Диагностикада математик масалани кўйиш

Загружено в:

14.01.2023

Скачано:

0

Размер:

2780.2783203125 KB

Скачать

Диагностикада математик масалани кўйиш Режа: 1. Математик масалани кўйиш 2. Аниқлашда эхтимолий усуллар масалаларни қўйиш 3. Аниқлашда детерминистлий усуллар масалаларни қўйиш 4. Аниқлашнинг статистик Байес усули 5. Байеснинг умумлаштирилган формуласи 6. Диагностик матрица 7. Байес усули бўйича мисоллар ечими 8. Кетма-кет анализ усули 9. Усулни умумий жараёни(процедураси) 10. Ечим қабул қилиш чегаралари билан биринчи ва иккинчи хатоликлар эҳтимолларини алоқаси 11. Кетма-кетлик анализни ҳисобий мисоллари Двигатель 12. Статик ечимлар усули. Битта диагностик параметр учун статик ечимлар 13. Калбаки хавотирлик ва дефектни ўтказвориш 14. Минимал ҳавф-хатар усули 15. Хатоли ечимларни минимал сони усули

1. Математик масалани кўйиш Диагностика масалаларида ситстемани ҳолати кўпинча аломатлар йиғими ёрдамида тасвирланади: k = ( k 1 , k 2 ,..., k j ,..., k v ) (1) Бу ерда: k j - m j разрядларга эга аломат. Дейлик k j уч разрядли аломатни ( m j =3) ифодаламоқ, турбинадан кейин газни ҳароратига баҳо бермоқ: пасайган, нормал, кўтарилган. k j аломатни ҳар бир разряди (интервали) k j 3 қилиб белгиланади масалан, турбинадан кейин ҳарорат k j 3 . Факт бўйича кўзлаётган ҳолат аломатни маълум амалга оширилишига реализацияга тўғри келади, Ушбу тепадаги индекс билан белгиланади. Масалан, кўтарилган ҳароратда аломатни амалга оширилиши k j *= k j 3 . Умумий ҳолатда системани ҳар бир нусхаси аломатларни қандайдир амалга оширилишига тўғри келади: K * = ( k 1 * , k 2 * ,..., k * j ,..., k v * ) (2) Кўп кўриб чиқиш алгоритмларда системани, v -ўлчамли вектор ёки v - ўлчамли маконда (пространство) х j аломатлар билан баҳолаш қулай: Х = ( х 1 , х 2 ,..., х j ,..., х v ) (3) Кўп ҳолларда х j параметрлари тўхтовсиз тақсимлашга (расперделение) эга. Масалан, деяйлик х j - турбинадан кейин ҳароратини билдирувчи параметр. Тахмин қилайлик, х j (С 0 ) ва k j уч разрядли аломатни параметрлар орасидаги лойиқлик шунака: 1. жадвал < 450 k j 1 450 – 550 k j 2 > 500 k j 3 Бу ҳолатда k j аломат ёрдамида дискрет ифодалаш ҳосил бўлади, ўшандаки х j параметр лўнда тасвир беради. Ҳисобга оламиз шунингдек, тўхтовсиз тасвирлашда одатдан катта ҳажмда дастлабки (предварительный) маълумот талаб қилинади, аммо тасвирлаш анча аниқроқ чиқади. Агар

параметрлар тақсимлашни статистик қонунлари маълум бўлса, унда зарур бўлган дастлабки маълумотни ҳажми қисқартилади. Юқоридагидан маълум бўлади нима аломатлар ёки параметрлар ёрдамида системани ифодалашда принципиал фарқи йўқ, ва келажакда шу икки тур ифодаланишлар қўлланадилар. Техник диагностика масалаларида бўлиши мумкин системани ҳолатлари - D ij диагноз – маълум ҳисобланади. Аниқлаш масаласини ечишда иккита асосий йўли бор – эҳтимолий ва детерминистлий. 2. Аниқлашда эхтимолий усуллар масалаларни қўйиш Система бўладики, қайси n тасодифий D ij ҳолатларда бўлади. Аломатлар (параметры) йиғими маълумки, улардан ҳар биттаси система ҳолатини маълумлий эҳтимоллик билан таърифланади (характеризует). Ҳал қилувчи қоидани яратиш талаб қилинади, уни ёрдами билан диагностикалаштирилаётган аломатлар йиғими мумкин бўлган биридан бир ҳолатларга (диагнозларга) ўтказилиши бўларди. Қабул қилинган ечимни шубҳасиз тўғрилигини ва нотўғри ечимни хавф даражасини баҳолаш ҳам маъқул бўлади. 3. Аниқлашда детерминистлий усуллар масалаларни қўйиш Детерминистлий усуллар билан аниқлашда маслани геометрик тилида шакллантириш қулай. Агар система v –ўлчамли вектор х билан таърифланса (характеризуется), унда системани ҳар қандай ҳолати параметрлар v - ўлчамли маконида (пространство) ўзини нуқта шаклда ифодалайди. Диагноз D i -ни бир канча кўриб чикилаётган аломатлар макон зонасига тўғри келиши тахмин қилинади. Талаб қилинади ҳал қилувчи қонунни топиш, ва шунга биноан х * векторни (диагностикалаштирилаётган объект) диагнозни маълум зонасига ўтказилиши. Шундай қилиб, масалани ечиш аломатлар маконни диагноз зоналарга тақсимлашдан (разделение) иборат. Эҳтимолли ва детерминистли усулларда принципиал фарқи йўқ. Эҳтимолли усуллар умумийроқ бўладилар, аммо улар дастлабки

