Kompyuter tarmoqlari - dasturiy, yuklanuvchi, makro va tarmoq viruslari - Информатика и ИТ - Рефераты

Kompyuter tarmoqlari - dasturiy, yuklanuvchi, makro va tarmoq viruslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

115.5 KB

Kompyuter tarmoqlari: dasturiy, yuklanuvchi, makro va tarmoq viruslari Reja : I. Kirish 1. Lokal va global kompyuter tarmog’i 2. Virus dasturlar haqida tushuncha 3. Dasturiy, yuklanuvchi,makro va tarmoq viruslari 4. Xulosa 5. Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish Ushbu mustaqil ishni yozar ekanman, Komyuter tarmoqlarining rivojlanishi virus dasturlar rivojlanishining tezlashishiga olib kelgani aytib o’tmoqchiman. Ayniqsa global tarmoqlarning ommalashishi virusli dasturlarning ko’payishiga sabab bo’la boshladi. Shu sababdan ushbu mustaqil ishimda viruslar haqida mulohaza olib borishdan avval tarmoqlar haqida tushunchalar bermoqchiman. Tarmoqlar — bu tezda murojaat qilsa bo’ladigan ma’lumotning cheksiz olamidir. Firmani samarali boshqarish tijorat va moliya bozorlarining holatini uzluksiz kuzatmasdan va o’zining filiali va xodimlari faoliyatini tezkor o’zaro muvofiqlashtirmasdan iloji yo’qdir. Aytilgan jarayonlarni amalga oshirish, ko’pincha bir-biridan hudud jihatdan uzoqlashgan ko’p sonli turli xil mutaxassislarning boshqarishda birgalikda qatnashishini talab е tadi. Bunday vaziyatda bu mutaxassislarning samarali o’zaro harakatlanish tizimini tashkil е tishning markazita taqsimlangan axborot-hisoblash tizimlari quyilishi kerak. Ma’lumotlarni taqsimlangan qayta ishlash — hududiy jihatdan taqsimlangan tizim ko’rinishiga е ga bo’lib, bir-biriga bog’liq bo’lmagan, lekin o’zaro bog’langan kompyuterlarda bajariladigan ma’lumotlarni qayta ishlashdir. Axborotni taqsimlangan qayta ishlash tizimining birinchi vakillari ma’lumotni teleqayta ishlash tizimlari va ko’p mashinali hisoblash tizimlari bo’lgan е di. Ma’lumotlarni teleqayta ishlash tizimlari — bu axborot- hisoblash tizimi bo’lib, ularda, aloqa kanallari bo’yicha qayta ishlash

markazita kelib tushuvchi qiymatlarni masofadan turib markazlashgan ravishda qayta ishlash bajariladi. Ko’p mashinali hisoblash tizimlari — bu bir nechta bir xil yoki mustaqil ravishda turli xil kompyuterlarni o’z ichiga olgan tizim bo’lib, unda kompyuterlar bir-biri bilan ma’lumotlarni almashish qurilmasi, xususan, aloqa kanallari bo’yicha bog’langan. Aloqa kanallari bo’yicha bog’langanda gap ma’lumot-hisoblash tarmoqlari ustida yuritiladi.

Lokal kompyuter tarmog’i Hududiy taqsimlanishi jixatidan kompyuter tarmoqlarini uch guruhga ajratish mumkin. 1. Lokal tarmoqlar ( LAN–Local Area Network ), bir korxona, muassaning bir yoki bir nechta yaqin binolardagi ob‘ektlarni boglaydi. Lokal tarmoqdagi kompyuterlar orasidagi masofa uncha katta emas, agar radiokanal aloqasidan foydalansa 20 kmni tashkil qiladi. Lokal tarmoqda kompyuterlarni birlashtiruvchi sim (kabel) sifatida qalin koaksil, ingichka koaksil, juft-juft qilib o’ralgan (toking Ring «vitaya para») optik to’qima (tola) simlari ishlatilishi mumkin. Kompyuter tarmog’i maxsus operatsion tizim boshqaruvida ishlaydi. Hozir ko’p ishlatilayotgan Windows-XP, 7 8 operatsion tizimlari tarkibida lokal tarmoqda ishlash imkonini beruvchi dasturlar mavjud. Lokal kompyuter tarmoqlari boshqa kompyuter tarmoqlari turlaridan quydagi xususiyatlari bilan farq qiladi: 1. O’zining o’lchamlari ; 1. Axborot almashish texnologiyasi bilan; 2. Topologiyasi (t u zilishi) bilan Lokal kompyuter tarmog’ining o’lchamlari uncha katta bo’lmaganligi sababli, ular o’ziga xos dizayniga ega bo’lishi mumkin. Ko’p hollarda ular bitta kabeldan tashkil topgan axborot tashish texnologiyasiga ega bo’ladi. Lokal kompyuter tarmog’ining axborot uzatish tezligi 10 Mb/sek dan 100 Mb/sekgacha bo’ladi. Hozirgi kunda gigabit lan tarmoqlar ham, maxsus sohalarda ko’p qo’llanilmoqda

