Корхона бошқариш унумдорлигинг ривожи - Информатика и ИТ - Рефераты

Корхона бошқариш унумдорлигинг ривожи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

206 KB

Корхона бошқариш унумдорлигинг ривожи Reja: 1. Корхона бошқариш усулларин и нг ривожи; 2. Компютер тизимларнинг умумий имк о ниятлари ва унумдорлигин и ривожи; 3. Ахборот тизимлари элементларин и нг техник ва дастурий амалга ошириши жарёнидаги ёндошувлар ривожи. 4. Корпоратив ахборот тизимлари ривожига таъсир этувчи факторлар (омиллар) 5. Компютер тизимларнинг умумий имкониятлари ва унумдорлиги ривожи 6. Ахборот тизимлари элементларининг техник ва дастурий жорий этишга ёндашувлари ривожи

Бу мавзудаасосан операцион тизимларга тегишли умумий тушунчалари, уларнинг типлари ва асос хассалари кўрилади. Бундай тизимларни ишлаб чиқиш ҳамда туғиладиган муаммоларни ечишдаги масалаларнинг шакллари(формулировкаси) ҳам кўриб ўтилади. Ахборот тизимларидеганда одатда шундай амалий дастурий таъминот тушиниладики, унда у шундай ахборотлардан, яъни йиғиш, сақлаш, қидириш ва матнларни қайта ишлаш ёки фактографиялардан иборат бўлади. Ахборот тизимлари таркибига кирувчи дастурий компонентлар умумий холда қуйидагилардан иборат бўлиши назарда тутилади: 1. Кириш – чиқиш мулоқоти; 2. Мулоқот мантиқи; 3. Маълумотлар қайта ишлаш жараёнининг амалий мантиқи; 4. М аълумот бошқариш мантиқи; 5. Файллар ва маълумотлар базаси билан манипул я ция жараёни операци я лари. Корпоратив ахборот тизимдари(КАТЗ) деб, махсус дастурий таъминот ва шу дастурий таъминот ўрнатилган ва созланган ҳисоблаш аппарат платформасига айтамиз. Корпоратив ахборот тизимлари ривожигатаъсир этувчи факторлар (омиллар) Кейинги вақтларда кўпгина корхона раҳбарлари, корхонада корпоратив ахборот тизимлариниқуриш мухимлигини ҳозирги замон шарт-шароитларида бизнесни(тадбиркорликни) муваффақиятли бошқариш учун зарур инструмент бўлишини тўлақонли тушиниб етишни бошламоқда. Корпоратив ахборот тизимларини ривожида сезиларли таъсир этувчи муҳим омиллардан учтасини ажратиш мумкин: 7. Корхона бошқариш усулларин и нг ривожи; 8. Компютер тизимларнинг умумий имк о ниятлари ва унумдорлигин и ривожи;

9. Ахборот тизимлари элементларин и нг техник ва дастурий амалга ошириши жарёнидаги ёндошувлар ривожи. Бу омилларни кенгроқ кўриб ўтамиз. Корхона бошқаришнинг назарияси ўрганиш ва мукаммаллаштиришда тегишли предметни ўзида анчагина тўла тасвирлайди. Бу эса, шу билан белгиланадики, жаҳон бозорида доимо ўзгаришлар ва вазиятларнинг турли кўринишлари келиб чиқади. Борган сари рақобат даражаси ўсиши даврида компания рахбарлари, ўз иш фаолиятларида бозорга мослашган ва сақлаган ҳолда, янги иш усулларини киргизиши ва рентабелликни ушлаб туриши керак. Бундай усулларга диверсификация, номарказлаштириш, сифатни бошқариш ва ҳакозолар киради. Замонавий ахборот тизим менежментнинг(бошқарув) назария ва амалиётига киритилаётган янгиликларига жавоб бериши керак. Сўзсиз, бу энг асосий бош омилдир, чунки функционаллик талабларига жавоб бераололмайдиган тизимларининг техник маъносидаги мукаммаллашган кўринишини қуриш бефойдадир ёки умуман маънога эга эмасдир. Компютер тизимларнинг умумий имкониятлари ва унумдорлиги ривожи Компютер тизимларнинг қуввати ва унумдорлигини кучайтириб бориш соҳасидаги ўсиши, тармоқли технология ва маълумот узатиш тизимларини ривожи, компютер техникасини турли жиҳозлар билан кенг имкониятли интеграциясидаги ўсиши, ахборот тизимларини унумдорлиги ва уларнинг функционаллигини доимо кучайтиришга олиб келади. .Ахборот тизимлари элементларининг техник ва дастурий жорий этишга ёндашувлари ривожи Кейинги йиллар мобайнида, ахборот тизимларининг аппарат қисмлари ривожи, параллел равишда янги, анча қулай ва универсал бўлган ахборот тизимларининг дастурий – технологик жорийлаштиришнинг усулларини узлуксиз қидириш ишлари олиб борилмоқда. Охирги йилларда,