(предварительный) маълумотни катта ҳажмда талаб қилади. Детерминистли усуллар аниқлаш жараён мавжуд томонларини қисқароқ тасвирлайди, ортиқча ва арзимас маълумотдан камроқ боғлик бўлади, инсонни логик фикрлашига копроқ тўғри келади. 4. Аниқлашнинг статистик Байес усули Техник диагностика усуллар орасида, Байесни умумлаштирилган формуласига асосланган усул оддийлиги ва эффектлилиги туфайли алоҳида жой эгаллаган. Байес усулида камчиликлар ҳам бор: дастлабки маълумотни катта ҳажми, камдан-кам учрайдиган диагнозларни «эзиш» ва бошқалар. Байес усули оддий формулада асосланган. Агар D i диагноз ва k j оддий (признак) аломат, шу диагнозда учрайдиган бўлса, унда ходисалар биргаликда пайдо бўлиш эҳтимоли: Р ( D i k j ) = P ( D i ) P ( k j / D i ) = P ( k j ) P ( D i / k j ) (4). Бу тенгламадан Байес формуласи чиқади: P ( k i / D i ) P ( D i / k j ) = P ( D i ) P ( k j ) (5). Жуда муҳим шу формулага киритилган ҳамма ўлчамлар маъносини аниқлаш : Р ( D i ) - D i диагнозни эҳтимоли , статистик қийматлар ( диагнознинг априорли эҳтимоли ) бўйича аниқланадиган . Шундай қилиб , N объектлар олдиндан текширилган ва N i объектларда D i ҳолати бор бўлса , унда P ( D i ) = N i / N (6). Р ( k j / D i ) - D i ҳолатдаги объектларда k j аломатлар пайдо бўлиш эҳтимоли . Агар D i диагнози бор N i объектлар орасида , N ij ларда k j аломат пайдо бўлса , унда N ij P ( k j / D i ) = N i (7).

Р ( k j ) - ҳамма объекларда k j аломат пайдо бўлиш эҳтимоли , объектни ҳолатига ( диагнозга ) бўғлик бўлмаган ҳолда . Агар N объектларни умумий сонлар ичида k j аломат N i объектларда топилган бўлса , унда : N j P ( k j ) = (8). N Диагноз кўйиш учун махсус ҳисобланган Р ( k j ) зарурияти йўк . Келажакдан аниқ бўладики , ҳамма мумкин бўлган ҳолатларга маълум бўлган Р ( D i ) ва Р ( k j / D i ) кийматлари Р ( k j ) кийматини аниқлайади . D i диагнознинг эҳтимоли (7) тенгламада , кўриб чиқарилаётган k j объекни аломатини ( диагнозни апостериорли эҳтимоли ) борлиги маълум бўлгандан кейин . 5. Байеснинг умумлаштирилган формуласи Умумлаштирилган формула , қачонки , k 1 , k 2 , k 3 ,…, k v . аломатларниў қўшувчи К аломатлар комплекси бўйича текшириш ўтказиладиган ходисага тааллуқли бўлади . Ҳар бир k j аломатлар m j разрядларга ( k j1 , k j2 , …, k jmj ) эга . Текшириш натижасида аломатларни ва К * аломатлар комплексни ҳаммаси амалга оширилиши маълум бўлиб қолади . k * j = k js (9) Индекс (*), илгаридек, аломатларни конкретли кийматини билдиради. Байес формуласи аломатлар комплекси учун куйидаги кўринишга эга: P ( D i / K * ) = P ( D i ) P ( PК ( * К / * D ) i ) ( i = 1, 2,…, n ) (10), Бу ерда: Р ( D i / k j ) - К аломатлар комплес бўйича текшириш натижалари маълум бўлгандан кейин D i диагнозни эҳтимоли; Р ( D i ) - D i диагнозни дастлабки (предварительный) эҳтимоли (олдинги статистика бўйича).

Формула (10) системани (диагнозларни) мумкин бўлган n ҳолатлардан ҳар қанақасига тегишли. Тахмин қилинади, система фақат биттадан битта кўрсатилган ҳолатда бўлади ва шунинг учун: n å P ( D s ) = 1 (11)7,8 s = 1 Амалий масалаларда кўпинча бир неча А 1 , …, А r , ҳолатлар бўлиши мумкин, ҳамда улардан баъзилари бир бири билан комбинацияда бўлиши мумкин. Унда ҳар хил D i диагнозлар сифатида айрим D i = A 1 ,..., D r = A r ҳолатларни ва улар D r + 1 = A 1 Ù A 2 ... комбинацияларни ва ҳоказоларни кўриб чиқиш лозим. Р ( К */ D i ) аниқлашга ўтамиз. Агар аломатлар комплекси v аломатлардан иборат бўлса, унда P ( K * / D i ) = P ( k 1 * / D i ) P ( k 2 * / k 1 * D i )... P ( k v * / k 1 * ... k v * - 1 D i ), (12)(7.9), Бу ерда : k * j = k js - ўрганиш натижасида маълум бўлган аломат разряди . Диагностик мустақил аломатлар учун : P ( K * / D i ) = P ( k 1 * / D i ) P ( k 2 * / D i ) … P ( k v * / D i ). (13) (7.10). Амалий масалаларни кўпчилиги , айниқса аломатлар сони кўплигида , аломатлар мустақиллиги шартини қабул қилиш мумкин , хатто уларни орасида жиддий алоқалар бўлса ҳам . Аломатлар К * комплекси пайдо бўлиш эҳтимоли P ( K * ) = å n P ( D s ) P ( K * / D s ) (14) (7.11). s = 1 Байеснинг умумлаштирилган формуласи қуйидагича ёзилиши мумкин : s = 1 Бу ерда Р ( К */ D i ) аниқланади тенглама (12) ёки (13) билан.

