Ҳисоблаш техникасини ишлатишнинг ташкилий усуллари - Информатика и ИТ - Рефераты

Ҳисоблаш техникасини ишлатишнинг ташкилий усуллари

Загружено в:

12.01.2024

Скачано:

0

Размер:

128 KB

Ҳисоблаш техникасини ишлатишнинг ташкилий усуллари Режа: 1. ЭҲМни индивидуал ва коллектив бўлиб ишлатиш усуллари ва уларнинг асосий хусусиятлари. 2. ЭҲМни марказлашган, марказлашмаган ва аралаш усулда ишлатиш усуллари. 3. Ҳисоблаш марказлари, коллектив бўлиб ишлатилувчи ҳисоблаш марказлари ва ҳисоблаш тармоқлари. 4. Ҳисоблаш тармоқларининг асосий турлари. Юлдузсимон, айланма, чизиқли, аралаш, локал, регионал ва глобал ҳисоблаш тармоқлари. 5. Автоматлаштирилган бошқарув системалари ҳақида тушунча. 6. Автоматлаштирилган иш жойлари ҳақида тушунча. 7. Информация йиғиш, кайд қилиш, тайёрлаш ва узатиш воситалари ҳақида тушунча.

ЭҲМни индивидуал ва коллектив бўлиб ишлатиш усуллари ва уларнинг асосий хусусиятлари. Сизга маълумки, хозирги пайтда ЭХМ ларнинг жуда кўп хил турлари мавжуд ва улар барча сохаларда хам ишлатилади. Лекин шу муносабат билан бир савол туғилади: Хилма хил компьютерлар амалиётда бир хил усулларда ишлатилиши керакми ёки уларни хисоблаш қувватига ва турига қараб хилма- хил усулларда ишлатган маъқулми? Бу усуллар жумласига қандай фойдаланиш холатлари кириши мумкин? Ташкилот ёки фирма бундай усулларни қўллаганда қандай ижобий ва қандай салбий холатларга дуч келиши мумкин деб ўйлайсиз? ЭҲМни индивидуал ва коллектив бўлиб ишлатиш мумкин. ЭҲМ билан таъминланиш даражасига ва ЭҲМнинг ишлаш тезлигига боғлиқ холда ундан индивидул, яъни якка холда, ҳамда коллектив бўлиб фойдаланиш мумкин. Юқори унумли ЭҲМлардан самарали фойдаланиш учун улардан коллектив бўлиб фойдаланилади. Хозирги замон персонал компьютерларидан эса асосан индивидуал холда фойдаланилади. Компьютердан индивидуал холда фойдаланиш усулининг ўзига хос устунлиги ва камчиликлари бўлиб, у бир томондан паст самара бериши мумкин, лекин фойдаланувчи учун қулай шароит яратилади ва ортиқча хатоликларга йўл қўйилмайди. Ҳисоблаш воситаларидан коллектив бўлиб фойдаланганда ундан фойдаланиш самарадорлиги ортади. Ҳисоблаш системасидаги баъзи қимматли қурилмаларни кўплаб харид қилишга хожат қолмайди. Масалан: ҳисоблаш системалари ёки тармоқларидаги бир ёки бир неча принтер кўплаб компьютерларга хизмат қилиши мумкин, ёки ҳисоблаш тармоқларига хизмат кўрсатувчи сервернинг катта хотираси шу тармоқдаги бошқа компьютерларнинг хотира қурилмасига бўлган ортиқча талабини қондириши мумкин. ЭҲМни коллектив бўлиб ишлатишнинг қуйидаги усуллари мавжуд:

