Dinamik dasturlash haqida tushuncha. Optimallik prinsipi - Информатика и ИТ - Рефераты

Dinamik dasturlash haqida tushuncha. Optimallik prinsipi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Dinamik dasturlash haqida tushuncha. 2. Boshqariluvchi jarayonlar haqida tushuncha. 3. Optimallik prinsip iva shartli optimal yechim. 4. Dinamik dasturlashga xos masalaning qo`yilishi, uning MM. 5. Dinamik dasturlash masalasining umumiy qo`yilishi.

www.arxiv.uz Chiziqli va chiziqsiz dasturlash masalalarida iqtisodiy jarayon vaqtga bog`liq emas deb qaraladi, shuning uchun masalaning optimal yechimi rejalashtirishning faqat bir davri uchun topiladi. Bunday masalalar bir bosqichli masalalar nomi bilan ataladi. Dinamik dasturlash masalalarida iqtisodiy jarayon vaqtga bog`liq bo`ladi hamda butun jarayonning optimal rivojini ta`minlovchi bir qator (ketma-ket har bir vaqt davri uchun) optimal yechimlar topiladi. Dinamik dasturlash masalalari ko`p bosqichli yoki ko`p qadamli deb ataladi. Dinamik dasturlash – vaqtga bog`liq va ko`p bosqichli boshqariluvchi iqtisodiy jarayonlarni optimal rejalashtirish usullarini o`rganuvchi matematik dasturlashning bir bo`limidir. Agar iqtisodiy jarayonning kechishiga ta`sir ko`rsatish mumkin bo`lsa, bunday jarayon boshqariluvchi deb ataladi. Jarayoning kechishiga ta`sir etish uchun qabul qilinuvchi qarorlar (yechimlar) to`plamiga boshqarish deb ataladi. Iqtisodiy jarayonlarda boshqarish rejalashtirishning har bir davrida vositalarni taqsimlash, mablag` ajratish, direktiv hujjatlar qabul qilish va shu kabilar bilan ifodalanishi mumkin. Masalan, ixtiyoriy korxonaning ishlab chiqarish- boshqariluvchi jarayondir, chunki u ishlab chiqarish vositalarining tarkibi, xom ashyo ta`minoti hajmi, moliyaviy mablag`lar miqdori va hokazo bilan aniqlanadi. Rejalashtirish davridagi har bir yil boshida xom ashyo bilan ta`minlash, ishlab chiqarish jihozlarini almashtirish, ko`shimcha mablag`lar miqdori haqida qarorlar to`plami boshqarishdan iboratdir. Bir qarashda, eng ko`p miqdorda mahsulot ishlab chiqarish uchun korxonaga mumkin bo`lgan vositalarning hammasini berish va ishlab chiqarish jihozlaridan (stanoklaridan, texnikadan va h.k. lardan) to`la foydalanish zarurdek tuyuladi. Lekin, bu jihozlarni tezda eskirishiga (ishdan chiqishga) va natijada mahsulot ishlab chiqarish hajmining kamayishiga olib kelishi mumkin. Demak, korxonaning faoliyatini, noma`qul effektlardan holi bo`lgan ravishda eskirgan jihozlarni almashtirish yoki o`rnini to`ldirish choralari belgilanishi lozim bo`ladi. Bu esa dastlabki davrda mahsulot kamaytirsa, keyingi davrlarda korxonaning butun ishlab chiqarish faoliyatini kuchayishiga olib kelishi mumkin. Shunday qilib, yuqoridagi iqtisodiy jarayon, har bir davrda uning