Ўзаро нисбатдан (15) келиб чиқади (16) (7.13), n ушбу шундай бўлиши керак, чунки диагнозлардан бири албатта амалга оширилади, икки диагнозлар эса бир вақтда амалга оширилиши мумкин эмас. Шуни инобатка олиш керакки, Байес формуласини махражи ҳама диагнозларга бир хил. Бу аломатлар комплекси амалга оширилишини бошида аниқлаш имконини беради: P ( D i К ) = P ( D i ) P ( K / D i ) ва ундан кейин диагнозни апостериорли эҳтимолини (17) (7.14) (18) (7.15). Баъзан (15) формулани дастлабки (преварительно) логарифмлашдан фойдаланиш мақсадга мувофиқли бўлади, чунки (13) формулада кичик қийматларни кўпайтмалари бор. Агар баъзи К * аломатлар комплексини амалга оширилиши D r диагноз учун детерминистлаштирувчи бўлса, унда бошқа диагнозларда бу комплекс учрамайди: (19) Ундай бўлса (15) тенгламага биноан: Шундай килиб, диагноз аниқлашни детерминистли логикаси эҳтимолий логикани айрим бир ҳоли бўлади. Байес формуласидан

фойдаланиш мумкин қачонки, аломатларни бир қисми дискретли тақсимлашга эга бўлса, бошқа қисми – тўхтовсиз тақсимлашга эга бўлса. Тўхтовсиз тақсимлаш учун тақсимлашни зичлигидан фойдаланадилар. Бироқ ҳисоблаш режада кўрсатилган аломатларни фарқи муҳим эмас, агар тўхтовсиз функцияни топшириғи дискретли билимлар йигими ёрдамида бажарилса. 6. Диагностик матрица Байес усули бўйича диагнозлар эҳтимолликларини аниқлаш учун диагностик матрицани тузиш зарур (2 жадвал), қайсиниси дастлабки статистик материал асосида тузулади. 2 жадвал Диагно з D i. k j аломат Р( D i ) . k 1 k 2 k 3 Р ( k 11 / D i ) Р ( k 12 / D i ) Р ( k 13 / D i ) Р ( k 21 / D i ) Р ( k 22 / D i ) Р ( k 23 / D i ) Р ( k 24 / D i ) Р ( k 31 / D i ) Р ( k 32 / D i ) D 1 0,8 0,2 0 0,1 0,1 0,6 0,2 0,2 0,8 0,3 D 2 0,1 0,7 0,2 0 0 0,3 0,7 0,1 0,9 0,1 Бу жадвалда ҳар хил диагнозларда аломатлар разрядларини эҳтимолли кўрсатилган. Агар аломатлар икки разрядли бўлса (оддий аломатлар «ҳайўқ»), унда жадвалда Р ( k j / D i ) аломатни пайдо бўлиш эхтимолини кўрсатиш етарли бўлади. Р ( k j / D i ) = 1 - P ( k j / D i ) аломат йўқлигини эҳтимоли. Бироқ бир хилли шаклни ишлатиш жуда қулай, тахмин қилиб, маслан, икки разрядли аломт учун: Р ( k j / D i ) = P ( k j 1 / D i ); (21) Р ( k j / D i ) = P ( k j 2 / D i ). (22) Белгилаймиз, қайсики (23) Бу ерда: m i - k i аломатни разрядлар сони.

Аломатни ҳамма мумкин бўлган амалга ошишлигини йиғиндиси бирга тенг. Диагностик матрицага диагнозларни априорли эҳтимолликлари киритилган. Ўрганиш жараёни Байес усулида диагностик жараёнида жадвални аниқлаш эҳтимолликларини тузилишидан иборат. Шунинг учун ЭҲМ хотирасида Р ( k j / D i ) сақлаш билан, қуйидаги катталикларни ҳам сақлаш лозим: N – диагностик матрицани тузиш учун ишлатилган объектларни умумий сони; N i - D i диагнозли объектлар сони; N ij - k j аломат бўйича шартли D i диагнозли объеклар сони. Агар D m диагнозли янги объект чиқса, унда диагнозларни олдинги априорли эҳтимолликлар корректировкаси ўтказилади қуйидаги кўринишда: (24) (8.1) Ундан кейин аломатлар эҳтимолликларга тузатишлар киритилади. Бўлсинки D m диагнозли янги объектда k j аломатда r разряд аниқланган. Унда кейинги диагностика учун D m диагноз ёнида k j аломат интерваллар эҳтимолликларини янги қийматлари: (25) (8.2) Аломатларни шартли эҳтимолликлари бошқа диагнозларда корректировкани талаб килмайди. 7. Байес усули бўйича мисоллар ечими

