logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Информатика и ИТ
  4. Kомпьютер графикаси. Aсосий тушунчалар

Kомпьютер графикаси. Aсосий тушунчалар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

883 KB
Скачать
www.arxiv.uz K омпьютер графикаси. A сосий тушунчалар Режа: 1. Тасвирларни яратиш ва тахрирлаш. 2. Тасвирларни яратиш ва тахрирлаш. 3. Электрон жадваллар. Бошлангич тушунчалар. 4. Ишчи китоблар билан ишлаш . www.arxiv.uz Гафика сўзининг лугавий маъноси бўёқсиз, фақат чизиқлар билан расм солиш санъати ва шундай расмларнинг ўзидир . Аммо компьютер графикаси рангларнинг хамма жилосидан (16,5 миллионтагача турли ранглар) фойдаланиб чизилган расм, график ва тасвирларни ҳосил қилиш, яратиш воситаларини англатади. Компьютер графикаси программаларини растрли, векторли ва фрактал графикларга ажратилади. Электрон ва мультимедиа нашрларини тайёрлашда растр графикасидан фойдаланишади. . Нуқта- растр графикасининг асосий элементидир. Экрандаги нуқтани пиксел дейилади Операцион тизим ва экраннинг хал қилиш имкониятига қараб экранга 640х480, 800х600, 1024х768 ва ундан кўп пикселли тасвирлар жойлашиши мумкин. Тасвирни ўлчамлари уни хал қилиш имконияти билан богланади. Тасвирни хал қилиш имконияти деб бир дюйм(25,4мм) га жойлашган пикселлар сонига айтилади. Тасвирни хал қилиш имкониятининг бирлиги dpi ( dots per inch ) дэб номланади . Демак dpi бир дюймга жойлашган пикселлар сони экан. Фазода нуқта 3 та (х, y , z ) координаталар билан аниқланади. Демак, ҳар бир пиксел ҳақидаги тўлиқ маълумотни сақлаш учун уч ўлчовли массивнинг бир элементи мос келиши керак. Агар монитор диагонали 15 дюйм бўлса тасвирни экрандаги ўлчами тахминан 28х21см майдонни эгаллайди. Монитор 800х600 пикселли усулда ишлаганда тасвирни хал қилиш имконияти 72 dpi бўлади. Ўлчами 10х15 см бўлган фото-суратда тахминан 1000х1500 пиксел бўлади. Демак, фотосурат 1,5 миллион нуқтадан ташкил топади. У рангли бўлса, ҳар бир нуқта рангини бериш учун 3 байт хотира сарфланса бу сурат учун 4 Мбайт хотира керак бўлади. Растрли тасвирни сақлаш учун катта хажмдаги хотира талаб қилиниши растрли графиканинг асосий камчилигидир. Бундан ташқари растрли тасвирни www.arxiv.uz масштабини катталаштирилганда расмнинг кўриниши ёмонлашади. Бу ходисага пикселизация эффекти дейилади. Растрли графикани бу икки камчилиги ундан фойдаланишни чегаралаб туради. Хозирча Internet тармогида тасвирларни уза-тишни фақат растрли графикаси тури қўлланилмоқда. Растрли графикани кўпроқ мавжуд тасвирларни қайта ишлаш учун фойдаланилади. Векторли графика кўпроқ расмларни яратиш учун қўлла-нилади. Бундай воситалар тахририят ва нашриётларда, дизай-нерлик бюроларида, реклама бўлимларида кенг қўлланилмоқда. Чизиқ векторли графиканинг асосий тушунчасидир. Чизиқ - бу векторли графиканинг элментар обьектидир. Векторли тасвирдаги хамма нарса чизиқдан ташкил топади. Мураккаброқ обьектлар содда обьектларни богланишидан ҳосил қилинади. Масалан, тўгри тўртбурчакни тўртта богланган чизиқдан, куб ёки 12 та богланган чизиқ ёки 6 та богланган тўртбурчакдан ҳосил қилиниши мумкин. Масалани ечилиши қандай обьектни тасвирлашга боглиқ бўлганлиги учун Векторли графикани обьектга йўналтирилган дейилади. Векторли графикада обьектларнинг параметрларигина хотирада сақланади. Шунинг учун катта хотира керак бўлмайди. Аммо бу усулда ҳам тасвирлар экранда нуқталар ёрдамида берилади. Тасвирдаги нуқталарнинг координаталари берилган формула ёрдамида ҳисобланади . Шу сабабли векторли графикани ҳисобланадиган графика дейилади. Масалан, тўгри чизиқнинг координаталарни иккита k, b параметрлар асосида ҳисоблаш мумкин. Чунки текисликда тўгри чизиқ тенгламасини Y қ к X Кb кўринишида ёзилади. Чизиқ обьект бўлганлиги учун ўзининг хусусиятларига эга. Чизиқнинг шакли, қалинлиги, ранги, тури (узлуксиз, узилишли ва шу кабилар) унинг хусусиятларидир. Ёпиқ чизиқлар тўлдирилиш хусусиятига эга. Ёпиқ контурли чизиқнинг ичи ранг билан тўлдирилиши мумкин. www.arxiv.uz Фрактал графикада расмлар тенгламаларига мувофиқ ҳи-собланади . Компьютер хотирасида хеч қандай обьект сақланмайди. Тенгламанинг коэффициентларини ўзгартириб турли тасвирлар ҳосил қилинади. Компьютер графикасида экранни, чоп этиш қурилмасини ва тасвирни хал қилиш имкониятини бир-биридан фарқлаш керак. Экранни хал қилиш имконияти бу компьютер (монитор ва видеокарта) ва операцион тизимнинг хусусиятидир. У пикселларда ўлчанади ва экранга тўлиқ жойлашадиган тасвир ўлчамларини кўрсатади. Принтерни хал қилиш имконияти- бирлик узунликка чоп қилиш мумкин бўлган белгилар сонини билдирувчи принтер ху-сусиятидир. У dpi ларда ўлчанади. Тасвирни хал қилиш имконияти бу тасвирнинг ўзини хусу-сияти. У хам дюймдаги нуқталар сони билан ўлчанади ва тасвирни график мухаррирда ёки сканерда яратиш чогида берилади . Уни қиймати тасвир файлида сақланади. Тасвирнинг табиий ўлчами пикселларда ёки узунлик бирлигида ўлчанади. У тасвирни яратиш чогида берилади ва файлда сақланади. Агар тасвир экранда