Linux operatsion tizimiga bo`lgan ehtiyoj - Информатика и ИТ - Рефераты

Linux operatsion tizimiga bo`lgan ehtiyoj

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72 KB

www.arxiv.uz Linux operatsion tizimiga bo`lgan ehtiyoj Birinchi bo`limning asosiy masalasi - Linux va Windows o`trasida xech qanday jarlik yo`qligini ko`rsatish. Operatsion tizim xaqida tushuncha.Kompyuterlarni shartli ravishda ikki kategoriyaga bo`lish mumkin.Birinchi kategoriyaga signalizatsiyalashgan agregatlar: uyali aloqa telefonlari, elektron soatlar, masofadan boshqaruv pultlar, kalkulyatorlar va shu kabilar kiradi. Xa, bularni xam kompyuter dab atash mumkin, negaki ular xam tashqaridan ma`lumotlari olib, qayta ishlab, ekrangda aks ettirish kabi vazifalarini bajaradilar. Faqatgina yuqorida sanab o`tilgan qurilmalarni shaxsiy kompyuterdan farqi shundaki, ularni bajaradigan ishini umuman o`zgartirish oddiy foydalanuvchi uchun mumkin bo`lmagan vazifadir.Ikkinchi kategoriyaga – o`yinlar oynash, musiqa tinglash, video filmlar ko`rish, xujjatlarni taxrirlash, foto, rasmlar ustida ishlash uchun moljallangan shaxsiy kompyuterlardir. Bu kompyuterlarni birinchi kategoriya kompyuterlaridan farqi shundaki, foydalanuvchi o`zi xoxlagan OT va o`ziga kerak bo`ladigan amaliy dasturiy ta`minotni o`rnatishini imkoniyatini mavjudligidir. Demak, OT siz shaxsiy kompyuter – bu shunchaki stolda joy olib turgan qurilmalar yig`ilmasi. OT siz kompyutni manbaaga ulaganizda avval BIOS3 yuklanib “Operatsion tizim topilmadi” ma`nosiga yaqin bolgan yozuvni ekranda ko`rasiz.Endi esa kompyuter tizimlarini ishlashi bilan to`liqroq tanishib chiqamiz.Axborotlarni kiritish va chiqarishda analog va raqamli portlar ishlatiladi. Odatda interfeysli mikrosxemalar ishlatiladi. Xar qanday axborot raqamli ko`rinishga keltirilib mikroprotsessor yordamida qayta ishlanadi. Lekin bu mikroprotsessor o`z vazifasini bajarishi uchun maxsus bir dastur bo`lishi kerak. Ya`ni bu dastur mikroprocessor uchun kommandalar ketmaketligi bo`lib qaysi axborotni qanday qayta ishlashi kerakligi xaqida ma`lumot beradi.3 BIOS – Boshlang`ich kiritishҒchiqarish tizimi, maxsus bir mikrosxemaga yozilgan kichik dastur bo`lib, kompyuter manbaaga ylanganida ishga tushadi va OT ni ishga tushiradi. 4Odatda kompyuterni boshlang`ich

