Ma`lumotlarni xotirada saqlash qurilmalari. Fayllar - Информатика и ИТ - Рефераты

Ma`lumotlarni xotirada saqlash qurilmalari. Fayllar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

155 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Disklar, ularning turlari 2. Magnit disklardagi yig`uvchilar 3. Diskda ma`lumotni adreslash 4. E giluvchan magnit disklardagi yg`uvchilar 5. Qattiq, magnit disklardagi yig`uvchilar 6. Optik disklardagi yig`uvchilar 7. Raqamli DVD videodisklari 8. FAT32 fayllar sistemasi 9. Jamlovchi tezligi 10. Klaster hajmi 11. NTFS fayllar sistemasi

www.arxiv.uz 1. DISKLAR, ULARNING TURLARI Tashqi xotira qurilmasi yoki boshqachasiga aytganda, tashqi eslab qolish qurilmasi (TEQQ) juda xilma-xildir. Ularni bir qator belgilar bo`yicha tasniflash mumkin: tashuvchi ko`rinishi bo`yicha, konstrukciya tipi bo`yicha, ma`lumotlarni yozish va o`qish tamoyili bo`yicha, murojaat qilish usuli bo`yicha va h.k. Tashuvchi - ma`lumotlarni saqlash qobiliyatiga ega bo`lgan moddiy ob`ektdir. .. Ғ .. Ғ AppData Ғ Local Ғ Documents and Settings Ғ VASI Ғ Application Data Ғ Microsoft Ғ Word Ғ Documents and Settings Ғ ZAF Ғ Diplom_2005 Ғ ERKIN_AKA Ғ Ofis texnikasi Ғ mn Ғ darslik Ғ album Ғ album Ғ km Ғ 2354____.JPG Tashuvchining tipiga bog`liq ravishda barcha TEQQ larni magnit lentadagi yig`uvchilar va diskli yig`uvchilarga ajratish mumkin. Magnit lentadagi yig`uvchilar o`z navbatida, ikki turli bo`ladi: bobinali lentadagi yig`uvchilar va kassetali lentadagi yig`uvchilar (strimerlar). SHK da faqat strimerlar ishlatiladi. Disklar bevosita murojaat qilinadigan ma`lumotni mashinali tashuvchilarga taalluqlidir. «Bevosita murojaat» tushunchasi shuni bildiradiki, SHK qidirilaetgan ma`lumot boshlanadigan yoki yangi ma`lumotni yozish lozim bo`lgan yo`lakchaga yozishҒo`qish kallagi qaerda joylashishidan qaty nazar bevosita «murojaat qilishi» mumkin. Disklardagi yig`uvchilar xilma-xildir:  disklarda yoki disketalarda;  qattiq magnit disklardagi yig`uvchilar yoki vinchesterlar;  almashinadigan qattiq, magnit disklardagi yig`uvchilar, ularda Bernulli effekti ishlatiladi;  floptik disklardagi yig`uvchilar, boshqachasiga floptical-yig`uvchilar;

www.arxiv.uz  o`ta yuqori zichlikdagi yozuvli yig`u uvchilor boshqachasiga, VHD- yig`uvchilar;  optik kompakg-disklardagi CD ROM (Compact Disk) yig`uvchilar;  CC WORM tipidagi (Continnous Composite Write Once Read Many, bir marta yozish-ko`p marta o`qish) optik disklardagi yig`uvchilar;  magnit optik disklardagi yig`uvchilar (MODY);  raqamli videodisklardagi DVD (Digital Versatile Disk) yig`uvchilar va b. 2. MAGNIT DISKLARDAGI YIG`UVCHILAR ..Ғ..ҒAppDataҒLocalҒDocuments and SettingsҒVASIҒApplication DataҒMicrosoftҒWordҒDocuments and SettingsҒZAFҒDiplom_2005ҒERKIN_AKAҒOfis texnikasiҒmnҒdarslikҒalbumҒalbumҒkmҒ2412____.JPG MD markazidan bir xil masofada joylashgan MD yo`lkalar yig`indisini «cilindr» deb ataladi. Har bir yo`lakcha sektorlarga bo`lingan. Har bir sektorda 128, 256, 512 yoki 1024 bayt joylashtirilishi mumkin, lekin odatda 512 bayt qiymatlar joylanadi. ..Ғ..ҒAppDataҒLocalҒDocuments and SettingsҒVASIҒApplication DataҒMicrosoftҒWordҒDocuments and SettingsҒZAFҒDiplom_2005ҒERKIN_AKAҒOfis texnikasiҒmnҒdarslikҒalbumҒalbumҒkmҒdisk tuzulishi.JPG MDY va AX o`rtasidagi qiymatlarni almashish ketma-ket butun sondagi sektorlar bilan amalga oshiriladi. Ma`lumotni yozishda va o`qishda MD o`z o`ki atrofida aylanadi, magnit kallakni boshqaradigan mexanizm esa uni ma`lumotni yozish yoki o`qish uchun tanlangan yo`lkaga olib keladi. Magnit diskdagi ma`lumotni o`qish va yozish qurilmasi diskovod deb ataladi.

www.arxiv.uz Uzining asosiy tavsifi - axborot sikinidan tashqari, diskli yig`uvchilar ikkita vaqt ko`rsatkich bilan: murojaat qilish vaqti va qatorasiga o`qish tezligi bilan tavsiflanadi. Diskdagi ma`lumotga murojaat qilish vaqti (access time), ya`ni diskovod qiymatlarni o`qishni boshlagunga qadar sarf qiladigan vaqti bir necha tashkil etuvchilardan iboratdir: - magnit kallakni kerakli yo`lkaga siljish vaqti (seek time); - kallakni o`rnatish va uning tebranishini so`ndirish vaqti (setting time); - aylanishni kutish vaqti (rotatoin latemy) - diskning aylanishi natijasida kerakli sektor kallak ostiga tug`ri kelish momentini kutish. Ma`lumotga murojaat qilingandan keyin uni ketma-ket satrlab o`qish amalga oshiriladi - yaxshi diskovodlar sekundiga 1 Mbayt va undan yuqori satrlab o`qish tezligini (transfer rate) ta`minlaydi. Disklardagi qiymatlar fayllarda saqlanadi, ular shu ma`lumotlarni tashuvchilardagi xotira uchastkalari (soxa, maydon) bilan odatda bir-biriga tenglashtiriladi. Yaratilgan faylga xotira maydoni klasterlarni aniqlangan soniga juft qilib ajratiladi. Klaster - ma`lumotlarni diskda joylashtirishning eng kichik birligi bo`lib, u yo`lkani bir yoki bir nechta yonma-yon sektorlaridan tashkil topgan. Bitta faylga ajratilgan klasterlar diskli xotirani istalgan bo`sh joyida joylashishi mumkin va albatta yonma-yon bo`lishi shart emas. Diskdagi tarkatilgan klasterlarda saqlanayotgan fayllar lavholashtirilgan deb ataladi. 3. DISKDA MA`LUMOTNI ADRESLASH BIOS tizimida 3 o`lchamlik cilindr (yo`lka), magnit kallagi (disk tomoni), sektor nomeri. DOS tizimida tashqi 0-cilindrdan (yo`lqadam), 0-kallak, 1- sektordan boshlab sektorlarni satrlab ketma-ket nomerlash. Har bir disketada 2 ta soxani: tizimli va qiymatlar soholarini ajratish mumkin.

