Kасб-хунар таълими амалиётида фанлараро алоқалар муаммоси - Информатика и ИТ - Рефераты

Kасб-хунар таълими амалиётида фанлараро алоқалар муаммоси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77 KB

www.arxiv.uz K асб-хунар таълими амалиётида фанлараро алоқалар муаммоси Касб-хунар таълими амалиётида фанлараро алоқалар муаммосини аниқлаш, характерлаш ёки хал этиш йўлларини топиш учун оптимал(энг самарали) шартлар, босқичларнинг интинсив йўлини излаш амалга ошириш ва фанлараро алоқаларнинг дидактик моделини ўқув мавзуларда ўзлаштириш фактига айлантириш, ўқувчилар томонидан бу алоқаларни аниқлашни талаб қилади. Бу жараённинг натижаси сифатида ўқувчилар билимини ошириш ва бу билимларнинг тизимлилигини ошиши, ўрганаётларнинг дунёқараш ва тезкорлик потенциали ҳисобланади. Ўқувчиларга ўқув мавзуларнинг етакчи холатларини ёритишга кўрсатилган саволлардан ташқари хар бир мавзу бўйича синтезлашган саволлар берилганди. Унга жавоб бериш жараёнида ўқувчилардан ушбу мавзунинг етикча ғояларини ундаги мавзу ичидаги алоқалар асосида етакчи қоидалари орасида алоқа ўрнатиш орқали жавоб берилиши керак эди. Ўқувчиларнинг ёзма ишлари тахлил қилинганда, у аксарият қисми тажрибавий мавзулар етакчи қоидаларни фанлараро алоқалар ёрдамида ечишга (ёритишга) эриша олмаган. Масалан 100 нафар 1 курс талабаларидан фақатгина 30 %- энг фанлараро синтез даражасига, 60 %-энг паст, 10 даражага эришди. Синтезланган саволга берилган жавоблар қуйидагича изохлашимиз мумкин: ҳеч қайси жавоб I –даражага эриша олмади, 8 % -II даражага, 18 % -III га, 74 % -IV га киритилди. Ҳеч қайси ўқувчи бўлиб ўтган тажриба ишининг 1-босқичида 1 даражага кўтарилиб олмагани (синтезланган саволга жавоб беришда) хақида қуйидагилар гувохликларни беради: 1. Бу жараён ўзида юқори даражада умумлаштириш, билимлар жамлаш, уни самарали ҳолда ёрита олиш қобилятига эга бўлиши, бошқа дисиплина (фанлардан) “шовқинли” (ортиқча) билимларни четлаб ўтиш. 1

www.arxiv.uz 2. Бу жараён ўқитувчи томонидан ўқувчиларни махсус тайёргарлик ишларини олиб боришини талаб қилади. Ўқувчиларни фанлараро синтезга ўрганлаётган мавзунинг етакчи қоидалари, илмнинг етакчи ғоялари ўз аксини топиши керак бўлади. Ушбу масала юзасидан изланишлар олиб бораётганимизда Г.Ф.Федорец томонидан бажарилган тажриба ишлари ва яна шуни аниқладикки, илмийлик, тизимийлик, тезкорлик ва ўқувчиларнинг билимларининг дунёқараш потенциали кўп ҳолатларда фанлараро алоқаларни ўрнатишга жуда ҳам боғлиқ экан. Буларни аниқлашда ўқувчиларнинг мустақиллиги, ўқувчиларнинг изчил йўналтирилган иши натижасида амалга оширишда экан. Унда қуйидагилар таъминланади: ўқувчида ўрганилаётган мавзу бўйича етакчи қоидаларни аниқлаш ва бутун фан бўйича асосий етакчи ғояларни тушуниш, кўникма ҳосил қилиш, мавзу бўйича асосий қоидалари атрофида ўқув материални ўрганишни ташкил қилиш қобилятини шакллантириш ҳамда кенг тарзда фанлараро алоқалар асосида бутун диспилина(фан)ни ўрганишни ташкил этиш, ўқувчилар томонидан фанлараро синтезни ўқув фаолиятида мухимлигини ва зарурлигини англаш, мана шундай фикрлар келажак ишида хар бир мухим ишлаб чиқариш, ижтимоий масалаларни ечишда зарурлигини сингдириш. Ўқув мавзуда фанлараро алоқаларни амалга ошириш. 1 босқичдаги натижаларни тахлил қилишда бизга маълум бўлдики, у ёки бу натижа ўқувчиларда тажриба мавзуларнинг етакчи қоидаларини ёритиб беришда асосан кўп томонлама фанлараро алоқалар ёрдамида амалга оширилади ва педагогик шарт-шароитлар билан аниқланади. Айрим шартларни қўллаш-ижобий, бошқаларда эса -қониқарли натижа олиб келади, учунчиларда қониқарсизга эришадилар. 2 яратиш босқичида тажриба ишимизда –ўқув жараёнда фанлараро алоқаларнинг самарали тарзда амалга ошириш йўлларини аниқлаш ва педагогик босқичлар шартлар оптимал (энг самарали) тизимини топиш 2

