Kompyuter grafikasining fundamental asoslari - Информатика и ИТ - Рефераты

Kompyuter grafikasining fundamental asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

352 KB

Kompyuter grafikasining fundamental asoslari Reja: 1. Kompyuter grafikasining fundamental asoslari. 2. Tekislikda geometrik almashtirishlar: ko’chish, masshtablash, burish va akslantirish. 3. Birjinsli koordinatalar: tekislikda va fazoda. 4. Fazoda geometrik almashtirishlar: kuchish, masshtablash, burish va akslantirish. 5. Platon jismlari. 6. Geometrik proektsiyalar: paralellel va markaziy proektsiyalar.

Kompyuter grafikasining fundamental asoslari. Tasvirni kompyuter displeyining ekraniga chiqarish va u bilan bog’liq amallarni bajarish foydalanuvchidan ma’lum darajada geometrik bilimlarni talab qiladi. Geometrik tushunchalar, formulalar, faktlar, (birinchi navbatda ikki va uch o’lchovga tegishli) kompyuter grafikasida o’ziga xos maxsus o’rinni egallaydi. Geometrik yondashish, tasavvur va fikrlar hisoblash texnikasining imkoniyatlarini doimo tezkor kengayishi bilan birgalikda kompyuter grafikasining jiddiy rivojlanishi yo’lida va ko’p soxalarda keng ishlatilishiga manba bo’ldi. Ayrim hollarda oddiy, elementar geometrik metodikalar katta geometrik masalalarni echish etaplarida sezilarli rivojini ta’minlaydi. Ikki va uch o’lchovli geometrik almashtirishlarni mashina grafikasida qo’llanilishini ko’ramiz. Tekislikdagi almashtirishlar. Ikki o’lchovli barcha narsalarni kompyuter grafikasida 2D (2-dimension) belgisi bilan ifodalash (kiritilgan) qabul kilingan. Faraz qilamizki tekislikda to’g’ri chiziqli koordinatalar sistemasi kiritilgan(berilgan) bo„lsin. Unda xar kanday M nuktaning koordinatasini aniqlash uchun ikki juft (x,u) sonlari olinadi. Ushbu tekislikda yana bitta to’g’ri chiziqli koordinatalar sistemasini kiritgan holda M nukta uchun yangi mos juft (x‟,y‟) kordinatalarni hosil qilamiz. Tekislikda bitta to’g’ri chiziqli koordinatalar sistemasidan boshqasiga o’tish quyidagi tenglamalar orqali amalga oshiriladi: Bu erda α , β , γ , σ , λ , μ - ixtiyoriy sonlar. Boshqa tomondan qaraganda, agar biz nuqta o’zgarib koordinatalar sistemasi o’zgarmas deb qabul qilsak, u holda (1) formulalar M(x,u) nuqtani M‟(x‟,y‟) nuqtaga almashtirishini ifodalaydi (1-rasm).

(1) formulalarni nuqtani almashtirishni ifodalaydi deb qabul qilamiz. Almashtirish formulalaridagi kooeffitsentlarning geometrik ma’nosini o’rganish uchun berilgan koordinatalar sistemasini to’g’ri burchakli dekart koordinatalar sistemasi deb hisoblash qulay. Ikki o’lchovli almashtirishlarning xususiy hollarini ko’ramiz. Ko’chirish. M (x,u) nuktani M‟(x‟, y‟) nuktaga kuchirish berilgan λ va μ kuchirish konstantalari vektorining koordinatalariga kushish orkali amalga oshiriladi. Masshtabni o’zgartirish. Cho’zish (siqish). Koordinatalar o’qlari bo’yicha cho’zish (yoki siqish) ko’paytirish orqali ifodalanadi: α >0, δ >0 mos X va Y o„qlari bo„yicha cho’zish va siqish. Agar α >1, δ >1 bo„lsa koordinata o’qlari bo’yicha cho’zish va α <1, δ <1 bo’lsa, siqish ta’minlanadi. Cho’zish (siqish) almashtirishlarini matritsa shaklida kuyidagicha yozish mumkin:

Burish. Burish quyidagi formula orqali beriladi: Bu erda koordinatalar sistemasining boshlang’ich nuqtasi bo’ylab soat strelkasiga teskari φ burchakka burish bajariladi. Matritsa shaklda burishni quydagicha yozish mumkin: Akslantirish. Akslantirish (abssissa o„qiga nisbatan) quyidagicha ifodalanadi Matritsa shaklida esa Ordinata ukiga nisbatan akslantirish kuyidagicha ifodalanadi Matritsa shaklida Almashtirishlarni yukoridagi kurilgan 4-ta xususiy xolidan maksad: • har qaysi almashtirish oddiy va tushunarli geometrik ma‟noga ega. • ixtiyoriy almashtirishni ularni ketma-ket bajarish(superpozitsiya) orqali ifodalash mumkin.