• марказлашган, марказлашмаган ва аралаш усулдаги ҳисоблаш ва информацион системаларидан коллектив бўлиб фойдаланиш; • ҳисоблаш марказлари ва коллектив бўлиб ишлатилувчи ҳисоблаш маркзларидан (ВЦКП) фойдаланиш; • ҳисоблаш тармоқларидан коллектив бўлиб фойдаланиш. ЭҲМни марказлашган, марказлашмаган ва аралаш усулда ишлатиш усуллари. Қандай холатларга ЭХМни марказлашган усулда ишлатиш деб ва қандай холатларга марказлашмаган усулда ишлатиш деб тушунасиз? Фикрингизни мисоллар ёрдамида тушунтиришга харакат қилинг ва натижасини дарсда талабалар хамда ўқитувчингиз билан биргаликда мухокама қилинг. ЭҲМни марказлашган усулда ишлатиш деганда, юқори унумли ЭҲМ ресурсларидан унумли фойдаланиш учун унга турли терминалларни улаб ишлатиш тушунилади. Бу терминаллар автоном ишлаши мумкин бўлган компьютер, фақат марказий ЭҲМга боғлиқ холда ишлаши мумкин бўлган, ўз ташқи хотира қурилмасига эга бўлмаган компьютер ёки абонент пункти қурилмалари бўлиши мумкин. Бунда ЭҲМ барча қурилмалар билан алоҳида- алоҳида боғлангани учун шу системанинг асосий ёки марказий қурилмаси саналади. Унинг ишдан чиқиши бошқа унга уланган қурилмаларнинг ҳам ишламаслигига олиб келади. Марказлашган усулда ташкил қилинган ҳисоблаш системалари кўпинча юлдузсимон ҳисоблаш системалари дейилади. Ҳисоблаш воситаларидан марказлашган фойдаланиш схемаси қуйида келтирилган:

Ҳисоблаш воситаларидан марказлашмаган усулда фойдаланишда бу системага уланган барча компьютерлар ўзи автоном холда ишлай олмасада, лекин улар ўз ресурсларини бошқа компьютерлар билан бахам кўрадиган юқори унумли бир неча ЭҲМларга улангани учун юқори самара билан ишлаши мумкин. Фойдаланишнинг бундай усулида бир ЭҲМнинг ишдан чиқиши системанинг ишдан чиқишига олиб келмайди, балки система қисман ишдан чиқиши мумкин. Чунки бунда терминаллар марказий ЭҲМ орқали эмас, балки ўзаро боғланган бўлади ва керакли маълумотлар бошқа терминаллар орқали ҳам олиниши мумкин. Ҳисоблаш воситаларидан марказлашмаган фойдаланиш схемаси қуйида келтирилган: Бу схема айланма схема деб юритилади. Аралаш усул эса бу икки усулнинг аралашмаси бўлиб, системанинг ишончли ишлашини таъминлайди.

Ҳисоблаш марказлари, коллектив бўлиб ишлатилувчи ҳисоблаш марказлари ва ҳисоблаш тармоқлари. Хисоблаш маркази ва хисоблаш тармоғи деганда сиз уларга қандай таърифлар бера оласиз? Хисоблаш тармоғи ва хисоблаш маркази бир- биридан қандай кўрсатгичлари орқали фарқланади? Улар фойдаланувчи учун қандай асосий имкониятларни яратиб бера олади? Улар хақида хаётий мисолларни келтира оласизми? Ҳисоблаш воситаларидан коллектив бўлиб фойдаланишнинг кенг тарқалган турларидан бири ҳисоблаш марказлари ва коллектив бўлиб ишлатилувчи ҳисоблаш марказларидир. Бу марказлар яқин ўтмишда кенг миқёсда ишлатилган эди. Ҳисоблаш маркази катта корхоналар, бошқармалар, вазирликлар қошида ташкил этилган бўлиб, у ерда шу корхона ва ташкилотларнинг ҳисоб-китоб ишлари бажарилар эди. Ҳисоблаш марказларидан фойдаланишнинг кенгайиши, ЭҲМлар техник-иқтисодий кўрсаткичларининг ортиши бу воситалардан бошқа корхона ва ташкилотларнинг ҳам фойдаланиш имконини туғдирди. Шундай қилиб коллектив бўлиб ишлатилувчи ҳисоблаш марказлари юзага келди. Бу марказларда ҳисоблаш воситалари ва юқори малакали мутахассислар борлиги бошқа корхоналар учун фақат машинада ишлаш вақтини сотиб олишни ва ўз масалаларини бемалол ечиш имконини берди. Марказ эгаси бўлган ташкилот эса бўш қолган машина вақтини сотиш эвазига молиявий ахволини яхшилаш имкониятига эга бўлди. Чет элларда машина вақтини сотиш эвазига молиявий аҳволини жуда ҳам юқори даражага кўтарган фирмалар кўплаб топилади. Ҳисоблаш техникаси ва алоқа воситаларининг тез тараққиёти туфайли ҳисоблаш марказларининг роли анча пасайди. Хозирги пайтда халқ хўжалигининг барча соҳаларига ҳисоблаш тармоқлари кириб бормоқда. Ҳисоблаш тармоқлари тузилишига кўра юлдузсимон, айланма, чизиқли ва