www.arxiv.uz асосий вазифа этиб белгиланади. Бу тизим қўйилган мақсадга мос келиши керак-юқори илмий даражада фанлараро алоқалар ёрдамида ўқув мавзунинг етакчи асосларини очиб бериш ва уларга таянган холда янги фанлараро билимни яратиш ҳисобланади. Тажриба ишнинг иккинчи босқичи битта ўқув юртининг 3 та гурухларида ўтказилганди, бундан ташқари бошқа ўқув юртида назорат гурухи мавжуд эди. Ўқув жараёни 3 та махсус методика бўйича олиб борилганди. Уларнинг қўлланилиши кўриб чиқилаётган мавзуларнинг етакчи асосларини ёритишда энг катта таъсирга эга бўлган оптимал шартларни танлаш саволига жавоб бериш имкониятини берди. I a гурух ўқувчилари шундай холатларга қўйилардики, уларда бошча курслардан билимларни жалб қилиш зарурияти туғиларди; ўқитувчи рахбарлиги остида ўқувчилар зарурий таянч билимларни топишни ўрганишарди ва улар асосида сифат жихатдан янги фанлараро билимларни яратишга эришардилар. I б гурух ўқувчилари эса шундай холатларга қўйилардики, уларда бошқа курслардан билимларни жалб қилиш зарурияти ҳосил қилинарди; ўқувчилар олидида маъруза ўқиш йўли билан фанлараро алоқаларнинг педагогик аҳамияти ёритиб бериларди, лекин олдингиларга қараганда ўқитувчи бошқа фанлардан зарурий билимларни топиш ўрганилмасди ҳамда бу билимлар шундай қилиб янги ҳосил қилинаётган фанлараро билимларга киритилиши кўрсатилмасди, фақатгина маълум саволлар ва қоидалар кўрсатиларди (мавзу, кичик мавзу, боблар). I в гурух ўқувчилари ўқув материали дарслик хажмида ўқитувчи томонидан ёритиб бериларди; ўқувчилар ўзларига мустақил тарзда бошқа курсларда ўрганилаётган мавзунинг етакчи асосларини ёритиш учун зарурий таянч билимларни қўллаш ва танлаш таклиф этилганди. I наз гурух ўқувчилари(оддий билим юрти ўқувчилари). Юқоридаги 3 методика ва назоратнинг маълумотлари ўқитувчининг педагогик рахбариятининг интенсивлигини ва фанлараро алоқаларни хаётга тадбиқ 3

www.arxiv.uz этишда ўқувчиларнинг мустақил ишининг самарадорлигини равшун ҳолда кўрсатди. Фанлараро алоқаларни ўрнатиш йўллари ва босқичлари. Ўқув мавзуни ўрганишда яратувчи, биринчи методика қўлланиш ҳолатида 2 та босқич ажратилди: I-бошланғич ёки тайёрлов-кенг фанлараро асосда ўқув мавзуни ўрганишга бағишланган ва II-асосий, фанлараро алоқалар асосида мавзунинг етакчи асосларини айнан ёритишга қаратилган. Ушбу босқичлар мазмуни қуйидаги холатга етиб келади: I, тайёрловчи босқич ўқувчилари, ўқув мавзунинг мазмунига умумий йўналишини кўрсатади, уларда фанлараро алоқалар асосида ўқув мавзуни ўрганишга рухий тайёргарликни ҳосил қилишдан иборатдир. Бу мақсад билан мавзу бошида ўрганиш ўқувчининг онгида шу мавзунинг мазмуни интерактив характерга эгалигини англашга олиб бориладиган иш бажарилади, унинг мазмунини ёритишда бошқа фанлардаги билимлардан фойдаланиб мавзунинг етакчи асосларини очиб беришга эришиш заруриятининг пайдо бўлиши ҳамда қандай қилиб бу иш ташкил этилганлигини тушунишга қаратилганлигини тўла англаш лозимдир. Натижада ўқитувчи ва ўқувчи билан биргаликда кенг фанларо асосида мавзуни ўрганиш переспектив режасини аниқлашадилар. II босқичида ўқитувчи томонидан ишлаб чиқилган билан мос равишда ўқувчилар мавзу ўрганиш режаси қуйидагича тарзда амалга оширилади. Бу асосий босқичда мавзунинг етакчи асосларини ёритишдан иборат. Ўқув жараёнини ташкил этилиши ўқитувчи олидига бошқа ўқув фанларнинг асосий мазмунига чуқарроқ кириб бориш заруриятини пайдо қилади, бу ерда ўқитувчилар ўртасида анча кенг ва чуқур боғланиш алоқаларни мавжуд қилишни талаб қилади. Натижада, фанлараро алоқаларни тадбиқ қилиш бўйича иш билан ўқув машғулотларининг ўтиши билан чегараланмайди-да, оқибатда турли хил конференция(анжуман), текширув ёзма иш, экскурсия, фанлараро семенарларни ташкил этишга олиб келади. 4