Бўлсинки газтурбинали двигательни кузатиб боришда икки аломати назоратланаяпти: k 1 - турбинадан кейин газни иссиқлиги 50 о С дан кўпроқ кўтарилиши. Тахмин қиламиз, ушбу двигатель турига шу аломатларни пайдо бўлиши ёниғликни ростлагичини носозлиги билан боғланган ( D 1 ҳолати), ёки турбинадаги радиал тирқиши кенгайиши билан боғланган ( D 2 ҳолати). Двигательни нормал ҳолатида ( D 3 ҳолати) k 1 аломатлар кузатилмаса, k 2 аломат эса 5% ҳолатларда кузатилади. Статистик маълумотлар асосида маълумки 80% двигателлар нормал ҳолатида ресурсини ишлатиб бўладилар, 5% двигателлар эса D 1 ҳолатида бўлади ва 15% - D 2 ҳолатида. Маълумки k 1 аломат D 1 ҳолатида 20% да учрайди, D 2 ҳолатида эса 40% ҳолларда, k 2 аломат D 1 ҳолатида 30% да, D 2 ҳолатида эса 50% ҳолларда. Шу маълумотларни диагностик жадвалига (3 жадвал) киритамиз. 3 жадвал D i Р ( k 1 / D i ) Р ( k 2 / D i ) Р( D i ). D 1 D 2 D 3 … 0,2 0,4 0,0 … 0,30 0,50 0,05 … 0,05 0,15 0,80 … Бошидан, k 1 ва k 2 аломатлар топилганда, двигателлар ҳолатлари эҳтимолликларини топамиз. Шунинг учун, аломатларни мустақил ҳисоблаб, (15) формуладан фойдаланамиз Ҳолатни эҳтимоли Р ( D 1 / k 1 k 2 ) = = 0,09 Шунинг сингари қабул қиламиз Р ( D 2 / k 1 k 2 ) = 0,91 Р ( D 3 / k 1 k 2 ) = 0 Двигатель ҳолати эҳтимолини аниқлаймиз. Агар аниқлаш натижасида ҳароратни кўтарилишини кузатилмаса ( k 1 аломат йўқ), унда максимал айланиш частотага чиқиш вақт кўпаяди ( k 2 аломат кузатилади). k 1 аломатни

йўклиги k 1 аломат (қарама-қарши ходисалар) борлиги бўлади, (причём) шу билан Р ( k 1 / D i ) = 1 - P ( k 1 / D i ) . Ҳисобат учун (15) формула ҳам ишлатилади, аммо P ( k 1 / D i ) қийматини диагностик жадвалда P ( k 1 / D i ) (16) га алмаштирилади. Шу ҳолатда P ( D 1 / k 1 × k 2 ) = = 0,12 ва (аналогично) шунинг сингари P ( D 2 / k 1 × k 2 ) = 0,46 P ( D 3 / k 1 × k 2 ) = 0,41 Қачонки аломатларни иккови ҳам йўқ бўлганида ҳолатлар эҳтимоллигини ҳисоблаб чиқамиз. Юқоридаги сингари кабул киламиз: P ( D 1 / k 1 × k 2 ) = = 0,03 P ( D 3 / k 1 × k 2 ) = 0.05; P ( D 3 / k 1 × k 2 ) = 0.92. D 1 ва D 2 ҳолатлар эҳтимолликлари фарқ қилишини белгилаймиз, чунки кўриб чиқилаётган аломатлар улар учун датерминирлаштирадиган эмас. Келтирилган ҳисоботлардан аниқлаш мумкин, двигателда k 1 ва k 2 аломатларни борлиги 0,91 эҳтимоллик билан D 1 ҳолатига эга, яни радиал тирқишни кўпайиши. Аломатларни иккови йўқ бўлса уларни нормал ҳолати ҳаммасидан кўра кўпрок эҳтимол (0,92 эҳтимоллик). k 1 аломатни йўқлигида ва k 2 аломатни борлигида D 2 ва D 3 ҳолатларни эқтимоли тахминан тенг (0,46 ва 0,41) ва двигателни ҳолатини аниқлаш учун бир хил текширишларни ўтказиш талаб қилинади. Ҳал килувчи қонун – бу шундай қонунки, кайсиниси билан диагноз тўғрисида мослик ечимлар қабул қилинадилар. Байес усулида объект К * аломатлар комплекси билан энг кўп (апостериорли) эҳтимолликга эга бўлган диагнозга тўғри келади.

K * Î D i , если P ( D i / K * ) > P ( D j / K * ) æç j = 1,2,..., n ; i ¹ j ö÷ (26) (8.3). è ø Функционал анализда ишлатиладиган Î символ Кўпайтмага тегишлигини билдиради. К * аломатлар комплексни амалга оширилишига эга бўлган объект қисқароқлигини (26) шарт дарак беради, К * амалга оширилиши D i диагнозга (ҳолатга) тегишли. Одатда (26) қонун диагнозни эҳтимолллик учун остона (порогового) қийматини киритиш билан аниқланади: P ( D i / K * ) ³ P i (27) (8.4), Бу ерда: Р i - D i диагноз учун олдиндан танланган аниқлаш даражаси. Шу билан энг якин йўналтирувчи диагнозни эҳтимоли P i балан эмас. Одатда P i ³ 0,9 кабул қилинади. P ( D i / K * ) < P i (28) (8.5) (28) шартга биноан диагноз бўйича ечим кабул килинмайди (аниқлашдан воз кечилади) ва қўшимча маълумотни тушиши талаб қилинади. Байес усулида ечим кабул қилиш жараёни ЭҲМда ҳисобот оборилганда етарли тез бажарилади. Масалан, 24 ҳолатлар учун диагноз куйиш 80 кўп разрядли аломатларда секундига 10-20 минг операцияли тез ишлашлига эга ЭҲМда ҳаммаси бўлиб бир неча минут ташкил қилади. Байес усулини камчиликлари – камдан-кам учрайдиган диагнозларни аниқлашда хатоликлари. Амалий ҳисобатларда тенг эҳтимоллийлик диагнозлар ходиса учун диагностика ўтказиш мақсадга мувофиқ бўлади, қабул қилиб P ( D i ) = 1 (29) (8.6). п Унда апостериорли эҳтимолликни энг кўп қиймати D i диагнозга тўғри келади, қайсинисига P ( K * / D i ) максимал бўлади:

K * Î D i , если P ( К * / D i ) > P ( К * / D j ) ç æ è j = 1,2,..., n ; i ¹ j ÷ ö ø (30)(8.7). Бошқа сўз билан айтганда, D i диагноз ўрнатилади агар D i диагнозда берилган аломатлар йиғими бошқа диагнозларга нисбатан кўпроқ учраса. Бундай ҳал килувчи қонун максимал ҳақиқатга ўхшашлик усулга тўғри келади. Аввалдигидан келиб чиқади, ушбу усул диагнозни бир хил априорли эҳтимолликларда Байес усулини айрим бир ҳоли бўлади. Максимал ҳақиқатга ўхшашлик усулда «зич» (тез-тез учрайдиган) ва «сийрак» диагнозлар тенг ҳуқуқли. Аниқлашнинг пухталиги учун (30) шарти остона (пороговый) киймати билан тўлдирилиши лозим: P ( К * / D i ) ³ P i (31) (8.8), Бу ерда: Р i - D i диагноз учун олдиндан танланган аниқлаш даражаси. 8. Кетма-кет анализ усули Вальдом таклиф килган кетма-кет анализ усули дифференциал диагностика учун қўлланади (икки ҳолатларни аниқлашда). Байес усулидан фарқи шундаки, текширишлар сони олдиндан ўрнатилмайди, улар хавф даражаси аниқланган ечимни кабул қилиш учун қанча зарур бўлса, шунча марта ўтказилади. Усулни асослари. Байес усулини қўллашда D 1 ва D 2 ҳолатларни аниқлаш учун нисбатларни (мустақил аломатлар учун) тузиш лозим: Агар (33) (9.2) ёки

(34) (9.3), унда ечим қабул қилинади. Кетма-кет анализ усулида кўриб чиқилаётган аломатлар эҳтимолликларини нисбати (ҳақиқатга ўхшашлик нисбати) кетма-кет тузилади, шунинг учун, қонундек, текширишларни камроқ сони талаб қилинади. Усулни маъносини мисолда тушунтирамиз. Мисол. Шундай бўлсин D 1 диагнозда k 1 оддий аломат P ( k 1 / D 1 ) эҳтимоллик билан тўқнашади ва P ( k 1 / D 1 ) эҳтимоллик билан йўқ бўлади, D 2 диагноз учун P ( k 1 / D 2 ) ва P ( k 1 / D 2 ) мос равишда (соответственно). Агар К * объектда k 1 аломат кузатилса ва D 2 диагнозда у кўпрок учратилса, унда D 2 диагноз фойдасига хулоса чиқариш мумкин. (35) (9.4), Бу ерда: А – ечимни қабул қилишни эҳтимолли чегараси. Қарама-қарши ходисада, қачонки k 1 аломат D 1 диагнозда анча кўп учраса, ечим D 1 диагноз фойдасига қабул қилинади: (36) (9.5), Бу ерда: В – ечимни қабул қилишни пастки чегараси. Агар эхтимолликлар нисбати, қайсики ҳақиқатга ўхшашлик нисбат сифатида тез-тез учратилса: (37) (9.6), P

унда ечим учун кўшимча маълумот талаб қилинади. У ҳолда k 2 аломат бўйича текшириш ўтказилади ва шундай бўлсин, масалан, диагностикалаштиралиётган объектда бу аломат йўқ. Ҳақиқатга ўхшашлик икки нисбатларни кўпайтируви тузилади ва (38) (9.7), объектни D 2 диагнозга ўтказилиши тўғрисида ечим қабул қилинади. Ўхшаган кўринишда ечим қабул қилишни пастки чегараси ҳисобга олинади. Агар аломатлар бир бирига боғлиқ бўлса, унда P ( k 2 / k 1 D 2 ) / P ( k 2 / k 1 D 1 ) нисбат қўлланади, қайсида k 2 аломат йўқлигини эҳтимоли ҳисобга олинади, k 1 аломат борлиги шарти билан. Қўшимча текшириш А ва В танланган чегаралар бўйича аниқланган ечимни қабул қилиш мумкин бўлганга кадар ўтказилади. Кўпинча ҳақиқатга ўхшашлик нисбатни эмас, шу нисбатни натурал лагорифмни кўриб чиқиш кулай бўлар экан. Унда (38) шарти шундай бўлади: ln( P ( k 1 / D 2 ) / P ( k 1 / D 1 )) + ln( P ( k 2 / D 2 )/ P ( k 2 / D 1 )) > ln A Ўхшаш формула сонли аломатларни нормал тақсимлашда қўлланади. 9. Усулни умумий жараёни(процедураси) Қисқалик учун аломатлар мустақил деб ҳисоблаймиз. Шундай бўлсинки v -1 текширишлар ўтказилди, қайсилар ечимни қабул қилиш имкониятини ҳали бермаганлар, (39) (9.8) P аммо v -чи текширишдан кейин (40) (9.9) Унда объектни диагнозга тегишлиги тўғрисида ечим қабул қилинади. Агар v -чи текширишдан кейин