аралаш бўлади. Қамраб олувчи масштабига кўра эса локал, регионал ва глобал бўлади. Ҳисоблаш тармоқларининг асосий турлари. Юлдузсимон, айланма, чизиқли, аралаш, локал, регионал ва глобал ҳисоблаш тармоқлари. Олдинги бўлимларда олган билимларингиздан фойдаланган холда хисоблаш тармоқларининг қандай турлари мавжуд бўлиши мумкин деб ўйлайсиз? Уларнинг фойдаланувчи нуқтаи-назаридан қандай яхши ва қандай ёмон томонлари мавжуд? Қандай холатларда уларнинг конкрет турларини ишлатишни тавсия қила олардингиз? Энди хисоблаш тармоқларининг асосий турларини бирма-бир кўриб чиқамиз. Юлдузсимон ҳисоблаш тармоғи деганда марказий компьютер билан алоқа каналлари орқали бевосита уланган абонент пунктлари мажмуасини тушуниш керак. Бу ҳисоблаш тармоқларининг тузилиши юлдузсимон кўринишда бўлиб, бошқачасига тўғридан-тўғри боғланиш ҳам деб юритилади. Бундай системанинг камчилиги шундаки, унда алоқа каналлари кам самара билан ишлатилади.

Бу абонент пунктларидан бир нечалари концентратор системаси орқали ўзаро боғланиб, концентратор эса марказий ЭҲМ билан боғланиши мумкин. Бунда алоқа каналларидан фойдаланиш самараси ортади. Бу системанинг камчилиги шундаки, бир абонент ўз маълумотларини алоқа канали бўйича узатаётганида шу концентраторга уланган бошқа абонентлар навбат кутиб туриши керак. Айланма тузилишли ҳисоблаш тармоқлари ўзаро бир-бири билан кетма-кет боғланган ҳисоблаш воситаларидан иборат бўлиб, қуйидагича тузилишга эга:

Бу станциялар алоқа каналига махсус блоклар ёрдамида уланади. Чизиқли ҳисоблаш тармоқлари ёки станцияларнинг алоқа каналига параллел уланиш схемаси қуйидагича бўлади: Юқорида қамраб олган масштабига кўра локал, регионал ва глобал ҳисоблаш тармоқлари бўлишини айтган эдик. Локал ҳисоблаш тармоқлари бирор-бир корхона миқёсида ишлаб, унинг барча бўлимлари ҳисоб-китоб ишларини амалга ошириш, раҳбар ходимларга оператив бошқарув маълумотларини олиш имконини беради. Булар кўпинча чизиқли ёки айланма тузилишга эга бўлиб, NOVELL , Ether Net каби программа таъминоти ёрдамида ишлайди. Регионал ҳисоблаш тармоқлари эса маълум катта регионларни қамраб олади. Бунга мисол қилиб, Республикамизда яратилган ва банк тизимига хизмат қилувчи регионал тармоқни, солиқ тизимига хизмат қилувчи тармоқни ва бошқаларни келтириш мумкин. Глобал ҳисоблаш тармоқлари бир неча регионларни қамраб олади. Бунга мисол тариқасида жахоннинг кўпгина мамлакатларини қамраб олган Internet тармоғини келтириш мумкин.