ахборот тизимларининг ривожига кучли таъсир этувчи муҳим учта янгиликни ажратиш мумкин. 1. Дастурлашга янгича ёндашув. 90 – йиллардан бошлаб объектга – йўналтирилган дастурлаш, улар деярли модулли дастурлашни сиқиб чиқарди: ҳозирга қадар объектли моделларни қуриш узлуксиз мукаммаллашиб бормоқда. Объектга йўналтирилган дастурлаш технологиясининг қўлланилиш хисобига мураккаб ахборот тизимларини яратиш вақти кескин равишда қисқаради, уларни қўллаб қувватлаш ва ривожи енгиллашади. 2. Тармоқ технологияси ривожига кўра маҳаллий ахборот тизимларига мижоз – сервер ва кўппоғоналилик сервер жорийлаштириш борган сари кириб келмоқда. 3. Интернет ривожи ажратилган бўлинмалар билан ишлаш эса имкониятларни кенгайтирди, электрон коммерциянинг кенг истиқболларини очди, Internet орқали ишлаш харидорларга хизмат ва бошқа – бошқаларни юзага келтирди. Бунинг устига Internet – технологияни корхонанинг ички тармоқларида қўллаш(Intrаnet – технология) аниқ ютуқларга олиб келди. Изоҳ ------------------------------------------------------------------------------------------------ ----------------- Шуни назарда тутиш керакки, ахборот тизимларини қуришда аниқ технологияларни қўллаш ишлаб чиқувчининг шаҳсий мақсадларидан иборат эмас. Технологияни танлаш реал эҳтиёжларга боғлиқ равишда ишлаб чиқилиши керак. Таянч иборалар Тизим -ТЗ Стандарт - СТ Профил-ПФ Дастурий таъминот-ДТ Ахборот тизим и - АТЗ Дастур - ДР Яшаш даври - ЯД Хужжат - ХЖ

Лойиҳа - ЛҲ Инструмент - ИНС Эксплуатация - ЭКС Модел - МЛ Моделлаштиришнинг универсал тили – МУТ Корпоратив ахборот тизимлари - КАТЗ Архитектура – АХ Анализ – Таҳрир – ТР Ишлаб чиқиш – ИЧ Диаграмма - ДМ Сервер – СВ Фактор – Омил Яратиш – ЯТ Характеристика – Тафсиянома Диагноз – Ташғиз Маълумотларни бошқариш тизими - МББТ Каскад модели – КМ Спирал модели - СМ Маълумотлар базаси – МБ Репозитарий - РП Объектга-мўлжаланган дастурлаш- ОМД Назорат саволлари: 1. Корхона бошқариш усулларин и нг ривожи хақида; 2. Компютер тизимларнинг умумий имкониятлари ва унумдорлигини ривожи хақида ; 3. Ахборот тизимлари элементларининг техник ва дастурий амалга ошириши жарёнидаги ёндошувлар ривожи хақида. 4. Корпоратив ахборот тизимлари ривожига таъсир этувчи факторлар (омиллар) хақида. 5. Компютер тизимларнинг умумий имкониятлари ва унумдорлиги ривожи хақида 6. Ахборот тизимлари элементларининг техник ва дастурий жорий этишга ёндашувлари ривожи хақида МАВЗУ 4 Корпоратив ахборот тизимларининг асосий ташкил этувчилари