(41) (9.10). унда объект D 1 диагнозга тегишли бўлади. Текшириш хажмини қисқартириш учун аввалига ҳаммасидан кўра информатив аломатларни текшириш лозим. Шундай қилиб, тўхтовсиз тақсимланган диагностик параметрлар х 1 , х 2 , учун бу яроқли аммо аломатлар эҳтимолликлар ўрнига (39), (40) ва (41) нисбатларга аломатлар эҳтимолликларни зичлиги кирадилар. 10. Ечим қабул қилиш чегаралари билан биринчи ва иккинчи хатоликлар эҳтимолларини алоқаси Аниқлашда иккилама турли хатоликлар бўлиши мумкин. D 1 дианозга тегишли хатолик ( D 2 диагноз борлиги кабул қилинади, қачонки объект ҳақиқатда D 1 диагнозга тегишли бўлса), биринчи турли хатолик дейилади. D 2 дианозга тегишли хатолик ( D 1 диагноз фойдасига қабул қилинади, қачонки D 1 диагнозга ҳаққоний бўлса), иккинчи турли хатолик дейилади. D 1 ҳолатини соз деб ҳисоблаб, D 2 ҳолатини эса дефектли деб, биринчи турли хатолик «қалбаки хавотирлик» бўлади, иккинчи турли хатолик эса «дефектни ўтказвориш» бўлади. Биринчи турли хатолик эҳтимолини a билан, иккинчи турли b билан белгилаймиз. (39) ва (40) шартлар борлигини фараз килиб, D 2 диагноз фойдасига ечим қабул қилинди. Шу ечим ҳаққоний бўлиш эҳтимоли 1 - b тенг. Аломатларни берилган амалга оширилиши билан объектни D 1 диагнозга қарашли бўлиш эҳтимоли a -дан иборат. Бошқа тарабдан, (40) ўзаро нисбат кучига, D 2 диагноз эҳтимоли, ҳеч бўлмаса, А марта кўп D 1 диагноздан, яни (42)(9.11). Шундай қилиб кейинги баҳолашни олиш мумкин: (43) (9.12).

Амалий ҳисобатларда кўпинча қабул қилинади a = b = 0,05 ёки a = b = 0,10 . 11. Кетма-кетлик анализни ҳисобий мисоллари Двигатель ҳолатини баҳолаш учун Мисол . Соз газотурбинли двигателда ўзгарувчан кучланиш (переменное напряжение) ўрта қиймати Х 1 ташкил этади, дефектли двигателда бу қиймат анча баланд Х 2 , аммо дисперсиялар кам фарқ қиладилар s 1 2 = s 2 2 = s . Алоҳида лопаткалар бўйича ўзгарувчан кучланишларни ўлчаш йўли билан диагностика амалга оширилади. Алоҳида лопаткалар бўйича кучланишларни тақсимланиши нормал қонун бўйича қабул қилинади. Аввал биринчи лопаткада ўлчамлар ўтказилади, ва нисбатлар тузилади (45) n – текширишлар ўтказилгандан кейин (яни 1, 2, … n лопаткаларда кучланишларни ўлчашдан кейин) нисбатни логарифми (46)(10.1) Агар двигателни соз ёки носоз ҳолати бўйича қарор қабул қилишга етарли асос бўлмаса, унда (46) нисбатлар чегараларда жойлашади: (47) Охирги шартга биноан чиқади: (48) (10.2) Бу ерда: n текширишлар сони ҳар хил бўлганда (48) шарти икки параллел

чизиқ оралиғига тўғри келади (1. расм). Агар чизиқлар орасида бўлса, текширишлар давом этилади, агар у чизиқлар орасидан чиқса, унда диагноз тўғрисида қарор қабул қилинади. 1. расм. Тензометрлаш натижалари бўйича двигатель ҳолатини баҳолаш учун кетма-кет анализини қўллаш. Белгилаймиз, қайсики b 1 < o 1 чунки a ва b қийматлари қанча 1 - a кам, ўрта қийматлар фарқи қанча кам ва дисперсия қанча балан бўлса, «коридор эни шунча кўп бўлади. Ҳамма бу ҳоллар аниқлаш жараёни тўғрисида ихтиёрий тасаввур этишга тўғри келади. 8 расмдан кўриниб турибти, олтинчи лопаткани синовидан кейин двигателни носоз ҳолати бўйича қарор қабул қилинди. Белгилаймиз, ҳар хил вақт пайтида кучланишлар анализи учун бундай процедура қўлланиши мумкин. 12. Статик ечимлар усули. Битта диагностик параметр учун статик ечимлар Ечим қоидалари. Газотурбинли двигатель ҳолати мойни таркибида қанча темир борлиги ( х параметр) бўйича диагностика ўтказилиши керак.