www.arxiv.uz yuklanishi bajaruvchi dastur BIOS deb nomlanadi. BIOS kompyuterdagi qurilmalarni xolatini tekshirganidan keyingina, vinchesterda, kompakt diskda, flesh diskda yozilgan OT ni yuklovchi dasturini ishga tushiradi. OT mi yuklanib bo`lgandagina foydalanuvchi kerakli bo`lga ishni bajarishi mumkin. OT mi bu kompyuter qurilmalari va odam o`rtasidagi bog`lovchidir. Keng tarqalgan OT laridan biri bu Windows dir. Ko`pchilik kompyuter, yoki OT deganda aynan Windows oynalarini ko`z oldiga keltiradi, lekin aslida Windows bu faqatgina OT larnin birgina turidir. Windows OT dan tashqari Solaris, OSҒ2, MacOS, Linux. FreeBSD, BeOS kabi OT mavjud.WindowsMicrosoft korporatsiyasi tomonidan ishlangan Windows OT ni turli versiyalari mavjud. Microsoft korporatsiyasini operatsion tizimlar bozorini egallash eng sodda MS DOS OT ni yaratilishidan boshlandi. MS DOS ni grafik interfeysi 4 mavjud bo`lmagan, lekin ishlatilishi oson va qulay edi. Grafik interfeyslar Windows OT larida paydo bo`ldi ( Windows 3.1, Windows 3.11 ). Lekin bu o`sha paytlarda MS DOS raqobatbardosh emas edi. 1995 yilda Windows 95 OT ishlab chiqarildi, bu tizim MS DOS asosida, grafik interfeys uning ajralmas qismiga aylangan. Ko`pgina kamchiliklariga qaramay Windows 95 foydalanuvchilar orasida keng tarqalib ketdi va Microsoft, Windows 95 ni yanada rivojlantirishga o`z kuchini sarflab qisqa vaqt ichida Windows 95 OSR1 va Windows 95 OSR2 versiyalarini ishlab chiqdi. 486DX4 va Pentium protsessorlarini yaratilishi Windows OT murakkablashtirilishiga olib keldi. Windows 98 versiyasi muvafaqiyatli bo`lganligi sababli xozirgi kunlarda xam uni uchratishimiz mumkin. Keyinchalik Windows 98SE va Windows Me versiyalari ishlab chiqarildi.Windows 95Ғ98Ғ98SEҒMe OT ni afzalliklari shundan iboratki, uning interfeysi sodda va tushunarli bo`lib maxsus bilimlarni talab etmaydi. O`rnatilishi jarayonida xam foydalanuvchi xech qanday sozlash, tanlashlarni amalga oshirmaydi, OT ning o`zi optimal sozlanib o`rnatiladi. Windows 95Ғ98Ғ98SEҒMe OT larida bir vaqtning o`zida bir foydalanuvchi ishlay oladi. Tarmoqlarda ishlaydigan OT larga Windows NTҒ2000ҒXP versiyalari kiradi. Bu

www.arxiv.uz OT larda bir vaqtning o`zida bir nechta foydalanuvchi ishlashi mumkin. Ko`p foydalanuvchili tizimlarni albatta bosh foydalanuvchi, ya`ni administrator nazorat qilishi zarur. Administrator kompyuter texnikasi va dasturlash asoslarini yaxshi bilishi juda muhim axamiyatga ega.4 Interfeys – keng qamrovli tushuncha bo`lib bir ma`noni anglatadi, ya`ni biz tizimni boshqa tizim bilan aloqasi uchun zarur va etarli bo`lgan elementlar majmuasi. Masalan avtomashina va xaydovchi o`rtasidagi interfeys – bular rul (mashinani chapga, o`ngga burish), pedallar (mashinani yurgizish, to`xtatish), turli ko`rsatgichlar (tezlik, yo`qilg`i, masofa) va xokazolar. Kompyuter va odam o`rtasidagi interfeys – klaviatura, sichqoncha, monitor va xokazo. OT va odam o`rtasidagi interfeys – oynalar, tugmachalar, meyular va boshqa interfeys elementlari.5GNU loyxasiLinux OT lar oilasi Windows dan farqli, ko`pgina tijorat firmalari xamda ochiq kod (Open Source5) fikrini qo`llab quvatlovchi dasturchilar uyushmasi tomonidan rivojlantirilmoqda. Xar qanday dasturiy ta`minot nafaqat bajariluvchi modullar, balki kodi ochiq tekst (masalan CҒCҚҚ tilida yozilgan) fayllar ko`rinishida bo`lishi kerak. 10 yil oldin Open Source xarakati vujudga kelganida, unda faqat xususiy shaxslar – dasturchilar qatnashishgan. Xozirgi kunda Open Source fikri ko`pgina transmilliy korporatsiyalar tomonidan qo`llab quvatlanmoqda, masalan IBM, Sun, Oracle, HP.Open Source xarakatini 1984 yili Richard Stallman tomonidan “GNU Manifesti” yozilishidan boshlangan deb xisoblanadi. GNU – GNU`s Not UNIX, ya`ni GNU bu UNIX (va unga tegishli) Emas. Shu paytlari UNIX so`zi tovar belgisi bo`lib yuridik tomondan dasturiy ta`minotni rivojlanishiga to`sqinlik qilar edi. Manifest Free Software Foundation (FSF) – Erkin Dasturiy Tam`minot Jamg`armasini rivojlanishiga bosh turtki bo`ldi. FSF ning maqsadi dasturiy ta`minotni tarqatish, nusxalash, o`zgartirish va o`rganishda cheklovlarni olib tashlash edi.Dasturchilarni avtorlik xuquqlarini ximoya qilish maqsadida General Pulic License (GPL) litsenziyasi yozildi. Bu litsenziyasining qisqacha mazmuni quyidagicha: siz bu litsenziya ostida tarqatiluvchi dasturiy ta`minotni uning avtori xaqidagi ma`lumotlari saqlab qolish sharti bilan, xoxlagancha nusxalash, xoxlagan maqsadda foydalanish, o`zgartirish, tarqatish va sotish xuquqiga