www.arxiv.uz rivojlanishiga ta`sir etuvchi, bir qancha davrlardan iborat deb qaralishi mumkin. Odatda davr sifatida xo`jalik yili olinadi. Ko`p bosqichli iqtisodiy jarayonlarni rejalashtirishda, har bir alohida oraliq bosqichda qaror qabul qilishda, butun jarayonning tub maqsadi ko`zlanadi. Butun jarayonning yechimi o`zaro bog`langan yechimlar ketma-ketligidan iborat bo`ladi. O`zaro bog`langan bunday yechimlar ketma-ketligi strategiya deb ataladi. Oldindan tanlangan kriteriyga nisbatan eng yaxshi natijani ta`minlovchi strategiya optimal strategiya deb ataladi. Ko`p bosqichli rejalashtirishda har bir oraliq rejalashtirishda yechimini tanlashda butun jarayonning tub maqsadini ko`zlab yechimni tanlash prinsipi optimallik prinsipi deb ataladi. Optimallashtirish masalalarini dinamik dasturlash usullari bilan yechishdan har bir oraliq bosqichda qabul qilingan yechim butun jarayonning kelajakdagi holatiga qanday ta`sir ko`rsatishini hisobga olish zarurdir. Har bir bosqichda oldingi bosqich biror holatda bo`lganligi shartida hisoblangan optimal yechim shartli optimal deb ataladi. Dinamik dasturlashga xos bo`lgan quyidagi misolni qo`ramiz. Misol. Aytaylik, P 1 ,P 2 ,…P n sanoat korxonalarning S sistemadan iborat faoliyatini k та t 1 ,t 2 ,…t k xo`jalik yilidan iborat davrga mo`ljallab rejalashtirilayotgan bo`lsin. T davrining boshidan korxonalarga F miqdordagi fondlar ajratilgan. Har bir xo`jalik yilining boshlanishida korxonalarning barcha S sistemalari mablag` bilan ta`minlanadi, ya`ni F fonddan ulush ajratiladi. S 0 – korxonalarga ajratilgan mablag`lar bilan foydalanuvchi sistemaning dastlabki holati va S k – korxonalarga berilgan barcha qo`shimcha F mablag`lar bilan ifodalanuvchi oxirgi holatlari ma`lum deylik. Davrning oxirida korxonalardan olinadigan ja`mi W foyda eng ko`p bo`lishi uchun mavjud F fondlarni yillar bo`yicha korxonalar o`rtasida qanday taqsimlash maqsadga muvofiq ekanligini topish talab qilinadi. Masalaning matematik modelini tuzish maqsadida quyidagi belgilashlarni kiritamiz.   k i itT 1

www.arxiv.uz x ij – i – yil j – korxonalarga ajratilgan mablag` so`mmasi u i – i – davr mobaynidagi boshqaruv (bu mablag`lar miqdori va h. k. orqali ifodalanish mumkin). U holda U i = (x i1 , x i2 , …, x in ) vektor i – bosqichdagi vositalar taqsimotining yig`indisi esa quyidagi vektorlar sistemasi orqali ifodalanadi. k yil davomidagi ja`mi daromad esa U 1 , U 2 ,…, U k boshqaruvlarga bog`liq, ya`ni W = W ( U 1 , U 2 ,…, U k ) Masala quyidagicha qo`yiladi: Har bir bosqichda shunday boshqaruvni tanlash kerakki, korxonalardan olinadigan ja`mi daromad maksimal bo`lsin . Dinamik dasturlash masalasining umumiy qo`yilishi. Umumiy holda sistemaning boshlang`ich S0 holati va oxirgi S k holati aniq berilmaydi, hamda boshlang`ich holatning butun bir S 0 * sohasi va oxirgi holatlarning S 0 * sohasi ko`rsatiladi. Umumiy holda dinamik dasturlash masalasi quyidagicha ta`riflanadi: Biror boshqariluvchi S sistema boshlang`ich S 0 Î S 0 * holatda bo`lsin. Vaqt o`tishi bilan sistemaning holati o`zgaradi va u S k Î S 0 * oxirgi holatga o`tadi, deb hisoblaylik. Sistema holatlarining o`zgarishi biror miqdoriy W - mezon (kriteriy) bilan bog`liq deylik. Sistemaning o`zgarish jarayonini shunday tashkil etish kerakki, bunda W -mezon o`zining optimal qiymatiga erishsin. Y -mumkin bo`lgan boshqaruvlar to`plami bo`lsin. U holda, masala S sistemani S 0 Î S 0 * holatdan S k Î S 0 * holatga o`tkazishga imkon beruvchi shunday Y * Î Y boshqaruvni topishdan iboratki, bunda W(Y) mezon o`zining W * = W ( Y * ) optimal qiymatiga erishsin. Odatda sistemaning S 0 holatini sonli parametrlar bilan, masalan ajratilgan fondlar miqdori, jalb qilingan investitsiyalar miqdori , sarflangan yonilg`i miqdori va h.k. bilan ifodalash mumkin. Bu parametrlarni       ),...,( ............................. ),...,( ),...,( 2,1 222,212 112,111 knkkk nn xxxU xxxU xxxU

www.arxiv.uz sistemaning koordinatalari deb ataymiz. U holda sistemaning holatini S nuqta bilan va uning bir S 1 holatdan S 2 holatga o`tishini esa S nuqtaning trayektoriyasi bilan tasvirlash mumkin. X 1 0X 2 S 0 * S k *

Похожие

Amaliy dasturiy ta'minot. Dasturlash tillari haqida tushuncha. Matеmatik modеl tuzish.

HTML haqida tushuncha

Informatsiya haqida tushuncha

HTML haqida tushuncha

Axborot texnologiyalari haqida tushuncha