www.arxiv.uz Tizimli soxada (0-yo`lqadam, 0-tomondan, 1-sektordan boshlanadi) 3 ta zona joylashgan, ular o`z ichiga quyidagilarni oladi: 1. Yuklovchi yozuv (boot record) - DOS ni tizimli diskdan AX ga boshlang`ich yuklovchi dasturni (1 ta sektorni eslaydi); 2. Fayllarni joylashtirish jadvali (file allocation table - FAT) - format kodini va sektorlarni fayllarga tegishlilik to`liq haritasini o`z ichiga oladi. FAT klasterlar ro`yxati ko`rinishida tashkil etilgan (ular 2 dan NQ1 gacha nomerlanadi, bu erda N - EMD dagi klasterlarning to`liq soni), har bir klaster uchun jadvalda uning belgisini o`n oltilik kodi ko`rsatiladi: FF7 - nuqsonli klaster, 002-FFO - fayllar bilan ishlatiladigan klasterlar, FFF - klaster faylning oxirgi qismini o`z ichiga oladi, 000 - bo`sh klaster, FF8-FFE - yo fayl oxiri (kam holda), yoki bo`sh. Disketada bor bo`lgan har bir fayl uchun katalogda (tizimli soxaning 3-zonasi) uning boshlang`ich klasterining nomeri ko`rsatiladi, bu boshlang`ich va keyingi klasterlarda FAT da mos ravishda faylning keyingi klasterlari va shu tartibda oxirisigacha ko`rsatilib, bunda FFF kodi (kamroq FF8-FFE kodi) ko`rsatiladi. Fayllarni joylashtirish jadvali juda muhimdir, negaki uningsiz diskda faylni ketma-ket o`qish mumkin bo`lmay qoladi (ayniqsa, agar fayl klasterlari satrlab emas, balki boshqa fayllar bilan band bo`lgan oraliqlarga yozilgan bo`lsa). SHu sababli ishonchlilik uchun FAT takror yozib quyiladi. Fayl diskdan o`chirilgan paytda uning hamma klasterlari bo`sh kabi belgilab chiqiladi, lekin faylning o`zini qiymatlari o`chirilmaydi (faqat ularning o`rniga boshqa qiymatlar yozilganda o`chirib tashlanadi), ya`ni o`chirilgan fayllarni tiklash mumkin (DOS ning UNDELETEҒUNERASE buyruqlari, NC ning UNERASE utilita); 3. Disketning o`zakli katalogi - fayllarning yoki qims kataloglarning uning parametrlari bilan ro`yxati. Kiymatlar soxasida qismkataloglar va qiymatlarning o`zlari joylashgan. Xuddi shunday tarzda qattiq disklar ham strukturlashtirilgan, bunda tizimli soha har bir mantiqiy diskda yaratiladi.

www.arxiv.uz 4. EGILUVCHAN MAGNIT DISKLARDAGI YG`UVCHILAR E giluvchan magnit diskda ( E MD) magnit katlani e giluvchan asosga yurgiziladi. UIK da ishlatiladigan EMD 5,25" va 3,5" form-faktorga ega bo`ladi. EMD sig`imi 180 Kbaytdan 2,88 Mbaytgacha oraliqda bo`ladi. 5,25 dyuym diametrli zich egiluvchan konvertga joylashtiriladi, 3,5 dyuymlisi esa changdan va mexanik buzulishlardan himoya qilish uchun plastmassali kassetaga o`rnatiladi. 5. QATTIQ, MAGNIT DISKLARDAGI YIG`UVCHILAR .. Ғ .. Ғ AppData Ғ Local Ғ Documents and Settings Ғ VASI Ғ Application Data Ғ Microsoft Ғ Word Ғ Documents and Settings Ғ ZAF Ғ Diplom_2005 Ғ ERKIN_AKA Ғ Ofis texnikasi Ғ mn Ғ darslik Ғ album Ғ album Ғ km Ғ qattiq disk.JPG Vinchester nomi ostidagi qattiq magnit disklardagi yig`uvchilar (KMDY) SHK larda keng tarqilishgan. Vinchester atamasi sig`imi 16 Mbayt ( IBM, 1973 yil ) bo`lgan qattiq disk birinchi modelining jargonli nomidan kelib chiqqan bo`lib, u har biri 30 ta sektordan iborat 30 ta yo`lkaga egadir, bu malum bo`lgan «Vinchester» ov miltig`ini «30 Ғ 30» kalibri bilan aynan mos keladi. Bu yig`uvchilarda bitga yoki bir nechta qattiq disklar bo`lib, ular alyuminiy yoki keramika qotishmasidan tayyorlangan va ferrilok bilan qoplangan, germetik yopik korpusga o`qish-yozish magnit kallagi bloki joylashtirilgandir. Bu yig`uvchilarning sirini olinmaydigan konstrukciya hisobiga erishiladigan o`ta yuqori yozish zichligi tufayli bir necha ming megabaytgacha etadi; ular tezkorliligi ham EMDY ga nisbatan jiddiy darajada juda yuqoridir. 1997 yildagi eng katta qiymatlar: - sig`imi 9000 Mbayt (1997 yilga sig`im standarti - 1200 Mbayt);