Автоматлаштирилган бошқарув системалари ҳақида тушунча. Бир фикрлаб кўрингчи, қандай бошқарув системаларини автоматлаштирилган ва қандайларини автоматлашган деб атай олами? Автоматлаштириш биз учун қандай имкониятлар яратиб беради? Нега иқтисодиётда хам, техникада хам автоматлаштириш бунчалик мухим ва нима учун бунга катта ахамият берилади? Автоматлаштирилган бошқарув системалари бир неча босқичда ташкил қилиниб, у корхона, вазирлик ва мамлакат миқёсида барча ҳисоб ва бошқарув маълумотларини компьютер ёрдамида қайта ишлаш ва натижаларга асосан мос қарорлар қабул қилишга хизмат қилувчи системадир. Унинг автоматлаштирилган система деб аталишига сабаб шуки, бунда бошқарув бўйича қарорлар инсон томонидан қабул қилинади ва ижро этилади. Автоматлаштирилган бошқарув системаси билан автоматик бошқарув системасини фарқлаш керак. Автоматик бошқарув системаларида маълумотларни йиғиш, қайта ишлаш ва қарор қабул қилиш компьютер зиммасида бўлади ва инсон бу жараёнларга аралашмайди. Автоматик бошқарув системалари кўпинча инсон аралашиши зарарли бўлган технологик жараёнларни бошқаришда кулланилади. Бунга мисол тариқасида атом электр станцияларида ядро реакторларини бошқариш системалари, кимёвий жараёнларни бошқариш ва бошқаларни келтириш мумкин. Автоматлаштирилган бошқарув системалари яратишда система бажарадиган ишлар деталлаштириб чиқилади, яъни бир бутун масала кичик масалаларга бўлинади. Бу масалаларни банк мисолида қараб чиқсак, банкнинг турли бўлимларидаги масалалар, масалан кредит бўлимидаги кўп учрайдиган "Мижозларнинг кредитга лаёқатлилигини аниқлаш", бухгалтерия бўлимидаги кунлик баланс чиқариш, ходимлар бўлимидаги кадрларни ҳисобга олиш каби масалалардир. Бу масалалар чу қур қ рганиб чиқилиб,

уларнинг ўзаро боғлиқлиги, масалалар ечиш кетма-кетлиги ва бошқалар аниланади. Автоматлаштирилган бошқарув системаларининг юқори босқичлари масалан регионал автоматлаштирилган бошқарув системаси шу региондаги барча қуйи бўғинлардан маълумотларни олиб, юқори поғонада, яъни регионал масштабдаги масалаларни ечиш ва мос бошқарув қарорларини қабул қилишга мўлжалланади. Автоматлаштирилган иш жойлари ҳақида тушунча. Сизнинг фикрингизча, нима учун иш жойларини автоматлаштириш мухим ишлардан бири бўлиб хисобланади? Бундай системаларга қандай реал мисолларни келтира оласиз? Иқтисодиёт сохасида хам АИЖ яратиш мухимми ёки унчалик мухим эмасми? Ушбу муаммолар хақида яхшилаб фикрлаб ва хулосангизни бошқалар билан бўлишгандан сўнггина ушбу материалнинг кейинги қисмига ўтишингиз мақсадга мувофиқ бўлади. Автоматлаштирилган иш жойлари автоматлаштирилган бошқарув системаларининг таркибий қисми бўлиб, маълум масалани тўлиқ ечиш имконини берадиган техник воситалар ва уларнинг программа таъминотини назарда тутади. Автоматлаштирилган иш жойларига мисол қилиб, бухгалтернинг автоматлаштирилган иш жойи, иқтисодчининг автоматлаштирилган иш жойи, ходимлар бўлимидаги инспекторнинг автоматлаштирилган иш жойларини келтириш мумкин. Автоматлаштирилган иш жойини яратиш учун шу жойдаги барча масалалар ўрганиб чиқилади. Бу ишларнинг бажарилиш тартиби, унга керакли маълумотлар манбаи, бу масаланинг бошқа масалалар билан боғлиқлиги каби хусусиятлари ҳисобга олиниб, унга мос техник воситалар танланади.

Техник воситалар танлангандан кейин шу масалани ечиш тартибини акс эттирувчи алгоритмга асосан программа яратилади. Ҳозирги пайтда бундай масалаларни ечишни соддалаштириш учун турли амалий программа пакетлари яратилган. Бу пакетларнинг хусусияти шундаки, уларни қўллаш жараёнида конкрет масаланинг хусусиятларига қараб, бу программаларни шу муҳитга мослаштириш мумкин. Масалан, Москвада 1-С Бухгалтерия фирмаси томонидан яратилган амалий программа пакетини Республикамиз иқтисодий қонуниятларини ҳисобга олган холда фойдаланишга мослаштириш мумкин. Бу пакет ёрдамида нафақат корхоналарда бухгалтернинг автоматлаштирилган иш жойини программа таъминоти билан таъминлаш, балки уни банкларда ҳам ишлатиш мумкин. Информация йиғиш, кайд қилиш, тайёрлаш ва узатиш воситалари ҳақида тушунча. Компьютерларда иқтисодий маълумотларни қайта ишлаш учун уларни олдин йиғиш, текшириш ва кейин унинг хотирасига киритиб олиш керак бўлади. Бундай ишни амалга ошириш учун қандай техник воситалар ишлатилиши мумкин деб ўйлайсиз? Хар бир конкрет техник восита қандай йўсинда ишлатилиши мумкин ва унинг техник кўрсатгичлари қандай бўлиши талаб қилинади? Хаётда, атроф мухитда ва ўқув даргохларида кўрганларингиздан ва кузатишларингиздан келиб чиққан холда ушбу муаммони хал қилишга харакат қилиб кўринг. Ҳозирги пайтда бошланғич маълумотларни йиғиш ва компьютерга киритиш учун уни тайёрлаш масаласини ечиш анча осонлашди. Чунки компьютерда ечиладиган масалаларга керакли маълумотлар бошланғич маълумот ташувчилардан бевосита компьютерга киритилади ва қайта ишланади. Бевосита ишлатилмайдиган маълумотлар эса маълумот ташувчи воситалар: магнит дисклари, компакт дисклар, стриммерларда йиғилади ва сақланади.