www.arxiv.uz egasiz.LinuxLinux nomi esa 1991 yilda Linus Tovalds tomonidan o`z operatsion tizimini birinchi relizini dasturchilar uyushmasiga taklif etishdan kelib chiqgan. FSF xarakati xech kimning yuridik qiziqishlariga xalaqit qilmaydigan o`ziga tegishli bo`lgan operatsion tizimiga ega bo`ldi.GNUҒLinux OT ni rasmiy relizi (operatsion tizimining yadrosi) 1994 yil yaratildi. Keyinchalik bu OT uchun dasturlatning ko`payishi Linux distributivlarni keltirilib chiqardi.“Rasmiy” Linux distributivlarining soni yuztaga yaqin. Ba`zi bir distributivlar 1-3 ta Floppy disklarda bo`lsa, boshqalari 7 ta kompakt disklarda bo`lishi mumkin.Linux OT ustida butun jaxon dasturchilari ish olib borganligi sababli, Linux ko`p tilni o`z ichiga olgan. Linux OT UNIX oilasiga tegishli bo`lgani sababli unda Windows yoki MacOS dasturlari ishlamaydi, 5 Open Source – (to`g`ri tarjimasi) dasturiy kodlarning ochiq ko`rinishi yoki “Kodni Och”6va aksincha Windows da Linux dasturlari. Lekin bu muammolarni echimi bor albatta. Maxsus Windows OT imitatsiyalovchi dasturlar (Wine) yoki virtual kompyuterlar (VirtualBox, VMWare) yordamida boshqa OT dasturlarini ishga tushirish mumkin.Linux va Windows ni birlashgan distributivi Lindows xam mavjud. Faqat bu OT yuqori narxli tijorat tizimi sifatida tarqatilmoqda.Linuxning afzalliklari va kamchiliklariOxirgi vaqtlarda Linuxni Windows OT ga jiddiy raqobatchiligi xaqida ko`p gaplar tarqatilmoqda. Window OT ni qo`llab quvatlovchilar tomonidan esa aksincha, Linuxning foydalanuvchi kompyuteriga ommabop o`rnatilishiga tayyormasligi xaqidagi e`tirozlar bildirilmoqda.Bir yil oldin, Linuxning server OT lari orasida birinchi o`rinni egallab kelib, oddiy foydalanuvchilar uchun murakkab bo`lib ko`rinardi. Linux ishonchliligi darajasi bo`yicha yuqori va viruslardan ximoyalangan OT bo`lib foydalanuvchilardan ko`proq professional bilimni talab etadi.Linuxning afzalliklari, uning ishonchliligi va turg`unligi va viruslardan ximoyalanganligidir. Linuxda Windows OT da ko`p uchraydigan “teshik”6 lar umuman mavjud emasdir, mavjud bo`lsa xam xatoliklar tezgina va xech qanday xarajatlarsiz to`g`irlanadi, buning uchun foydalanuvchi (administrator)ni o`z vaqtida dasturiy ta`minotni yangi versiyalarini internetdan olish talab etiladi.