www.arxiv.uz - aylanish tezligi - 8000 aylҒmin; - murojaat qilish vaqti - 5 ms; - transferi - 17 baytҒs. QMDY juda rang-barangdir. Disk diametri ko`pincha 3,5" (89 mm) , lekin boshqalari ham bordir, xususan 5,25" (133 mm) va 1,8" (45 mm) ham bor. Diskovodning e ng ko`p tarqalgan korpusining balandligi stol usti SHK larda-25 mm, mashina-serverlarda-41 mm, ixcham SHK larda-12 mm va b. Zamonaviy vinchesterlarda zonali yozish usuli ishlatila boshlandi. Bu holatda diskning butun yuzasi bir nechta zonalarga bo`linadi, shu bilan birga sektorlarning tashqi zonalariga ichkisiga nisbatan ko`proq qiymatlar joylashadi. Bu, xususan, qattiq disklarning sig`imini taxminan 30 % oshirish imkonini beradi. O`z tarkibiga yo`lkalarni va sektorlarni olgan disk strukturasini magnit tashuvchida tasvirlash uchun unda fizik, yoki past darajali formatlash deb ataladigan jarayon bajarilishi kerak (physical, yoki low-level formatting). Bu jarayonni bajarish paytida nazoratchi tashuvchiga xizmatchi ma`lumotni yozadi, u sektorda disk cilindrlarini belgilashni aniqlaydi va ularni nomerlaydi. Past darajali formatlash diskni ishlatish jarayonida buzuq sektorlarga murojaat qilishni inkor qilish uchun ularni markirovka qilib ham chiqadi. ..Ғ..ҒAppDataҒLocalҒDocuments and SettingsҒVASIҒApplication DataҒMicrosoftҒWordҒDocuments and SettingsҒZAFҒDiplom_2005ҒERKIN_AKAҒOfis texnikasiҒmnҒdarslikҒalbumҒalbumҒkmҒ232_____.JPG Maksimal sig`im va qiymatlarni uzatish tezligi yig`uvchi ishlaydigan interfeysga bog`liqdir (diskli interfeyslar oldingi paragrafda ko`rib chiqilgan). Standart aylanish tezligi masalan, EIDE interfeysi uchun - 3600, 4500 va 5400 aylҒmin. Processorning disklar bilan malumotlar almashish tezligini oshirish uchun QMDY ni keshlash kerak, disklar uchun kesh xotira asosiy xotira uchun keshning funkcional vazifasi kabi vazifaga egadir, ya`ni diskka yozilayotgan yoki undan o`qilayotgan malumotlarni qisqa vaqt saqlash uchun tez harakatlanadigan xotira

www.arxiv.uz buferi bo`lib xizmat qiladi. Kesh-xotira diskovodga nisbatan sozlangan bo`lishi mumkin, tezkor xotirada dasturli yo`l bilan yaratilishi ham mumkin (masalan, Microsoft Smartdriv drayveri bilan). Processorning disk kesh-xotirasi bilan malumotlarni almashish tezligi 100 MbaytҒs ga etishi mumkin. SHK da odatda bitga, kam hollarda bir nechta qattiq magnit disklardagi yig`uvchilar bo`ladi. Lekin MS DOS da dastur vositalari bilan bitga fizik disk bir nechta «mantiqiy» disklarga bo`limishi mumkin; shu bilan birga bitta yig`uvchida bir nechta QMD initaciya qilinadi. Olinadigan vinchesterlar ham ishlatiladi - ularning sig`imi odatda 1 Gbaytdan oshmaydi. Birinchi qattiq magnit diskli yig`uvchi 45 yil ilgari paydo bo`lgan, uning hajmi 5 M bayt bo`lib, narxi 50 ming dollar atrofida va hajmi kiyim shkafidek bo`lgan. H DDning bu birinchi avlodi 24 dyuymli (61 sm, sovet televizorlari kabi) diametrda 50 diskli plastinaga ega bo`lgan, aylanish tezligi 1200 obҒmin va urtacha kirish vakti-1 sek bo`lgan. Hozirgi kunda urtacha HDD odatda 95 mmli (notbuklar uchun bundan ham kichik) ikkita plastinaga ega, hajmi 120 Gbayt, aylanish tezligi 7200 obҒmin (HDD SCSI uchun esa 15000 obҒmin) va urtacha kirish vakti 5 msdan ham kam. Mana shunday taraqqiy etish. Umumiy kurinishda HDD turtta asosiy elementlardan tashkil topgan: tarqatuvch i- disk plastinalar to`plami, bir ukda aylanuvchi yozish- ukish (golovkasi) moslamasi, pozitsioner (moslamani kerakli izga pozitsiyalashtiradi) va kontrolyor ( u ma`lumotlar etkazish va boshqarishni ta`minlaydi). HDDning unumdorligi shpindel aylanishi tezligi, bir plastinaga yozish zichligiga bog`lik buladi, kam midorda kontrolyorning kyosh buferi hajmiga hamda HDD va xususan kompyuter o`rtasida ma`lumotlar almashishda foydalaniladigan interfreysdan kamroq darajada bog`liq bo`ladi. Aylanish tezligiga kelsak, ish joyi shahsiy kompyuterlarida ikki turdagi HDD bo`lib ularning tezligi 5400 va 2700 obҒmin. Bir plastinaga yozish zichligi bugungi kunda 20-40 Gbaytni tashkil qiladi. Kesh buferi hajmi 2 dan to 4 Mbayt orasida (SCSI HDD da u 16 M baytgacha etadi). 2 Mbaytli bufer standart hisoblanadi. Eng kup tarqalgan deb bugungi kunda A T A