www.arxiv.uz Ўқув мавзуни фанлараро асосида I ва II босқичларни амалга оширишни таъминлашдан иборат асосий педагогик йўлларда кенгроқ ва батафсилроқ тўхталиб ўтамиз. Масалан, олдин ёритилган “MS Excel (электрон жадваллар)” мавзу мисолида кўрамиз. Демак, I бошланғич ёки тайёрлов босқич. Бу босқичда қуйидаги педагогик йўлларни тадбиқ этишда ўз ўрнини топади. 1. Ўқув мавзу мазмунида ўқувчиларнинг кенг миқёсдаги йўналтирилганлиги , бунинг асосида ўқувчилар унинг фанлараро характерга эгалигини тушунишига олиб борилади. Бу ерда информатиканинг фан, вазифа ва аҳамиятини “MS Excel (электрон жадваллар)” мавзу мазмунида ўз аксини топган асосий қоидаларнинг фани сифатида кўрилади; бу фаннинг интерактив характери ёритилади, унинг математика, статистика, география, бухгалтерия ва бошқалар билан боғлиқлиги очиб берилади. 2. Ўқитувчи рахбарлиги остида ўқувчи олдига қўйилган саволлар ечими ва мавзунинг етакчи асосларини ажратиб бериш. Бу ишлар ўқувчиларни мавзу мазмунини тўлалигича қабул қилиш ва уларни фанлараро изланишга ундашни ҳосил қилишга мўлжалланган. Ўқувчиларнинг “MS Excel (электрон жадваллар)” мавзуси мазмуни билан олдиндан танишиш ўқувчиларни шундай холатлар тушунишга олиб боришга имкон беради, бунда етакчи асосларни ажратиш имкониятини беради. (қаранг 2 жадвал) Бу ерда ушбу асослар билимлар тизимининг асосини ташкил этиш, таянч нуқтаси: ячейка, ячейкаларнинг адресланиши, формула, рақам, матнларнинг (математика) ёзилиш қоидалари, функцияларни гурухларга ажратилиши. 3. Ўқув жараёни фанлараро алоқаларнинг аҳамиятини ўқитувчи томонидан тушунтирилиши. Юқорида санаб ўтилган I босқичдаги педагогик йўллари ўқув жараёнидаги фанлараро алоқаларни амалга ошириш бир-бири билан яқиндан боғлиқ, биттаси бошқасининг давоми ҳисобланади. I босқичнинг мавофаққиятли тадбиқ этилиши ўқув мавзуни фанлараро асосида ўрганиш II босқичини хаётга киритишнинг мухим асослари ҳисобланади. 5