Ammo keyingi masalalarni ko’rish uchun to’rtta oddiy almashtirishlarni ham (ko’chirishni hisobga olgan holda) matritsa shaklida ifodalash lozim(kerak). Nuqtaning bir jinsli koordinatalari. Tekislikdagi almashtirishlarni matritsa shaklida ifodalash. Faraz qilamizki tekislikda M ( y,x) nuqta berilgan bo’lsin. Ixtiyoriy x 1 , x 2 , x 3 (bir vaqtda noldan farqli)sonlar M nuktaning bir jinsli koordinatalari deb ataladi, agarda: YA‟ni ixtiyoriy h≠0 ko„paytiruvchi uchun - M ( h, hy, hx ). Kompyuter grafikasi masalasini ishlash jarayonida ixtiyoriy M ( y x ), nuqtaning bir jinsli koordinatalari quyidagicha kiritiladi: M(x,y,1) ya‟ni h=1. Osongina ko’rish mumkinki (1) almashtirish formulalarni bir jinsli koordinatalarda quyidagicha ifodalash mumkin: (1) Ikki o„lchovli almashtirishlarning xususiy hollari, yani 1, 2, 3, 4 uchun mos matritsalarni yozib chiqamiz:

Ko’chish matritsasi (translation): Cho’zish (siqish) matritsasi(dilatation): Burish matritsasi (rotation): Akslantirish matritsasi(reflection): Ixtiyoriy almashtirishlarning matritsasini yuqorida keltirilgan K,Ch,B,A matritsalarni ko’paytirish (ketma-ket-superpozitsiya) orqali hosil kilish mumkin. Ular oddiy almashtirishlarning bajarilishiga qarab mos ravishda ko’paytiriladi. Misol: AVS uchburchakni A ( y , x ) uchiga nisbatan φ burchakka burish almashtirishining matritsasini quring. 1-qadam. A ( y , x ) nuqtani kordinatalar boshiga (0,0), ya‟ni ( y , x ) - vektoriga ko’chirish: 2-qadam. φ burchakka burish:

3-qadam. Dastlabki holatiga qaytarish uchun ( y,x ) vektorga ko’chirish: Keltirilgan tartibda almashtirish matritsalarini ko’paytiramiz: Natijada matritsa ko’rinishida almashtirishni quyidagi ko’rinishda olamiz: E’tibor berilsa barcha almashtirishlarning matritsalari determinantlari noldan farqli. Fazodagi, ya’ni uch o’lchovli almashtirishlarni (3D, 3-dimension) kuramiz va ularni bir jinsli koordinatalarni kiritgan holda qaraymiz. Ikki o’lchovli holdagidek nuqtani fazoda aniqlovchi uchta kordinatasini ( x , y , z ) to’rtta bir jinsli koordinatalarga almashtiramiz ( x , y , z ,1) yoki umumiy hol uchun ( hx , hy , hz , h ), h≠ 0. Bu erda ham h - kupaytiruvchi. Keltirilgan bir jinsli koordinatalar uch o„lchovli almashtirishlarni matritsalar orqali yozish imkonini beradi. Ixtiyoriy almashtirish uch o’lchovli fazoda ko„chirish, cho’zish (siqish), burish va akslantirishlarni superpozitsiyasi orqali aniqlanishi mumkin. Shuning uchun birinchi navbatda ushbu akslantirishlarning matritsalarini ko’ramiz Ma’lumki ko’rilayotgan holatda matritsalarning o’lchovi to’rtga teng. 1. Ko‘chirish: bu erda ( λ , μ , ν ) – ko’chirish vektori.