www.arxiv.uz 100 (uzatish tezligi 100 MbaytҒsek gacha uni yana E1DE UDMA 100 deb ham ataydilar) interfreysi hisoblanadi. Mening bilishimcha faqat Maxtog kompaniyasi A T A 133 interfreysli qattiq disklarni ishlab chiqaradi. Serverlar va jiddiy ish stantsiyalarida SCSI interfreysidan faol qo`llaniladi, ammo ATA 100 maxsuldorligi bo`yicha SCSI ga yaqinlashdi va ish joyi shahsiy kompyuterlarida xususan faqat u ishladiladi. 2003 yili yangi Serial (SATA), ma`lumotlar etkazish tezligi 150 MbaytҒsek bo`lgan muntazam interfreysga faol ravishda o`tish ko`zda tutilmoqda. Bundan tashqari yangi interfreysda uzatish tezligi oshirilgan, kabeli ancha ixchamroq (ATA katta, ko`p simli shleyfidan farqli ravishda) va havo aylanishiga imkon beradi, kabelning mumkin bo`lgan uzunligi ham 0,45 metrdan 1 metrgacha oshdi (to`g`ri har bir HDD o`z kabeli bilan o`z kontrolyoriga ulanadi, ATA da esa ikkita HDD ni umumiy shleyfga ulash mumkin edi). Bugungi kunda xali SATA interfreysli HDD uchramay turibdi, shuning uchun HDD ATA 100 eng yaxshisi hisoblanadi. Boshlangich darajadagi kompyuterlar uchun ATA 100 turidagi 5400 obҒmin aylanish tezligiga ega qattiq disklarni tavsiya qilish mumkin (lekin 7200 obҒmin tezlikka ega bulgan atigi 7-10$ kimmatrokdir) Pentium 4 va Ahlton bazasi tizimlar uchun yaxshisi 7200 obҒmin. HDDni tanlagan yaxshi. Hajmi haqida gapirsak, bugungi kunda 40 Gbayt bulgan disklarni eng kichik deb hisoblash mumkin (bundan kichiklari bor bo`lsa ham). Men 60 Gbayt hajmli disklarni sotib olishni tavsiya etardim, chunki ular 1,5 barobar ko`proq hajmga ega bo`la turib (yozish zichligi ham yuqori, demak, tezligi ham katta) 40 Gbayt hajmli HDD bor yug`i 10-15 dollarga qimmat turadi. Ishlab chiqaruvchilar haqida gapiradigan bo`lsak, bugungi kunda qattiq disklarni 8 ga yaqin firmalar ishlab chiqaradilar (Fujitsu, Hitchi, IBM, Maxtor, Samsung, Seagate, Toshiba va Western Digital). Shu bilan birga Fujitsu, Hitachi va Toshiba firmalari faqatgina notbuklar uchun ishlab chiqaradilar. Bizda ko`proq Seagate va WD lar ishlab chiqargan HDDlar sotiladi. Bizning bozorimizda savdo qiluvchi deyarli hamma ishlab chiqaruvchilarning mahsuloti yaxshi hisoblanadi, alohida biror bir ko`rsatmalar bera olmayman. Ularga kafolat

www.arxiv.uz berishda esa bizda nimagadir xatto sifati yaxshi bo`lganlari uchun ham bir yillik kafolat berishadi (odatda 6 oy kafolat berishadi), ko`plab ishlab chiqaruvchilar esa o`z mahsulotiga 3 yillik kafolat beradilar. Seagate qattiq diskini qismlarga ajratish Qo`limizga Seagate ga tegishli SCSI interfeysli qattiq disk olamiz. Bu qattiq diskni biror bir ishga yaroqsiz ekaniga amin bo`lsangiz. Ma`lumotlarni saqlovchi disk, ya`ni bu qattiq disk, elektro-mexanik qurilma qattiq diskning mexanik qismi zamonaviy mashinalar bilan teriladi, chunki qattiq disk zarba, to`lqin va korpus xavosining tozaligiga bog`liq ravishda ishlaydi. Elektronika qismiga esa boshqaruv kontrolleri va ma`lumotlarni o`qish-yozish kanali kiradi. 1. Diskli plastinkalar paketi Ma`lumotlar qatti? diskning alyuminiy yoki shishadan ishlangan diski yoki bir nechta diska yoziladi. Plastinkalar diametri qattiq diskning kattaligiga bog`liq: 5,25; 3,5; 2,5; 1,8; 1,0 dyuym. Plastinkaning yuzasi yaxshilab silliqlanadi, uning ustiga magnitli ishchi qatlam yuritiladi. 2. Shpindel Plastinkalar to`plami qattiq disk motoridagi shpindelga qotiriladi. Bu shpindel juda kata tezlik bilan aylanish uchun yordam beradi (zamonaviy vinchesterda 5400 dan 15000 aylҒmin.), shuning uchun ularni o`rnatishda juda katta e`tiborlik talab etiladi. Qattiq diskning shovqinini pasaytirish uchuí shpindelning ulanish joyida gidrodinamik podshipniklar o`rnatiladi.

www.arxiv.uz 3. O`qish va yozish golovkalari Ma`lumotlarni o`qish va yozish qattiq diskning miniatyurali golovkalari yordamida amalga oshiriladi. Ishlash jarayonida golovkalar plastinka qatlamlariga tegmaydi. O`qish va yozish golovkalari har xil bo`lib, ularning soni plastinkalar ishchi yuza soxasiga qarab sanaladi. 4. Golovka sudragichlari O`qish va yozish golovkalari egiluvchan metall sudragichlarga mahkamlangan, aerodinamik shakli shakli samolyotning qanotlarini eslatadi va u plastinka ustida golovka parlanishini ta`minlaydi. 5. Golovka bloki richaglari Golovkalar bilan sudragichlar chetlari bilan qattiq richagga mahkamlanadi, bu qattiq richag plastinkalar ustida golovkaning radius bo`ylab harakatlanishiga yordam beradi. 6. Golovka o`qi o`tkazgichlari. Golovka bloki o`qqa mahkamlangan, u o`q golovka blokiga mayatnik singari harakatlanishiga yordam beradi. 7. Golovka o`tkazgichi Golovka blokining harakatlanishi aloxida simga beriladi. Undan golovka bilan richaglarning plastinkalar ustida pozitsiyasini tez va aniq o`zgartirish talab qilininadi. Avval golovka bloki o`tkazgichlarida kvarts soatlarda ishlatiladigan qadamli elektrmatorlar ishdatilgan. 8. Elektronika platasi, interfeys xajmlari va manba Qattiq diskning hamma elektronika qismi atigi bitta plataga qotirilgan, u qattiq diskning korpus jamlagichiga qotirilgan. Xajmlar, asosan qattiq diskning elektr manbaga ulanishiga mo`ljallangan. 6. OPTIK DISKLARDAGI YIG`UVCHILAR So`nggi yillarda optik disklardagi yig`uvchilar (ODY) borgan sari ko`proq tarqalmoqda. Kichik o`lchamlari (ko`proq

