logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Информатика и ИТ
  4. Ifodalarni qayta ishlash komandalari

Ifodalarni qayta ishlash komandalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

188 KB
Скачать
Ifodalarni qayta ishlash komandalari Reja 1. Ifoda va ularning turlari 2. Maple 6 tizimi komandasining umumiy ko&#39;rinishi va tarkibiy qismlari 3. Soddalashtirish komandasi 4. qavslarni ochish komandasi 5. Ko&#39;phadni ko&#39;paytuvchilarga ajratish 6. Ifodalarni birlashtirish, o&#39;xshash hadlarni ixchamlash, kasrni irrasionalikdan qutqarish komandalari O&#39;zgaruvchi, ifoda, komanda, birhad, ko&#39;phad, paket, biblioteka, soddalashtirish, qavsni ochish, ko&#39;paytuvchiga ajratish, birlashtirish, ixchamlash, irrasionallikdan qutqarish. 1. Ifoda va ularning turlari O&#39;zgaruvchilar lotin alfavitidagi belgilar ketma-ketligi ko&#39;rinishda tuziladi. Katta va kichik harflar bilan yozilgan nomlar farqlanadi. O&#39;zgaruvchilarning nomida raqam va «–» belgisi ham qatnashishi mumkin. Maple 6 tizimida himoyalangan nomlar mavjudki, ularni boshqa maqsadlarda qo&#39;llash kutilmagan oqibatlarga olib kelishi mumkin. O&#39;zgaruvchilarning nomini probel belgisi bilan ajratilgan so&#39;zlar ketma-ketligi tarzida ham ifodalsh mumkin, faqat ular qo&#39;shtirnoq ichiga olinishi kerak. Ma-salan: ‘ oniy burchak tezlik’ . Son, o&#39;zgaruvchi, funksiya belgilari va Maple 6 ning boshqa ob&#39;yektlaridan tuzilgan ketma-ketlik ifoda deyiladi. Agar ifodada qiymati noma&#39;lum bo&#39;lgan ob&#39;yektlar ishtirok etsa, unga belgilar ifodasi deyiladi va ular ustida analitik amallar baja-riladi. Maple 6 tizimi asosan aynan shunday ifodalarni qayta ishlash maqsadida tuzilgan. Ifodalar bilan bog&#39;liq asosiy komanda ta&#39;minlash komandasi hisoblanadi. Uning umumiy ko&#39;rinishi quyidagicha: <uzgaruvchi>:=<ifoda>; O&#39;zgaruvchilar qiymatining turi butun( integer ), kasr ( fraction ), suzuvchan vergul for- madagi haqiqiy( float ) va satr( string ) bo&#39;lishi mumkin. Bundan tashqari analitik amallar bajarish uchun funksiya( function ), indeksli o&#39;zga-ruvchi( indexed ), to&#39;plam( set ), ro&#39;yxat( list ), qator( series ), ifodalar ketma-ketligi( exprseq ) va yana ko&#39;pgina murakkab turdagi ma&#39;lumotlar ham mavjud. Maple 6 tizimining barcha turlari to&#39;g&#39;risida ? type komandasi yordamida ma&#39;lu- mot olish mumkin. Jimlik qoidasi bo&#39;yicha ifodalarning turi “ symbol ” hisoblanadi. Ixtiyoriy o&#39;zgaruvchi va ifodaning turini >whattype(<o&#39;zgaruvchi nomi>); komandasi orqali bilish mumkin. O&#39;zgaruvchiga boshqa turdagi ma&#39;lumot ta&#39;minlansa, uning turi o&#39;zgaradi. Maple 6 tizimining o&#39;ziga xos jihatlaridan biri, uning tarkibida matematikadagi barcha standart va maxsus funksiyalar mavjud. Bu funksiyalarning ro&#39;yxati va ular to&#39;g&#39;risida ma&#39;lumotni ? inifunction komandasi yordamida olish mumkin. 