O’zbekistonda ijtimoiy tarmoqlarni rivojlantirish tamoyili - Информатика и ИТ - Рефераты

O’zbekistonda ijtimoiy tarmoqlarni rivojlantirish tamoyili

Загружено в:

23.10.2023

Скачано:

0

Размер:

26.4951171875 KB

O’zbekistonda ijtimoiy tarmoqlarni rivojlantirish tamoyili Reja: 1.Ijtimoiy-madaniy tarmoqlar haqida tushuncha. Uy-joy kommunal xo’jaligi 2.Savdo va umumiy ovqatlanish, aholiga maishiy xizmat ko’rsatish. 3.Nomoddiy ishlab chiqarishning boshqa sohalariga ta’rif.

Ijtimoiy-madaniy tarmoqlar majmuasi aholiga maishiy ahamiyatga ega xizmatlar ko’rsatish bilan shug’ullanuvchi faoliyat turlari majmuidan iborat bo’lib, ular jumlasiga ta’lim, madaniyat, sog’liqni saqlash, uy-joy kommunal xo’jaligi, savdo va umumiy ovqatlanish, ijtimoiy xizmat ko’rsatish va boshqalar kiradi. Ushbu xizmatlarni ishlab chiqarish va iste’mol qilish natijasida ma’naviy boy va jismoniy sog’lom kishilarni shakllantirish imkoniyati kengayadi. Mazkur majmuaning O’zbekiston iqtisodiyotidagi roli va ahamiyati oshib bormoqda. Bu eng avvalo, uning YAIM va jami bandlardagi ulushining o’sayotganligida o’z aksini topadi. 2004 yil Respublikamiz iqtisodiyoti tarmoqlarida band bo’lgan jami aholining 21,1 foizi ijtimoiy-madaniy tarmoqlar majmuasi hissasiga to’g’ri kelgan. Ijtimoiy sohaning samarali ishlashi uning barcha asosiy tomonlari kompleks rivojlantirilishiga bog’liq. Aholi uchun ularning hammasi ham bir xilda ahamiyatli emas. Bular orasida uy-joy qurulishi muhim soha hisoblanadi. Uy-joy fondi shunday asosiy jihatki, ijtimoiy sohaning boshqa bo’g’inlari va tomonlarini rivojlantirish hamda joylashtirish shunga asoslangan holda rejalashtiriladi. Uy-joy va kommunal xizmati murakkab va ko’p tarmoqli bo’lib, aholi turmush sharoitining rivojlanishiga bevosita hamda ijtimoiy mehnat unumdorligini oshishiga bilvosita ta’sir ko’rsatadi. Uy joylardan foydalanish (shu jumladan, joriy ta’mirlash), uy-joylar orasini va atrofini ko’kalamzorlashtirish, aholi yashaydigan hududlardagi barcha muhandislik vositalari (suv bilan ta’minlash, kanalizatsiya, gaz, elektr quvvati bilan ta’minlash, isitish, yo’l-ko’chalarni tozalash, ko’priklar va hokazo) ana shu tarmoqqa kiradi. Uy-joy va kommunal xo’jalik xizmatida nomoddiy ishlab chiqarishda band bo’lgan aholining anchagina qismi ishlaydi. Jami uy-joy fondi 373,5 mln m 2 ni tashkil etadi. Uning 142,1 mln m 2 yoki 38 foizi shaharlarda joylashgan (2006 y). Respublika bo’yicha aholi jon boshiga o’rtacha 14,4 m 2 uy-joy to’g’ri keladi (shu jumladan qishloqlarda 14,1 m 2 ). Shahar uy-joy fondi markazlashtirilgan suv ta’minoti bilan 88,6 % (1995 yilda 71 %),

