiflagan ustalar yordamida bajarilishi mumkin bo‘lgan operatsiyalar qandaydir ma’lumotlarning yo‘qotilishiga yoki ulardan foydalanish usulini o‘zgarishiga olib kelmaydi. Partition Magic dasturi qattiq diskdagi ma’lumotlar yo‘qolishining oldini olish uchun imkon qadar barcha choralarni ko‘radi, qattiq diskning mantiqiy tuzilishini o‘zgartirish bo‘yicha operatsiyalar bari bir ham ma’lumotlar uchun muayyan xavf- xatar bilan bog‘liqdir. Bu xavf Partition Magic dasturi bilan parallel ishlovchi boshqa dasturlar yoki kompyuter manbasining o‘chib qolishi xavfi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Imkon qadar barcha ehtiyot choralarni ko‘rish, shuningdek, qimmatli ma’lumotlarni zaxiraga nusxalash haqida o‘ylash kerak. Ko‘p tizimli kompyuter. Partition Magic dasturini ishlatishning o‘ziga xos varianti ko‘p tizimli kompyuter, ya’ni bir necha operatsion tizimlar bilan ishlashni ta’minlovchi kompyuterlar yaratilishidan iborat. Kerakli operatsion tizim tanlovi bevosita kompyuter yoqilganidan so‘ng amalga oshiriladi. Yuklanayotgan tizim tanlovi mexanizmi bo‘limlar jadvalida to‘rtta bo‘lim berilishi mumkinligiga asoslangan, bu vaqtda operatsion tizim u yerda bitta asosiy va bitta qo‘shimcha bo‘limlarni ko‘rishni kutadi. Tizimning boshlang‘ich yuklash davrida Partition Magic dasturi tarkibiga kiruvchi Boot Magic maxsus vositasi qaysi operatsion tizimning yuklanishi mo‘ljallanayotganligini so‘raydi, unga mos bo‘lgan bo‘limni faollashtiradi, boshqa operatsion tizimlarni yuklanishiga javob beruvchi bo‘limlarni yashiradi. Bunda yashirilayotgan bo‘limlar hajmi uncha katta

bo‘lmasligi mumkin, chunki ular faqat operatsion tizimning yuklanishini ta’minlovchi fayllarni o‘z ichiga olishi mumkin. Shunday qilib, bitta kompyuterda uchta turli operatsion tizimlarning ishga tushishini ta’minlash mumkin, masalan Windows, Linux i OS/2. 6. Qattiq diskni o‘rnatish IDE vinchesterini o‘rnatish. Tizimli platada vinchesterni ulash uchun IDE- interfeysli bitta yoki ikkita 40 kontaktli razyom mavjud. Ulash jarayoni 9-rasmda ko‘rsatilgan. Kabeldagi birinchi simni va tizimli platadag i razyomning birinchi kontaktining mosligini albatta tekshiring. Bitta vinchesterni o‘rnatishda shleyfni birinchi IDEinterfeysga ulash kerak. Ikkinchi IDE- interfeysga qoidaga ko‘ra kompakt-disk uzat masi (privod) ulanadi. Barcha zamonaviy vin- 9-rasm. Tizimli plataga IDE shleyfining chesterlar uchun 80 ta simli ulanishi. shleyf ishlatish talab qilinadi. 10-rasm. Vinchester 11-rasm. Vinchesterning ulanishi. ishlash tartibini tanlash uchun jamperlar o‘rnatish. Vinchester 40 ta simli shleyfni qo‘llasa, maksimal mumkin bo‘lgan tezlik bilan axborotni yubora olmaydi. Vinchesterni o‘rnatishda birinchi bo‘lib, uning ish tartibini, ya’ni Master yoki Slave ( Cable ish tartibi nihoyatda kam ishlatiladi) ni o‘rnatish kerak. Yagona tizim vinchesteri uchun Master ish tartibi o‘rnatiladi. 10-rasmda pinset yordamida

vinchesterning ishlash tartibini aniqlovchi jamper o‘rnatilishi ko‘rsatilgan. Jamperlar kombinatsiyasining sxemasi har doim vinchesterning germobloki qopqog‘ida yoki hujjatlarida keltiriladi. 11-rasmda ko‘rsatilganidek, vinchesterga elektr manbayi razyomi va interfeysli shleyf ulanadi. Deyarli har doim shleyfning birinchi simi (qizil yoki qora rang) manba razyomiga yaqin turadi. SATA vinchesterini o‘rnatish. 12-rasmda ko‘rsatilganidek, SATA (Serial ATA) interfeysini quvvatlovchi tizimli platalar SATA- 12-rasm. Tizimli platada SATA razyomi. 13-rasm. SATA axborot 14-rasm. SATA-qurilmasi uchun kabeli. manba razyom. interfeysi uchun qo‘shimcha razyomlarga ega. Har bir bunday razyomga faqat bitta qurilma ulanadi. SATA-interfeysning axborot kabeli 13-rasmda ko‘rsatilgan. Kabeldagi ikkala razyom ham bir xil. SATA- qurilmaga elektr manbayini ulash uchun 14-rasmda keltirilgan razyom ishlatiladi. Agar SATAinterfeysli vinchester IDE-interfeysli vinchester kabi qo‘shimcha elektr manbayi razyomiga ega bo‘lsa, u holda foydalanuvchi xohishiga ko‘ra faqat bitta elektr manbayi razyomini ulash kerak. 7. Vinchesterni sovitish tizimlari Ko‘p hollarda vinchester majburiy sovitishni talab qilmaydi, lekin zamonaviy vinchesterlar ishining ishonchliligini oshirish uchun germoblok va kontroller