www.arxiv.uz Xatolikni foydalanuvchining o`zi xam to`g`irlashi mumkin, albatta buning uchun Linux kodlarini o`qiy olish va tushuna olish tajribasiga ega bo`lish zarur.Linuxning kamchiliklariga, Windows OT ga o`rganib qolganlar uchun distributivni o`rnatilishi qiyinchiliklarni yuzaga keltiradi. Oldingi distributivlar o`rnatilishi jarayonida juda ko`p tushunarsiz (odatda Windowsni o`rnatilishi jarayonida umuman uchramaydigan) savollarni berishi foydalanuvchilarni qiyin vaziyatga tushirib qo`yadi. Umuman olganda, Linux server kompyuterlarida va dasturchilar, xamda dasturchi yoki administrator bo`lish niyatida yurganlar kompyuterlarida yashab kelgan. Tijorat firmalarida asosan Windows OT litsenziyasiz ishlatish natijasida kelib chiqadigan kelishmovchiliklardan xoli bo`lish maqsadida Linux OT ni ishlatilishi yolga qo`yilgan. Bu kelishmovchiliklarni kuchayish davri aynan Windows XP ning yaratilishi davrida avj olgan. 2003 yildan boshlab shunday Linux distributivlari ishlab chiqildiki, ularning o`rnatilish jarayoni xattoki Windowsning ornatilish jarayonidan xam osonlashdi. Bu vaqtga kelib esa Linux uchun amaliy dasturiy ta`minotning ko`payganligi, Linuxda xar qanday ishni, matn terish va rasm 6 “Teshik” - maxsus atama bo`lib OT ning ishini buzilishiga yoki uning ishini tashqaridan boshqarish, ta`sir o`tkazish imkonini yaratib beradigan xatolikdir. Bu xatoliklar OT ni yaratuvchi dasturchilar tomonigan OT ni dasturini yaratish jarayoniga e`tiborsizlik natijasida yoki atayin qoldirilgan bo`lishi mumkin.7chizishdan boshlab, raqamli fotoapparat va uyali aloqa telefonlari bilan ishlarni bajarish imkonini yaratdi. Bugungi kunda kompyuterda bittagina Linuxni o`rnatib Windowsda bajarish mumkin bo`lgan ishlarni bemalol bajarish mumkin. OT larni xilmaxilligi Windows monopoliyasini chetga surib xaqiqiy raqobatli muxitni yaratmoqda.Bill Geyts xaqiqati Windows OT xozirgi kunda IBM PC kompyuteri uchun universal tizim xisoblanadi. Lekin Microsoft korporatsiyasining monopoliyasi miliard foydalanuvchilarni kompyuterini faqatgina o`ziga to`be qilib qo`ganidek tuyuladi.

www.arxiv.uz Microsoft raxbariyati Windowsning yoki MS Office ning eski versiyasiga xizmat qilishni to`xtatishi bilanoq foydalanuvchilar yangi versiyasiga o`tishga majbur bo`lib qolishadi.Xar ikki yilda Windowsning yangi versiyalari ishlab chiqiladi, eski versiyalaridan unchalik farq qilmaydi. Oddiy foydalanuvchilar uchun xech qanday farq sezilmaydixam. Foydalanuvchilarni yangi dasturiy tizimga o`tishlari uchun Microsoft shunday bir ayyor yo`l tutadiki, bunda yangi versiyalda fayllarning yangi “standartlari” yoki eski versiyalda ishlamaydigan texnologiyalar kiritiladi. Xoxlaysizmi – yo`qmi, yangi versiyaga o`tish zarurati tug`iladi.Windowsning yangi versiyasiga o`tish, bu faqatgina uni o`rnatish emas, balki unga mos keladigan qurilmalarni xarid qilishdir. Masalan, ko`pgina firmalar xaliyam Windows 95 OT ni ishlatishmoqda, sababi, eskirib qolgan printerlar yangi Windows OT lari bilan ishlamaydi yoki yangi Windows OT litsenziyasini xarid qilish firmani kasotga uchratati.Oddiy foydalanuvchilar uchun yangi versiyaga o`tish xam ancha muammolarni yaratadi. Misol uchun Windowsning oldingi versiyasida ishlaydigan skaner yoki TV-tyuner7 Windowsning yangi versiyasida ishlamaydi, negaki bu qurilmalar uchun xali aynan shu yangi Windowsda ishlaydigan drayverlar mavjud emas. 7 TV-tyuner – kompyuterga ulanadigan maxsus qurilma bo`lib, televizion kanallarni bevosita kompyuter monitorida ko`rish imkoniniyatini yaratib beradi.8Internet – taraqqiyotni olg`a yurgizuvchisi Oxirgi yillarda kompyuter foydalanuvchilari oldingi vaqtlar yuzaga kelgan muammolarini umuman eslashmaydi. Windows OT ni turli xil dasturlar bilan boyitilganligi, oddiy foydalanuvchidan faqatgina sichqoncha bilan kerakli tugmachalarni bosish va yordamchi maslaxatlarni o`qishni o`zi yetarli. Bir necha yillar davomida umumjaxon tarmog`i milion kompyuterlarni butun bir yagona superkompyuterga birlashtirdi. Biz xali buning imkoniniyatlaridan foydalana olishimizga tayyor emasmiz. Albatta shunday tajribali foydalanuvchilar borki, bir qancha kompyuterlarni yaxlit bir tarmoqqa birlashtirib turli xim murakkab masalalarni echish, masalan shifrlash algoritmlarini ishonchliligini tekshirish yoki o`zga sayoralardan keladigan sigmallarni taxlil qilish kabi ishlar uchun ishlatadilar. Xayot shuni ko`rsatdiki, yarim o`tkazgichli texnologiyalar taraqqiyoti aloxida