ҳосил қилинадиган бўлса, унинг табиий ўлчамини пикселларда, қогозда бўлса-узунлик бирликларида берилгани маъқул. Тасвир ранглари билан ишлаётганда рангни хал қилиш им-кониятини ранг чуқурлиги ва ранг модели тушунчасидан фойдаланилади. Рангни хал қилиш имконияти рангли ахборотни кодлаш усулини аниқлайди. Оқ-қора тасвирни кодлашда ҳар бир пикселнинг рангини бериш учун бир битдан ажратса етарли. Рангни тасвирлаш учун 1 байт хотира ажратиласа 256 хил , 2 байт ажратилса 65536 хил турли рангларни акслантириш мумкин. Кейинги усулни High Color усули дейилади. Агар рангни кодлаш учун 3 байт (24 бит ) ажратилса 16,5 млн хил рангни фарқлаш мумкин бўлади. Бу усул True Color деб номланади. Ранг турларини ташкил қилувчи таркибий қисмларга ажратиш усулига ранг модели дейилади. Компьютер графикасида RGB CMYK ,ва HSB ранг моделлари ишлатилади. www.arxiv.uz RGB ( Red - қизил, Green - яшил, Blue кўк) моделида ҳар қандай ранг қизил, яшил ва кўк ранглардан ҳосил бўлади деб ҳисобланади. CMYK моделида асосий рангларга қўшимча қора ( black ) ранг берилади. Агар RGB модел компьютерга, CMYK -босмахона учун қулай бўлса, HSB модели инсон учун тушунарли ва табиийроқдир. Бир моделда яратилган тасвирни бошқасига ўтказиш мумкин. HSB моделини тасвирни яратишга қулай мухаррирда тайёрлаш, кейин қайта ишлашга йўналтирилган мухаррирда RGB моделига ўтказиб тайёрланса, босмага чиқариш учун CMYK моделида тасвирлаш мақсадга мувофиқдир. Ранг палитраси- у ёки бу рангни қандай кодланганлигини билдирувчи жадвалдир. У тасвир билан бирга тайёрланади ва файлда сақланади. Компьютер учун энг қулайи 24 разрядли True Color усулидир. Унда ҳар бир асосий ранг учун биттадан байт ахборот аж-ратилади. Хар бир рангнинг ёритилганлиги 0 дан 255 гача сонларда ифодаланади. Натижада 16,5 млн турли тусдаги рангларни ҳосил қилиш мумкин. Куйида, нисбатан содда Paintbrush - график мухаррири билан танишамиз. Paintbrush ГРАФИК МУХАРРИРИ БИЛАН ТАНИШУВ. Paintbrush - WINDOWS операцион қобигида ишлайдиган ва экранда тасвирларни яратиш ҳамда таҳрирлаш учун мўлжалланган программадир. Бу тасвирлар ни файлларда .bмp ёки .pcx кенгайтмалар билан ёзилади. Paintbrush ёрдамида мурракаб ва чиройли расмлар, схемалар ва чизмалар чизиш мумкин. Унда матнлар киритиш ва WINDOWS программасида қўлланиладиган барча шрифтлардан фойдаланиш мумкин. Чизмалар махсус асбоблар (&#34;Кайчи &#34;) ёрдамида чизмалардан бўлак-бўлак қилиб қирқиб олиниши, уларни бир жойдан иккинчи жойга кўчириш, нусха www.arxiv.uz олиш кичрайтириш ва катталаштириш, айлантириб олиш мумкин. Агарда ранглар туси етарлича бўлмаса, у ҳолда рангларни аралаштириб, янги ранглар ҳосил қилиш ҳам мумкин. Paintbrush дан рекламалар, эълонлар, таклифнома, табрикномалар ва ҳ.к яратишда фойдаланиш мумкин. Шу билан бирга Paintbrush программасидан жиддий график ишлар: лойихалаштириш ишларида, фотосуратларни таҳрирлашда ҳам фойдаланиш мумкин. График мухаррирлар орасида Paintbrush программаси энг содда программа бўлишига қарамасдан, кўпчилик фойдаланувчилар учун имкониятлари етарлидир. Paintbrushни ишга тушириш ва ундан чиқиш стандарт усулда амалга оширилади - унинг пиктограммасида сичқон тугмачаси икки марта босилади. Программа ишини тугатиш ҳам стандарт усулда бажарилади. Агар Paintbrush программасини ойнаси ёпилаётган вақтда экрандаги расмга бирор ўзгартириш киритилган бўлиб, у сақланмаган ҳолда экранга мулоқот ойнаси чиқади ва файлдаги ўзгартиришни сақлаш сўралади. Бу ўзгартиришларни сақлаш учун -YES жавоби берилиши ва тахрирлагичдан чиқиш, сақламаслик учун NO жавоби берилиши ва таҳрирлашни давом эттириш мумкин. Рaintbrush программасининг ойнаси бир вақтнинг ўзида фақат битта программа ишлаётганидан дарак беради. Шу сабабли хужжатлар ойнаси программа ойнасининг бир қисми ҳисобланади. Paintbrush ойнаси стандарт элементлар (программа сарлавҳаси ва горизонтал меню) дан ташқари ойнанинг вертикал ва горизонтал айланиш чизиқларига эга ҳамда 4та махсус соҳадан иборат: ишчи майдон, асбоблар панели, чизиқ кенглигини танлаш майдони ва ранглар палитра майдони. Ойнанинг асосий қисмини ишчи майдон ташкил этиб бу жой фойдаланувчининг ижод қиладиган, яъни турли шакл ва расмларни ясайдиган майдонидир. Асбоблар панели ойнанинг чап қисмида жойлашган бўлиб бу панель кичкина расмчалар-пиктограммалардан иборат. Бу пиктограммалар www.arxiv.uz танлангандан кейин хақиқий чизиш асбобига айланиб турли амалларни бажаришга киришади. Бирор асбобни танлаш учун унинг устига сичқонча тугмаси билан босиш кифоядир. Энди, ҳар бир асбобнинг вазифасини алоҳида кўриб чиқамиз. Фигурали қайчи – сичқончанинг кўрсаткичи қайчига айланади ва расмдан исталган шаклдаги бўлакни қирқиб олиб исталган жойга нусха кўчириш имкониятини яратади. Тўртбурчакли қайчи - сичқончанинг кўрсаткичи қайчига айланади ва тасвирнинг тўртбурчак шаклдаги бўлаги қирқиб олиниб керакли жойдафойдаланилади. Аэрозол пуркагич - сичқончанинг кўрсаткичи пуркагичга айланади ва фойдаланувчи солган расм ёки шакл ранги нуқталардан иборат бўлган буёқ билан қопланади. Буёқнинг зичлиги ҳаракат тезлигига ва унинг хажми эса чизиқ кенглигига боглиқ бўлади. Тыртбурчак =айчи Я=инлаштириб кыриш Б ыяш асбоби Матн киритиш Ёй щар хил шакллар Б ыялган геометрик Фигурали =айчи Ычирг ич +алам Пуркагич Ты\ри чизи= Щар хил шакллар Б ыялган геометрик ш аклларни танлаш 3 - расм www.arxiv.uz Матн киритиш - бу асбоб танлангандан кейин матн киритиладиган нуқтага кўрсаткич келтирилиб сичқонча босилади. Матн курсори пайдо бўлади,ундан сўнг матн киритишни бошлаш мумкин. Ўчиргичлар - &#34;сичқонча&#34;нинг кўрсаткичи &#34;квадрат&#34; ўчиргичга айланади.