Lokal kompyuter tarmog’ining topologiyasi ko’p hollarda quyidagi ikki ko’rinishga ega bo’ladi: to’g’ri chiziqli topologiya va aylana ko’rinishli topologiya. Bunday bir topologiyada istalgan kompyuter ishlab turgan bo’lishi mumkin, hozirgi onda ishlab turgan, ya‘ni tarmoqqa axborot jo’natayotgan kompyuter мастер deyiladi. Master ishini qolgan kompyuterlar kutib turadi. Shuning uchun 2 ta kompyuter bir vaqtning o’zida axborot jo’natish hollarini bartaraf etish rejimi statsionar va dinamik rejim bo’lishi mumkin. Axborot jo’natish mexanizimi markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan bo’lishi mumkin. Har qanday kompyuter tarmog’idan foydalanishning shu tarmoqqa xos qoidalari, ya‘ni protokollari ishlab chiqilgan. 2. Shahar miqyosidagi kompyuter tarmoqlari (Metropolitian Area Networks MANs). Shahar miqyosidagi kompyuter tarmoqlari umuman olganda Lokal kompyuter tarmoqlariga o’xshash bo’lib, ishlash texnologiyasi deyarli bir xil. Odatda MANlarga qo’shni ofislar birlashtiriladi. Yoki shahar miqyosidagi korxonalar ofislari birlashtiriladi. MANlar xususiy tarmoqlar bo’lishi mumkin. MANlarni Lokal televizion tarmoqlarga ham ulash mumkin. MANlarning alohida kategoriyalariga bo’linishi sabab shundaki, ular uchun xalqaro standartlar ishlab chiqilgan. Bu standartning nomi DQDB (Distributed Queue Dual Bus)-tarkatilgan navbat ikqilangan kanal, magistral. DQDB –standarti bo’yicha kompyuterlarni tarmoqqa ulash sxemasi quydagicha bo’ladi. Bu sxema 2 ta bir xil magistrantdan iborat bo’lib, bo’larga tarmoqqa kiradigan kompyuterlar kiradi. Har bir magistral axborotlarni jo’natish qurilmasiga ega bo’ladi. Bu qurilma head–end (boshi-oxiri) deyiladi.

Har bir kompyuterdan bu kompyuter o’ng tomonga joylashgan kompyuterlarga axborot jo’natish uchun yuqori magistraldan foydalanishga to’g’ri keladi. Chap tomondagi kompyuterlarga ma‘lumot yuborish uchun esa quyi magistraldan foydalanish kerak. MANlarni asosiy xususiyati shundan iboratki, axborotlarni keng ko’lamda tarqatish imkoniyatlari bor, bu kompyuter tarmog’i o’ziga xos dizaynerga ega bo’ladi. MANlarni topologiyasi regulyar (to’g’ri) sxemada bo’ladi.