www.arxiv.uz tashkilotlarni “yagona boshqaruv markaziga” ega bo`lish imkoniyatini yo`qqa chiqardi, negaki, xozirgi kunda sodda va murakkab kompyuterlarni yaratish oddiy bir talabaning qo`lidan keladi. Windowsning zaif tomonlari aniqlana boshlandi. Elektron pochta rqali ommaviy virus xujumlari,serverlarning ximoyasini buzish, maxfiy ma`lumotlarni o`g`irlanishi odatiy xolga aylana boshladi.Shundagina kompyuter dunyosi ko`pgina yillar davomida Windows va UNIX tizimlari soyasida turgan Linux tizimini esga oldi. Linux UNIX ning avlodi bo`lib 10 yil davomiga ochiq va bepul tizim sifatida rivojlana boshladi. Linuxning rivojlanishiga minglab dasturchilar o`z xissasini qo`shdilar.Natijada ko`plab serverlarning OT sifatida Windows emas, balki Linuxning u yoki bu versiyasi yoki UNIX ning FreeBSD versiyasi ishlayotganligi odatiy xolga aylandi. Linuxning rivojlanishi Linux server OT lar va professional kompyuterlarning asosiy tizimi sifatida yuqori o`rinni egallab turishi, turli xil transmilliy korporatsiyalarning erkin dasturiy ta`minot loyxasini rivojlanishida mablag` bilan ta`minlashi Linuxni yanada rivojlanishiga katta xissa qo`shilmoqda. Ammo shaxsiy kompyuterlarda Linuxni kamdan-kam uchratish mumkin. Linuxni dasturchilar o`zlari uchun qulay qilib rivojlantirishgan.Oxirgi yillarda katta korporatsiyalar yuz million dollorlarlik mablag`larini Linuxni yangi versiyalarini yaratilishi uchun sarmoya qilishgan. Xattoki shu vaqtlari mashxur bo`lgan dastur yaratuvchilar o`z dasturlarini Windows versiyalarini bilan birga Linux versiyalarini xam ishlab chiqa boshlashdi. Qilingan sarmoyalar o`zini oqlay boshladi. 2003 yili Linux tizimiga o`tish nafaqat tijorat tashkilotlar 9balki davlat tashkilotlar orasida avj oldi.Albatta bu kutilgan xolat edi. Linux shaxsiy kompyuterda ishlatilishi osonlashdi, o`rnatilishi esa Winsows tizimiga nisbatan ancha osonlashdi.Bir necha katta firmalarning Liunx distributivlarini yaratish bilan shug`ullanishi dasturchilar orasida kuchli raqobatli muhitni yaratadi. Linux distributivlari va ularni tanlash Ikki yil oldin foydalanuvchiga qaysi bir distributivni tanlash xaqidagi maslaxatni berish qiyin edi. Xozirgi kunda Linux distributivlari yagona bir standartga intilishi, dasturchilarning saloxiyatini asosiy bo`lgan muammolarni xal qilinishiga olib keldi.Linuxning boshlang`ich foydalanuvchisi nuqtai nazaridan, quyidagi