www.arxiv.uz II-босқичда қуйидаги педагогик йўллари хаётга киритилади: 1. Мавзунинг мазмунини ёритишда ўқувчиларнинг кенг миқёсида йўналтириш. Бу мавзуни ўрганишга улар киришадилар: фанлараро асосида ёритиш учун мавзунинг етакчи қоидаларини аниқлаштириш; ўқувчилар олдига тегишли ўқув мақсадлар қўйиш ва уларга эришиш учун фанлараро алоқалар ёрдамида эришиш асосий йўлларини ёритиш. 2.Ўқитувчи томонидан ўқув масала, топшириқ ва саволлар тизимини қўллаш. Улар одатдагидек, муаммоли, эвристик характерга эгадир. “MS Excel (электрон жадваллар)” мавзусининг етакчи қоидаларни фанлараро асосда “занжир” ёрдамида ёритишда ишлатиладиган боғлиқлар берилган: фунциялар  математик, статистик, мантиқий функциялар, лист  листлар орасидаги боғлиқликларни статистика, бухгалтерия хисоб рақамлари, журналларни юритилиши, математик амалларни бажарилиши, диаграмма(график)  географик хариталарни электрон жадвалларда ишлата билиш, ...бу етакчи қоидани кўриб чиқишда асосий калит ҳисобланади(2-жадвал). 3. Ўқувчилар томонидан мухим ва зарурий таянч фанлараро билимларни излаш. Бу фанлараро алоқалар дидактикмоделининг харакатланувчи кучларни ёритишда асосий йўлдир. Унда ўқувчи томонидан шу алоқалар ўрнатилади, айнан шу далиллар кўрилади. Ўқув мавзунинг етакчи қоидаларини фанлараро алоқалар билан ёритиш ўқиш жараёнида энг самарали, мухим ва ўринли ҳисобланади. Улар ёрдамида мавзунинг етакчи қоидаларни ўқув жараёнида вужудга келадиган қарама-қаршиликларни хал қилиш, агар қачонки ўқувчилар бу қарама- қаршиликларни бошқа фанлардан олинган билимларни ишлатиш йўли билан хал этиш мумкинлиги ҳақида ишонч ҳосил қиладилар. 4. Маълум усулларни шу ситуацияда қўллашдаги қийинчиликлар: “ўқитувчи-ўқувчи учун харакат намунаси”, “ўқувчига зарур таянч билимлар ёрдамида “яқинлашиш” ва фанлараро алоқаларни хал қилишда “айтиб бериш”, фанлараро вазифаларани бажаришда ва саволларга жавоб беришда юқоридагиларга эришиш керак бўлади. Ўқувчилар томонидан фанлараро алоқаларни ишлатишда қийинчилик ситуацияида ишлатиладиган йўллар ва 6

www.arxiv.uz воситаларни аниқлашда биз масалани хал этишдаги 3 та босқичдан иборат ёндашувларга таяндик. (Улар К.А.Славская томонидан ишлаб чиқилган ва шу ишни ёзишда китобидан фойдланилди.) I. Ўқувчининг ўзи олдинги тажрибадаги масалани хал қилишда керакли билимларни қидириб топади. II. Керакли пайтда ўқитувчи томонидан ёрдамчи масала шаклида ўқувчига “яқинлашувчи” (зарур масалага яқин) керакли билим берилади. III. Ўқувчига фақатгина “айтиб бериш” шаклида битта билим элементи таклиф этилади ва қўллаб юборилади. Демак, ўрганиш жараёнида ўқувчи фанлараро синтези қурол ҳисобланади, қачонки билимли эхтиёжлар, қийинчиликлар хаётга тадбиқ этилади. Бу ишнинг бошланғич босқичида қуйидаги эхтимолли йўл таклиф этилади: “ўқитувчи-ўқувчи фаолияти учун намуна  ”яқинлашиш”, “айтиб бериш”  ўқувчиларнинг мустақил иши. Кейинчалик ўқувчилар томонидан фанлараро алоқаларни ўрнатиш механизм билан танишишдан иборат. Бундай занжирнинг бўғимлари чапдан ўнгга қараб камайиб боради, лекин жараён тўғри чизиқли бўлмайди: бунда келтирилган занжирнинг айрим элементлар қайтиши ва жой билан алмаштириши ўқитувчи педагог раҳбарлиги остида ва ўқувчилар мустақил иши натижасида амалга оширилади. 5. Мустақил ишлашни ривожлантиришда ўқувчиларда доимий машғулотлар фанлараро алоқаларни ўрнатишда қуйидагилар ишлатилади: зарурий таянч билимларни излаш, фанлараро алоқаларни хаётга тадбиқ этишда ташкилий кўникмаларни ривожлантириш. Бу II педагогик йўл олдин кўриб чиқилган йўллар билан жуда яқин боғланган, улардан келиб чиқади ва давом эттирилади. 6. Педагогик жараённинг иштирокчилари орасида ўзаро таъсирнинг шаклларни қўллаш фанлараро алоқаларни тадбиқ этишда қуйидагиларга амал қилинади: фанлараро ёзма ишларани ўтказиш; семенар, анжуман, экскурцияларни ташкил этиш; ўқитувчиларнинг фаолиятини уюштириш,- улар орасида кўп томонлама ва турли режали алоқаларни ўрнатиш. 7