Global kompyuter tarmoqlari (Wide Area Networks, WANs ) Texnologiyasi, miqyosi bilan kompyuter tarmoqlari bir–biri bilan farq qiladi. Odatda keng zonali kompyuter tarmoqlari bir kichikroq mamlakat, yoki kichikroq qit‘a miqyosida ishlatiladi. WANlar foydalanuvchilar masalalarini yechishga mo’ljallangan kompyuterlar kollektsiyasidan tashkil topadi. Kelgusida bu kompyuterlarni asosiy kompyuterlar yoki (host computers) host deb yuritamiz. WAN larda host (asosiy) kompyuterlar bir-biri bilan komunikatsiya tizim osti deb ataluvchi tizim osti bilan ulanadi. Kompyuter tarmog’ining kommunikatsiya tizim osti subnet deb ataladi. Subnet ning asosiy vazivasi–tarmoqdagi asosiy kompyuterlar orasida aloqa o’rnatishdan, ya‘ni tarmoqdagi bir kompyuterdan ikkinchi asosiy kompyuter axborot uzatishdan iboratdir. Keng zonali kompyuter tarmoqlarida–WANlarda quydagi ikkita tushunchani ajratib takidlab o’tamiz. 1. Aloqa tarmoqlari (Subnet) 2. Tarmoqning amaliy masalalarini yechishda qo ’ llaniladigan qismi , ya ‘ ni host ( asosiy ) kompyuterlar . Bu 2 ta tushunchani bir - biridan ajratish WANlarni loyxalashni , ya ‘ ni ularni dizaynini soddalashtirish imkoniyatini beradi . Ko ’ p hollarda komutatsiya yoki aloqa Subneti quydagi 2 ta har xil kompyuterlardan iborat bo ’ ladi : 1. Uzatish tarmoqlari (liniya peredachi) 2. Boshqa aloqa tarmog’iga ulash elementlari. Uzatish tarmoqlarining vazifasi aloqa axborotlarini uzatish,ya‘ni bitlarni uzatishdan iborat).

Axborotlarni bitta asosiy kompyuterdan boshqa asosiy kompyuterlarga o’zatiladi. Bu alohida aloqa tarmog’ining vazifasi. Bitta aloqa tarmog’ini boshqa aloqa tarmog’i bilan ulaydigan elementlarning vazifalari bir aloqa tarmog’ini boshqa aloqa tarmog’i bilan ulashdan iboratdir. Bu vazifani, ya‘ni bir tarmoqni ikkinchi tarmoq bilan ulash vazifasini maxsus moslashtirilgan kompyuterlar bajaradi. Tarmoqlarni ulash elementiga kiruvchi tarmoqdan axborot kelganda ulash elementi kelgan axborotni jo’natish uchun chiqish tarmog’ini tanlashi kerak. Tarmoqlarni ulaydigan kompyuterlarni router deb qabul qilamiz. Router – yo’naltiruvchi, marshrutizator degan manoni bildiradi. Lekin asosiy kompyuterlar har doim LANlarga ulangan bo’lishi shart emas. Agar bitta router dan jo’natilgan axborot,ikkinchi router yetib borishi uchun orada 2-3 ta routerlardan utsa, tabiyki, jo’natilgan axborot oralikdagi routerlarga kelib kiradi. Ma‘lumki bu oralik routerda saqlanib turishi mumkin, keyin chiqish yo’li bush bo’lganda jo’natiladi. Axborotni bir routerdan boshqaga yetib borish modeli 2 nuqtali model deyiladi ( Point to point ). Bu modelda axborot jo’natuvchi va axborot qabul qiluvchi bor. Katta xajmga ega bo’lmagan axborotlar va o’zaro teng bo’lgan axborotlar adabiyotda celle lar deyiladi. Keng zonali kompyuter tarmog’ining WANlarni topologiyasi irregulyar (noto’g’ri) sxemada bo’ladi.