1. Тармоқли, телекомуникацион, дастурий, ахборот ва ташкилий инфратузилма мажмуаларини ўзида ифодаловчи компютер инфратузилмаси ташкили; 2. Ташкилий масала ечимини, ҳамда унинг мақсадларига эришишини таъминловчи ўзаро боғлиқ функционал тизимостилар. 3. Ахборот тизимлари ташкил этувчилари орасидаги боғликлик 4. Ахборот тизимларини туркумлаш Корпоратив ахборот тизимлари таркибида нисбатан боғлиқсиз икки ташкил этувчиларни ажратиш мумкин: 5. Тармоқли, телекомуникацион, дастурий, ахборот ва ташкилий инфратузилма мажмуаларини ўзида ифодаловчи компютер инфратузилмаси ташкили; 6. Ташкилий масала ечимини, ҳамда унинг мақсадларига эришишини таъминловчи ўзаро боғлиқ функционал тизимостилар. Биринчи ташкил этувчи ахборот тизимнинг техник-тизим тузилмаси тамонларини акс эттиради. Мазмун жиҳатидан бу функционал тизимостилар интеграцияси учун асос бўлиб, ахборот тизимларини муоффиқиятли эксплутация қилишнинг холларини тўла тавсифлайди. Компютер инфратузилмасига қўйиладиган талаблар ягона ва стандартлашган, ундаги қуриш усуллари олдиндан яхши маълум ва кўп маротаба амалиётда синовдан ўтган бўлади. Корпоратив ахборот тизимларининг иккинчи ташкил этувчиси бутунлигича (тўлалигича) амалиёт қисмига киради ва маълум даражада ўзига хос(специфик) масалалар, ҳамда корхона мақсадларига боғлиқ бўлади. Бу ташкил этувчи корхона комютер инфратузилмасига тўлалигича асосланади ва корпоратив ахборот тизимлари амалий функционаллиги аниқлайди. Функционал тизимостиларига қўйиладиган талаблар мураккаб холда бўлиб, кўпинча қарама қаршиликка дуч келади, чунки бу талаблар турли амалий соҳадаги мутахасислар томонидан қўйилади. Аммо, бу ташкил этувчи якуний

жиҳатдан олиб қараганда, ташкиллаштиришни функционал ишлашига нисбатан муҳимроқдир. Чунки комютер инфратузилмаси асосан шу ташкил этувчи учун қурилади. Ахборот тизимлари ташкил этувчилари орасидаги боғликлик Ахборот тизимларининг ташкил этувчилари орасидаги ўзаро боғланиш анчагина мураккабдир. Бир томондан олиб қараганда бу икки ташкил этувчи қайсидир маънода боқлиқсиз кўриниши мумкин. Масалан, маълумотларни компютерлараро алмашишини қўллаш учун тармоқ ва протокол ташкили бухгалтер ҳисоб-китоби учун корхонада қандай усул ва дастур қўллашни режалаштирилаётганлиги ҳеч ҳам боғлиқ эмас. Бошқа томондан олииб қараганда, келтирилган ташкил этувчилар маълум маънода барибир бир-бирига бевосита боғлиқдир. Функционал тизимостилар принципиал жи ҳ атдан компютер инфратузилмаси бўлмаса ўз мавжудлигини ёқ о тади. Бир пайтнинг ўзида компютер ин фратузилмаси етарлича чегараланган бўлади , чунки зарур функционаликка эга бўлмайди. Тармоқ инфратузилмаси бўлмаган ҳолда тақсимланган АТЗни эксплутация қилиб бўлмайди. Шундай бўлишига қарамай, ривожланган инфратузилмага эга бўлган ҳолда ,ҳар қандай ташкилот нинг ходимларига қатор фойдали умумхизматларни тақдим этиш мумкин (Масалан: электрон почта ва INTERNET га кириш каби), булар ишни осонлаштиради ва самарали бўлади. ( х усусан ривожланган тармоқ воситасини қўллаш орқали). Демак, ахборот тизимлари яратишни компютер инфратузилмасидан бошлаш мақсадга мувофиқдир, чунки бу муҳимроқ ташкил этувчи бўлиб, саноат технологиясида кўримли, яъни синовдан ўтганларига таянади ва масала қўйилиши ҳамда унинг ечимларини таклиф қилинганларидан қисқа ва оқилона вақт оралиғида юқори даража аниқликда амалга оширади. Изоҳ.--------------------------------------------------------------------------------------------- --------- Амалий функционалликни эътиборга олмай туриб, қандайдир ўзи учун етарли корпоратив тармоқни қуриш маънога эга эмас. Агар техник-тизим