www.arxiv.uz 3,5", 4,72" va 5,25" diametrli kompaktdisklar ishlatiladi, lekin 12" va 14" ham bordir), katta sig`imi va ishonchliligi tufayli bu yig`uvchilar yanada ommaviylashib bormoqda. Qayta yozilmaydigan lazer-optik disklar CD-ROM ..Ғ..ҒAppDataҒLocalҒDocuments and SettingsҒVASIҒApplication DataҒMicrosoftҒWordҒDocuments and SettingsҒZAFҒDiplom_2005ҒERKIN_AKAҒOfis texnikasiҒmnҒdarslikҒalbumҒalbumҒqurilmalarҒDYSAN_P7020718_COPY.JPG Qayta yozilmaydigan lazer-optik disklarni odatda kompakt-disklar - Compact Disk (CD) ROM deb atashadi. CD diametri 4,72 dyuym va qalinligi 0,05 dyuymli plastik diskdan iborat, markazida diametri 0,6 dyuymli teshik bor, ikki qatlamli: yupqa kaytaruvchi metall aktiv qavati va lakli qoplama. Bu disklar firma- tayyorlovchi tomonidan oldindan yozilgan ma`lumot (xususan dastur ta`minoti) bilan etkazib beriladi. Ularga ma`lumotni yozish laboratoriya sharoitlarida kuchli quvvatli lazer nuri bilan SHK dan tashqarida amalga oshirilishi mumkin, bunda lazer nuri CD ning aktiv qatlamida iz - mikroskopik chuqurchali yo`lka qoldiradi. SHunday qilib, birlamchi «usta-disk» yaratiladi. CD-ROM ning ommaviy ko`paytirish jarayoni «usta-disk» bo`yicha bosim ostida qo`yish yo`li bilan bajariladi. CD dagi yo`lka, magnit disklaridan farqli o`laroq, spiral va juda tordir. CHuqurcha chuqurligi taxminan dyuymning 5 milliardinchi ulushiga va keyingi dyuymning 24 milliardinchi ulushiga tengdir; yo`lkalar zichligi - dyuymda 16000 ta yo`lka. Butun spiral yo`lkaning uzunligi 5 km dan ko`proq. SHK ning optik diskovodida yo`lkalardan ma`lumot nisbatan kam quvvatli lazer nuri bilan o`qiladi. Lazer nuri disk yo`lkasida fokuslanadi va aktiv qatlamdan qaytadi: agar u erda chuqurcha bor bo`lsa, nurning qaytish burchagi o`zgaradi va kaytgan nur fotoqabul qilgichga (fotodiodga) tushmaydi. O`qishda (yozishda) CD ni burchak tezligi tashuvchining kallak ostidagi doimiy chiziqli tezligini ta`minlash maqsadida o`kiladigan (yoziladigan) yo`lka

www.arxiv.uz uchastkasining joylashgan joyiga bog`liq ravishda o`zgaradi - bu bilan yozilayotgan qiymatlarning doimiy optimal zichligi bilan ishlash imkoniyati va disklarning yuqori sig`imi ta`minlanadi. ..Ғ..ҒAppDataҒLocalҒDocuments and SettingsҒVASIҒApplication DataҒMicrosoftҒWordҒDocuments and SettingsҒZAFҒDiplom_2005ҒERKIN_AKAҒOfis texnikasiҒmnҒdarslikҒalbumҒalbumҒqurilmalarҒVERBATIM_P7020723_COPY .JPG CD-ROM ma`lumotni o`ta yuqori yozish zichligi sababli 250 Mbaytdan 1,5 Gbaytgacha sig`imga egadir, murojaat qilish vaqti turli optik disklarda 50 dan 350 ms gacha tebranadi, ma`lumotlarni o`qish tezligi 150 dan 3000 KbaytҒs gacha. Mutaxassislarning bahosiga ko`ra, hozirgi vaqtda 85 % dan ko`proq shaxsiy kompyuterlar CD-ROM diskovodlari bilan jixozlangan, 65 % dan ko`proq SHK lar bu ko`rinishdagi standart o`rnatilgan diskovodlar bilan sotilmoqda. 7. RAQAMLI DVD VIDEODISKLARI Tashqi eslab qolish qurilmalari texnikasidagi haqiqiy burilishni, birinchi marta 1996 yilda paydo bo`lgan va o`lchamlari oddiy CD-ROM niki kabi bo`lgan yangi raqamli videodisklar yaratadi, lekin ularning sig`imi hozirdayoq 17 Gbaytgacha etadi va nafaqat DVD-ROM, balki DVD-RAM ni ham ishlab chiqarish rejalashtirilmoqda. ..Ғ..ҒAppDataҒLocalҒDocuments and SettingsҒVASIҒApplication DataҒMicrosoftҒWordҒDocuments and SettingsҒZAFҒDiplom_2005ҒERKIN_AKAҒOfis texnikasiҒmnҒdarslikҒalbumҒalbumҒqurilmalarҒTECH_P7020740_COPY.JPG C D-ROM da qiymatlarni yozishni zichlashtirish o`qiydigan nur diametrini ikki

www.arxiv.uz marta kamaytirish yo`li bilan erishilgan, bunda yo`lkadagi qo`shni nuqtalar orasidagi masofa kamayadi va yo`lkalar soni ortadi. YOzishni zichlashdan tashqari ikki qatlamli va ikki tomonlama yozish ishlatila boshlandi. SHunday texnologiya bo`yicha tayyorlangan disklarni raqamli DVD-ROM videodisklari deb atala boshlandi. Bugungi kunda o`z ichiga to`rtta DVD-ROM tipini olgan standart mavjuddir: DVD5 - sig`imi 4,7 Gbayt; bu bir qavatli yoziladigan bir tomonlama disk (bir tomonlama CD-ROM ga o`xshash, lekin yozuvi zichlashtirilgan); DVD9 - sig`imi 8,5 Gbayt; bu bir qavatli yoziladigan bir tomonlama diskdir; yuqori qavati lazer nuri uchun yarim shaffof - pastki qavatidan o`qish birinchisidan to`lqin uzunligi bilan farq qiladigan ikkinchi lazer bilan bajariladi; DVD10 - sig`imi 9,4 Gbayt; bu bir qavatli yoziladigan ikki tomonlama diskdir; DVD18 - sig`imi 17 Gbayt; bu ikki qavatli yoziladigan ikki tomonlama diskdir. Ularda eng yuqori o`qish tezligi hozircha 1400 KbaytҒs dan oshmaydi. Tayyor maxsulot sifatida hozir faqat bir tomonlama o`qiydigan diskovodlar chiqarilmoqda, DVD10 va DVD18 disklarini ishlatganda ularni qo`lda teskarisiga aylantirishga to`g`ri keladi. Qayta yoziladigan disklarga kelsak (DVD-RAM va DVD-R), ularning 2,6-9,4 Gbayt sig`imli birinchi modellari bozorda 1997 yil oxirida paydo bo`ldi. ODY larning asosiy afzalliklari:  yig`uvchilarni almashinishi va kompaktligi (ixchamligi);  katta ma`lumot sig`imi;  CD va o`qish-yozish kallaklarining yuqori ishonchliligi va ko`pga chidashi (50 yil);  kirlanishlarga va silkinishlarga kichik sezgirligi (MDY larga nisbatan);  e lektromagnit maydonlarga sezgirmaslik.