Йиғилган маълумотлар магнит дискларда тўпланганлиги учун уларни қўшимча қайд қилишга хожат қолмайди. Маълумотларни узатиш воситаларига тўхталсак, замонавий алоқа воситаларидан факс, факс модем ва бошқалар ёрдамида сунъий йўлдошлар, оптик алоқа каналлари, телефон каналлари орқали исталган ҳажмдаги маълумотларни тез ва бехато жуда катта масофаларга узатиш мумкин. Ҳозирги пайтда алоқа каналига модем орқали уланган компьютер ёрдамида дунёнинг исталган жойидаги алоқа каналига уланган компьютер билан маълумот алмашиш мумкин. Талабалар ушбу мавзудан сабоқ олганларидан сўнг қуйидагиларни билишлари зарур: • ЭҲМ ни индивидуал, коллектив, марказлашган, марказлашмаган ва аралаш усулларда ишлатишнинг асосий усулларини. • Ҳисоблаш марказлари, коллектив бўлиб ишлатилувчи ҳисоблаш марказлари ва ҳисоблаш тармоқлари нималигини. • Ҳисоблаш тармоқларининг асосий турларини, яъни юлдузсимон, айланма, чизиқли, аралаш, локал, регионал ва глобал турларини. • Автоматлаштирилган бошқарув системалари ва иш жойларини ва уларда ишлатиладиган информация йиғиш, тайёрлаш ва узатиш воситаларини.

Aдaбиётлар : 1. Аюпов Р.Х. Microsoft Front Page амалий дастурида ишлаш. Тошкент, ТМИ, 2005 йил. 2. У.Ю.Юлдашев, Р.Р. Боқиев, Ф.М. Зокирова. Информатика, Ғ офур §улом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, Т., 2002 3. §уломов С.С, Шерму xa медов A.Т., Бегaлов Б.A. Иқтисодий информaтикa/ Тошкент, “Ўзбекистон”: 1999 й, 528 бет. 4. Аюпов Р.Х., Исмоилов СИ., Аюпов Х.Р. Хусусий компьютерда ишлаш/ “ Microsoft Word 2000 матн муҳаррири”, Т., ТМИ, 2002 йил, 124 бет. 5. Марахимова А.Р., Рахмонқулова С. Интернет ва ундан фойдаланиш/ ТДТУ, Т.: 2001 йил, 176 бет. 6. Ғ уломов С.С, Aлимов Р.X., Xодиев Б.Р. вa бошқ a лaр. Ax борот тизимлaри вa теxнологиялaри/ Тошкент, “Шaрқ”: 2000 йил. 7. Симонович СВ. и другие. Общая Информaтикa.Учебное пособие/ М, Издaтелство “АСТПресс”: 2001 г. 8. Симонович СВ. и другие. Специальная Информaтикa.Учебное пособие/. М, Издaтелство “АСТПресс”: 2001 г. 9. У.Юлдашев, Р.Р. Боқиев, М.Э.Мамаражабов. ЕХСЕ L -97. Уқув қў лланма. Т., 2000

Похожие

Тармоқларнинг ишончлилигини ҳисоблаш усуллари

Ҳисоблаш тизимларининг арифметик асослари саноқ тизими. Сонларни ЭҲМда ифодалаш усуллари

Тармоқларнинг яшовчанлигини ҳисоблаш

Умумлашган баҳоларни ҳисоблаш

Ҳисоблаш тизимларнинг мантиқий асослари