&#34;Сичқонча&#34; тугмасини босган холда суриш натижасида тасвирлар ўчирилади ёки белги рангини фон рангига ўзгартиради. Валик - &#34;сичқонча&#34;нинг кўрсаткичи валикка айлангач, уни ёпиқ контур ичига жойлаштириб тугмача босилса, унинг ичи керакли рангга бўялади. Мўйқалам -&#34;сичқонча&#34;нинг кўрсаткичи мўйқаламга айлангач, унинг шаклини танлаб олиш имконияти мавжуддир. Бу усулда чизиш қалам билан чизишдан тубдан фарқ қилади. Ёй - бу асбоб ёрдамида тўгри чизиқ чизиб уни исталган равишда эгиш ва эгри чизиқли шакллар ясаш мумкин. Тўгри чизиқ -&#34;сичқонча&#34;нинг кўрсаткичи қаламга айланади. Бу қалам ёрдамида экран вертикал чизигига исталган бурчакдаги тўгри чизиқ чизилади. Бўялган ва бўялмаган геометрик шакллар - бу асбобларнинг исталганини танлаб ичи бўялган ёки бўялмаган тўртбурчак, квадрат, айлана, эллипс чизишимиз мумкин. Палитра ( рассомларнинг бўёқ қорадиган тахтачаси палитра дейилади). Ранглар палитраси экраннинг пастки қисмида жойлашган. Paintbrush программасида бир вақтнинг ўзида икки хил ранг билан ишлаш мумкин: фон ранги ва фойдаланувчи чизаётган расмга танлаган (белги) ранг. Палитранинг чап томонида ичма-ич жойлашган 2та тўртбурчак жойлашган. Ички тўртбурчакнинг ранги жорий белги рангига, ташқи тўртбурчакнинг ранги эса фон рангини ифодалайди. Одатда, Paintbrush ишга тушганда белги ранги қора, фоннинг ранги эса оқ бўлади. Исталган вақтда бу рангларни ўзгартириш мумкин. Бунинг учун эса палитранинг бирор бир ранги устида сичқончанинг ўнг тугмачасини босиш кифоядир. www.arxiv.uz Чизиқ қалинлигини белгилаш . Paintbrush ойнасининг пастки чап бурчагида жойлашган чизиқлар мажмуи 8 хил қалинликдаги чизиқлар билан ифодаланиб биринчи пиксель, иккинчи пиксель ва х.к. деб аталади. Чапдаги стрелка жорий чизиқни кўрсатиб туради. Чизиқни ўзгартириш учун исталган чизиқни олдида сичқонча босилади. Бундан ташқари, танланган чизиқнинг кенглигига қараб пропорционал равишда пуркагич оқимининг кенглиги, ўчиргичнинг хажми ва мўйқалам ўлчами ўзгаради. Paintbrush программасининг асосий менюсида 6та банд мавжуд бўлиб, улар қуйидаги 1- жадвалда келтирилган: Менюнинг FILE бандида тасвирли файллар устида турли амаллар бажариш учун мўлжалланган. Бу амаллар WINDOSдаги стандарт функцияларни: файлни очиш, янги файл яратиш, сақлаш ва х.к.ни бажаради. 1-жадвал. График мухаррирнинг асосий менюсининг бандлари. Буйруқ Тугмача Буйруқ 1. FILE New OPEN SAVE SAVE AS PAGE SETUP PRINT PRINT SETUP EXIT CTRLКS 1. Файл Ташкил қилиш Очиш Са қлаш Худди шундай сақлаш Палитра бетлари Чоп этиш Принтерни танлаш Чиқиш 2. EDIT UNDO CUT COPU PASTE CTRLКZ CTRLКX CTRLКC CTRLКV 2. Тахрирлаш Бекор қилиш Кириқиб олиш Нусха олиш Ўрнига қўйиш www.arxiv.uz COPU TO... PASTE FROM. . . Нусха олиш Кўрсатилган жойга қўйиш 3. VIEW SOOM IN SOOM OUT VIEW PIXCTURE TOOL AND LINESZE CURSORS POSITION CTRLКN CTRLКO CTRLК P 3. Кўриб чиқиш Яқинлаштириб Суриш Расмни кўриш Асбоб ва унинг Кенглиги Курсор координати 4. TEXT REGULAR BOLD ITALIC UNDER LINE OUT LINE SHADOW FONTS CTRLКB CTRLКI CTRLКU 4. Матн Одатдаги Ярим қалин Курсив Тагига чизилган Контурли Куюқлаштирилган Шрифтли 5. PICR FLIP HORIZONTAL FLIP V ERTICAL IN V ERTION SHRINK-GROW TITE CLEAR 5. Ўзгартиришлар Горизонтал Вертикал Инвертирлаш КесишКчўзиш Огма ҳолга келтириш Тозалаш www.arxiv.uz 6. OPTIONS IMAGE ATTRIBUTES BRUSH SHOPES EDIT COLORS GET COLORS SAVE COLORS OMIT PICTURE FORMAT 6. Параметрлар Тимсолли атрибут Мўйқалам шакли Рангларни тахрирлаш Рангларни олиш Рангларни саклаш Расм форматини олиш Менюнинг EDIT банди ёрдамида йўл қўйилган хатоларни тузатиш ёки буюрилган амални инкор этиш мумкин. Бу буйруқлар 3 гурухга бўлинади: UNDO - жорий асбоб ёрдамида бажарилган амал инкор этилади; CUT, COPY, PASTE – ахборотларни алмашинувини ташкил қилувчи буфер билан ишлаш буйруқлари; COPY TO... - қирқиб олинган тасвир фрагментини кўрсатилган файлга кўчириш; PASTE FROM кўрсатилган файлдаги тасвирни экрандаги расмга қўйиш. Менюнинг VIEW банди ёрдамида экранда кўрсатилган тасвирнинг хажмини ўзгартириш мумкин ( ZOOM IN, ZOOM OUT, VIEW PICTURE). Менюнинг қолган учта пункти интерфейс элементларини экранга чиқаришни бошқаради. Тасвирларни яратиш ва тахрирлаш . Тасвирларни яратиш . Ихтиёрий кўринишдаги чизиқлар, геометрик шакллар ясаш, улардан бирор бўлаги(фрагменти)ни қирқиб олиш амалларини бажаришда бир хил усуллардан фойдаланилади. Масалан, тўртбурчак шаклини чизиш учун &#34;сичқонча&#34; кўрсатгичини чизиладиган шаклнинг юқори чап бурчагига жойлаштирилади, яъни богланиш нуқтаси аниқланиб олинади. Одатда, богланиш нуқтаси ёрдамида қуйидагилар аниқланади: - ихтиёрий чизиқ ёки тўгри чизиқнинг, ёйнинг, пуркагич оқими ва ўчиргич изининг боши белгилаб олинади; www.arxiv.uz - Кўпбурчакли шаклнинг юқори чап бурчаги, ёки қирқиб олинадиган шакл фрагменти, ёки тўртбурчак ва эллипс боши танланади. Шакл ёки бирон-бир тасвирни чизиш учун &#34;сичқонча&#34; кўрсаткичи богланиш нуқтасига келтирилади ва чап тугмачани босиб туриб, кўрсаткич аниқланадиган чизиқ, тўртбурчак ва ҳ.