www.arxiv.uz 8 . FAT32 FAYLLAR SISTEMASI Ushbu fayllar sistemasi FAT16 ning o` rniga Windows 95 Releas 2 dan boshlab keldi. Uning FAT 16 dan asosiy farqi u diskdagi klasterlarga mos FAT fayllar joylashuv jadvalidagi yozuvlarni 32 razryadli sonlar orqali ifodalaydi. Va shu sababdan yozuvlarning maksimal soni 4294967296 ga teng bo`ladi (2 ning 32 darajasi). Shundan kelib chiqqan holda tomning maksimal hajmi 2 Tbaytgacha ko`payadi. Qolgan jixatlari borasida sistema deyarli avvalgiday saqlanib qolgan edi. Lekin katta tomlar va xujjatlar bilan ishlash zarurati bu sistemaning bir necha kamchilik tomonlarini ochib beradi. Demak, ularni birma-bir ko`rib chikamiz. Berilgan fayllarni izlash Ushbu qismda axborotni izlash masalasi ko`rib chiqiladi. Ma`lumotlarga murojaatni ko`rib utirmaymiz. Chunki bu jarayon barcha sistemalar uchun bir xil. Gap real berilgan faylga murojaat oldidan sistema bajaradigan ortikcha amallar borasida boryapti. Bu parametr ixtiyoriy fayl fragmentiga murojaat tezligiga ta`sir qiladi va fayllar sistemasining o`zi fayllar fragmentaciyasidan nakadar kiynalishini kursatadi. Va bu erda FAT32 o`zini yaxshi tomondan kursatmaydi. Jadvalning katta soha egallashining o`zi agar fayl fragmentlari butun disk buylab joylashgan bo`lsa, katta kiyinchiliklar tugdiradi. Gap shundaki fayllar joylashuv jadvalining o`zi diskning mini-ko`rinishini akslantiradi va bu erda uning har bir klasteri ham aks ettiriladi. FAT32 da fayl fragmentiga murojaat etish uchun FAT ning ma`lum qismiga murojaat qilinadi. Masalan, agar fayl 3 ta fragmentida joylashgan bo`lsa, disk boshida –urtasida- oxirida FAT sistemasida ham avval FAT ning boshiga , urtasiga va oxiriga murojaat etishimiz kerak. FAT16 da agar FAT ning maksimal soha hajmi 128 Kb bo`lsa, bu muammo keltirib chikarilmaydigan bo`lsa, FAT32 da ushbu FAT sohalari bir necha 100 kb dan joy olishi jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi. Agar fayl qismlari diskning turli qismlarida joylashgan bo`lsa, bu sistemaning vinchester boshchasini fayl qismlari necha sohachaga tashlangan

www.arxiv.uz bo`lsa, shuncha marta harakatlanishiga majbur qiladi, bu esa fayl fragmentlarini qidirish jaraenini juda sekinlashtiradi. Shundan kelib chikkan holda fayl fragmentalari diskning turli qismlari buylab joylashgan bo`lsa, FAT32 funkciyasi FAT sohasidan ortikcha 100 lab kbaytni o`qish ga olib keladigan kiyinchiliklarga uchrashini ko`rish mumkin. Katta hajmli fayllarni o`qish da FAT32 juda katta kiyinchilikni boshidan o`tkazadi, chunki faylning u yoki bu fragmenti diskning kaysi sohasida joylashganligini bilish uchun klasterlar joylashishini boshdan oxirigacha qarab chiqishimiz kerak.Shuni ham aytish kerakki agar fayl fragmentatciyalashgan bo`lsa va kompakt tudachada bo`lsa, FAT32 unchalik kiynalmaydi, chunki FAT qismiga murojaat ham kompakt va buferlashgan holda bo`ladi. Fayl va kataloglar bilan ishlash Har bir fayllar sistemasi fayllar bilan elementar operaciyalarni bajaradi; murojaat, uchirish, yaratish, kuchirish va xokazo... Ushbu operaciyalar tezligi alohida fayllar joylashuvi haqidagi ma`lumotlarning tashkil etilishi va kataloglarning struktura qurilmasiga bog`liqdir. Ushbu parametrlar fayllar bilan bajariladi. Har qanday operaciyalar tezligiga ta`sir qiladi, xususan ko`p sonli fayllar joylashgan kataloglarda FAT32 juda kompakt kataloglarga ega, ularning har birining yozuvi juda kichik. Undan tashqari faylning uzun nomlarini saqlash uchun FAT kataloglarida unchalik samarasiz, bir karaganda juda omadsiz yaratilgan, lekin juda ixcham faylning uzun nomlarini saqlash strukturasi joriy etilgan. FAT da kataloglarga murojaat juda tez amalga oshiriladi, chunki fayldan farkli holda kataloglar fragmentaciyalashmagan va diskning bir sohasida joylashadi.Kataloglar bilan ishni sekinlashtiruvchi yagona kursatkich bu katalog ichida joylashgan fayllr sonidir. Ma`lumotlarni saqlash sistemasi –chizikli massiv – bunday kataloglarda fayllarni topishning effektiv usulini qo`llay olmaydi va bu faylni topish uchun katta hajmdagi ma`lumotlarni qayta ko`rib chiqish kerak.