www.arxiv.uz Биринчи методика билан аниқланаётган энг самарали шартлар тизимида ишонч ҳосил қилиб, унинг фанлараро алоқаларини юқори даражада тадбиқ этишнинг потенциал имкониятини таъминлаш, кейинчалик “Power Point дастури (Презентация)” мавзусини ўрганишда, I б ва I в гурухлар шу методика бўйича ўрганиш ўтказилганди. Бундай методиканинг асосий хусусияти шу эдики, унда мавзудан мавзуга қара доимий тўғрилаш саналади. Ўқувчи ва ўқитувчи орасида ўзаро таъсир фанлараро алоқаларни хаётга тадбиқ этишда коллеж ўқувчилар тайёргарлик даражасини ривожлантирилиши ҳисобга олинган ҳолда динамик характерга эгалиги давом этмоқда. Мавзудан-мавзуга ўқувчилар билимининг сифати ортганлиги 1 расмда кўрсатилган. Ундан кўриниб турибдики, I ва II даража киритилган. Синтезлашган саволларга берилган жавоблар ортиши ҳамма тажриба гурухларида мавзудан мавзуга қараб узлуксиз тарзда ўзгарди, яъни ортиб борди. I б ва I в гурухларда ўқишни биринчи методикаси ўтказилганда катта сакраш кузатилади. Кейинчалик узлуксиз тарзда ортиши I а , I б ва I в гурухлар орасида яқинлашиш кузатилган. I наз гурухида сезиларли ўсиш кузатилмаган, 3 мавзудан бошлаб I ва II даража киритилган жавоблар сони камайиши бошланган. Ўртача ҳамма тажриба гурухларда 5 мавзу бўйича берилган синтезлашган саволларга 91 % жавоб берилган (бу саволлар I –II даражага ва фақатгина 10 %-I наз гурухда, яъни тажриба гурухларда назорат гурухларга қараганда ўсиш 81 % ни ташкил этди. 8

www.arxiv.uz Тажриба ишнинг синтезлашган саволлар юзасидан 1-5 мавзулар бўйича яратиш босқичлари график тарзда келтирилган. Тажриба ишнинг келтирилган яратиш босқичи материаллари бўйича қандай хулосаларни қилишимиз мумкин? 1. Етакчи ғоялар даражасида кўп томонли фанлараро алоқаларни амалга ошириш бўйича ўқув жараённи ташкил этиш кетма-кет ривожланувчи хурактерга эгадир. Уларни тадбиқ этишда ягона ўқув фан асосида вужудга келган муаммо ва уни хал этиш имкони орасидаги қарама-қаршилик характерга келтирувчи куч ҳисобланади. 2. Кенг фанлараро асосида ўрганилаётган ҳар қандай ўқув мавзу кичик мавзу шундай алоқаларни ўрнатиш бўйича ташкил этилган ишнинг набатдаги босқичини ўзининг аксида ифодалайди. Ҳар қандай бундай босқич уларни табдиқ этиш буйича амалга ошириладиган дидактик васиталар ривожининг кейинги ривожланиш натижаси ва шарти ҳисобланади, ўқувчилар билимларининг сифатини, ўқитувчининг касбий махоратини оширишга қаратилган. 3. Фанлараро, фанларичра ва курслараро алоқаларни уларнинг органик биргаликда ишлатиш, ўрганилаётган ўқув фанлар тўлалигидан турли таълим 9

www.arxiv.uz бериш босқичларида ички ва ташқи кетма-кетлиги ҳамда мантиқий изчиллигини таъминлаб беради. 10

Похожие

Охирги милия муаммоси. Муаммони хал этишда рақамли абонент линияларини қуриш технологиясидан фойдаланиш

Мавзу: Генераторларни қисмларга ажратиш ва йиғиш амалий машғулоти бўйича методик тавсия ишлаб чиқиш (Чуст транспорт ва алоқа КХК мисолида)

Тармоклар хакида маълумот

Маълумотлар базаларини лойихалаш

Глобал ахборот тармоқлари Тармоқлар ҳақида маълумот. Тарихий маълумотнома. Internet. Глобал ахборот тармоқлари хизматлари