Динамик дастурлаш ҳақида тушунча Оптималлик принципи - Информатика и ИТ - Рефераты

Динамик дастурлаш ҳақида тушунча Оптималлик принципи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

65.5 KB

www.arxiv.uz Динамик дастурлаш ҳақида тушунча Оптималлик принципи Режа: 1. Динамик дастурлаш ҳақида тушунча. 2. Бошқарилувчи жараёнлар ҳақида тушунча. 3. Оптималлик принцип ива шартли оптимал ечим. 4. Динамик дастурлашга хос масаланинг қўйилиши, унинг ММ. 5. Динамик дастурлаш масаласининг умумий қўйилиши.

www.arxiv.uz Чизи қ ли ва чизи қ сиз дастурлаш масалаларида и қ тисодий жараён ва қ тга бо ғ ли қ эмас деб қ аралади, шунинг учун масаланинг оптимал ечими режалаштиришнинг фа қ ат бир даври учун топилади. Бундай масалалар бир бос қ ичли масалалар номи билан аталади. Динамик дастурлаш масалаларида и қ тисодий жараён ва қ тга бо ғ ли қ б ў лади ҳ амда бутун жараённинг оптимал ривожини таъминловчи бир қ атор (кетма-кет ҳ ар бир ва қ т даври учун) оптимал ечимлар топилади. Динамик дастурлаш масалалари к ў п бос қ ичли ёки к ў п қ адамли деб аталади. Динамик дастурлаш – ва қ тга бо ғ ли қ ва к ў п бос қ ичли бош қ арилувчи и қ тисодий жараёнларни оптимал режалаштириш усулларини ў рганувчи математик дастурлашнинг бир б ў лимидир. Агар и қ тисодий жараённинг кечишига таъсир к ў рсатиш мумкин б ў лса, бундай жараён бош қ арилувчи деб аталади. Жараёнинг кечишига таъсир этиш учун қ абул қ илинувчи қ арорлар (ечимлар) т ў пламига бош қ ариш деб аталади. И қ тисодий жараёнларда бош қ ариш режалаштиришнинг ҳ ар бир даврида воситаларни та қ симлаш, мабла ғ ажратиш, директив ҳужжатлар қ абул қ илиш ва шу кабилар билан ифодаланиши мумкин. Масалан, ихтиёрий корхонанинг ишлаб чи қ ариш-бош қ арилувчи жараёндир, чунки у ишлаб чи қ ариш воситаларининг таркиби, хом ашё таъминоти ҳажми, молиявий мабла ғ лар ми қ дори ва ҳ о казо билан ани қ ланади. Режалаштириш давридаги ҳ ар бир йил бошида хом ашё билан таъминлаш, ишлаб чи қ ариш жи ҳ озларини алмаштириш, к ў шимча мабла ғ лар ми қ дори ҳ а қ ида қ арорлар т ў плами бош қ аришдан иборатдир. Бир қ арашда, энг к ў п ми қ дорда ма ҳ сулот ишлаб чи қ ариш учун корхонага мумкин б ў лган воситаларнинг ҳ аммасини бериш ва ишлаб чи қ ариш жи ҳ озларидан (станокларидан, техникадан ва ҳ .к. лардан) т ў ла фойдаланиш зарурдек туюлади. Лекин, бу жи ҳ озларни тезда эскиришига (ишдан чи қ ишга) ва натижада ма ҳ сулот ишлаб чи қ ариш ҳ ажмининг камайишига олиб келиши мумкин. Демак,

www.arxiv.uz корхонанинг фаолиятини, номаъ қ ул эффектлардан ҳоли б ў лган равишда эскирган жи ҳ озларни алмаштириш ёки ў рнини т ў лдириш чоралари белгиланиши лозим б ў лади. Бу эса дастлабки даврда ма ҳ сулот камайтирса, кейинги даврларда корхонанинг бутун ишлаб чи қ ариш фаолиятини кучайишига олиб келиши мумкин. Шундай қ илиб, ю қ оридаги и қ тисодий жараён, ҳ ар бир даврда унинг ривожланишига таъсир этувчи, бир қ анча даврлардан иборат деб қ аралиши мумкин. Одатда давр сифатида х ў жалик йили олинади. К ў п бос қ ичли и қ тисодий жараёнларни режалаштиришда, ҳ ар бир ало ҳ ида орали қ бос қ ичда қ арор қ абул қ илишда, бутун жараённинг туб ма қ сади к ў зланади. Бутун жараённинг ечими ў заро бо ғ ланган ечимлар кетма-кетлигидан иборат б ў лади. Ў заро бо ғ ланган бундай ечимлар кетма- кетлиги стратегия деб аталади. Олдиндан танланган критерийга нисбатан энг яхши натижани таъминловчи стратегия оптимал стратегия деб аталади. К ў п бос қ ичли режалаштиришда ҳ ар бир орали қ режалаштиришда ечимини танлашда бутун жараённинг туб ма қ садини к ў злаб ечимни танлаш принципи оптималлик принципи деб аталади. Оптималлаштириш масалаларини динамик дастурлаш усуллари билан ечишдан ҳ ар бир орали қ бос қ ичда қ абул қ илинган ечим бутун жараённинг келажакдаги ҳолатига қ андай таъсир к ў рсатишини ҳисобга олиш зарурдир. Ҳ ар бир бос қ ичда олдинги бос қ ич бирор ҳ олатда б ў лганлиги шартида ҳ исобланган оптимал ечим шартли оптимал деб аталади. Динамик дастурлашга хос б ў лган қ уйидаги мисолни қў рамиз. Мисол. Айтайлик, P 1 ,P 2 ,…P n саноат корхоналарнинг S системадан иборат фаолиятини k та t 1 ,t 2 ,…t k х ў жалик йилидан иборат даврга м ў лжаллаб режалаштирилаётган б ў лсин. T даврининг бошидан корхоналарга F ми қ дордаги фондлар ажратилган. Ҳ ар бир х ў жалик йилининг бошланишида корхоналарнинг барча S системалари мабла ғ билан  k i itT 1