www.arxiv.uz Yuqorida aytib o`tilganidan ko`rinadiki FAT32 ko`p fayllardan iborat kataloglar bilan effektiv ishlay olmaydi. 9. JAMLOVCHI TEZLIGI Demak, jamlagichning fizik parametrlari fayllar sistemasini tezligiga ta`siri bormi yoki yo`qligini ko`rib utamiz. Xa ta`siri bor. Unchalik kuchli bo`lmasada ta`siri bor( joriy holda ATA-66 va ATA-100 ning farki ko`rinmayapti) vinchesterning sistema tezligiga ta`sir kiluvchi parametrlarini ko`rib chikamiz: To`satdan murojaat vaqti (RANDOM SEEK TIME) FAT32 ning faylar sistemasi oddiy to`zilishga ega bo`lganligi uchun diskning sistemali sohalariga murojaat etish uchun disk boshchasi ko`p harakat qilishi shart emas. Bu esa FAT foydasiga juda katta plyusdir. Bus Mastering mavjudligi. Bus Mastering –bu drayver va kotrolerning maxsus ish rejimi hisoblanadi. Bu rejimda disk bilan axborot almashinish processor aralashuvisiz amalga oshiriladi. Hozirgi kunda ko`pchilik IDE –kontroler Bus Mastering sistemasi bilan birga kelayapti. Bunday sistema tezrok ishlaydi, lekin FAT tezligiga juda katta ta`sir kursatmaydi. Qattiq disk darajasida o`qish va ezish keshlash – FAT sistemasiga ko`prok foydali bo`ladigan faktor ma`lumotni fizik darajasida keshlash natijasida FAT bir kancha ijobiy o`zgarishga ega bo`ladi, lekin vinchester buferi o`lchamini fayllar sistemasi tezligini baxolashda e`tiborga olish shart emas. Natijada shunday xulosaga kelamiz. FAT32 sekinrok vinchesterlarda o`zini juda yaxshi kursatadi. 10. KLASTER HAJMI Klaster hajmini deyarli ixtiyoriy berish mumkin. (512 baytdan 32 kbaytgacha) Klasterning katta hajmi -bu deyarli doimo yuqori tezlikdir. Asosan klaster o`lchami FAT32 sistemasiga ta`sir qiladi. Gap shundaki klaster hajmini ikki

www.arxiv.uz marta ko`paytirgan holda biz ularning sonini ikki martaga qisqartiramiz va FAT sohasi ham ikki marta qisqaradi. O`z navbatida FAT sohasining qisqarishi sezilarli darajada tezlanishga olib keladi, chunki fayllar sistemasi sistemali ma`lumotlar hajmi qisqaradi va fayllar joylashuvini o`qish ga ketadigan vaqt shu ma`lumotni buferlash uchun kerakli tezkor xotira sohasi hajmi ham qisqaradi. FAT32 da tipik klaster o`lchami 4 kbaytni tashkil etadi va uni 8 kbaytga, xattoki 16 kbaytga oshirish juda to`g`ri yo`l hisoblanadi. Tezkorlik oshishi bilan klaster hajmining oshirilishi bir qator kamchiliklarga ega. FAT da bir fayl kamida bir klaster joy olishini eslatib o`tamiz. Masalan bizda 2 kbaytli fayl bulsin. Klaster hajmi 4 kbayt bo`lsa, biz 2 kbayt joyni isrof etgan bulamiz. Agar klaster hajmi 16 taga etkazilgan bo`lsa 12 kbayt joydan maxrum bulamiz. Shuning uchun klasterlar hajmining oshirilishiga ko`p ham e`tiborni karatmaslik kerak, chunki tezkorlik oshishi bo`sh sohaning kamayishiga olib kelishi mumkin. 11. NTFS FAYLLAR SISTEMASI NTFS fayl sistemasi (New Technologi File System) bundan bir kancha oldin Windows NT uchun ishlab chikilgan edi. Xozirgi vaqtda esa u Microsoft Windows NT va Windows XP oilasidagi sistemalarda fayl sistemasi bo`lib xizmat qiladi. NTFS etarli darajada murakkab fayl sistemasi hisoblanadi, shuning uchun uning kamchilik va yutuklarini bir necha qismlarda sanab utamiz. NTFS ning fizik strukturasi Umumiy dalillardan boshlaymiz. NTFS sohasi nazariy jixatdan deyarli ixtieriy ulchamda bo`lishi mumkin. U 16 ekzabaytgacha bo`lgan ulkan disklarni qo`llab kuvvatlaydi.(1 ekzabaytқ1073741824 Gigabayt).Kanchalik bu ulkan? Oddiy bir misol olaylik. Aytaylik disk 1sekundda 1mbayt axborot ezish imkoniyatiga ega bulsin. U holda 1ekzabayt axborotni ezish uchun (16 emas 1) unga 1000 milliard sekund vaqt kerak bo`ladi. 1 yilda 3 million sekundligini e`tiborga olsaq, 1 ekzobayt axborotni ezish uchun diskka 300000 yil vaqt kerak

www.arxiv.uz bo`ladi!!! Bunday ulkan disklarning qo`llanishi hisoblash texnologiyasini keyingi 400 yil rivojlanish jaraenidagi axborotni ezishga etib ortadi. Rivojlanishning har qanday tempida ham. Xo`sh amaliyotda ishlar qanday yo`lga qo`yilgan? Xuddi shunday NTFS sohasining o`lchami bilan chegaralanadi xolos. NT4 sohaga (razdelga) urnatilaetgan paytda ba`zi muammolarga uchraydi, agar uning biror qismi diskning fizik boshlanishidan 8 Gbaytga oshgan bo`lsa. Lekin bu muammo faqat yuklash sohasiga tegishli. NT4.0 ning urnatilishining o`ziga xos tomonlari. NT4.0 ni bo`sh diskka o`rnatish usuli o`ziga xos va NTFS haqidagi noto`g`ri fikrlashga olib kelishi mumkin. Siz o`rnatish dasturiga diskni NTFS da formatlashni surasangiz, u sizga 4Gbayt hajmdagi maksimal sohani taklif etadi. NTFS sohasi hajmi chegaralanmagan bo`lsa, nima uchun buncha kam? Gap shundaki, kanchalik paradoksli bo`lmasin urnatuvchi sekciya bu fayllar sistemasini bilmaydi. O`rnatish dasturi diskni oddiy FAT da formatlaydi. Uning NT dagi eng katta hajmi 4Gbayt va shu FAT da NT urnatiladi. Operacion tizimning birinchi yuklanish jaraenida sohani tezda NTFS ga o`tkazadi. Shunday kilib foydalanuvchi hech narsani sezmay koladi. endi NTFS ning o`zi haqida. Jurnallash NTFS har qanday real xavflar va o`zilishlarga bardosh bera oladigan va o`zining to`g`ri holatiga qayta oladigan sistema. Har qanday zamonaviy sistemalar tranzakciya degan tushuncha asosida ko`rilgan. Tranzakciya –butunlay tulik va to`g`ri yoki umuman bajarilmaydigan amallardir. NTFS da oralik (xato yoki noto`g`ri) holat bo`lmaydi. O`zgarish kvanti sboydan oldin yoki keyin bo`linishi mumkin emas, u yoki bajariladi yoki bajarilmaydi. Jurnallashning foydalarini bilib olish uchun bir necha misollar ko`rib chikaylik. Birinchi misol. Diskka ma`lumotlar yozilmoqda. To`satdan biz yozmoqchi bo`lgan ma`lumotning bir qismi fizik zararlangan yuzaga ugri kelib qolganligi