platasini sovuq shamolni puflab turadigan qo‘shimcha ventilatordan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Vinchesterning me’yorda ishlashi uning g‘ilofi harorati 50°C dan yuqori bo‘lmagan va 0°C dan past bo‘lmagan harorat ta’minlanadi. Vinchesterda nafaqat aylanayotgan disklar va dvigatel, balki vinchesterga to‘xtovsiz murojaat qiladigan boshqaruv mikrosxemalari ham 80°C dan ortiq haroratgacha qiziydi. Vinchesterning ishdan chiqishining tez uchraydigan sababi shundaki, dvigatelni boshqaruvchi mikrosxema qizib ketadi va ishdan chiqadi, ba’zida hatto mikrosxemaning plastmassa g‘ilofi ham yoriladi. Aylanayotgan disklar qiziganda, undan magnit qatlamning mikroskopik bo‘laklari uchib ketadi, bu ko‘p sonli «yomon» sektorl arning paydo bo‘lishiga olib keladi. Zamonaviy vinchester majburiy tartibda to‘rtta kalta vintlar bilan kompyuter g‘ilofiga ishonchli mahkamlanishi kerak (15-rasm). Bu mexanik vibratsiya darajasini kamaytirish va vinchester germoblokini samarali sovitishga imkon beradi. Umuman mahkamlanmagan yoki yomon mahkamlangan vin- 15-rasm. G‘ilofga vinchesterni mahkamlash. ches ter nafaqat maksimal unumdorlikni ko‘rsata olmaydi, balki juda tez ishdan chiqadi. Ikki yoki undan ko‘p vinchesterlar o‘rnatilayotganda ularni qattiq rezina qistirma orqali o‘rnatgan ma’qul, bu ishlayotgan vinchesterlarning bir-biriga ta’sir qilishini kamaytirishga imkon beradi. Vinchesterlarni o‘rnatish uchun ko‘p joyli Midi Tower tipidagi g‘iloflarda bu ko‘zda tutilgan. Vinchesterni sovitish uchun qo‘shimcha bir necha sovitish tizimlari variantlari mavjud. Bu usullardan biri 16-rasmda ko‘rsatilgan. Sovitish tizimini o‘rnatayotganda avvalo vinchester manbasi razyomiga ventilator manbayi shtekerini ulash, so‘ngra vinchesterning kontrolleri

elementlariga ziyon yetkazmaslikka harakat qilib, vinchesterga sovitish bog‘lamasini ehtiyotkorlik bilan o‘rnatish kerak. Sovitish tizimi vinchesterga to‘rtta vint yordamida mahkamlanadi va g‘ilof ichidagi vinchester uchun mo‘ljallangan joyga ehtiyotkorlik bilan qo‘yiladi. 16-rasm. Vinchesterga sovitish qurilmasini o‘rnatish. Bunday tizimning asosiy kamchiligi – ikki oydan so‘ng tizimda ko‘p miqdorda to‘planadigan changdan vinchester va ventilatorni muntazam tozalash zaruratidir. Bundan tashqari, ventilatorning yomon podshipniklarida vinchesterga mexanik vibratsiyaning ortiqcha darajasi ta’siri qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Скотт Мюллер. Модернизация и ремонт ПК, 18-е издание. : Пер. с англ. – М. : ООО «И.Д. Вильямс», 2009. – 1280 с. 2. Евсеев Г.А., Симонович С.В . Познай свой компьютер – Диагностика, модернизация, настройка. – СПб.: Питер, 2003. – 480 с. 3. Мураховский В.И . Сборка, настройка, апгрейд современного компьютера. Изд. 2-е, дополненное и переработанное. – М.: «ДЕСС КОМ», 2000. – 288 с. 4. Гук М.Ю. Аппаратные средства IBM PC. Энциклопедия. 3-е изд. – СПб.; Питер, 2006. – 1072с. 5. Асмаков С.В., Пахомов С.О. Железо 2010. Компьютер Пресс рекомендует. – СПб.; Питер, 2010. – 1416с. 6. Соломенчук В.Г., Соломенчук П.В . Железо ПК 2010 – СПб.: БХВ – Петербург, 2010. – 448 c. 7. Избачков Ю., Петров В . Информационные системы. Учебник для вузов. 2-изд. СПб.: 2005. – 656с. 8. Бройдо В.Л . Вычислительные системы, сети и телекоммуникации. Учебник для вузов. 2-изд. – СПб.: Питер, 2005 – 703с.

Похожие

Disklarga xizmat ko’rsatuvchi dasturlar

Ma`lumotlarni xotirada saqlash qurilmalari. Fayllar

Disklar bilan ishlash skanerlash defragmentasiyalash tozalash formatlash mantiqiy qisimlarni yaratish va o’chirish

Xizmatlar xizmatlar bilan ishlash

Yacheykalar, fayllar va kataloglar bilan ishlash