инфратузилмани яратиш жараёнида таҳлил ва автоматлаштириш бошқаруви масалаларини ўтказилмаса, у ҳолда корпоратив тармоқни ишлаб чиқишга ажратилган инвестиция охирига келиб реал натижа бермайди. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------ Корпоратив тармоқ тизими бир неча йил олдин яратилади ва уни ишлаб чиқиш ва қўллашга сарфланган капитал маблағи шунчалик каттаки, мавжуд тармоқни тўла ёки қисман бошқатдан яратиш амалий жиҳатдан мумкин эмас. Функционал тизимостилар эса, корпоратив тармоқлардан фарқли ўлароқ, ўз табиатига кўра ўзгарувчандир, чунки ташкилотнинг предмет соҳасидаги иш фаолиятида доимо озми ё кўпми сезиларли ёки муҳим ўзгаришлар содир бўлади. Функционал тизимостилар ташкилий – бошқарув тузуми ташкилига, унинг функционаллилигига, функцияларининг тақсимланишига етарлича боғланган бўлади. Булармолиявий технология ва схемаларда, мавжуд айланмаҳужжат технологиясида ва бошқа кўпгина омилларда қабул қилинган. Функционал тизимостиларни аста секин ишлаб чиқиш ва киритиш мумкин. Масалан, олдин амалий функционалликни таъминлайдиган(молиявий ҳисоб, ходимлар бошқаруви ва шу кабилар киритилади) муҳим ва жавобгарлиги кўпроқ участкалар(жойлар) ишлаб чиқилади, кейин эса корхона башқарувининг унча муҳим бўлмаган соҳалари амалий дастурий тизимга тарқатилади. Ахборот тизимларини туркумлаш Ахборот тизимлари турли белгиларига қараб туркумланади. Туркумларнинг тез-тез ишлатиладиганларини кўриб чиқамиз. Масштаб бўйича туркумлаш Масштаб бўйича ахборот тизимлари қуйидаги уч гуруҳ остиларига бўлинади(расм 1.1): 1) битталик;

2) гуруҳий; 3) корпоратив. АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИ ! ! -------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------- БИТТАЛИК ГУРУҲИЙ КОРПОРАТИВ Расм 1.1 Ахборот тизимларининг масштаб бўйича бўлиниши Битталик ахборот тизимлари Битталик ахборот тизимлари қоидага кўра автоном шаҳсий компютерларда(тармоқ иш- латилмайди) жорий этилади. Бундай тизим ахборот фондига боғлиқ равишда бир неча содда иловалардан иборат бўлади ва бир ёки бир гуруҳ фойдаланувчилар ишига мўлжалланган бўлиб вақтга нисбатан бир иш жойида ажратилган. Бундай иловалар маҳаллий маълумотларни базасини бошқариш тизими (МББТ) ёрдамида яратилади. Маҳаллий МББТларга анча маълум бўлган Clarion, Clipper, Foxpro, Paradox, dBase ва Microsoft Access кабилар киради. Гуруҳий ахборот тизимлари Гуруҳий ахборот тизимлари ишчи гуруҳ аъзоларининг ахборотларини жамоавий қўллашга мўлжаллаанган ва кўпинча маҳаллий тармоқ асосида қурилади. Бундай иловаларни ишлаб чиқишда ишчи гуруҳ учун маълумотлар базаси сервери(SQL- сервери деб ҳам аталади) қўлланилади. Бунда маълум бўлган Oracle, DB2, Microsoft SQL Server, InterBase, Sybase маълумотлар базаси серверикенг тарқалган. Корпоратив ахборот тизимлари Корпоратив ахборот тизимлари ишчи гуруҳ тизимларини ривожлантиришдан иборат. Улар йирик компанияларга мўлжалланган ва