Virus dasturlar haqida tushuncha Kompyuter viruslari . Bu nima va unga qarshi qanday kurashish kerak? Bu mavzuga o’nlab kitoblar va yuzlab maqolalar yozilgan. Kompyuter viruslariga qarshi minglab professional mutaxassislar ko‘plab kompaniyalarda ish olib borishmoqda. Bu mavzu o’ta qiyin va muhimki ko‘p e’tiborni talab qilmoqda. Kompyuter virusi informatsiyani yuqotish sabablaridan biri va asosiysi bo‘lib qolmoqda. Viruslar ko‘plab tashkilot va kompaniyalarni ishlarini bo’zishga olib kelganligi ma’lum. Shunday ma’lumotlar mavjudki, Niderlandiya gospitallaridan birida bemorga kompyuter quygan tashxis buyicha iste’mol qilingan dori oqibatida bemor olamdan o’tgan. Bu kompyuter virusining ishi bo’lgan. E’tiborsizlik bilan qilingan ishdan kompyuter tezda virus bilan zararlanadi. Inson kasallik virusi bilan zararlansa issiqligi o’zgarishi, vazni o’zgarishi, holsizlanish va og’rikning paydo bo’lishi kuzda tutiladi. Kompyuter virusi bilan zararlangan kompyuterlarda quyidagilar kuzatiladi: dasturlarning ishlashining sekinlashishi, fayllarsi xajmi o’zgaradi, g’ayritabiiy va ba’zi bir noma’lum xatoliklar, ma’lumotlar va sistema fayllari yuqotilishi. Ba’zi viruslar zararsiz ko‘payadi, lekin qurqinchli emas. Bu viruslar ekranga xato ma’lumot kikaradi. Ammo, bir turdagi viruslar xujum qiluvchi, ya’ni, yomon asoratlar qoldiruvchi xisoblanadi. Masalan, viruslar qattiq diskdagi informatsiyalarni o‘chirib tashlaydi. Mashxur «doktor» lardan biri D.N.Lozinskiy virusni kotibaga uxshatadi. Tartibli kotibani faraz qilsak, u ishga keladi va stolidagi bir kunda qilishi kerak bulgan ishlarni - qog‘ozlar qatlamini ko’radi. U bir

varog’ni ko‘paytirib bir nusxasini o’ziga ikkinchisini keyingi qo’shni stol ga qo’yadi. Keyingi stoldagi kotiba ham kamida ikki nusxada ko‘paytirib, yana bir kotibaga o’tkazadi. Natijada kontoradagi birinchi nusxa bir necha nusxalarga aylanadi. Ba’zi nusxalar yana ko‘payib boshqa stollarga xam o’tishi mumkin. Kompyuter viruslari taxminan shunday ishlaydi, fakat qog‘ozlar o’rnida endi dasturlar, kotiba bu - kompyuter. Birinchi buyruq «kuchirish-nusxa olish» bo’lsa, kompyuter buni bajaradi va virus boshqa dasturlarga o’tib oladi. Agar kompyuter biror zararlangan dasturni ishga tushirsa virus boshqa dasturlarga tarqalib borib butun kompyuterni egallashi mumkin. Agar bir dona virusning ko‘payishiga 30 sekund vaqt ketsa, bir soatdan keyin bu 1000000000 dan ortib ketishi mumkin. Aniqrog’i kompyuter xotirasidagi bush joylarni band qilishi mumkin. Xuddi shunday voqea 1988 yili Amerikada sodir bulgan. Global tarmoq orqali uzatilayotgan axborot orkali virus bir kompyuterdan boshqasiga o’tib yurgan. Bu virus Morris virusi deb atalgan. Ma’lumotlarni virus qanday yo’q qilishi mumkin degan savolga shunday javob berish mumkin: 1. Virus nusxalari boshqa dasturlarga tez ko‘payib o’tib oladi; 2. Kalendar buyicha 13-sana juma kunga to’g’ri kelsa hamma hujjatlarni yo’q qiladi (o’chiradi). Buni hammaga ma’lum «Jerusalem» («Time» virusi xam deb ataladi) virusi juda «yaxshi» amalga oshiradi. Ko‘p xollarda bilib bo’lmaydi, virus qayerdan paydo bo’ldi.

Kompyuter viruslari - ko‘payuvchi, dasturlarni {|S||ga ko’chib olishi, yomon oqibatlar keltirib chiqaruvchi dasturlardir. Lekin ular qat’iy bir ko’rinishda bo’lishi belgilab quyilmagan. Virusni Aniqlanishi shundagi, u kompyuter sistemasida joylashib va ko‘payib borishiga bog‘liq. Misol uchun, nazariy jihatdan operativ sistemada virus davolab bo’lmaydi. Bajaruvchi kodning soxasini tuzish va o’zgartirish ta’qiqlangan sistema misol bo’lishi mumkin. Virus hosil bo’lishi uchun bajariluvchi kodlar ketma-ketligi ma’lum bir sharoitda shakllanishi kerak. Kompyuter virusining xossalaridan biri o’z nusxalarini kompyuter tarmoqlari orqali bajariluvchi obyektlarga kuchiradi. Bu nusxalar ham o’z-o’zidan ko‘payish imkoniyatiga ega.