www.arxiv.uz aniklandi. NTFS bu holda o`zini juda to`g`ri tutadi: ezish tranzakciyasi butunlay – olinadi sistema ezish mumkin emasligini tushunadi. Joy sboy holat deb qabul qilinadi, ma`lumotlar bo`lsa boshqa joyga eziladi va yangi tranzakciya hosil qilinadi. Ikkinchi misol. Undan ham murakkabrok holat. Diskka ezish jaraeni bormokda. Tusatdan energiya manbaasi uchadi va sistema qayta yuklanadi. Yozish qaysi fazada to`xtatildi, ma`lumot qaerda, “axlat” qaerda? Yordamga boshqa mexanizm keladi –tranzaciya jurnali keladi. Gap shundaki sistema diskka ezish xoxishini bilib turib o`z holatini $LogFile metafayliga ezib kuyadi. Kaytib yuklanishdan sung bu fayl urganilib chiqiladi, tugallanmagan tranzakciyalar avriya holatida ezilgan yoki ularning holati aytib bo`lmaydigan darajada bo`lsa, bu tranzakciya bekor qilinadi. Ezish bajarilaetgan joylar qaytadan bo`sh deb belgilab kuyiladi, MG`T indekslari va elementlari boshlangich holatga keltiriladi va sistema umumiy holda stabil saqlanadi. Agar xatolik jurnalga ezish jaraenida yuz bergan bo`lsachi? Hech qanday kurkinchli holat yuk: tranzakciya yoki xali boshlangani yuk, yoki tugagan, ya`ni tranzakciya bajarilib bo`lgan deb hisoblanadi. Oxirgi holatda sistemaning keyingi qayta yuklanishida sistemaning o`zi tugallanmagan tranzakciyaga e`tibor bermasdan hammasi yaxshi holatda ekanligiga ishonch hosil qiladi. Nima bo`lganda ham jurnallash bu mukammal panaciya degani emas, faqatgina xatolik va sistema bo`zilishini kamaytiruvchi vosita xolos. NTFS ning foydalanuvchisi sistema xatoligiga uchrashi yoki CHkDsk ni ishlatish extimolligi juda kam. Tajribadan ma`lumki NTFS xattoki diskning eng aktiv holatida ham sistemani tulik korrekt xoliga keltira oladi. Siz xattoki diskni optimallashtirishni buyurib ish eng kizgin bo`lgan paytda Reset tugmasini bsishingiz mumkin. Hattoki shu holda ham ma`lumotlarning yukolib ketish extimolligi juda kichik bo`ladi. Shuni tushunish kerakki NTFS ning qayta tiklash sistemasi fayl sistemasining tiklanishiga kafolat beradi, lekin sizning ma`lumotlaringizga emas. Agar siz diskka ezish jaraenida avariyaga uchrasangiz –sizning ma`lumotlaringiz ezilmasligi ham mumkin. Mo`jiza ro`y berishi juda kichik ehtimollikda.

www.arxiv.uz NTFS tomlarini qayta tiklash strategiyasi Faraz qilaylik NTFS sistemali komp`yuter o`zining shunchalik ishochlligiga karamasdan yuklamayapti. Bu vaziyatda nima qilish kerak? Ma`lumotlarni qanday tiklash mumkin? Ikki xil bir-birini himoya holatidan foydalanish mumkin. Baxtga karshi NT ni va shunga mos NTFS ni tiklashning oson yo`li ( algoritmi ) yuk, chunki NTFS juda kiyin sistema va oddiy yuklovchi vositalari yuk. Demak, VARIANT 1. sistema NTFS da joylashgan. Bu holda 90% extimollikni NTFS ning o`zi emas, Windows NT ning o`zi tushib ketadi. Shuning uchun NTFS ni emas balki NT ning o`zini qayta tiklash lozim. Bu holda ma`lumotlar haqida kaygurish yaramaydi. Operacion tizimning tiklanishiga tuxtalib utirmaymiz, chunki bu mavzuni o`zi yana bitta shu hajmdagi kurs ishi bo`ladi. DIQQAT !!! NTS 0 ning foydalanuvchilari biror ma`lumotni shifrlagan bo`lsalar extietrok bulishlarini maslaxat berar edim. Shifrlash principi haqida pastrokda aytib utiladi, lekin operacion tizimni qayta tiklagan holda ham foydalanuvchining o`zi bu ma`lumotlarga murojaat eta olmaydi. VARIANT 2. sistemada o`z o`rnida ishlamokda, lekin diskka murojaat ta`kiklangan. Disc Administrator sizning diskingizni Unknown deb qabul kilmokda, ko`pchilik xollarda bu yuklash sohasining qayta ustidan ezilganligi bilan tushuntiriladi. Va NT bu soha NTFS ligini hech ham aniklay olmaydi. NT operacion tizimi har extimolga karshi yuklanish sektorini diskning oxiriga zaxira sifatidi ezib kuyadi va agar shu sektorni kaytib boshiga nusxalay olsaq sistema o`z-o`zidan tiklanishi mumkin.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Skott Myuller «Модернизация и ремонт ПК» Izd - vo « Piter », 2001. 2. A . Jarov , «Железо» IBM 2000 Moskva : « MikroArt » 3. Borzenko A . « IBM PC устройство, ремонт и модернизация» M . 1995. 4. Web - server jurnal Komp`yuterra http:ҒҒwww.computerra.ru 5. A.Myachev « Периферийнўе устройства ЭВМ » Zaochniuy institut CP VNTO priborostroeniya . Moskva 1988. 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Ma`lumotlarni parallel qayta ishlash

Ma`lumotlarni Intеrnеtda chop etish asoslari

Jadvallar redaktorida iqtisodiy ma`lumotlarni qayta ishlash

Lokal hisoblash tarmoqlarida ma`lumotlarni muhofaza qilish usuli

Kompyuterning tuzilishi va uning qurilmalariga tavsifnoma. Kompyuterlarning operatsion sistemasi