худудларга тарқатилган тугун ёки тармоқларда қўлланилиши мумкин. Асосан улар турли даражалардаги иерархик(поғонали) тизимга эга. Бундай тизимга ўзига ҳос серверли клиент-сервер ёки кўппоғонали сервер архитектуралар характерлидир. Бундай тизимларни ишлаб чиқишда гуруҳий ахборот тизимлари каби маълумотлар базаси сервери ҳам қўлланилиши мумкин. Аммо йирик ахборот тизимларида Oracle, DB2 ва Microsoft SQL Serverлар кенг тарқалган. Гуруҳий ва корпоратив ахборот тизимлари учун маълумотларни функционаллиги сақланишининг ишончлилигига талаблар сезиларли кўтарилади. Бу хосса маълумотлар бутунлиги, мурожаати ва маълумотлар базаси серверидаги транзакциялар қўлланилишини таъминлайди. Қўллаш доираси бўйича туркумлаш Ахборот тизимларини қўллаш доираси бўйича туркумлаш, одатда тўрт гуруҳга бўлинади(расм 1.2): 1) транзакцияни қайта ишлаш тизими; 2) ечимларни қабул қилишни қўллаб-қувватлаш тизими; 3) ахборот-ёрдам тизими; 4) офис - ахборот тизимлари. Расм 1.2. Қўллаш доираси бўйича ахборот тизимларини бўлиниши АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИ ТРАНЗАКЦИЯ- НИ ҚАЙТА ИШЛАШ ТИЗИМЛАРИ ЕЧИМЛАР ҚАБУЛ ҚИЛИШНИ ҚЎЛЛАШ ТИЗИМЛАРИ АХБОРОТ ЁРДАМ ТИЗИМЛАРИ ОФИС АХБОРОТ ТИЗИМЛАРИ

Транзакцияни қайта ишлаш, ўз навбатида маълумотларни қайта ишлашни тезкорлиги жиҳатидан пакетли ахборот тизимлари ва тезкор ахборот тизимларига бўлинади. Ташкилий бошқаришда ахборот тизимларида транзакцияни қайта ишлашнинг тезкор режими кўпроқ эгаллайди. (Onlinе Transaction Processing, OLTP), бу предмет соҳаниннг ҳоҳлаган вақтида долзарб ҳолатини ишлашда, деярли чекланган қисмни эгаллайди. OLTP тизимлари учун буюртма, тўлов, сўров ва шунга ўхшашлар муҳим ўрин тутадиган етарли содда транзакцияларни регуляр(муайян) оқими учун характерлидир. Улар учун муҳим бўлган талабларга қуйидагилар киради: 1) транзакцияларни қайта ишлашнинг юқори унумдорлиги; 2) телекоммуникация орқали маълумотлар базасига узоқлаштирилган(тақсимланган) ҳолда киришда ахборотни етказиб бериш кафолати. Ечимлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш тизими (Dеcision Support System, DSS) ўзида бошқа тур ахборот тизимларини тасвир этади, унда етарлича мураккаб сўровлар ёрдамида турли кесимларда маълумотлар йиғиш ва таҳлили олиб борилади: вақтли, географик, бошқа кўрсаткичлар.Ахборот- ёрдам тизимининг кенг синфи гипертестли ҳужжатлар ва мультимедиага асосланган. Бундай ахборот тизимларининг анча ривожланган кўринишлари Internetдa ўз ифодасини топган. Изоҳ.--------------------------------------------------------------------------------------------- Шуни таъкидлаб ўтиш керакки, қўллаш доираси бўйича туркумлаш етарли даражада шартлидир. Йирик ахборот тизимлари юқорида келтирилган барча синф белгиларига тез-тез эга бўлади. Бундан ташқари, корпоратив ахборот тизимларининг корхона масштаби одатда бир қатор тизимостилардан ташкил топади, улар турли сфераларда қўллашга тегишли бўлади. ---------------- Ташкиллаштириш усули бўйича туркумлаш.

