Mantiqiy elementlar va ularni qurish - Информатика и ИТ - Рефераты

Mantiqiy elementlar va ularni qurish

Загружено в:

10.11.2022

Скачано:

0

Размер:

446.1416015625 KB

Mantiqiy elementlar va ularni qurish Reja: 1. Mantiqiy elementlar va ularning ishlash prinsplari 2. Mantiqiy elementlarni ishlab chiqarish. texnologiyalari. 3. Mantiqiy elementlarning asosiy parametrlari. va xarakteristikalari.

Axborotni qayta ishlash, raqamli aloqa va avtomatik boshqaruv tizimlarining ishlash tamoyili bir necha bazaviy operasiyalarning takrorlanishi yokiularning kombinasiyalariga asoslangan bo‟ladi. Buni amalga oshirish uchun ―VA‖,‖EMAS‖,‖YOKI‖ mantiqiy elementlari, shuningdek, triggerlardan foydalaniladi. Mantiqiy element (ME) deb eng sodda mantiqiy operasiyalarni bajaruvchi elektron qurilmaga aytiladi. Mantiqiy elementlar tarkibiy tuzilishi hamda yasash texnologiyasiga qarab farqlanadi. Shu bilan birga ular asosiy parametrlari: qayta ulanish tezligi, signalning kechikish vaqti, ishchi harorat oralig‟i, kirishni birlashtirish koeffisiyenti va chiqishdagi yuklama qobiliyati bilan ham bir-biridan farq qiladi. Mantiqiy elementlar va ularning ishlash prinsiplari Mantiqiy elementlar mantiqiy ifodalarni bajarishga mo’ljallangan bo’lib, barcha arifmetik va mantiqiy amallarni ular asosidagi qurilmalar yordamida amalga oshiriladi. Quyidagi rasmlarda hisoblash mashinalarida qo’llaniladigan asosiy mantiqiy elementlar va ularning ishlash prinsiplari keltirilgan. «VA» elementi mantiqiy funksiya sifatida Z = X*Y yoki Z = X ^ Y ko’rinishlardan birortasida tasvirlanishi mumkin. «VA» - mantiqiy ko’paytirish, «konyunksiya» elementi X va Y kirishlarga bir vaqtda ―1‖ signali berilsa (ya’ni ulagichlar bir vaqtda ulansa), Z chiqishda ―1‖ signali hosil bo’ladi (ya’ni lampa yorishadi). Kirishlardan birortasiga yoki bir vaqtda ikkalasiga «0» signali berilsa (ya’ni ulagichlardan biri yoki bir vaqtda ikkalasi ulanmagan holda bo’lsa), chiqishda «0» signali hosil bo’ladi (ya’ni lampa o’chgan holda bo’ladi).

« YoKI » elementi mantiqiy funksiya sifatida « YoKI » - mantiqiy qo’shish, «dizyunksiya» elementi «YoKI» elementi mantiqiy funksiya sifatida Z = X+Y hamda Z = X v Y kurinishlarda tasvirlanadi X va Y kirishlarga bir vaqtda ―0‖ signali berilsa (ya’ni ulagichlar bir vaqtda ulanmagan holda bo’lsa), Z chiqishda ―0‖ signali hosil bo’ladi (ya’ni lampa o’chgan holda bo’ladi). Kirishlardan birortasiga yoki bir vaqtda ikkalasiga «1» signali berilsa (ya’ni ulagichlardan biri yoki bir vaqtda ikkalasi ulansa), chiqishda «1» signali hosil bo’ladi (ya’ni lampa yorishadi). «INKOR» - mantiqiy inkor qilish («EMAS») elementi «INKOR» elementining chiqishidagi son uning kirishidagi songa nisbatan teskari kodga ega bo’ladi. «INKOR» elementi mantiqiy funksiya sifatida ko’rinishda tasvirlanadi.

«VA – INKOR» - mantiqiy ko’paytirishning inkori elementi X va Y kirishlarga bir vaqtda ―1‖ signali berilsa, Z chiqishda ―0‖ signali hosil bo’ladi. Kirishlardan birortasiga yoki bir vaqtda ikkalasiga «0» signali berilsa, chiqishda «1» signali hosil bo’ladi. «YoKI - INKOR» - mantiqiy qo’shishning inkori elementi X va Y kirishlar bir vaqtda ―0‖ signali berilsa, Z chiqishda ―1‖ signali hosil bo’ladi. Kirishlardan birortasiga yoki bir vaqtda ikkalasiga «1» signali berilsa, chiqishda «0» signali hosil bo’ladi Mantiqiy elementlarni ishlab chiqarish texnologiyalari Raqamli hisoblash texnikasida asos elementlari bo’lib mantiqiy ―va‖, ―yoki‖, ―inkor‖ elementlari xizmat qiladi.