www.arxiv.uz таъминланади, яъни F фонддан улуш ажратилади. S 0 – корхоналарга ажратилган мабла ғ лар билан фойдаланувчи системанинг дастлабки ҳ олати ва S k – корхоналарга берилган барча қў шимча F мабла ғ лар билан ифодаланувчи охирги ҳ олатлари маълум дейлик. Даврнинг охирида корхоналардан олинадиган жаъми W фойда энг к ў п б ў лиши учун мавжуд F фондларни йиллар б ў йича корхоналар ў ртасида қ андай та қ симлаш ма қ садга мувофи қ эканлигини топиш талаб қ илинади. Масаланинг математик моделини тузиш ма қ садида қ уйидаги белгилашларни киритамиз. x ij – i – йил j – корхоналарга ажратилган мабла ғ сўммаси u i – i – давр мобайнидаги бош қ арув (бу мабла ғ лар ми қ дори ва ҳ . к. ор қ али ифодаланиш мумкин). У ҳ олда U i = (x i1 , x i2 , …, x in ) вектор i – бос қ ичдаги воситалар та қ симотининг йи ғ индиси эса қ уйидаги векторлар системаси ор қ али ифодаланади. k йил давомидаги жаъми даромад эса U 1 , U 2 ,…, U k бош қ арувларга бо ғ ли қ , яъни W = W ( U 1 , U 2 ,…, U k ) Масала қ уйидагича қў йилади: Ҳ ар бир бос қ ичда шундай бош қ арувни танлаш керакки, корхоналардан олинадиган жаъми даромад максимал б ў лсин. Динамик дастурлаш масаласининг умумий қў йилиши . Умумий ҳ олда системанинг бошлан ғ ич S 0 ҳ олати ва охирги S k ҳ олати ани қ берилмайди, ҳ амда бошлан ғ ич ҳолатнинг бутун бир S 0 * со ҳ аси ва охирги ҳолатларнинг S 0 * со ҳ аси к ў рсатилади. Умумий ҳ олда динамик дастурлаш масаласи қ уйидагича таърифланади:       ),...,( ............................. ),...,( ),...,( 2,1 222,212 112,111 knkkk nn xxxU xxxU xxxU

www.arxiv.uz Бирор бош қ арилувчи S система бошлан ғ ич S 0 Î S 0 * ҳ олатда б ў лсин. Ва қ т ў тиши билан системанинг ҳ олати ў згаради ва у S k Î S 0 * охирги ҳ олатга ў тади, деб ҳ исоблайлик. Система ҳ олатларининг ў згариши бирор ми қ дорий W -мезон (критерий) билан бо ғ ли қ дейлик. Системанинг ў згариш жараёнини шундай ташкил этиш керакки, бунда W -мезон ў зининг оптимал қ ийматига эришсин. Y -мумкин б ў лган бош қ арувлар т ў плами б ў лсин. У ҳ олда, масала S системани S 0 Î S 0 * ҳ олатдан S k Î S 0 * ҳ олатга ў тказишга имкон берувчи шундай Y * Î Y бош қ арувни топишдан иборатки, бунда W(Y) мезон ў зининг W * = W ( Y * ) оптимал қ ийматига эришсин. Одатда системанинг S 0 ҳ олатини сонли параметрлар билан, масалан ажратилган фондлар ми қ дори, жалб қ илинган инвестициялар ми қ дори, сарфланган ёнил ғ и ми қ дори ва ҳ .к. билан ифодалаш мумкин. Бу параметрларни системанинг координаталари деб атаймиз. У ҳ олда системанинг ҳ олатини S ну қ та билан ва унинг бир S 1 ҳ олатдан S 2 ҳ олатга ў тишини эса S ну қ танинг траекторияси билан тасвирлаш мумкин. X 1 0X 2 S 0 * S k *

Похожие

Динамик дастурлаш усуллари билан ечиладиган баъзи иқтисодий масалалар

Ахборот технологиялари ҳақида тушунча

DELPHI визуал дастурлаш муҳити ҳақида асосий тушунчалар

Информация базаларини бошқариш системалари ҳақида тушунча

Ахборот технологиялари ҳақида тушунча, ахборотларнинг ўлчов бирликлари.doc