к.ларни чизиш йўналиши бўйича силжитилади. Агар богланиш нуқтаси мўлжалланган ҳолда танланмаган бўлса, &#34;сичқонча&#34;нинг ўнг тугмачасини босиб, чизма контурини йўқотиш мункин. Бордию, чизма тўгри бажарилган бўлса, чап тугмачани қўйиб юбориб ишни якунласа бўлади. Хатони йўқотиш. Баъзан чизиш жараёнида чизма ёки тасвир исталган кўринишда бажарилавермайди. Агар шошилмасдан амал кетма-кетлиги бажарилса, йўл қўйилган хатони тез тузатиш мумкин. Бунинг учун хато аниқлангандан сўнг горизонтал менюдаги Edit-Undo(Редактирование - Отменить ) бандларини қўллаш мақсадга мувофик бўлади. Шуни айтиб ўтиш жойизки, агар хато бажарилгандан сўнг кўрсатилган қуйидаги амаллардан (бошқа асбоб танланган айланиш чизигига босилган; ойнанинг ўлчови ўзгартирилган, ёйинки бошқа иловага ўтилган) бирортаси бажарилган бўлса, бу буйруқни қўллаш фойдасиз саналади. Хатони тузатиш учун оддий ўчиргичдан фойдаланишдан бошқа йўл қолмайди. Шунинг учун вақти-вақти билан чизилган чизма ёки тасвирни хотирага ёзиб туриш лозим. Paintbrush программасида автоматик равишда хотирага ёзиш амали қўлланилмайди. Ички майдон ҳажмини ўзгартириш. Агар экрандан асбоблар панелини ва палитрани олиб ташланса,чизиш майдонини катталаш-тириш мумкин бўлади. V iew (Просмотр) буйругининг иккита варианти мавжуд: 1. Tool and Linesize - асбоблар панели ва чизиқ кенглигини танлаш майдонини ёқиб ўчиради. 2. Palеtrе - палитрани ўчириб ёқади. Аслида, асбоблар панелидаги &#34;тўртбурчак қайчи&#34; пиктограммаси устида икки марта &#34;сичқонча&#34; босилса, экрандаги тасвирдан ташқари барча хизматчи майдонларни йўқотади. View - Picture – буйруқлари ҳам шу амални бажаради. Шу тартибда тасвирни тахрирлаш мумкин эмас. Бошлангич ҳолатга қайтиш учун www.arxiv.uz майдоннинг исталган жойида &#34;сичқонча&#34; тугмачаси босилади. Экранда тасвирни тўла кўриш учун View - Zoom Out (Просмотр-ототдвинуть) буйруқларидан фойдаланилади. Тасвир чизиқлаштирилган ҳолда экарнга узатилади. Тасвир бўлагини катталаштирилган ҳолда кўриш ва тахрирлаш учун View - Zoom In (Просмотр - приблизить) буйруқларидан фойдаланиш мумкин.Шу тартибнинг ичида тасвир майда элементларини текислаш,рангларнинг &#34;тозалигини&#34; аниқлаш, ёпиқ контурдаги &#34;тешикларни&#34; ёпиш мумкин. Тахрирлаш ишлари тугатилгандан сўнг &#34; Zoom out &#34; ёрдамида бошлангич ҳолатга қайтиш мумкин. Матнлар билан ишлаш Матнни киритиш учун асбоблар панелидаги матн киритиш пиктограммаси ( abc ) танланади. Менюдан Text-Font буйруқлари танланса, экранда мулоқот эффектларини ТЕХТ менюсидан ҳам танлаш мумкин. Бу менюдан оддий, қуюқлашган ёки курсив шрифт ёзилишини танлаш ҳамда шрифт контур ва соя бериш буйруқларини танлаш мумкин. ТЕХТ-Regular буйруги танланганда барча эффектлар ва ёзилиш турлари олиб ташланади. Матнни киритиш учун матн бошланадиган жойда &#34;сичқонча&#34; тугмачаси босилади ва экранда матн киритиш курсори пайдо бўлади. Paintb r us hда матн киритиш ва тахрирлаш имкониятлари чегаралангандир. Янги сатрга ўтиш учун Enter тугмачаси босилади (автоматик равишда кейинги сатрга ўтиш бажарилмайди); курсорни терилган матн устидан юргизиш мумкин эмас; хато киритилган белгиларни ўчириш учун факат Backspace тугмачасидан фойдаланиш мумкин. Хуллас, шуни қайд қилиш мумкинки, Paintbrush программаси матнлар билан ишлашга мослашмаган, программадаги ёзувлар безаш функциясини бажаради. Чизмани босмага чиқариш Paintbrush программасида яратилган чизма ёки тасвирни босмага чиқариш амалларининг бажарилиш кетма-кетлигини WINDOWS ўзи бажарсада, график тасвирларни босмага чиқаришдаги баъзи бир хусусиятлар билан танишиш фойдадан ҳоли эмас. Аксарият ҳолларда оқ-қора принтердан фойдаланилади. www.arxiv.uz Демак, турли рангда бажарилган тасвир қора-оқ рангда босмадан чиқарилади. Paintbrush да тасвирни босмадан чиқариш учун асосий менюнинг File бандида учта буйруқ кўрсатилган: P ri nt setup (принтерни танлаш), Page setup (саҳифани форматлаш) ва Print (босмага чиқариш). File-Print буйруги ёрдамида экранда мулоқот ойнаси чиқарилади. Мулоқот ойнасидаги майдонларни танлаш гурухидаги Quality дан босмага чиқариш сифатини Draft усули билан танлаш ёки стандарт ҳолда Proof буйруги билан ҳал қилиш мумкин. Proof усулида босмага чиқариш бирмунча тезроқ бажарилади. WINDOWS гурухидаги Partial (бирор қисм) буйругини танлаб