Dasturiy, yuklanuvchi, makro va tarmoq viruslari Hozirgi kunda kompyutеr viruslari g‘arazli maqsadlarda ishlatiluvchi turli xil dasturlarni olib kеlib tatbiq etishda eng samarali vositalardan biri hisoblanadi. Kompyutеr viruslarini dasturli virus lar dеb atash t o‘g‘ riroq bo‘ladi. Dasturli virus d еb avtonom ravishda ishlash, boshqa dastur tarkibiga o‘z – o‘zidan qushiluvchi, ishga qodir va kompyutеr tarmoqlari va alohida kompyutеrlarda o‘z – o‘zidan tarqalish xususiyatiga ega bo‘lgan dasturga aytiladi. Viruslar bilan zararlangan dasturlar virus tashuvchi yoki zararlangan dasturlar dеyiladi. Zararlangan disk – bu ishga tushirish s е ktorida virus dastur joylashib olgan diskdir. Hozirgi paytda kompyut е rlar uchun ko‘pgina noqulayliklar tug‘dirayotgan har xil turlardagi kompyut е r viruslari k е ng tarqalgan. Shuning uchun ham ulardan saqlanish usullarini ishlab chiqish muhim Virus Xavfsiz Xavfli Juda xavfli Fayllar tarkibini buzmaydigan Fayllar tarkibini buzadigan Qurilmalarni buzadigan Operator sog‘lig‘iga ta’sir ko‘rsatuvchi

masalalardan biri hisoblanadi. Hozirgi vaqtda 65000 dan ko‘p bo‘lgan virus dasturlari borligi aniqlangan. Bu viruslarning katta guruxini kompyut е rning ish bajarish tartibini buzmaydigan, ya’ni «ta’sirchan bo‘lmagan» viruslar guruxi tashkil etadi. Viruslarning boshqa guruxiga kompyut е rning ish tartibini buzuvchi viruslar kiradi. Bu viruslarni quyidagi turlarga bo‘lish mumkin: xavfsiz viruslar (fayllar tarkibini buzmaydigan), xavfli viruslar (fayllar tarkibini buzuvchi) hamda juda xavfli viruslar (kompyut е r qurilmalarini buzuvchi va op е ra tor sog‘ligiga ta’sir etuvchi). Bu kabi viruslar odatda prof е ssional dasturchilar tomonidan tuziladi. Kompyut е r virusi – bu maxsus yozilgan dastur bo‘lib, boshqa dasturlar tarkibiga yoziladi, ya’ni zararlaydi va kompyut е rlarda o‘zining g‘arazli maqsadlarini amalga oshiradi. Kompyut е r virusi orqali zararlanish oqibatida kompyut е rlarda quyidagi o‘zgarishlar paydo bo‘ladi: • ayrim dasturlar ishlamaydi yoki xato ishlay boshlaydi; • bajariluvchi faylning hajmi va uning yaratilgan vaqti o‘zgaradi; • ekranda anglab bo‘lmaydigan b е lgilar, turli xil tasvir va tovushlar paydo bo‘ladi; • kompyut е rning ishlashi s е kinlashadi va t е zkor xotiradagi bo‘sh joy hajmi kamayadi; • disk yoki diskdagi bir n е cha fayllar zararlanadi (ba’zi hollarda disk va fayllarni tiklab bo‘lmaydi): • vinch е st е r orqali kompyut е rning ishga tushishi yuqoladi.