2. Maple 6 tizimi komandasining umumiy ko&#39;rinishi va tarkibiy qismlari Maple 6 tizimining ixtiyoriy komandasiga murojaat qilishning standart ko&#39;rinishi quyidagichadir: komanda(par1, par2, ... , par n); yoki komanda(par1, par2, ... , par n): komanda – qo&#39;llaniladigan funksiya nomi, par1, par2, ... , par n lar o&#39;zgaruvchi, ifoda, funksiya bo&#39;lishi mumkin va berilgan ifoda turiga mos bo&#39;lishi kerak. Komanda ; bilan tugasa, komanda bajargan natija chiqarish maydoniga yoziladi, : bilan tugasa – yozilmaydi. Ba&#39;zi bir komandalarning aktiv hamda passiv for-masi mavjud. Komanda passiv formasining asl maqsadi, komanda mazmunining matematik ifodasini belgilash uchun ishlatiladi. Lekin uning natijasini value(< o&#39;zgaruvchi>) komandasi orqali ko&#39;rish mumkin. Maple 6 yadrosida mavjud bo&#39;lgan komandalarga har doim murojaat qilib natijani olish mumkin. Yadroda mavjud bo&#39;lmagan komandalarni qo&#39;llash uchun ular mavjud bo&#39;lgan paket yoki bibliotekaga murojaat qilish kerak: with (<paket nomi>) – paketga murojaat qilish, readlib(<biblioteka nomi>) – bibliotekaga murojaat qilish. 3. Soddalashtirish komandasi Ifodani soddalashtirish komandasining nomi simplify ko&#39;rinishda bo&#39;ladi. Bu komanda tarkibida trigonometrik, teskari trigonometrik, logarifmik, eksponensial va boshqa elementar funksiyalar qatnashgan algebraik ifodani soddalashtirish uchun mo&#39;ljallangan. Komandaning bir necha xil ko&#39;rinishlari mavjud bo&#39;lib, eng sodda ko&#39;rinishi quyidagichadir: simplify(<ifoda>) Komandaning bu ko&#39;rinishi berilgan ifodadagi barcha funksiyalar sinfiga nisbatan soddalashtirish algoritmlarini qo&#39;llaydi. Komandaning aynan bir funksiyalar sinfiga nisbatan soddalashtrish variantlari: simplify/sqrt, simplify/exp, simplify/ln, simplify/trig, simplify/radical, simplify/power va h.k. lar to&#39;g&#39;risida ma&#39;lumot olish uchun kerakli variantni yozib, kursorni uning ostiga keltirib, F1 tugmani bosish kerak. Komandani aynan biror soddalashtirish algoritmiga nisbatan qo&#39;llash uchun simplify(<ifoda>, n1, n2, ... ) ko&#39;rinishda ishlatish kerak. Bunda n1, n2, ... soddalashtirish proseduralari: Ei, GAMMA, RootOf, @, hypergeoxn, ln, polar, power, radical, sqrt, trig nomlaridan iborat bo&#39;lishi mumkin. Soddalashtirish proseduralari to&#39;g&#39;risida ma&#39;lumotga ega bo&#39;lishi uchun ? simplify[<nom>] komandasini yozish kerak. Bunda <nom> soddalashtirish prosedurasining nomi. Ifodani soddalashtirish jarayonida, o&#39;zgaruvchilarning turini yoki aniqlanish sohasini ko&#39;rsatish mumkin. Buning uchun komanda simplify(<ifoda>, assumeq<xususiyat>) ko&#39;rinishda bo&#39;lib, xususiyat – complex, real, positive, integer, RealRange(a,b) lardan biri bo&#39;lishi mumkin. Misol: > f:=ln(exp(x)); := f ( )ln e x > simplify(f); ( )ln e x > simplify(f,ln,assumeqreal);x Soddalashtirishning oddiy komandasida, Maple 6 ifodadagi o&#39;zgaruvchilarni kompleks sohaga tegishli deb hisoblaydi. Ba&#39;zi ko&#39;p qiymatli funksiyalar ishtirok etgan(masalan ildizli ifoda) holda uni soddalashtirishda ko&#39;p qiymatliligini e&#39;tiborga olmaslik uchun symbolic parametrini ishlatish zarur. Misol: > f:=sqrt ( x ^2); := f x 2 > simplify(f); ( )csgn x x > simplify(f,assumeqreal); x > simplify(f,assumeqpositive); x > simplify(f,symbolic); x Ifodalarni foydalanuvchilarning biror qoidasi asosida soddalashtirish kerak bo&#39;lsa, simplify (<ifoda>, {tenglik1, tenglik2, ...