ЭҲМ нинг арифметик асослари - Информатика и ИТ - Рефераты

ЭҲМ нинг арифметик асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

89.5 KB

www.arxiv.uz ЭҲМ нинг арифметик асослари Р ежа: 1. Саноқ тизими ва унинг турлари хақида умумий тушунчалар . 2. Позицион саноқ тизимида сонларни тасвирлаш. 3. Сонларни бир саноқ тизим идан бошқа саноқ тизими га ўтказиш қоидалари . 4. Саноқ системаларида арифметик амаллар. 5. ЭҲМда сонлар тасвири.

www.arxiv.uz Саноқ тизими ва унинг турлари хақида умумий тушунча лар . Сонларни тасвирлашда ишлатиладиган белгилар ва қоидалар тўпламига саноқ тизими деб аталади. Амалиётда икки хил , я ь ни позицион ва нопозицион саноқ тизимлари кўлланилади. Сонларни нг қиймати ундаги рақамларининг сонда жойлашган урнига караб белгиланадиган саноқ тизими позицион саноқ тизими деб аталади. Масалан , ўнлик санок тизимида ўнта 0,1,2,...9 рақамларидан фойдаланилади ва 323,233,332 сонларини тасвирланишида 2 ва 3 рақамларидан фойдаланилсада бу сонларнинг қиймати турличадир. Рақамларни нг қиймати уларни сонда жойлашган ўрнига боглиқ бўлмаса , бундай саноқ тизими нопозицион саноқ тизими дейилади. Масалан , Рим саноқ тизими нопозицион саноқ тизимига мисол бўла олади. Мисол учун, 88 сони бу тизимда қуйидагича ёзилади ХХХУШ, я ъ ни тегишли белги сонни қандай позицияси (ўрни) да туришидан қ ат ъ ий назар ҳар доим бир хил қийматни ифода этади. Ушбу саноқ тизими ҳозирги пайтда турли тарихий саналарни ёзишда, китоб бобларини, соат рақамларини белгилашда қўлланилади. Позицион саноқ тизимининг нопозицион саноқ тизимидан қулайлик томони шундаки, унда катта сонларни қисқа қилиб ёзиш мумкин. Позицион саноқ тизимида исталган сон рақамлар кетма- кетлигида ёзилади, бутун ва каср кисми вергул билан ажратилади. Ўз навбатида позицион саноқ тизими ҳам турли саноқ тизимларига бўлинади ва улардан айримлари ҳисоблаш техникаларида кенг қўлланилади.

www.arxiv.uz Позицион саноқ тизимида сонларни тасвирлаш. Позицион саноқ тизимида сонни ёзиш учун қўлланиладиган турли рақамларни нг сони d - саноқ тизимининг асоси деб айтилади ва аксинча саноқ тизимини d асоси шу саноқ тизимида қатнашадиган рақамлар сонини билдиради. Бироқ , ҳеч бир саноқ тизимда унинг асоси d - га тенг бўлган рақам ( A i ) қатнашмайди, яъни доимо қуйидаги тенгсизликнинг бажарилиши шартдир: 0 <= A i < d (1) бу ерда: агар d = 2 бўлса, A i =0 ; 1 бўлиши мумкин; агар d = 3 бўлса, A i = 0,1,2 бўлиши мумкин; агар d = 10 бўлса, A i = 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 бўлиши мумкин; агар d = 16 бўлса, A i = 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C, D,E,F бўлиши мумкин. Умумий ҳолда позицион саноқ тизимда d - асосли исталган A сонни даражали қаторнинг йигиндиси кўринишида қуйидагича тасвирлаш мумкин: A d =A m d m +A m-1 d m-1 +...+A 1 d 1 +A 0 d 0 +A -1 d -1 +... (2) бу ерда: d - саноқ тизимининг асоси; m - сон разрядининг номери; Am - i-нчи разрядда турувчи коэффициент (рақам) ;

www.arxiv.uz А - сонини (2)га мос келувчи кўринишдаги қисқартирилган ёзувини рақамлар кетма-кетлиги кўринишида қуйидагича ёзиш қабул қилинган: A d =A m A m-1 ...A 1 A 0 ,A -1 ...A -m (3) Ушбу кетма-кетликда сонни нг бутун қисми билан каср қисми вергул билан ажратилади. Агар манфий даражалар бўлмаса вергул тушириб юборилади. Вергулдан бошлаб саналадиган рақамлар ўрни разряд ёки хона дейилади. Позицион тизимда d - асосли соннинг ҳар бир разрядининг қиймати ундан ўнг томонда бўлган қўшни разрядни қийматидан катта хисобланади. Шунингдек бундан кейин фойдаланиладиган саноқ тизимларни белгилаш учун тегишли сонни қавс ичига оламиз ва саноқ тизимини нг асосини индексда кўрсатамиз. ЭҲМларда ўнли бўлмаган позицион саноқ тизимлари: иккилик, саккизлик, ўн олтиликлар қўлланилади. Иккилик саноқ тизимида фақат иккита 0 ва 1 рақамларидан фойдаланилади. Машинада ўнли сонга нисбатан иккилик сонини тасвирлаш учун кўпрок сонли разряд талаб этилади. Шунга қарамасдан иккилик тизимини қўллаш ЭҲМни лойиҳалаш ва ишлатиш учун купрок кулайлик тугдиради, лойиҳалаш машинада иккилик сонини тасвирлаш учун исталган содда фақат икки турғун ҳолатдан бирини ифодаловчи триггер схемаси каби элементлар фойдаланилиши мумкин. Иккилик тизимини бошқа афзаллигига