kanalizatsiya bilan 50,8 % ta’minlangan. Respublika uy-joy fondi 98,0 % gazlashtirilgan. Mamlakatimizning mustakillikka erishganidan keyin aholini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash borasida ancha ishlar qilindi. Ayniqsa bu ishlar qishloq joylarida jonlanib ketdi. Respublika kommunal xo’jaligida umumiy quvvati sutkasiga 8,53 mln m 3 toza ichimlik suvini olish kuchiga ega bo’lgan inshootlar, 45584 km uzunlukdagi suv o’tkazish (vodoprovod) tarmoqlaridan foydalaniladi (2006 y). Aholi jon boshiga hisoblaganda bir kecha-kunduzda iste’mol qilinadigan suv shaharlarda 331,7 l ni (2006; 1990 yilda 507,2; 1993 yilda 536,3;) va qishloqlarda 100-120 l (1990 yilda 119,4; 1993 yilda 240,4;) ni tashkil etdi. 2. Savdo va umumiy ovqatlanish, aholiga maishiy xizmat ko’rsatish . Savdo va umumiy ovqatlanish. Ma’lumki ishlab chiqarilgan moddiy ne’matlar iste’molchilarga savdo tarmoqlari orqali yetkaziladi. Shuning uchun ham xizmat doirasi tarmoqlari orasida, aholining turmush sharoitini yaxshilashda savdo alohida o’rin tutadi. YAIMning umumiy hajmida savdo va umumiy ovqatlanish tarmog’i hissasi 9,2 foizni tashkil etadi (2005). Xalq xo’jaligida band bo’lgan barcha ishchi-xizmatchilarning 8,9 % savdo va umumiy ovqatlanish, tayyorlov sohasida ishlaydi (903,4 ming kishi, 2005; 1995 yilda 566,4 ming kishi). 2006 yil 1 yanvar holatida savdo va umumiy ovqatlanish sohasida 60,7 ming korxona (respublikada faoliyat ko’rsatayotgan korxonalarning 17,5 %) ro’yxatga olingan. O’zbekistonda aholi jon boshiga to’g’ri keladigan oziq-ovqat mahsulotlari savdosi ko’rsatkichlari nisbatan kam. Buning asosiy sababi respublikada aholining meva, sabzavot, kartoshka, go’sht, sut va boshqa ayrim oziq-ovqat mahsulotlariga bo’lgan talablarining bir qismi shaxsiy tomorqalarda yetishtiriladigan mahsulotlar hisobiga qondiriladi. Aholi jon boshiga to’g’ri keladigan tovar oborotida oziq- ovqat mollari va sanoat mollari o’rtasida ham anchagina farq bor. Mustaqillik yillarida mamlakatimiz chakana savdo tovar aylanmasi tarkibida ham o’zgarishlar ro’y bermoqda. 1995-2005 yillarda chakana savdo tovar aylanmasi tarkibida oziq- ovqat tovarlari ulushi tobora kamayib, nooziq-ovqat mollari ulushi tobora o’sib bordi (2000 yilda mos holda 58,4 va 41,6 %; 2005 yilda 53,5 va 46,5 %).

Shuningdek, respublika savdo korxonalarini kengaytirish, aholiga savdo xizmatining yangi, ilg’or usullaridan keng foydalanish, ularni yangi savdo, texnika va uskunalari bilan ta’minlash, ayniqsa savdo xizmati ko’rsatishdagi hududiy farqlarni mumkin qadar bir-biriga yaqinlashtirish sohasida katta vazifalar turibdi. Yaqin istiqbolda respublikada chakana tovar oborotini yanada oshirish, ko’plab zamonaviy supermarketlar, minimarketlar, savdo markazlari va umumiy ovqatlanish korxonalari, sovuqxonalar va omborlar barpo etishga alohida e’tibor berish maqsadga muvofiqdir. Aholiga maishiy xizmat ko’rsatish. Bu tarmoq xizmat doirasining eng murakkab yo’nalishli sohasidir. Maishiy xizmat ko’rsatish tarmog’i moddiy ishlab chiqarish (ayniqsa sanoat) bilan xizmat doirasi chegarasida o’rnashgan. Unda amalga oshiriladigan ish jarayonlari ko’r hollarda sanoat xarakteriga ega. Shuning uchun ham maishiy xizmat ko’rsatish korxonalari odatda ikki guruhga bo’linadi: a) maishiy xizmatning ishlab chiqarish xarakteriga ega bo’lgan turlari; b) maishiy xizmatning ishlab chiqarish xarakteriga ega bo’lmagan turlari. Birinchi guruh maxsus buyurtmalar bo’yicha kiyim va poyabzal tikish hamda ta’mir qilish, radio va televidenie apparatlarini, maishiy sovitgichlar va kir yuvish mashinalari va uskunalarni, transport vositalarini ta’mirlash, metaldan buyumlar yasash va ularni ta’mirlash, mebel tayyorlab berish va ta’mirlash, kiyimlarni va boshqa mahsulotlarni kimyoviy yo’l bilan tozalash, bo’yash, trikotaj kiyimlarini maxsus buyurtmalar bo’yicha tikish, uy-joylarni ta’mirlash va qurib berish, ijaraga berish punktlari kiradi. Ikkinchi guruhga esa sartaroshxonalar, hammomlar, suratxonalar, kir yuvadigan punktlar xodimlarining xizmati kiradi. 25-jadval. O’zbekiston Respublikasida aholiga pulli xizmatlar ko’rsatish (mlrd. so’m, amaldagi narxlarda) 2000 2002 2003 2004 2005 Pulli xizmatlar, mlrd. so’m 305,4 709,3 934,8 1226,6 1609,7