Ташкиллаштириш усули бўйича гуруҳий ва корпаратив ахборот тизимлари қуйидаги синфларга ажралади: 1) файл-сервер архитектураси асосидаги тизимлари; 2) мижоз-сервер архитектураси асосидаги тизимлари; 3) кўп поғонали архитектура асосидаги тизимлари; 4)Internet (Internet-технологияси асосидаги тизимлари) Расм 1.3. Ахборот тизимларини ташкиллаштириш бўйича бўлиниши Ҳар қандай ахборот тизимида зарурий функционал компоненталарни ажратиш мумкин ( жадвал 1.1 ) . Улар ахборот тизимлари турли архитектураларининг чегараланишларини тушунишга ёрдам беради. Ахборот иловалари қуриш вариантларининг хусусиятларини кенгроқ кўриб чиқамиз. Жадвал 1.1. Ахборот тизимларининг типик функционал компоненталари Белгиси Тўла номи. Характеристикалари. PS- Presentation Services Фойдаланувчи киритиши хиз- (тасвирлаш воситалари) матини бажаради ва унга (PL) мантиқ компо- ненти нимани хабар берса, шуни акслантиради Ахборот тизимлари Файл сервер Мижоз- сервер Кўп поғонали сервер Internet / / Intranet технологияси

бунга мос дастурий қўллаб- қувватлаш ишлатилади. PL- Presentation Logic Фойдаланувчи ва ЭҲМ орасидаги ўзаро (мантиқ тасвири)боғликлини бошқаради. Менюдан буйруқни танлангандафойдаланувчи ҳаракатини қайта ишлайди. BL-Business Logic Иловаларни бажаришдаги ечимлар, (амалий мантиқ) ҳисоблашлар ва операциялар учун қоидалар жами. DL- Data Logic Маълумотлар базаси билан (маълумотларни бошқариш (SQL-операторлари ёрдамида) операциялар мантиқи) бўлиб, унда маълумотларни амалий бошқарувини амалга ошириш учун бажариш керак. DS- Data Маълумотлар мантиқи бошқарувини амалга (МБ билан операция) оширишдаги МББТ вазифаси. Бунга маълумотлар манипуляцияси, фиксация маълумотларни аниқлаш, ёки транзакция откати ва шунга ўхшашлар киради. МББТ асосан SQL-жумлаларини компиляция қилади. FS-File Services МББТ ва бошқа компанентлар учун (Файл операциялари) маълумотларни дискдан ўқиш ва ёзиш операциялари. Одатда

операцион тизим функцияларидан иборат. Файл-сервер архитектураси Файл-сервер архитектурасида PS ва PL мулоқот компоненталарининг тармоқли бўлиниши бўлмайди, компьютер эса улар функцияларини акслантириш учун қўлланилади, бу эса график интерфейслар қуришни енгиллаштиради.Файл-сервер фақатгина файллардан маълумотларни олади холос ва, демак қўшимча фойдаланувчилар ва иловалар марказий процессорга унчалик юкланиш бўла олмайди. Ҳар бир янги мижоз тармоқда ҳисоблаш жараёнининг кучини оширади. Файл-сервер иловаларни ишлаб чиқиш объектлари PL-мулоқот мантиқини, ҳамда BL-ишлаб чиқиш ва DL-маълумотлар бошқарувини аниқлайдиган илова компоненталаридан иборат. Ишлаб чиқилган иловалар ёки якунланган юкланувчи модул кўринишида ёки интерпретация учун махсус код кўринишида амалга оширилади. Аммо, бундай архитектура муҳим камчиликка эга: маълумотлар базасида бир нечта сўровлар бажарилишида мижозга катта хажмдаги маълумотлар узатилиши мумкин, бунда тармоқ юкланишиортади ва аниқлаб бўлмас вақт реакциясига олиб келинади. Муҳим аҳамиятга эга бўлган тармоқ графиги айниқса маълумотлар базасининг узоқлаштиришган(тақсимланган) ҳолда киришдаги файл-сервер кичик тезлик алоқали каналларда билинади. Бу камчиликни йўқотишнинг вариантларидан бири, тармоқда файл-серверли иловаларни узоқлаштирилган(тақсимланган) ҳолдаги бошқарувидан иборатдир. Бунда маҳаллий тармоқга телекоммуникацион сервербилан мослашган илова серверлари жойлаштирилади (кириш сервери деб ҳам аталади). Бу муҳитда одатда файл-сервер иловалар бажарилади. Ўзига ҳос ҳусусиятни келтирсак, бу шундан иборатки, унда кириш-чиқиш мулоқати телекоммуникация орқали узоқлаштирилган(тақсимланган) ҳолдаги мижозлардан етиб келади. Илова жуда мураккаб бўлиши керак эмас, чунки