www.arxiv.uz унинг иккилик арифметикасини нг соддалигини айтиш кифоядир. Саккизлик саноқ тизимида саккизта 0,1,2,3,4,5,6,7 рақамлари ишлатилади. Ўн олтилик саноқ тизимида сонни тасвирлаш учун 16 та яъни 0 дан бошлаб 15 гача бўлган рақамлар фойдаланилади. Аммо битта рақамни иккита белги билан ифодаламаслик мақсадида 9 дан катта сонлар учун махсус белгилар киритилади. Дастлабки ўнта рақамни 0 дан 9 гача бўлган рақамлар билан, сўнг г и катта сон ларни эса лотин ҳарфлари, яъни ўнни - А, ўн бирни - В, ўн иккини - С, ўн учни - D, ўн тўртни - E, ўн бешни - F билан белгилаймиз. Сонларни бир саноқ тизимидан бошқасига ўтказиш қоидалари. Одатда ахборотларни ЭҲМда қайта ишлаш учун у лар машинага ўнлик саноқ тизимида киритилади, натижа ҳам буюртмачига ўнлик саноқ тизимида чиқариб берилади. Бироқ ахборотлар машинада бошқа саноқ тизимларида қайта ишланади. Сонларни бир саноқ тизимидан бошқасига ўтказишни машинани нг ўзи қуйида келтириладиган қоидаларга мувофиқ равишда махсус программа асосида автоматик тарзда бажаради. С а н о қ т и з и м л а р и Ўнлик Саккизлик Иккилик Ўн олтилик 0 0 000 0 1 1 001 1 2 2 010 2 3 3 011 3 4 4 100 4 5 5 101 5 6 6 110 6

www.arxiv.uz 7 7 111 7 8 10 1000 8 9 11 1001 9 10 12 1010 А 11 13 1011 В 12 14 1100 С 13 15 1101 D 14 16 1110 E 15 17 1111 F 16 20 10000 10 Сонни d1 - асосли саноқ тизимидан d2 - асосли саноқ тизимига ўтказишни икки хил қоидаси бир - биридан фарқ килади . Агар d1<d2 бўлса , у ҳолда сонни d1 - асосли саноқ тизимидан d2 - асосли саноқ тизимига ўтказиш учун ўтказиладиган сон (2) формулага асосан ёйиб чиқилади ва сўнг қатор йиғиндиси ҳисобланади . Ушбу жараёнда барча арифметик амаллар d2 - асосли саноқ тизимини нг қоидалари бўйича амалга оширилади . Ушбу қоида асосида , жуда осонлик билан иккилик ва саккизлик тизимидаги сонларни ўнлик саноқ тизимига ўтказиш мумкин . Бирок , юқоридаги қоидадан фарқли равишда иккилик тизимидаги сонни саккизлик тизимига ҳам ўтказиш мумкин . Бунинг учун (2) қатор йиғиндисини ҳисоблашни саккизлик арифметика қ оидасига асосан бажариш керак бўлади . Катта иккилик сонларни ўнликка ўтказишни соддалаштириш учун аввало уларни триад а лар ёрдамида саккизликка , сўнг саккизликдан ўнликка ўтказиш мақсадга мувофиқдир . Агар d1>d2 бўлса , у ҳолда бутун ва каср сонларини бир саноқ тизимидан бошқасига ўтказишнинг қуйидаги қоидаларидан фойдаланилади . Яъни d1 - асосли саноқ тизимидаги бутун сонни