тасвир ёки чизманинг бирор қисмини ва бутун ҳолатда эса Whole (ҳаммаси) буйруги билан босмага чиқариш мумкин. Нусхалар сони ва босмага чиқариш масштаби Num b er of Copies ва Scaling буйруқлари ёрдамида бажарилади. Print Setup буйруги ёрдамида конкрет принтер турини танлаш,саҳифада чизмани вертикал( Portrait-портретли ) ва горизонтал ( Landscape-альбомли ) жойлашуви ҳамда қогознинг формати ва узатилиши усулини кўрсатиш мумкин. Page Setup буйруги чизмали саҳифани форматлаш имкониятини беради. Бунда саҳифанинг юқори, паст, чап ва ўнг майдонлари катталигини ўрнатиш ва саҳифадаги юқори ва пастки колонтитул форматини кўрсатиш мумкин. Рангли ўчиргич пиктограммаси асосан рангли тасвирлар билан ишлашни амалга оширади. Шакли ва ишлатилиш технологияси билан оддий ўчиргичдан фарқ қилмайди, лекин унинг иш алгоритми мураккаброқдир. Жорий рангли белгига мос келувчи пиксель рангини жорий фон рангига ўзгартиради. Бошқа рангдаги пикселлар рангли ўчиргич(ластик) ҳаракатига эътибор бермайдилар. Агар рангли ўчиргич пиктограммаси устида &#34;сичқонча&#34; тугмачаси икки марта босилса, бутун экрандаги жорий рангли белгилар фон рангига ўзгаради (ёки сингиб кетади). Рангларини яратиш . Paintbrush даги ҳар бир ранг маълум нисбатда учта ранг (кизил, яшил ва кўк)нинг аралашмасидан, қоришмасидан ҳосил бўлади. Палитрадаги исталган рангни ихтиёрий рангга ўзгартириш мумкин. Бунинг учун белги ранги танлаб олинади ва Viev -Edit Colors танлаб олинади (ёки ранг устида www.arxiv.uz икки марта &#34;сичқонча&#34; тугмачаси босилади). Экранда мулоқот ойнаси пайдо бўлади. &#34;Сичқонча&#34; ёрдамида Red, Green, Blue айланиш чизи г идаги кўрсаткич силжитилиб, яратилаётган рангдаги қизил, яшил ва кўк ранглар улуши ўзгартирилади. Чизиқлар ёнидаги сонлар шу танланган ёки яратилган рангдаги уччала рангнинг улуши миқдорини аниқлайди, унинг ёнида эса яратилаётган ранг кўрсатилиб турилади. Иш тугатилгандан сўнг OК тугмаси босилади. Бошлангич рангни тиклаш учун эса Reset тугмаси босилади. Яратилган рангларни .PAL кенгайтмали файлларда сақлаб қўйиб керак бўлганда чақириб олса бўлади. Файллардан расмларни олиб қўйиш учун Edit-Paste From... буйруги танлаб олинади ва экранга чиқарилган файл ойнасида Paintbrush кўчириладиган тасвир жойлашган файл номини киритишни сўрайди ва шу тасвирни экраннинг чап юқори бурчагига &#34;қирқилган&#34; кўринишда жойлаштиради. Бу &#34;қирқилган&#34; бўлакни ойнанинг исталган жойига жойлаштириши мумкин. Электрон жадваллар. бошлангич тушунчалар. Сиз, дарсликларингизда турли жадвалларни кўп кўргансиз. Улар китоблар саҳифаларида ҳосил қилинган. Агар шу жадвалларни компьютерда файл шаклида ҳосил қилинса электрон жадвал(ЭЖ) бўлади. Демак ЭЖ хақиқий жадвални компьютерда сақланган шакли экан. Энди уни бир компьютердан бошқасига олиб ўтиш, керакли нусҳада чоп этиш, компьютер тармоқлари орқали бошқа жойларга жўнатиш мумкин бўлади. Ҳозирги кунда турли корхоналарда ҳар-хил ҳисоб-китоблар ЭЖ кўринишида ташкил қилиниб фойдаланилмоқда. Программа нуқтаи назаридан қаралса ЭЖ жадваллар устида турли вазифаларни бажарувчи программалар мажмуасидир. Унинг ёрдамида www.arxiv.uz жадваллар тузиш, турли ҳисоботларни амалга ошириш, берилган алгоритм асосида масалаларни ҳал қилиш, жадвалдаги қийматлар бўйича турли шакллар ясаш ва босмага чиқариш ишларини бажариш мумкин. Дастлабки жадвал Visicalc номи билан 80-йилларнинг бошларида яратилган бўлса, хозирги пайтда турли компьютер ва системаларда ишлай оладиган Supercalc, Multiplan, Framework, Simphony, Works, Master каби жадвал мухаррирлари ишлаб чиқарилган ва улар кенг қўлланилмоқда. Замонавий компьютерларда кенг қўлланилаётган жадвал мухаррирларидан бири Microsoft Excel программмасидир. Бу программа билан қисқача танишиб чиқамиз. Microsoft Excel электрон жадвалида ишлаш технологияси худди WINDOWS да ишлагандек усулларни ўз ичига олади (жумладан, WORD матн процессори технологиясига ўхшаш). Шунинг учун ҳам Microsoft Excel программасини ЭЖнинг энг қулайи дейишимиз мумкин. Аввало Microsoft Excel программасининг 4.0 версияси ўзининг функционал имкониятларининг стандартлиги ва қулайлиги билан фой- даланувчиларнинг эътиборини қозонди. Ҳозирги кунда Exce l 5.0 версияси дунё бозорида ўзининг янги имкониятлари билан харидоргир бўлиб қолмоқда. Фойдаланувчилар ўртасида кенг тарқалган Microsoft Excel программасининг Excel4.0 ва Excel5.0 версиялари мавжуд бўлиб, улар бир бирини тўлдириб келади. Бу программалар Visual Basic программаси орқали ўзининг имкониятларини ошириб боради. Excelни ишга тушириш бир неча усуллар билан амалга оширилиши мумкин. WINDOWS иловаларини ишга тушурилганидагидек «Пуск» тугмачасини босиб бош менюни ҳосил қилиш ва унинг «Программў» бандидан Microsoft Excel буйругини танлаш йўли билан амалга ошириш мумкин. Иккинчи усули-унинг ишчи столидаги тамгасида Сичқонни чап тугмасини икки марта чертиш билан ишга тушириш. Монитор ойнасида Excel ойнаси ҳосил бўлади( 4-расм). Excel билан ишни тугатгандан кейин унинг ойнасини ёпиш керак.