}); ko&#39;rinishdagi komandani qo&#39;llanadi. Biror ifodani nolga teng deb hisoblash lozim bo&#39;lsa, uni { } da yozish kerak. Misol: > g:=a^2+b^2+c; := g  a 2 b 2 c > simplify(g,{b^2,a^2+c+1}); 1 Soddalashtirish natijasini ifodada ishtirok etuvchi o&#39;zgaruvchilarning ma&#39;lum bir tartibi bo&#39;yicha qo&#39;llash va aks ettirish mumkin. Buning uchun komandada ularning to&#39;plamini {} bilan yoki ro&#39;yxatini [ ] bilan ko&#39;rsatish kerak. To&#39;plam ko&#39;rinishda berilganda oldin ifoda o&#39;zgaruvchilarning darajasiga nisbatan tartiblanadi, keyin soddalashtiriladi. Ro&#39;yxat ko&#39;rinishda berilganda ifoda oldin ro&#39;yxatda birinchi ko&#39;rsatilgan o&#39;z-garuvchi darajasiga nisbatan soddalashtiriladi keyin bu jarayon qolgan o&#39;zgaruvchilarga nisbatan qo&#39;llaniladi. Bu qoida to&#39;g&#39;risida to&#39;liq ma&#39;lumot olish uchun ?simplify[siderels] komanda qo&#39;llanadi. 4. Qavslarni ochish komandasi Qavslarni ochish komandasining umumiy ko&#39;rinishi expand(<ifoda>, <ifoda1>, ... , <ifoda n>) shaklda bo&#39;ladi. Bu komanda algebraik ifodalardagi qavslarni ochib, yig&#39;indi ko&#39;rinishiga keltiradi. Xususan, rasional algebraik ifodaning suratidagi qavslarni ochib chiqib, hosil bo&#39;lgan ko&#39;phadning har bir hadini maxrajga bo&#39;ladi. Komandadagi <ifoda> berilgan bo&#39;lib, <ifoda1>, ... , <ifoda n> lar esa berilgan ifodaning qismlari bo&#39;lib, bu qismiy ifodalar qatnashgan qavslar ochilmasligi kerakligini bildiradi. Misol: > expand(exp(a+ln(b))); e a b > expand((x+1)^2*(y+z),x+1); ( )x 12 y ( )x 1 2 z > expand((x+1)^2*(y+z));     x 2 y x 2 z 2 x y 2 x z y z 5. Ko&#39;phadni ko&#39;paytuvchilarga ajratish Maple 6 tizimida ko&#39;phad o&#39;zgaruvchi miqdor qatnashgan birhadlar yig&#39;indisidir . Birhadning koeffisiyentlari butun, kasr, suzuvchan vergul formadagi haqiqiy, kompleks va boshqa o&#39;zgaruvchilar ishtirok etgan algebraik ifoda bo&#39;lishi mumkin. O&#39;zgaruvchilarning darajasi butun musbat bo&#39;lishi kerak. Ko&#39;phadni ko&#39;paytuvchilarga ajratish komandasining sodda ko&#39;rinishi factor (<ifoda>) bo&#39;lib, <ifoda> ko&#39;phad ko&#39;rinishidagi ifodadir. Misol: > factor(cos(y)^2-2*sin(x)*cos(y)+sin(x)^2); ( )( )cos y ( )sin x2 Shuni ta&#39;kidlash kerakki, bu komanda ko&#39;paytuvchilarga ajratishni koeffisiyetnlarning sonli maydonida amalga oshiradi, ya&#39;ni barcha koeffisiyentlar butun bo&#39;lsa, ko&#39;paytuvchilardagi koeffisiyentlar ham butun bo&#39;ladi. Komandaning simplify(<ifoda>, <tur>); ko&#39;rinishi ko&#39;phadni ko&#39;rsatilgan <tur> koeffisiyentlar maydonida ko&#39;paytuvchilarga ajratadi. Bu yerda <tur> koeffisiyentlar maydonining turi bo&#39;lib, real, complex yoki radikallar ro&#39;yxati bo&#39;lishi mumkin. Misol: > factor(x^3+2); # butun koeffisiyentlar maydonida x 3 2 > factor(x^3+2.0); # haqiqiy koeffisiyentlar maydonida ( ) x 1.259921050 ( )   x2 1.259921050 x 1.587401052 > factor(x^3+2,complex); # kompleks koeffisiyentlar maydonida ( ) x 1.259921050 ( ) x  .6299605249 1.091123636 I ( ) x  .6299605249 1.091123636 I > factor(x^3+2,2^(1/3)); # butun koeffisiyentlar maydonida va radikal asosida ( ) x 2 x 2 ( )/13 2 ( )/23 ( )x 2 ( )/13 6. Ifodalarni birlashtirish, o&#39;xshash hadlarni ixchamlash, kasrni irrasionalikdan qutqarish komandalari Bir nechta ifodani birlashtirish komandasi combine(<ifoda>) yoki combine (<ifoda>, <par1>, <par2>, ..., <parn>) ifodalarning elementlarini funksiyalar sinfining qoidalariga asosan birlashtiradi. Bu yerda <ifoda> – matematik ifoda, <par1>, <par2>,..., <parn> - opsiyalar birlashtirish qoidalarini ko&#39;rsatadi. Xususan, <par1> sifatida biror funksiya nomi ko&#39;rsatilsa, birlashtirishi ko&#39;rsatilgan funksiya qoidalariga asosan bajariladi yoki <par2> sifatida biror tur nomi ko&#39;rsatilsa, birlashtirish shu turga taalluqli doirada amalga oshirilish kerakligini bildiradi. Parametrlar to&#39;g&#39;risida to&#39;liq ma&#39;lumotni? combine[opsiya] komandasi yordamida olish mumkin. Misol: > combine(ln(x)+ln(y)); ( xy )ln > combine(4^a*6^b*12^c*5^d,power); 4 a 6 b 12 c 5 d > combine(4^a*6^b*12^c*5^d,icombine);2( )   2a b 2c3( ) c b 5d O&#39;xshash hadlarni ixchamlash komandasi collect(<ifoda>,x); collect(<ifoda>,form,func); collect(<ifoda>,func); ko&#39;rinishlarda bo&#39;ladi. Bu yerda Misol: > g:=int(x^2*(exp(x)+sin(x)),x); :=g        x 2 e x 2 x e x 2 e x x 2 ( )cos x 2 ( )cos x 2 x ( )sin x > collect(g,x);    ( )   ( ) cos x ex x2 ( )   2ex 2 ( ) sin x x 2 ( ) cos x 2ex > collect(g,exp(x));     ( )    2 x2 2x ex 2 ( ) cos x 2x ( ) sin x x2 ( ) cos x > collect(g,cos(x));      ( )  x 2 2 ( )cos x x 2 e x 2 x e x 2 e x 2 x ( )sin x form parametri <ifoda> ko&#39;rinishdagi o&#39;zgaruvchiga bog&#39;liq bo&#39;lgan holda qo&#39;llanilib, o&#39;zgaruvchilar ro&#39;yxat yoki to&#39;plam ko&#39;rinishda berilishi kerak ([x ,y,...] ro&#39;yxat, {x,y,...} to&#39;plam ko&#39;rinishida berilishi). form parametri recursive (jimlik qoidasi bo&#39;yicha) va distributed qiymatlarini qabul qilishi mumkin. Parametr recursive ko&#39;rinishida bo&#39;lsa, oldin ro&#39;yxatdagi birinchi o&#39;zgaruvchining darajalariga nisbatan ixchamlash jarayoni bajariladi, keyin esa hosil bo&#39;lgan ifodaning ikkinchi o&#39;zgaruvchisining darajasiga nisbatan soddalashtirish amali bajarilish kerakligining tartibini Maple 6 tizimining o&#39;zi aniqlaydi va har safar har xil tartibda bo&#39;lishi mumkin. Parametrning qiymati distributed ko&#39;rinishida bo&#39;lsa, ro&#39;yxatda yoki to&#39;plamda ko&#39;rsatilgan o&#39;zgaruvchilar ko&#39;paytmasining barcha darajalariga nisbatan ixchamlash jarayoni bajariladi. form parametri o&#39;zgaruvchilarning mos darajali hadlar oldidagi koeffisiyentlariga nisbatan soddalashtirish amalini bajaradigan simplify() va factor() funksiyalarining nomini ham ko&#39;rsatishi mumkin. Misol: > f:=a^3*x-x+a^3+a; := f   a 3 x x a 3 a > p:=x*y-a^2*x*y+y*x^2-a*y*x^2+x+a*x; := p      xy a2xy yx2 ayx2 x ax > collect(f,x);  ( )a 3 1 x a 3 a > collect(f,x,factor); ( )a 1 ( ) a 2 a 1 x a ( )a 2 1 > collect(p,[x,y],distributed,factor);   ( ) a 1 x ( ) 1 a yx2 ( ) a 1 ( ) a 1 xy > collect(p,[x,y],recursive,factor);  ( ) 1 a yx2 ( )    ( ) a 1 ( ) a 1 y a 1 x Kasrni irrasionallikdan qutqarish komandasi rationalize(<ifoda>); ko&#39;rinishda bo&#39;ladi. Bu yerda <ifoda> son yoki algebraik kasrni bildiradi. Agar kasr algebraik bo&#39;lsa, maxraji albatta ko&#39;phad bo&#39;lishi kerak. Bu komanda, algebraik kasrning maxrajida transendent: sin(), exp(), ln() kabi funksiyalar mavjud bo&#39;lganda ham irrasionallikdan qutqazadi. Faqat bu funksiyalarning argumentlaridagi irrasionallikni qutqazmaydi. Misol: > ex1:=2*(1+2^(1/3))/(2-sqrt(2)); := ex1 2 1 2( )/13 2 2 > rationalize(ex1); ( )1 2 ( )/13 ( )2 2 > p:=1/(1+root(sin(1/(1-sqrt(y))),3)); := p 1 1      sin 1 1 y ( )/13 > rationalize(p);  1      sin 1 1 y ( )/1 3      sin 1 1 y ( )/2 3 1      sin 1 1 y

Похожие

Norton komandalari bilan ishlash
Ma`lumotlarni parallel qayta ishlash
Elektrоn jadvallarni qayta ishlash dasturlari
Elektron jadvallarni qayta ishlash dasturlari
Jadvallar redaktorida iqtisodiy ma`lumotlarni qayta ishlash