Cho‘zish (siqish): bu erda α >1 (1> α >0) - absiss o’ki bo’ylab cho’zish (siqish), β >1 (1> β >0) - ordinat o’qi bo’ylab (siqish) cho„zish, γ >1 (1> γ >0) - applikat o’qi bo’ylab (siqish) cho’zish. 3.Burish: absiss o’qi buylab φ burchakka burish: ordinat o’qi buylab ψ burchakka burish: applikat o’qi buylab θ burchakka burish. 4.Akslantirish: XY tekisligiga nisbatan akslantirish:

YZ tekisligiga nisbatan akslantirish: ZX tekisligiga nisbatan akslantirish: ! Barcha matritsalarning determinantlari noldan farqli. Fazodagi barcha almashtirishlarni keltirilgan oddiy almashtirishlar ketma-ket bajarilishi (superpozitsiya) orqali amalga oshirilishi mumkin. Ixtiyoriy fazodagi almashtirishning matritsasi quyidagi ko„rinishga ega: Agar biror bir geometrik ob’ekt n-ta nuqtalardan iborat bo’lsa(ya’ni berilgan bo„lsa), u holda almashtirish matritsasi M aniqlangandan so’ng, berilgan nuqtalarni V i (x i , y i , z i ), i=1, n matritsasini hosil kilamiz va so„ng ko’paytirish amalini bajaramiz: 5. Platon jisimlari (ko‘pyoqliklar). Barcha yoqlari to’g’ri ko’pburchaklardan va barcha uchlariga tegishli burchaklar o’zaro teng bo„lgan qavarik ko„pyoqliklar muntazam ko’pyoqliklar deb ataladi ( Platon jismlari ).

Roppa rosa beshta muntazam ko’pyoqliklar mavjud (Buni Evklid isbotlagan): To’g’ri tetraedr, geksaedr(kub), oktaedr, dodekaedr, ikosaedr. Ularning asosiy xakteristikalari: Nomi Yoqlari (Yo) soni Qirralari (Q) soni Uchlari (U) soni Tetraedr 4 6 4 Geksaedr 6 12 8 Oktaedr 8 12 6 Dodekaedr 12 30 12 Ikosoedr 20 30 20 Yo, Q va U o„zaro quyidagi Eyler tengsizligi bilan bog„liq: Yo+U=Q+2. Ko„pyoqliklarni qurishni ko„ramiz. Buning uchun ularni uchlarini topish kifoya (etarli). Geksaedrni (kub) qurish qiyinchilik tug„dirmaydi (rasm 1). Tetraedrni qurish uchun kubning qarama – qarshi yoqlaridagi ayqashgan(skre щ ivayu щ iesya) diagonallarini o„tkazish kerak. Oktaedr qurishda quyidagi xossadan foydalanamiz: oktaedrning uchlari kub yoqlarining markazlariga (og„irlik) mos keladi, ya’ni yoqlar uchlarining o’rta arifmetik qiymatlari. Ikosaedrni qurishni ko„ramiz. Z o„qida Z = ±0,5 markazi, r=1 radiusi va XY tekisligiga parallel ikkita aylana o„tkazamiz. Har aylanani beshta teng bo„lakka bo„lib, ularni rasmda ko„rsatilgan tartibga mos birlashtiramiz va ikosaedrning yoqlarini tashkil qiluvchi o„nta muntazam uchburchakni olamiz. Qolgan yoqlari uchun Z   nuqtalarini olamiz va mos aylanalarning nuqtalari bilan tutashtiramiz. 2 5

Dodekaedrning uchlari ikosaedr yoqlarining og„irlik markazlari bo„ladi.

Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati: 1. Kenneth C.Loudon, Jane P.Loudon. Management Information Systems. New York, 2016. Page 669. 2. S.S.Gulomov, B.A.Begalov. Informatika va axborot texnologiyalari. Darslik.- T.: “Fan”. 2010.- 628 bet. 3. Informatsionnie texnologii v ekonomike i upravlenii: uchebnik /pod red. prof. V.V. Trofimova. 2-e izd., pererab. i dop.- M.: Yurayt, 2016.- 482 s. 4. Avtomatizirovannie informatsionnie texnologii v ekonomike: uchebnik / Pod red. prof. G.A. Titorenko. 2-e izd. Pererab. i dop. - M.: Yuniti, 2015. -399 s. 5. Kenjabayev A.T., Jumaniyazova M.Yu., Tillyashayxova M.A. Informatika va axborot texnologiyalari. O‘quv qo‘llanma. “Iqtisod-moliya”. 2013, 160 bet. Internet sayti: www. http://el.tfi.uz/pdf/mddj22.uzk.pdf - Toshkent moliya instituti elektron kutubxonasi

Похожие

Kompyuter texnikasi asoslari

Mahalliy kompyuter tarmogida ishlash asoslari

Kompyuter tarmoqlari

Kompyuter grafikasi va uning turlari

Kompyuter operatsion sistemalari