Бунинг учун <Файл>,<Вўход> буйруқларни бериш ёки <Аlt> К<F4> www.arxiv.uz клавишларини босиш етарли. Агар Excel даги бирор хужжатга ўзгартириш киритилган-у, сақланмаган бўлса, программа уни сақлаш ёки уни сақламасликни сўрайди. Сақлашни лозим топсангиз ”Да”, акс холда ”Нет” жавобини бериш лозим . Шу билан Excelда ишлаш тугатилади. Windows ОТдаги кўп масалалилик Excelда хам қўлланилган. Excel ўзининг илова ойнасида бажарилади. Ундаги ҳар бир хужжатнинг ўз ойнаси мавжуд уни ишчи китоб ойнаси дейилади. Excel ойнасининг энг тепасида илова ойнасини бошқариш тугмачаси , унинг ёнида эса ойнанинг сарлавхаси жойлашган. Ойнанинг 2-қаторида асосий меню жойлашган. Унда ”Файл”,”Правка”,&#39;&#39; Вид&#39;&#39;, &#39;&#39;Вставка&#39;&#39; , &#39;&#39;Формат&#39;&#39;, &#39;&#39;Сервис&#39;&#39; ,&#39;&#39;Диаграмма&#39;&#39;, &#39;&#39;Окно&#39;&#39;, &#39;&#39;Справка&#39;&#39; бандлари жойлашган. Уларнинг вазифаси Word менюси буйруқлари билан бир хил. Ойна бандини фаоллаштириш учун унда сичқон тугмачасини чертилади. Кўп буйруқларни беришда контекстли менюдан фойдаланиш асосий менюдан фойдаланишдан кўра қулайроқ. Чунки у ажратилган объектга тегишли ва тез-тез фойдаланиладиган буйруқлардан ташкил топган . Контекстли менюга ўтиш учун объектни ажратиб унда сичқонни ўнг тугмасини чертиш керак. Ишчи китоб ва катакча контекстли менюси ҳар хил бандлардан иборат. Уларнинг таркиби қандай объектга ишлатилаётганига қараб ўзагаради. Бош меню остида ускуналар панели жойлашган(5-расм) .Ундаги белгилар сони ва таркиби фойдаланувчи томонидан аниқланади. Акслантирилаётган ускуналар панели буйруқлар панелига бириктирилган ёки харакатланувчи бўлиши мумкин. Харакатланувчи панелни сичқон ёрдамида ўлчамлари ва ўрнини ўзгаритириш мумкин.Бунинг учун сичқон кўрсаткичини панелнинг сарлавхаси четига олиб келинади. Кўрсаткичнинг икки томонлама кўрсаткичли шаклга келинади. Сичқонни чап тугмачасини босганда панелни тортиб керакли ерга ўрнатиш мумкин. www.arxiv.uz Форматлаш ускуналари панели(6-расм). Форматлаш жараёнини амалга оширадиган пиктограммалар 3 гурух тугмачалари билан иш юритади. 1-нчи гурух тугмачалари шрифтлар устида ишлаш ( B , I , U ), матнни текислаш усуллари ва &#34;а&#34; харфи билан ифодаланган тугмача орқали эса бутун матнни текислаш жараёнини хал этади. 2-нчи гурух тугмачалари қуйидаги вазифаларни бажаради: - катакдаги сонларни доллар белгиси билан ифодалайди; - кўрсатилган катакдаги сонни фоиз(%) билан аниқлайди; - сонларда &#34;минг&#34; кисмини ажратади; - сонлар аниқлигини оширади; - сонлар аниқлигини камайтиради. 3-нчи гурух тугмачалари ЭЖни безаш учун хизмат қилади. Excel экранини созлаш учун бир қанча усуллар мавжуд: 1. Агар Eх cel юклангандан кейин, унинг ойнаси экранда тўлиқ бўлмаса, &#34;Развернуть&#34; тугмачасини босиш лозим. 2. Хужжатлар ойнаси тўлиқ бўлиши керак. 3. Экранда иккала ускуналар панелини чиқариб, улар ишини фаоллашлаштириш учун [ V iew-Toolbars] буйругидан фойдаланиш керак. 4.Ойнанинг кўп элементларини қуйидаги буйруқлар билан хал этиш мумкин бўлади [Tools-Options] ва [ V iew]. 5. Керак бўлган холда масштабни 100% га ўзгартириш мумкин. www.arxiv.uz 4 -расм 5-расм 6-расм 7– расм www.arxiv.uz И шчи китоблар билан ишлаш . МАКСАД: Excel да хужжатлар тайёрлашга оид тушунчалар билан танишиш. Excel да ишланадиган хужжатлар ишчи китоб деб номланади. Улар ўз номига эга ва дискетда лаоҳида файлда сақланади. Excel янги ташкил қилинса файлга «книга1» , «книга2» ва ҳоказо ном беради (уларнинг кенгайтмаси . XLS бўлади). Excel дабир пайтда бир неча ишчи китоблар билан ишлаш мумкин. Уларнинг хар бири ўз ойнасига очилади. Улардан фақат биттаси фаол (жорий) бўлади. Хар бир ишчи китоб саҳифалар (лист 1, лист 2, . . .) дан ташкил топади. Саҳифага тўртбурчак маълумотлар жадвални, бир ёки бир неча диограмма, «фойдаланувчи элементлари» деб номланган, Windows нинг бошқа иловалардан олинган обьектларни жойлаштириш мумкин. Хар бир саҳифа ўз номига эга. Унинг номи (лист 1, лист2, . . .) ойнанинг пастки чап четида берилади. Номни «Формат», «Лист», «Переименовать» буйруқлари билан алмаштириш мумкин. Ишчи саҳифадаги жажвал тўртбурчак катакчалардан иборат. Катакчалар ўз адреси (хавола сўзи ҳам ишлатилади)га эга. Катакча адреси қатор ва устун тартиб сонлари билан берилади. Катакча турган устун лотин харфлари, қатор эса рақамлар билан белгиланади. Масалан А54 А-устун 54-қатор, Вг12 – Вг устун, 12-қатор ва ҳоказо. Бир ишчи саҳифадан бошқасига ўтиш ёки ишчи китобдан ишчи китобга ўтиш Word матн процессоридагидек амалга оширилади. Ихтиёрий икки ёки ундан кўп катакчалар гурухига катакчалар кўлами дейилади. Одатда бир неча (ёки битта) устун ва бир неча (ёки битта) қатор катакчаларидан иборат тўгри бурчакли сохага катаклар кўлами www.arxiv.uz сифатида қабул қилинган. Тўртбурчакли катаклар кўламини кўрсатиш учун унинг устки чап катак адреси ва пастки ўнг катак адреси «:» (икки нуқта) белги билан ажратиб кўрсатилади. Масалан, А6 : В18, Аг18: D г20. Т ўртбурчакли бўлмаган катакчалар кўлами кичик тўртбурчакли кўламлар гурухларига ажратилади. Ёзганда бир гурухга бошқасидан “;” (нуқта вергуль) белги билан ажратилади. Масалан, А6 : В8; А9; А10; А12; с7. Маъумотларни киритиш. Excel ишчи саҳифасига сон, матн, сана ва вақт ёки формулани киритиш бевосита фаол катакчага ёки формулалар қаторига бажарилади. Бу киритиш усулига боглиқ. Агар бевосита тахрирлаш усули ўрнатилган бўлса маълумотлар формулалар қаторига киритилади. Киритилган матн формулалар қатори ва катакчада акслантирилади. Киритиш вақтида формулалар қаторидан чапда бошқарув тугмалари: киритиш (Ввод) ( V ) бекор қилиш (отмена) (х) ва формулани ўзгартириш (изменить формулу) тугмалари жойлашган. Киритиш тугмаси киритилган маълумотларни тасдиқлаш учун ишлатилади. Унда сичқон чертилганда киритиш усулидан чиқилади ва киритилган қиймат катакчага берилади. Бекор қилиш тугмасида сичқон чертилганда киритилган қиймат бекор қилинади ва киритиш усулидан чиқилади. Формулани ўзгартириш тугмаси фақат киритилаётган матн белгисидан босилганда, яъни формула бўлгандагина ишлайди. Катакчаларга маълумотларни киритиш учун уларни тасвирлаш усулини, яъни форматини бериш керак. Масалан, сонни ёзувида вергулдан кейин нечта ўнли рақамини олиш кераклиги, манфий сон эканлиги ҳақида кўрсатмалар. Катакни тозалаш учун EDIT-CLEAR буйругидан фойдаланамиз. Бунда ҳамма катакни тозалаш мумкин, агар биргина катак бўлса, DEL тугмачаси орқали ҳал қилинади. Кўйиш ва олиб ташлаш учун катак ва устунга бирор нима қўшиш ёки олиш жараёнида [Insert-Cells ], [ Insert-Columns ] ва [ Insert-Rows ] www.arxiv.uz буйруқларидан фойдаланиш мумкин. Олиб ташлаш учун эса бирор устун ва сатрларни [ Edit-Delete ] буйругидан фойдланилади. Фрагментлардан нусха олиш, жойлаштириш ва қўйиш усуллари WINDOWS программасида қандай амалга оши-рилса, худди шундай амалга оширилади. Кидириш ва ал-маштириш учун қуйидаги буйруқлардан фойдаланиш мумкин: [ Edit - Find ] ва[ Edit - Replase ]. Excel да маълумотларни тасвирлашнинг форматлари қуйидаги жадвалда келтирилган. Формат Тавсифи Сақланган қиймат Киритилган қиймат Умумий Сон ва матн маълумотларни тасвирлаш шакли. Маълумотлар форматланмайди. қандай киритилган бўлса шундай акслантирилади. 123 Абвг 123 Абвг Сон Ўнли каср ва бутун сонларни тасвирлаш шакли. Вергулдан кейин бериладиган рақамлар сони, соннинг бутун ва каср қисмини ажратувчи белги шаклини кўрсатиш мумкин. 1234,56 1234 1234,56 1234,6 1234,00 1.234 Пулли Пул формати. Маълумотлар устунда ўнли нуқта бўйича текисланади. Валюта белгиси ва ўнли каср қисмидаги рақамлар сонини кўрсатиш имкони бор. 123 -123 123с. $ 123 123 -123с Молия Вий Пул форматига ўхшаш, ўнли нуқтагина эмас соннинг ишораси ва валюта белгиси ҳам 123 123с www.arxiv.uz текисланади. Сана Excel саналарни ХХ аср бошидан бошлаб кўрсатилган санагача сақлайди. 35704 10.01.97 1-окт-97 октябр Вақт Excel вақтни 24 соатли кунни бўлакларини кўрса-тувчи каср сифатида тасвирлайди. 0,3004 35704,3004 1997 - 7:12 7:12АМ 10.01.97 7:12:35 Фоизли Сонларни юздан бир улушида тасвирлаш. 0,123 12,3 % Касрли Оддий каср. Талаб қилинган аниқликда тасвирлашни танлаш мумкин. 1,23 1 х 20г87 19г16 123г100 Экспо Ненциал Сонлар даражали (экспоненциал) шаклда тасвирланади. 123000 123  3 1,23е  5 Матнли Маълумотлар қандай киритилган бўлса деярли шундай сақланади. F,DU 123 F,DU 123 Кўшим ча Телефон рақамлари. 5555555 555-5555 Хамма формат Лар Фойдаланувчи томонидан аниқланадиган форматлар Excel да маълумотларни киритиш ва тахрирлаш, улар турига боглиқ. Матнли маълумотлар . Excel сана ёки сон ёки вақт сифатида қабул қилмаган маълумотларни тушунилади. Матн харф, рақам ва махсус белгилардан иборат бўлиши мумкин. Матнли катакнинг узунлиги 255 белгидан ортиқ бўлмаслиги керак. Сонли маълумотлар. Сонли маълумотларни бутун, ўнли каср, оддий каср ва экспоненциал шакллари мавжуд. Кейинги шаклни қабул қилинганда Е ёки е харфидан фойдаланилади. www.arxiv.uz Сана ва вақт. Маълумотлар ХХаср бошидан ҳисобланган кунлар сонин ифодаловчи хақиқий сон шаклида сақланади. Соннинг бутун қисми санани, каср қисми эса вақтни билдиради. Санани турли форматларда бериш мумкин. Уни тасвирлашни кенг тарқалган турлари: 10.01.97, 10-янв-97, янв-97, Январь, 10.1997, 10.01.97 12:25. Вақтни тасвирлашни кенг тарқалган турлари: 7:12, 7:12РМ, 7:12:35, 10.01.7:12РМ. Киритиш жараёнида бир белгини бошқаси билан алмаштиришни автоматик равишда бажариш мумкин. ( Auto Correct ). Excel бир саҳифага (экран саҳифасига) сигмаган маълумотларни излаш ва автоматик равишда алмаштириш имкониятини беради. Excel VBA ( Visual Basic for Application ) тилига асосланган кучли программалаш воситасига эга. Бевосита Excel саҳифасида нафақат ҳисоблашларни, балки программалашни ҳам имконияти бор. Бу имкониятлар формула тушунчаси ва уни ЭЖ катакчаларида сақлаш билан боглиқ. Excel да формула қ (тенг) белгисидан бошланадиган турли ўзгармаслар, Excel функцияларини арифметик матнли ва