Viruslar asosan disklarning yuklanuvchi s е ktorlarini va е x е , som, sys va bat k е ngaytmali fayllarni zararlaydi. Hozirgi kunda bular qatoriga Ofis dasturlari yaratadigan faylarni ham kiritish mumkin. Oddiy matnli fayllarni zararlaydigan viruslar kamdan – kam uchraydi. Fayllar tarkibini buzmaydigan viruslar T е zkor xotira kurilmasida ko‘payuvchi Opеratorni ta’sirlantiruvchi Tarmoq viruslari Opеratorni ta’sirlantiruvchi Kurilmala rni ishdan chikaruvchi Tеrminal da xabar chikaruvchi Tovushli effеktlarni xosil kiluvchi Ish tartibini uzgartiruvchi - protsеssor - klaviatura - xotira - matnli - oxang - MD,vinchеstеr - displеy - printеr - grafikli - nutk sintеzi - port PS-232 printеr Displеy - maxsus effеktlar - klaviatura - port PS-232 Kompyut е rning viruslar bilan zararlanish yullari quyidagilardir: 1. Disk е tlar orqali. 2. Kompyut е r tarmoqlari orqali.

3. Boshqa yullar yuk. Fayl tarkibini buzuvchi viruslar Foydalanuvchining ma’lumotlari va dasturlarni buzuvchi Tizim ma’lumotlarini buzuvchi Dasturlarni buzuvchi Ma’lumotlarni buzuvchi Disk soxasini buzuvchi Forma tlash Tеzkor tizim fayllarini buzuvchi Dasturning boshlangich yozuvlarini buzuvchi Ma’lumotlar bazalarini buzuvchi Diskning mantikiy tarkibini buzish Bajariluvc hi dasturlarni buzuvchi Matnli hujjatlarni buzuvchi Ma’lumot tashuvchilarnin g tarkibini buzuvchi Kompilyat orlarning kism dasturlar tuplamini buzuvchi Grafik tasvirlarni buzuvchi Elеktron jadvalni

buzuvchi Opе rator va qurilmalarga ta’sir etuvchi viruslar Qurilmalarni buzuvchi Opеratorga ta’sir etuvchi Displеyning Lyuminafor qatlamini kuydiruvchi Kompyutеrlarning mikrosxеmasini ishdan chiqaruvchi Printеrni ishdan chikaruvchi MDni buzuvchi Opеrator tеxnikasiga ta’sir etuvchi Hozirgi paytda hazil shaklidagi viruslardan tortib to kompyutеr qurilmalarini ishdan chiqaruvchi viruslarning turlari mavjud. Masalan. Win 95.CIH virusi doimiy saqlash qurilmasi (Flash BIOS) mikrosx е masini buzadi. Afsuski, bu kabi viruslarni yuq qilish uchun, faqat ular uz g’arazli ishini bajarib bo‘lgandan so‘nggina, qarshi choralar ishlab chiqiladi. Win 95.CIH virusiga qarshi choralarni ko‘rish imkoniyati Dr.Web dasturida mav jud.

Algoritmning ahamiyatiga qarab viruslar qo’yidagi gruppalarga bo’linadi: 1. «Hamjixat-yuldoshlar» - fayllarni o’zgartirmaydigan viruslar. Bu viruslar EXE kengaytmali fayllarga qo’shimcha nusxa olib, bu nusxani .som yoki .bat kengaytmali fayl qilib yozib qo’yadi. Bunday faylga murojaat etilganda birinchi .com yoki .bat kengaytmali fayl ishga tushadi so’ngra esa virus .exe kengaytmalisini ishga tushirib yuboradi. 2. "Chuvalchang-luqmalar" - bu viruslar kompyuter setlariga tarkaydi, fayl va disk sektorlarini o’zgartirmaydi. Ular kompyuter seti orqali xotiraga kiradi. Boshqa viruslar adreslarini topib ularga o’z nusxalarini yozib quyadi. Bunday viruslar ba’zida fayllar tuzadi, lekin umuman kompyuter resurslariga murojaat qilmaydi. 3. "Parazit" viruslar - nusxalarini disk sektori va fayllarga o’zgartirib tarqatadi. Bu viruslar yuqoridagilardan farqlanadi. 4. "Talaba" viruslari - juda ko‘p xatoliklar keltirib chiqaruvchi hisoblanadi. Ular har-xil harflarni paydo qilishi kutiladi. 5. "Kurinmas Stels" virusi - uzining imkoniyatidan kelib chikib operativ sistemada fayllarni zararlantirib uz urniga boshqa ma’lumotlarni kuyib "qochib qoladi". Bu viruslar AVP (antivirus programmalari) ni aldab ketadi. 6. "Polimorfik-ajina-mutantlar" virusi -yetarlicha tutish qiyin bulgan viruslar hisoblanadi. Ular Aniq bir joyda turmaydi (kuchib yuradi). Ko‘p xollarda polimorfik viruslar o’zining bir xil nusxasiga ega bo’lmaydi. 7. "Troyan otlari" virusi - kerakli dasturlar ichiga kirib olib har bir buyruq berilganda qaqshatgich zarba bera oladi. U kompyuter va uning setlari orqali ko‘payib sezilarli zararlarni paydo qiladi. 8. "Makro" viruslari - asosan ma’lumotlarn kayta ishlashga tuskinlik kiladi va matn muharrirlariga zarar yetkazadi. Xozirgi vaktda Microsoft Word, Exsel va Access muharrirlarida tayyorlangan hujjatlarda ko‘plab uchrab turadi.