shu jumladan: mulkchilik shakllari bo’yicha davlat mulki 133,6 278,7 290,5 351,4 414,2 nodavlat mulki 171,8 430,6 644,3 875,2 1195,5 undan: fuqarolarning xususiy mulki 110,4 266,3 396,6 939,9 755,1 O ’ zbekistonda xizmatlarni sotish hajmi qiyosiy narxlarda 1995 yilda 17,7 mlrd . so ’ mni , 2005 yilda 1610,0 mlrd . so ’ mni tashkil etdi . Aholiga pullik xizmatlar bozorida hodavlat sektori ulushi 74,3 %, davlat sektori ulushi 23,7 foizga teng bo ’ ldi . Pullik xizmatlar umumiy hajmida maishiy xizmatlar hajmi 15 % yoki 242,1 mlrd . so ’ mdan iborat bo ’ ldi . Maishiy xizmatlarning 87,7 foizi xususiy tadbirkorlar tomonidan ko ’ rsatildi . Respublikada aholi jon boshiga pullik xizmatlarning o ’ rtacha yillik hajmi 2005 yilda 61,3 ming so ’ mni tashkil etdi (200 yilda 12,3 ming so ’ m , 2004 yilda 47,3 ming so ’ m ). 3. Nomoddiy ishlab chiqarishning boshqa sohalariga ta’rif. Aholiga ijtimoiy-madaniy xizmat ko’rsatish . Umumiy ta’lim, sog’liqni saqlash va madaniyat tarmoqlarining xizmati unumlashtirilgan holda ijtimoiy- madaniy xizmat deb yuritiladi. Ijtimoiy-madaniy xizmat inson hayotida, ayniqsa uning har tomonlama barkamol shaxsni tarbiyalashdagi ahamiyati juda kattadir. Ijtimoiy-madaniy xizmat ko’rsatish tarmoqlari orasida ta’lim tizimi juda muhim o’rin egallaydi. Mamlakatimiz Ta’lim tizimiga 6565 ta maktabgacha ta’lim muassasalari, 9748 umumta’lim maktablari, 973 o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi muassasalari (shu jumladan, 77 akademik litsey, 882 kasb-hunar kollejlari hamda 14 litsey va litsey-internat) va 62 ta Oliy ta’lim muassasalari (jumladan, 19 ta universitet) kiradi (2006). Sog’liqni saqlash. Respublikamizda tibbiy xizmat ko’rsatish juda yaxshi yo’lga qo’yilgan. Tarmoqda 968 kasalxona, 4354 ambulatoriya-poliklinikalari, 2800 qishloq vrachlik punkti tashkil etilgan. 71 mingga yaqin barcha ixtisoslikdagi vrachlar aholiga malakali tibbiy yordam ko’rsatadi (2006). Bu haqda Prezidentimiz I.A.Karimovning quyidagi fikrlarini keltirish ayni muddao. “Bir shifokorga 298