матниқий амаллардан тузилган ифода тушунилади. Формулада: 1. К ( қўшиш ), -( айириш ), х ( кўпайтириш ), г( бўлиш ), %( фоиз ), ^( даражага кўтариш ) арифметик амаллар белгилари; 2. & (конкатенация)-матнларни боглаш (қўшиш) амали белгиси; 3. қ (тенг), <(кичик), <қ(кичик ёки тенг), >(катта) >қ(катта ёки тенг), <> (тенг эмас) солиштириш белгилари; 4. :(икки нуқта), ;(нуқтали вергул), () пробел (бўш жой) жадвал майдонлари кўламини аниқлаш белгиларидан фойдаланилади. Бу ерда келтирилган амаллар устиворлигига қараб чапдан ўнгга бажарилади. Тартибни ўзгартириш керак бўлса қавслар ишлатилади. Амаллар: 1. :-катакчалар кўлами чегараларини кўрсатиш; 2. ( ) Бўш жой(пробел)-кўламлар кесишмаси; www.arxiv.uz 3. ;(нуқтали вергул)-кўламларни бирлаштириш; 4. –(айирув)-рад қилиш; 5. % (фоиз)-фоиз олиш; 6. ^ даражага кўтариш; 7. * ва г-кўпайтириш ва бўлиш; 8. К ва - қўшиш ва айириш; 9. & - матн бўлакларини бирлаштириш; 10. Солиштириш амалллари тартибдаги устиворликка эга. Формула фаол катакчага киритилади. Уни формула қаторида клавиатурадан қ (тенг) белгисини киритиш билан бошланади. Киритиш Enter тугмачасини босиш билан тугалланади. Формулани бевосита катакчага ҳам киритиш мумкин. Бунинг учун катакчада сичқонни икки марта чертиш керак. Кейин қ (тенг) белгиси ва асосий ифода клавиатурадан териб киритилади. Excel кўрсатилган амални бажара олмаса ёки хатони аниқласа у ҳақида натижа чиқариладиган катакчага маълумот беради. Хато хақидаги ахборот # белгидан бошланади. Excel да хатолар: * ###### - берилган формула қиймати катакчага сигмайди ёки сана, вақтлар қиймати манфий бўлиб қолган. * #ЗНАЧ!(# VALUE ) мумкин бўлмаган аргумент ёки операнд туридан фойдаланилган. Масалан, сон ўрнига матн киритилган. * #ДЕЛг0!(# DSV г0!). Формулада нолга бўлишга ҳаракат қилинмоқда. * #ИМЯ?(# NAME ?). Excel формулада фойдаланилаётан исмни топа олмаяпди. Масалан, исмни тераётганда хато қилинган ёки матн қўштирноққа олинмаган. * # НгД (# N г A ). Русча “неопределеннўе даннўе” (маълумотлар аниқмас) сўзидан формуладаги массивда аргумент кўлами массивнинг кўламига мос эмас ёки ишчи саҳифадаги стандарт функцияларнинг аргументлари нотўгри кўрсатилган ва ҳоказо; www.arxiv.uz * #ССЎЛКА!(# REF !). Катакчага ҳавола қилинганда нотўгри адрес кўрсатилган. * #ЧИСЛО!(# NUM ).: - Сон аргументли функцияда мумкин бўлмаган аргументдан фойдаланилмоқда; -итерация жараёни яқинлашмайди; -соннинг қиймати ҳаддан ташқари катта. * #ПУСТО!(# NULL ). Адрес ёки адреслар кўламига нотўгри ҳавола қилинмоқда турдаги белгилар ёрдамида берилади. Excel саҳифаси функциялари. Функция берилган миқдорлар (аргументла) устида кўрсатилган амалларни бажаришни кўрсатувчи математик формулалар ёрдамида берилади. Аргументлар сон, матн, мантиқий миқдор, массив, ёки ҳаволалардан ташкил топиши мумкин. Функция аргументлари қавс ичида бир биридан нуқта вергул билан ажратилиб ёзилади. Excel функцияларини қуйидаги гурухларга ажратилади. 1. Математик, арифметик ва тригонометрик функциялар (жами 100та функция). 2. Сана ва вақт билан ишлаш (19та функция). 3. Молиявий функциялар. (52та функция). 4. Ахборот функциялари (14та функция). 5. Мантиқий функциялар (6та функция). 6. Ҳавола ва массивлар билан ишлаш функциялари (16тача функция). 7. Маълумотлар омбори билан ишлаш функциялари. (12тача функция). 8. Статистик функциялар. (80тача функция). 9. Матн функциялари. (23та функция). Агар керакли функция топилмаса «Пакет Анализа» бандни фаоллаштириб қўшимча функцияларни қуриш диспетчери ёрдамида ўрнатилади. Функцияларнинг тўлиқ рўйхати ва уларнинг вазифалари [ 10] да берилган. www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси конститутцияси. 2. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. 3. «Таълим тўгрисида» ги қонун. 4. «Ахборотлаштириш тўгрисида» ги қонун. 5. Компьютер программалари ва маълумотлар базасини ҳимоялаш тўгрисида» ги қонун. 6. Шафрин Ю «Основў компьютерной технологии» : Ўқувчи маълумотномаси, М :1997, 560 бет. 7. Симонович С.В. ,Евсеев Г. А. , Алексеев А. Г. Специальная информатика: Учебное пособие. М : АСТ-ПРЕСС: Инфорком – ПРЕСС ,1998- 480 б. 8. Симонович С.В. , Евсеев Г. А. , Алексеев А. Г. Обшая информатика: Учебное пособие для средней школў. -М: АСТ- ПРЕСС: Инфорком –ПРЕСС ,1998-592 б. 9. Беленький Ю.М., Власенко С.Ю. . Microsoft Word 2000 – СПб.:БХВ-Санкт-Петербург, 1999-992 бет 10. Долженков В., Колесников Ю. Microsoft ® Excel 2000 – СПб.:БХВ-Санкт-Петербург, 1999-1088 бет 11. Первое знакомство с Microsoft WINDOWS 95, Microsoft Corporation 1995. 12. Джен Снайдер . WINDOWS95. М ълумотнома . СПб : Питер Ком , 1999- 416 бет 13 Informatic for sekondary Education A Curreculum for school. Copyright UNESCO, PARIS, 1994. 14. www.ziyonet.uz

Похожие

Kомпьютер графикаси. Pascal тилининг график имкониятлари. Kомпьютер графикаси воситалари
Kомпьютер, унинг ташкил этувчилари
Компьютер графикаси ва анимациясига кириш
Kомпьютер вируслари ва улардан химояланиш
Kомпьютер ва унинг атроф курилмалари