Mantiqiy elementlarni ishlab chiqarish texnologiyalarining bir qator turlari mavjud bo’lib, ularning har biri o’z yutuq va kamchiliklariga ega. Masalan: - unipolyar tranzistorlarga asoslangan texnologiyalar kristalda joylashgan elementlar zichligini yuqoriligi, kam quvvat talabligi, narxining arzonligi bilan xarkterlanadi, lekin tashqi ta‟sirlarga o’ta ta’sirchan, nisbatan tezkorligi past; - bipolyar texnologiyadagi elementlar o’ta tezkorligi va ishonchli ishlashi bilan xarakterlanadi, lekin elementlar zichligi kam va ko’p energiya talab qilinadi, tan narxi qimmat 1- Mantiqiy elementlar: a) «YoKI» elementi; b) «VA» elementi; c) «INKOR» elementi. Mantiqiy elementlarning asosiy parametrlari va xarakteristkalari. Mantiqiy elementning asosiy xarakteristkasi uning uzatish xarakteristkasi hisoblanadi.Chiqish kuchlanishining kirishlardan biridagi kuchlanishga

bog‟liqligiga uzatish xarakteristkasi deyiladi.Bunda qolgan kirishlardagi kuchlanish o‟zgarmas bo‟lishi kerak. Mantiqiy elementning turiga qarab, uzatish xarakteristkasining ko‟rinishi ham turlicha bo‟ladi. MElar invertirlovchi va invertirlamaydigan MElarga bo‟linadi. Invertirlovchi MEning chiqishida kirish signaliga nisbatan invers (teskari) signal olinadi. Masalan: «EMAS», «VA-EMAS», «YoKI - EMAS» amallarini bajaruvchi MElar invertirlovchi MElarga kiradi. Invertirlanmaydigan MEning chiqishida kirish signaliga mos (to‟g‟ri) signal olinadi.Masalan: «VA», «YOKI» MElari invertirlamaydigan MElar hisoblanadi. Mantiqiy elementlar asosida turli qurilmalarni loyihalash. Raqamli hisoblash texnikasining asosiy qurilmalaridan biri – summatordir. Bir razryadli ikkilik sonlarni qo’shish uchun qo’llaniladigan «Yarim summator» sxemasini loyihalash jarayonini ko’rib chiqamiz: Berilgan ―a‖ hamda ―b‖ bir razryadli ikkilik sonlarni qo’shish natijasida ―s‖ - yig’indi razryadi va ―p‖- o’tish razryadi hosil bo’ladi. ―a‖ va ―b‖ bir razryadli qo’shiluvchilardan faqat bittasi «1» ga teng bo’lsa, yig’indi razryadi s=1 bo’ladi va ―a‖ va ―b‖ bir vaqtda «1» ga teng bo’lgandagina p=1 bo’ladi. Shu holatlar uchun mantiqiy funksiyalar quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi: s=a & b v a & b, p=a & b Bir razyadli yarim summator sxemasini shu ifodalarga mos ravishda mantiqiy elementlar asosida qurish mumkin. 2-rasm. Bir razryadli yarim summatorning sxemasi.

Ikkita 2 razryadli ikkilik sonlarni solishtirish vazifasini bajaruvchi qurilmani yaratish bilan bog’liq masalani ko’rib chiqamiz: A = a1a2 va B = b1b2 – ikki razryadli sonlar. Shunday solishtirish sxemasi(SS)ni yaratish kerakki u 4 ta kirishga (a1, a2, b1, b2), hamda 3 ta chiqishga (Y1, Y2, Y3) ega bo’lsin. Bu sxemaning chiqishlari quyidagi shartlarni qanoatlantirsin: Y1=1 bo’lsin, agar A>B bo’lsa, Y2 =1 bo’lsin, agar A=B bo’lsa va Y3 =1 bo’lsin, agar A<B bo’lsa. Bu shartlarga mos mantiqiy funksiyalar asosida solishtirish sxemasini qurish mumkin. 3-rasmda. Ikkita ikki razryadli ikkilik sonlarni solishtirish vazifasini bajaruvchi qurilmaning sxemasi keltirilgan.