серверни юкланиши даражаси ортиб кетиши эҳтимоли юқори бўлади ёки илова сервернинг кучли платформаси керак бўлади. Изоҳ . ------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------- Файл-сервер тизимлари яратилишнинг анъанавий воситларидан бири бу маҳаллий МББТлардир. Аммо бундай тизимлар, қоидага нисбатан маълумотлар бутунлигини таъминлаш талабларига жавоб бермайди (хусусан, улар транзакцияни қўллаб-қувватламайди). Шунинг учун уларни (МББТ) қўллаганда маълумотлар бутунлигини таъминлаш масаласи мижоз дастурларига ағдарилади, бу эса мижоз иловаларни мураккаблаштирилишига олиб келади. Яна шуниси ҳам ўринлики, бу инструментлар ўзининг соддалиги, қўллашга қулайлиги ва мойиллиги жалб этади. Шунинг учун файл-сервер ахборот тизимлари ҳозирга қадар кичик ишчи гуруҳлар учун қизиқиш уйғотади ва бундан кўра кўпроқ, ахборот тизимларининг корхона масштаби сифатида кўп холларда қўлланилади. ---------------------------------------------------------------------------------------------- Мижоз-сервер архитектураси. Мижоз-сервер архитектураси файл-сервер илова муаммоларини илова компоненталарини ажратиш йўли билан ҳал этишга мўлжаланган. Бунда компоненталар қаерда самарали функциялар бажарса, ўша ерда жойлаштирилади. Мижоз-сервер архитетурасининг хусусияти бу SQL (Structered Query Language) тузилмали сўров тилида сўровларни тушунадиган маълумотлар базаси сервериниалоҳида ажратилгани муҳим -бу маълумотларни хизмат-ёрдами борлигидир. Унда МБнинг тузилмаси ва маълумотлар бутунлиги чекланишлари, форматлар ва хатто чақирув бўйича маълумотларин қайта ишлаш процедурлари серверларда ёзилган бўлади ёки дастурда ҳодимлар бўйичаёзилган бўлади. Бундай иловаларни қайта ишлаш объектларига диалог ва мантиқий қайта ишлашдан ташқари, энг олдин маълумотларни реляцион модели ва у

билан боғлиқ SQL-операторлари ҳисобланади, албатта маълумотлар базасига типик сўровлар учунишлатилади. Мижоз-сервернинг турли конфигурациялари(кўринишлари). Мижоз-сервер хизматига мурожаат қиладиган иккипоғонали сервер модели қўлланилади. Шуни назарда тутиладики, PS ва PL компаненталари мижоз томонга жойлаштирилади, бу эса график интерфейсни амалга оширишга имкон беради. DS ва FS бошқарув компоненталари сервер томонда жойлаштирилади, PS, PL-мулоқотлар эса мижоз томонда бўлади. Мижоз- сервер архитектурасининг иккипоғонали сервери аниқланишида шу вариант ўзигина қўлланилади: илова мижоз томонда ишлайди, серверда эса МББТ жойлашади. (Расм 1.4) Мижоз C ервер Мулоқот аналоги Расм 1.4 Мижоз-сервер тизимнинг классик варианти. Бу схема серверга энг кам талабларни кўрсатгани учун, энг яхши масштабликка эга бўлади. Аммо, МБ билан фаол ўзаро боғлиқ мураккаб иловалар ҳам мижоз ҳам тармоқни юқори даражада юклаб қўйиш мумкин. Натижада SQL-сўровлар Мулоқот Мантиқ Қайта ишлаш Маълумотларни бошқариш PS, PL DL, BL DS, FS