Қўйилган масалани мазмуни х о қийматини шундай танлаш керакки, х > х о бўлган ҳолда двигательни ишлатиши тўхтатиш тўғрисида қарор қабул қилинади, х < х о двигатель ишлашини давом этиши мумкин. Агар система битта параметрга эга бўлса, унда у бир ўлчамли аломатлар бўшлиғига (пространство признаков) эга бўлади. Бўлиниши икки синфга қилинади (дифференциал диагностика ёки дихотомия). Шартларни ҳисоблаш: D 1 – соз ҳолат ва D 2 – дефект борлиги. Унда кўрсатилган қоида: (50)(10.3) Мойни таркибида темир борлиги подшипник ҳолатини тўлик бахоламайди (мойга бошқа ишкаланаётган деталлардан (тишли ғилдираклар, шлицлар ва ҳоказо) темир заррачалар тушиб қоладилар). Бир қатор (факторы) омилларга боғлик дефектли ва ишга яроқли подшипникларни х тақсимланиши 9 расмда кўрсатилган. 2 расм. Х диагностик параметр зичлигини статистик тақсимланиши D 1 соз ва D 2 дефектли ҳолатлар учун. D 1 соз ва D 2 дефектли ҳолатларни зоналари ўзаро кесишиб ўтади ва шунинг учун x о қийматини танлаб бўлмайди – (50) қоида бўйича ечимлар хатоларга эга бўлади. Масалан энг кам хатоли ечимлар берадиган x о танлашдан иборат. Ечимни қабул қилишда бўлиши мумкин хатоликларни кўриб чикамиз.

13. Калбаки хавотирлик ва дефектни ўтказвориш Калбаки хавотирлик деб шундай ходиса айтилади, қачонки система соз ҳолатда бўлла туриб, дефект бор деб ( D 1 ўрнига D 2 қабул қилинади) қарор қабул килинганда. Дефектни ўтказиб юбориш деб шундай ходисага айтилади, қачонки системада дефект бўлса, система соз деб ( D 2 ўрнига D 1 қабул қилинади) қарор қабул қилинганда. Назорат назариясида бу хатолар таъминловчини ва буюртмачини ҳавфхатари дейилади. Шуҳасиз бу иккила хатоликлар хар ҳил оқибатларга ёки нархларга олиб келиши мумкин. Белгилаш N ij ( i , j = 1, 2) (50) қоидаси бўйича мумкин бўлган ечимлар (биринчи индекс тасодифий диагнозга тўғри келади, иккинчи индекс системани хақиқий ҳолати). Унда Н 12 - дефектни ўтказвориш ва Н 21 - қалбаки хавотирлик ( D 1 – соз ҳолат, D 2 – дефектли ҳолат), Н 11 ва Н 22 тўғри ечимлар. Қалбаки хавотирлик Р ( Н 21 ) эхтимолликни (50) қоидани қўллаган ҳолда кўриб чикамиз (ходиса, қачонки x > x o объект соз ҳолатда бўлади, аммо (50) қоида бўйича дефектли деб кўрилади). Соз ҳолат зичлиги асосидаги майдони x > x о тўғри келиб соз махсулотлар учун x > x о (ситуацияни) вазиятни шартли эҳтимолини билдиради: (51) (10.4) Калбаки хавотирлик эхтимоллиги икки ходиса кўпайтмасини эҳтимоллигига тенг: ҳолати соз ва киймати x > x о бўлса. Унда: (52) (10.5) Бу ерда: P PD 1 = ( 1 ) D 1 априорли эхтимоллик (дастлабки (предварительных) статистик маълумотлар асосида маълум ҳисобланади). Ўхшаш кўринишда дефектни ўтказиб юбориш эҳтимоли топилади:

(53)(10.6) Ўрта ҳавф-хатари. Хато ечим қабул қилиш эҳтимоли қалбаки хавотирлик ва дефектни ўтказиб юбориш эҳтимолликлардан йиғилади. Агар бу хатоликларга «нархларни» кўшимча равишда ёзсак, унда ўрта ҳавф-хатар учун математик ифодага (выражение) эга бўламиз. (54) (10.7) Шубҳасиз, хатоликни нархи шартли қийматга эга, аммо у қалбаки хавотирликни ва дефектни ўтказиб юборишни тахминли оқубатларини ҳисобка олиш керак. Пухталик масалаларида дефектни ўтказиб юборишни нархи қалбаки хавотирликни нархидан одатдан анча кўп ( С 12 >> С 21 ), баъзан тўғри ечимларни Н 11 ва Н 22 нархи киритилади, қайсики, йўқотишлар (хатоликлар) нархи билан солиштириш учун, манфий (отрицательный) қабул қилинади. Умумий ҳолда ўрта ҳавф-хатар (йўқотишни кутиладиган қиймати) қўйидаги тенглама билан ифодаланади: (55) (10.8) Аниқлаш учун келтирилган х қиймати тасодифий бўлади ва шунинг учун (54) ва (55) тенгламалар ҳавф-хатарни ўрта қийматини (математик кутилишини) ифодалайди.