3 -rasm. Ikkita ikki razryadli ikkilik(binar) sonlarni solishtirish sxemasi. Asosiy mantiqiy el е m е ntlar T s е riyasi 19 ta el е m е ntdan iborat boʻlib, 4 ta guruhga boʻlingan: 7 ta logik el е m е nt, 3 ta funktsional el е m е nt, 4 ta vaqt el е m е nti, 5 ta kirish kuchaytirgichlari. Umumiy t е xnik koʻrsatkichlar. 40 ming soatlik xizmat muddati, nuqsonsiz ishlash ehtimolligi r q 0,9 li ulanishlar soniga bogʻliq emas. • El е m е ntlar quyidagi shartlarda normal ishni taʻminlaydi: • ist е ʻmoldagi kuchlanish xatoligi nominal qiymatdan 10-15% boʻlganda: • tashqi muhit harorati -40( dan Q 50( S gacha boʻlganda: • atrof muhitning nisbiy namligi 90% gacha va harorati 250 S boʻlganda:

• 4d gacha t е zlanish chastotasi 5-200 Gts diapazonadagi t е branishlar. Tranzistorli el е m е ntlar ishi ishonchli, sozlanishga va tayyorlanayotganida, ishlayotganida rostlanishga muhtoj emas, kuzatib turishni talab qilmaydi, atrof muhitning noʻmaqul sharoitida ham ishlay oladi. Koʻpchilik el е m е ntlar diskr е tli signallardan oladigan ikkita darajadagi kuchlanishlarda ishlash uchun xizmat qiladi (shartli ―0‖ bilan b е lgilangan kichik daraja ―1‖ bilan b е lgilangan katta daraja). ―0‖ signali oʻzgarmas tokda 1 voltdan oshmasligi, ―1‖ signali oʻzgarmas tokda 4 voltdan kam boʻlmasligi zarur. Signallarning qutbiyligi manfiy. T s е riyali el е m е ntlar kontaktsiz va kontaktli datchiklar bilan ishlashi mumkin. El е m е ntlarning ist е ʻmollaydigan kuchlanishi -minus 12 va 24 volt. Siljish kuchlanishi - plyus 6V. Kirish signali ―1‖ -4...12 V, kirish signali ―0‖ - 0..1 V.

Nazorat savollari: 1. Asosiy mantiqiy elementlarni ayting? 2. Nima uchun mantiqiy element deyiladi? 3. Mantiqiy qo’shishni tushuntiring? 4. Mantiqiy inkor nima degani? 5. Mantiqiy ko’paytirishni tushuntirik? 6. Kombinatsion mantiqiy elemntlar qaysilar?

Asosiy adabiyotlar 1. Stephen J. Chapman MATLAB Programming for Engineers. – New York: CL Engineering USA, 2015. -456r. 2. Keith Stouffer, Joe Falco, Karen Kent. Guide to Supervisory Control and Data Acquisition (SCADA) and Industrial Control Systems Security. – Gaithersburg: National Institute of Standards and Technology Gaithersburg, 2006. - 164 p. 3. T.Dadajonov, M.Muxitdinov. MATLAB asoslari. - Toshkent: Fan, 2008. 631 b. 4. A.N. Yusupbekov, F.T. Adilov, V.M. Dozorsev Tipik texnologik obyektlarni imitasion modellashtirish va boshqarish malakali kopyuter treningi. - Toshkent: Tafakkur Bo’stoni, 2016. – 196 b. 5. A.N. YUsupbekov, F.T. Adilov, V.M. Dozorsev Imitatsionnoe modelirovanie tipov ы x texnologicheskix ob’ektov i kompyutern ы y trening nav ы kam upravleniya.-Tashkent: Tafakkur Bo’stoni, 2015. – 204s. 6. Frolov D.A. Analiz vidov kompyutern ы x obuchayu щ ix sistem dlya podgotovki personala prom ы shlennogo predpriyatiya i sovremenn ы x texnologi ix postroeniya / D.A. Frolov // Innovatsionn ы e informatsionn ы e texnologii. 203. T. 1. №2.S. 431-434.

Похожие

Mantiqiy elementlar, asosiy mantiqiy operatsiyalar, qoʻllanilashi

Hisoblash tizimlarning mantiqiy asoslari

Razryadli, mantiqiy hamda takrorlash amallari

Elektron jadvallar va ularni o’qitish usullari

Schyotchiklar