kishi to’g’ri keladi. Bu dunyodagi ko’pgina rivojlanayotgan mamlakatlardagidan ancha kamdir. Chunonchi, O’zbekistonda Turkiya, Birlashgan Arab Amirliklari, Koreyaga nisbatan 3-4 barobar, Malayziya, Hindiston va Pokistonga nisbatan 6-8 barobar ko’p aholi malakali tibbiy yordam bilan ta’minlangan”. 1 Mamlakatimizda istiqlol yillarida tibbiyot sohasida tub islohotlar o’tkazilmoqda (ayniqsa, “Sog’lom avlod yili” va “Homiylar va shifokorlar yili”da). Ko’plab shifoxonalar xorijiy tibbiyot asbob-anjomlari bilan tobora ko’proq jihozlanayapti. Tibbiyot vositalari (bir marta ishlatiladigan shpritslar, turli xildagi dori-darmonlar) ishlab chiqaradigan qo’shma korxonalar ishga tushirilmoqda. Shunday bo’lsada tarmoqda qilinadigan ishlar hali mavjud. Chunonchi, aholining tibbiyot-sanitariya, ekologik savodxonligini oshirish, aholiga tibbiy xizmat ko’rsatishni ilg’or zamonaviy asosda tashkil etish hozirgi davrning bosh vazifasidandir. Aholiga madaniy-ma’rifiy xizmat ko’rsatish. Ma’lumki, tarixiy rivojlanish jarayonida o’zbek xalqi ajoyib me’morchilik, adabiyot, yuzlab madaniy-ma’rifiy muassasalar barpo etgan. Xalq ommasining bilimini va madaniyatini oshirishda kutubxonalar, klublar, kino-teatrlar, kitob va gazetalarning roli benihoya kattadir. 2002 yil ma’lumotiga ko’ra, respublikamizda 5936 ta kutubxona bo’lgan. Bu ko’rsatkich 1915 yilga (14 ta bo’lgan ) nisbatan bir-necha yuz marta ko’paygan. O’zbekistonning madaniy dam olish muassasalari ham doimo rivojlanib bordi. 2002 yil ma’lumoti bo’yicha, mamlakatda 2809 klublar bo’lib, ularning eng qismi Samarqand (500 ta) va Xorazm (304 ta) viloyatlariga to’g’ri keladi. Buxoro viloyatida esa 152 ta klublar mavjud. Aholining ma’naviy ravnaqi va uni madaniy xizmat ko’rsatish darajasini belgilovchi muhim ko’rsatkichlardan biri gazeta va jurnallar nashri, ularning adadi, radio, televidenie va hokazolar xizmatidan foydalanishdir. Hozirda har bir viloyat va katta shaharlarimiz o’zining televideniyasi, radio va matbuotiga ega. Ommaviy 1 Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari . –T.: "O’zbekiston", 1997. 267 b.

axborot vositalari bo’lgan Milliy radio va televideniya aholining ma’naviy boyligini oshirishda muhim rol o’ynamoqda. 2006 yilda O’zbekiston Respublikasida 676 ta gazeta va 189 nomdagi jurnal ro’yxatdan o’tgan. Ayni paytda respublikada 41 ta teatr va 88 ta muzey ishlab turibdi. Bu madaniyat o’choqlari milliy g’oya va mafkurani shakllantirishda xizmat qilmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1.Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari .–T.: 1997. 2.Karimov I.A. O’zbekiston "milliy" istiqlol, iqtisodiyot, siyosat, mafkura. T., 1996. 3.Abirqulov Q. Iqtisodiy geografiya. T., 2004. 4. Алаев Э . Б . Социально - экономическая география . Понятийно- терминологический словарь. – М.: Мысль, 1983. 5. Akramov Z . M . O ’ zbekiston Respublikasi iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi o ’ quv dasturi . T ., 1992. 6. Asanov G . R . Sotsial - iqtisodiy geografiya : termin va tushunchalar izohli lug ’ ati . - T .: O ’ qituvchi , 1990. 7. Asanov G . R ., Nabixonov M ., Safarov I . O ’ zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jo ’ g ’ rofiyasi . - T .: O ’ qituvchi , 1994.

Похожие

Marshrut Algoritmlar. Tarmoqlarni marshrutlash haqida umumiy ma’lumot

Smart o’qitishni rivojlantirish tendensiyalari

Ijtimoiy hodisa va jarayonlarni modellashtirish

Ijtimoiy informatika va jamiyatni axborotlashtirish qonuniyatlari

G’aznachilikda axborot kompleksi va texnologiyalari