www.arxiv.uz d2 - асосли саноқ тизимига ўтказиш учун у ўтказиладиган саноқ тизимини нг асоси d2 га кетма - кет бўлинади . Ўтказиладиган сон ва бўлинмани бўлиш токи охирги қолдиқ d2-1 дан кичик ёки унга тенг бўлгунча давом эттирилади . d2 - тизимидаги янги сон бўлиш натижасида ҳосил бўлган қолдиқ ва охирги б ў линмаларни тескари йўналишида ёзиш билан ўқилади . Охирги бўлинма янги сонни нг энг катта разрядини беради . Барча амаллар дастлабки сон берилган d - асосли саноқ тизимида бажарилади . Янги сон асоси эски d1 - асосли тизим рақамлари билан ёзилади. Катта ўнли сонларни иккилик тизимига ўтказиш учун аввало уларни саккизликка ўтказиб сўнг тегишли триадалар билан алмаштириб ёзиш тавсия этилади ((2)га асосан). Каср сонларни бир саноқ тизимидан бошқа саноқ тизимига ўтказиш учун ўтказиладиган d1 - тизимидаги сонни ўтказишимиз керак бўлган d2 - тизимини нг асосига кетма- кет кўпайтирамиз ва хар бир кўпайтиришимиздан сўнг унинг бутун қисмини ажратамиз. d2 - тизимидаги янги сон (вергулдан кейин) кўпайтмаларнинг бутун қ исмларининг кетма-кетлиги кўринишида ёзилади. Кўпайтириш то кўпайтмани каср қисмида ноллар ҳосил бўлгунга қадар ёки олдиндан кўзда тутилган аниқлик бажарилгунга қ адар давом эттирилади. Каср сонни янги d2 -тизимидаги биринчи ажратилган бутун қисмидан бошлаб охирги бутун қисмига пастга қараб ўқилади. Ҳисоблашлар ўтказилаетган сон ёзилган саноқ тизимида амалга оширилади. Аралаш (нотўгри) каср сонни бир саноқ тизимидан бошқа саноқ тизимига ўтказиш учун унинг бутун қисми алоҳида ва каср қисми

www.arxiv.uz алоҳида юқорида қайд этилган қоидаларга асосан ўтказилади ва натижалар қў шиб ё зилади. Сонни саккизлик саноқ тизимидан иккилик саноқ тизимига ўтказиш учун саккизлик рақамларини иккилик триад а лар билан алмаштириб ёзиш мумкин, чунки саккизлик саноқ тизимини нг асоси 2 даражаси 3га тенг. Триада деганда саккизлик рақамини ифодалайдиган учта иккилик разряд тушунилади. Тетрада деганда ўнли рақамни ифодалайдиган тўртта иккилик разряд тушунилади. Ўн олтилик ва саккизлик тизими эса программа матн ларида буйруқларни, иккилик кодларни, адресларни, операцияларни қисқарок ва қулай кўринишда ёзиш ва ўқиш учун қўлланилаяпти. Мисол : Х=13 (10) Натижа: 13 (10) = 1101 (2) Х=0,25 (10) _ 13 2 12 _6 2 1 6 _3 2 0 2 1 1 0 , 25 x 2 ————— 0, 50 x 2 ————— 1 00

www.arxiv.uz Натижа: 0,25 (10) = 0,01 (2) Саноқ системаларида арифметик амаллар. Иккилик саноқ системасида а рифметик амалларни бажариш тартиби қуйидаги жадвалда келтирилган : 0+0=0 0+1=1 1+0=1 1+1=10 0*0=0 1*0=0 0*1=0 1*1=1 Саккизлик саноқ системасида а рифметик амалларни бажариш тартиби эса қуйидаги жадвалда келтирилган : 0 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 10 Мисол : 25 (8) 2 3 4 5 6 7 10 11 + 3 4 5 6 7 10 11 12 47 (8) 4 5 6 7 10 11 12 13 ———- 5 6 7 10 11 12 13 14 74 (8) 6 7 10 11 12 13 14 15 7 10 11 12 13 14 15 16 Арифметик амалларни бажаришни енгиллаштириш мақсадида махсус кодлар хам киритилган: тескари код ва қўшимча код. Тескари код иккилик сонда 0 ни 1 га ва 1 ни 0 га алмаштириш йўли билан олинади. Қўшимча код эса тескари кодга 1 ни қўшиш билан топилади . Мисол : 01111 (2) ---> ( тескари .) 10000 (2) +1 ---> ( қўшимча ) 10001 (2)

www.arxiv.uz ЭҲМда сонлар тасвири. Бундан ташқари ушбу тизим да ЭҲМда сонларни тасвирлаш баъзи шаклларда ҳам ишлатилмоқда. Масалан, ҳақиқий сонни тасвирлашда икки формат ишлатилади: қисқа ва узун. Қисқа формат учун 4 байт ва узун формат учун 8 байт ажратилади.

Похожие

ЭҲМ нинг дастурий таъмитоти. Операцион системалар. Операцион системанинг асосий турлари

Арифметик-Мантиқий Қурилма

Ҳисоблаш тизимларининг арифметик асослари саноқ тизими. Сонларни ЭҲМда ифодалаш усуллари

ЭҲМ ва улар билан ишлаш

МП ва микро ЭҲМ архитектураси