www.arxiv.uz maslaxatlarni berish mumkin: avval ASPLinux ( www.asplinux.ru ) yoki AltLinux Junior ( www.altlinux.ru ) distributivini ishlatish tavsiya etiladi. Bu distributivlat Rossiya dasturchilar tomonidan rivojlantirilib kelinmoqda. Deyarli to`liq rus tiliga tarjima qilingan. O`zbek tiliga tarjima qilingan distributivlardan biri esa Doppix ( www.doppix.uz ). Avtorning o`zi bu distributivni xali o`rnatib ko`rgani yo`q,shuning uchun bir nima deyish qiyin.Agarda siz distributivni kompyuteringizga o`rnatishni xoxlamasangiz yoki noto`g`ri amal bajarib qo`yishingizdan qo`rqsangiz, bu xam muammo emas. Distributivlarning shunday bir turi mavjudki uni Live CD deb atashadi. Ya`ni bu distributiv CD yoki DVD diskda bo`lib, uni kompyuter CDҒDVD-ROM idan yuklanib tayyor Linux OT xosil qilish mumkin. Bunda diskingizdagi ma`lumotlaringiza xech qanday zarar tegmaydi. Xatoki Live CD ni flesh diskli versiyasi xam mavjud. Masalan SLAX www.slax.org , xozirgi kunda reytingi baland bo`lgan va rivojlanayotgan Live distributiv xisoblanadi. Boshqa bir Live CD distributivlarni www.livecdlist.comҒ saytdan topishingiz mumkin.Kompyuteringiz eskirib qolganmi ? Buni xam xech qanday muammoli joyi yo`q. Kompyuter resurlariga judayam kam talab qo`yadigan distributiv DeliLinux dir ( www.delilinux.org ). Uning ishlashi uchun 486, Pentium I, 16-32 Mb operativ hotira va vinchesterda 600 Mb joyning o`zi yetarli. Distributiv tarkibiga Icewm oynali menejer, matn taxrirlovchi va internet brauzeri dasturi mavjud.Bu kitobda asosan openSUSE ( www.opensuse.org ) distributivi imkoniyatlari yoritilib beriladi. Bu distributiv DVD diskda bo`lib o`z ichiga dasturchilar uchun kerakli bo`lgan dasturiy ta`minotga boy distributivdir. 10Linux va Windows: kim xaq ?Eng achinarli xolat, bu Windows va Linuxni qo`llab quvatlovchilarning bir-biriga qarama-qarshiligidir. Bu qarama-qarshilik xattoki bir-birovini kodlarini o`g`irlash kabi ayblovlari bilan sudlashgacha olib kelmoqda.Umuman olganda, xar qanday dasturni yoki OT ni ishlatish joyini to`g`ri tanlansagina yuqori samaradorlikka erishish mumkin. Windowsning oldingi versiyalari oldingi, resurs talab qilmaydigan kompyuterlarda ishlatish o`rinlidir, osha davrlarda UNIX tizimi judayam og`ir ishlovchi tizim edi. Protsessorlarning tezligi oshishi bilan, vinchesterlarni xajmini kattalashishi bilan, Windowsning

www.arxiv.uz kam resurs talab qilishi noo`rinli bo`lib qoldi. Birinchi o`rinda OT tashqi ta`sirlarga, ya`ni xakerlar xujumiga bardosh berishi, ishonchli va turg`un ishlashi kabi sifatlari turadi.Internetga talab unchalik katta bo`lmagan vaqtlarda Windowsning imkoniyatlari foydalanuvchilarga ma`qul kelardi. Texnologiyalarni rivojlanishi, internet tezligini kattalashishi, superkompyuterlarni oddiy kompyuterda darajasida bo`lib qolishi, Windows OT ni xatoliklarini mavjudligini ko`rsata boshladi.Ochiq kodli dasturiy ta`minotli Linux OT esa xalqaro standartlashtirish tashkilotlar tavsiyalari asosida yaratiladi. Kodi ochiq bo`lganligi tufayli, xar qanday dasturchi buni ko`zdan kechirib, tekshirishi mumkin. Bu esa Linux OT ni xatolarda xoli qiladi. Natijada ochiq kodli dasturlarga ishonch yanada ortadi.

Похожие

Linux operatsion tizimiga bo`lgan ehtiyoj

Yaratilish tarixi Linux va Unix OT larining farqlari Linux distributivlari Linux Otni o'rnatish bayoni

Kompyuter konfiguratsiyasi va linux

Linux Cent Osni o‘rnatish va dastlabki sozlash Linux ning standart papkalari

Operatsion sistemalar