қайта ишланиши учун мижозга қайтарилиши керак, чунки у ерда ечимни қабул қилиш мантиқи ошириб борилади. Бундай схема турли мижоз тугунлари бўйича тарқалган иловаларни маъмурлаштиришда қўшимча қийинчиликларга олиб келади. Тармоқда юкланишни қисқартириш ва иловаларни маъмурлаштиришни соддалаштириш учун BL компанентани серверга жойлаштириш керак. Бунда ечим қабул қилишнинг барча мантиқи сақловчи процедураларикўринишида хужжатлаштирилади ва серверда бажарилади. Сақловчи процедулар-SQL операторлари билан МБ процедурага кириш учун талаб этилувчан параметрларни номи бўйича чақирилади ва МБ серверда бажарилади. Сақловчи процедуралар компиляция қилиниши мумкин, бу эса уларни бажариш тезлигини оширади ва сервер юкланишни қисартиради. Сақловчи процедуралар илова ва МБ бутунлигини яхшилайди, жамоавий операция ва ҳисоблашлар долзарблигини кафолатлайди. Бундай процедуралар кузатувини яхшилайди, ҳамда ҳавсизликни ҳам (бунда маълумоларга тўғридан-тўғри кириш йўқ) кўтаради. Изоҳ.--------------------------------------------------------------------------------------------- ------- Шуни эсда тутиш керакка амалий мантиқ сақловчи процедураларининг ортиқча юкланиши серверни ҳам ортиқча юклаши мумкин, бу эса ишлаб чиқиш унумдорлигини йўқотилишига олиб келади. Бу муаммо, айниқса йирик ахборот тизимларини ишлаб чиқишда долзарбдир, унда серверга бир вақтнинг ўзида кўп сонли мижозлар мурожаат қилиши мумкин. Шунинг учун кўп ҳолларда, келишилган (компромисс) ечимларни қабул қилишга тўғри келади: илова мантиқининг бир қисми сервер томонда жойлашади. Бундай архитектура мижоз-сервер тизимлар дейилади. Келтирилган схема мантиқни мувафаққиятли ажратилишида мижоз ва сервер юкланишини балансланганроқ ҳолини олишга ёрдам беради, аммо иловалар кузатувини

анча қийинлашади.---------------------------------------------------------------------------------- ---------------------- Мижоз-сервер архитектурасини яратиш кўп терминалли тизимда ҳам мумкин. Бу ҳолда кўп масалали сервер иловаларида фойдаланувчи дастурлар бажарилади, мижоз (узел) терминаллари бўлади. Ахборот тизимларининг бундай кўрнишлари UNIXучун характерли эканлигидир. Ҳозирги пайтда мижоз-сервер архитектураси тан олинди ва ишчи гуруҳ ва корпоратив даражадаги ахборот тизимлари учун иловаларни ташкил этиш усули сифатида кенг тарқалган. Ишни бундай ташкили иловаларни МБ сервер имкониятлари, тармоқ юкланишини камайтириш ва маълумотлар бутунлиги назоратини таъминлаш ҳисоби натижасида самарани оширади. Икки поғонали мижоз-сервер архитектура схемаси мураккаб ахборот тизимларида баъзи муаммоларга олиб келиш мумкин. Таянч иборалар Тизим -ТЗ Стандарт - СТ Профил-ПФ Дастурий таъминот-ДТ Ахборот тизим и - АТЗ Дастур - ДР Яшаш даври - ЯД Хужжат - ХЖ Лойиҳа - ЛҲ Инструмент - ИНС Эксплуатация - ЭКС Модел - МЛ Моделлаштиришнинг универсал тили – МУТ Корпоратив ахборот тизимлари - КАТЗ Архитектура – АХ Анализ – Таҳрир – ТР Ишлаб чиқиш – ИЧ Диаграмма - ДМ Сервер – СВ Фактор – Омил

Яратиш – ЯТ Характеристика – Тафсиянома Диагноз – Ташғиз Маълумотларни бошқариш тизими - МББТ Каскад модели – КМ Спирал модели - СМ Маълумотлар базаси – МБ Репозитарий - РП Объектга-мўлжаланган дастурлаш- ОМД

Похожие

Дастурларни бошқариш

Тизим ва бошқариш

Delphi лойиҳани бошқариш

Маълумотлар омборини бошқариш тизимлари

Web-сайт таркибини бошқариш