Xulosa  Elektron pochtadagi, ayniqsa, notanishlardan kelgan xabarlarga ham judayam ehtiyotlik bilan yondashib, sal shubhalangan xabarlarni ham ochmasdan olib tashlang va xabarni jo’natgan shaxs bilan bog’laning va u jo’natgan xabarda virus yo’q bo’lishiga ishonch hosil qiling. Shuningdek, antivirus dastur hamma elektron pochta orqali kelayotgan xabarlarni tekshirayotganligiga amin bo’lish kerak.  Antiviruslarni yaxshi tarafi shundaki, sifatli yaratilgan dastur hamma ma’lum bo’lgan viruslarni aniqlash xususiyatiga ega. Lekin virusning ma’lumotlar bazasini tez-tez yangilab turish kerak, chunki antivirus dasturi yangi chiqib kelayotgan zararali dastur kodlari bilan qanday kurashish kerakligini bilishi shart.

Adabiyotlar ro’yxati:  «Iqtisodiy informatika» S.S.G‘ulomov va boshqalar S.S.G‘ulomovning umumiy taxriri ostida.-T.: «Sharq», 1999.- 546 b  “Axborot tizimlari va texnologiyalari”: Oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun darslik//Mualliflar jamoasi: S.S.G‘ulomov, R.X.Alimov, X.S.Lutfullayev va boshk./; S.S.G‘ulomovning umumiy taxriri ostida.-T.: «Sharq», 2000.- 592 b.  Ayupov R.X., Ismoilov S.I., Ayupov X.R. Xususiy kompyuterlarda ishlash. “Microsoft Word 2000 matn muharriri”. – T.: TMI, 2002. 124 bet  Maraximov A.R., Rahmonqulova S.I. “Internet va undan foydalanish asoslari.“ O‘quv qo‘llanma.-T.:Toshkent davlat texnika universiteti nashriyoti, 2001.–176 b.  G‘ulomov S.S. va boshqalar. Axborot tizimlari va texnologiyalari – T.: «Sharq», 2000  Aripov M.M, Muxammadiyev J..U “Informatika va informatsion texnologiyalar”. O‘quv qullanma. Toshkent shaxri, 2005 yil.  Makarova “ Informatika “ Toshkent sh 2005 yil.  Ermatov SH “Shaxsiy kompyuterlarning operatsion tizimlari,kurilmalari va vositalari”. Toshkent 2007 yil.  Zakirov F.I dr.Informatika i informatsionniye texnologii”.Tashkent 2007 g.  Simonovich S.V. i drugiye. Obshaya Informatika. Uchebnoye posobiye. – M.: Izdatelstvo «ASTPress», 2001  Simonovich S.V. i drugiye. Spetsialnaya Informatika. Uchebnoye posobiye. – M.: Izdatelstvo «ASTPress», 2001  Simonovich S.V. i drugiye. Internet – laboratoriya mastera/ M, Izdatelstvo «ASTPress», 2000  Ostreykovskiy V.A. Informatika. Uchebnik dlya VUZ-ov – M.: «Visshaya shkola», 1999

Похожие

Kompyuter tarmoqlari

Axborotli-kompyuter tarmoqlari

Kompyuter tarmoqlari, ularning afzalliklari va turlari

Kompyuter grafikasi va dizaynda dasturiy vositalar

IP tarmoq tushunchasi. Kompyuter tizimlarining tasnifi kompyuter tarmoqlarining turlari