14. Минимал ҳавф-хатар усули Ўрта ҳавф-хатарни минимал шартидан (50) қоидадан чегарали қийматини топамиз. (55) х о дифференциялаштириб ва нолга микдорни (производная) тенглаштириб, аввалги экстремум шартини чиқарамиз. (56) (11.1) Ёки (11.2) Бу шарт кўпинча х о икки қийматини аниқлайди, биттаси минимумга тўғри келади, иккинчиси – ҳавф-хатарни максимумга (10 расм). 3. расм. Хатоли ечимларни ўрта ҳавф-хатарини экстремум нуқталари. Ўзаро нисбат (11.2) зарурий, аммо минимумга етмайдиган (недостаточный) шарти бўлади. х - х о нуқтада R минимуми бўлиши учун иккинчи ҳосил миқдор (производная) мусбат (положительный) бўлиши керак. Бу ҳолатда тақсимланишни нисбатли ҳосил миқдор зичлиги қуйидагича ёзилади: . (11.3) f '( x o / D 2 ) ( C 21 - C 11 ) P 1 Агар f ( x / D 1 ) ва f ( x / D 2 ) тақсимланишлар одатдай бир моделли бўлса, унда

x 1 < x 0 < x 2 (11.4) бўлса (11.3) шарт бажарилади. Хақиқатда, тенгламани ўнг томанида мусбат қиймат туради, x > x 1 бўлганда эса ҳосил миқдор f '( x / D 1 ) < O , унда x < x 2 бўлганда f '( x / D 2 ) > O қиймат. Икки ўркачли тақсимланишлар учун (11 расм) (11.3) шарти хар бир экстремум нуқтасида текширилиши керак. 4. расм. Икки ўркачли тақсимланишлар учун экстремум нуқталари. Бундан кейин х о (10.3) қоида бўйича минимал ўрта ҳавф-хатарни таъминлайдиган диагностик параметрни чегаравий қиймати деб тушунамиз. Ҳамда f ( x / D 1 ) ва f ( x / D 2 ) тақсимлашни бир моделли («бир ўркачли» («одногорбых»)) (8 расм) деб ҳисоблаймиз. Х объектни D 1 ёки D 2 ҳолатига ўтказиш тўғрисида (11.2) шартидан келиб чиққан хулосани хақиқатга ўхшашлик нисбатини қиймати (икки ҳолати бўйича Х -ни тақсимланиш эҳтимолликлар зичликларни нисбати хақиқатга ўхшашлик нисбати дейилади) билан боғлаш мумкин. Минимал ҳавф-хатар усули бўйича (10.3) қоидага мувофиқ (в соответствии), Х параметрни берилган қийматига эга бўлган объектни ҳолати тўғрисида қуйидаги ечим қабул қилинади:

Бу шартлар (10.) ва (11.2) ўзаро мунособатлардан келиб чиқадилар. (11.5) шарти x < x о тўғри келади, (11.6) шарти эса x > x о тўғри келади. қиймат ўхшашлик нисбати учун бошланғич қиймати бўлади. Эслатамиз, D 1 диагноз соз ҳолатига тўғри келади, D 2 – дефектли ҳолатга, С 21 - қалбаки хавотирликни нархи, С 12 - дефектни ўтказворишни нархи (биринчи индекслар – қабул қилинган ҳолат, иккинчи – (действенное) амалий натижа берадиган); С 11 <О, С 22 <О – тўғри ечимларнинг нархи (шартли ютуқлар). Амалий масалаларни кўпчилигида шартли ютуклар тўғри ечимлар учун киритилмайдилар ва унда: l = C 12 P 2 / С 21 P 1 . (11.7) Энди (50) қоида хақиқатга ўхшашлик нисбати ёрдами билан ифодаланади ва ечимни қабул қилиш учун хатто Х о параметрни критик қийматини аниқлаш талаб қилинмайди. Бу хаққоний баъзи чекланишларда, масалан, етарли равонлар (достаточно плавных) таксимланишлар учун («бир ўркачли») («одногорбых»). Кўпинча хақиқатга ўхшашлик нисбатини эмас, балки бу нисбатни логарифмини кўриб чиқиш қулай бўлади. Бу натижани ўзгартирмайди, чунки логарифмли функция ўзини аргументи билан монотон кўпаяди. Нормал ва баъзи бошқа тақсимланишларда хақиқатга ўхшашлик нисбат логарифмни қўллашда ҳисобат бир неча оддийрок бўлади. Минимал ҳавфхатар шартини бошқа фикрлардан олиш мумкин, баъзилари келажакда мухим бўладилар. R учун математик ифодани (выражение) шу шаклда ёзиб кўямиз:

(11.8) Ёки, аниқ (очевидный) тенгламаларни , ҳисобга олганда чиқади: (11.9) Чунки икки қўшилувчи доимий бўлган учун, x о дан R қарамлиги интеграл қиймати билан аниқланади. Кичик x о -ларда (9 расм) интеграл тегидаги математик ифода мусбат (положительно) f ( x / D 1 ) (тақсимланиш) f ( x / D 2 ) чапроқ жойлашган, катта x о -ларда у салбий (отрицательно). R 1 минимал қийматига тўғри келадиган x о -ни танлаш учун x = x о кесимидан интеграллаштиришни бошлаш керак, баъзи интеграл тегидагилари x > x о ёнида бўлганда. Интеграл тегидаги ифодани математик белгиси ўзгариши x о кесимида содир бўлади, шу билан бирга (причем): ( С 21 - С 11 ) P 1 ( x o / D 1 ) - ( C 12 - C 22 ) P 2 f ( x o / D 2 ) = 0, ёки (11.10) Ечим қоидани аввалгиси қолади [(10.3) тенглама], (11.2) кучида қолади. Мисол. D 1 соз ва D 2 носоз ҳолатларда, қачонки х параметр нормал тақсимланишга эга бўлган ходисани кўриб чикамиз. Параметрни ёйилиши (ўрта квадратли четга чиқиш қиймати) бир хилда колланади. Кўриб чиқалаётган ходисани тақсимлаш зичлиги:

Шу ўзаро нисбатларни (11.2) тенгламага киритиб логарифмлашдан кейин қуйидаги ифода келиб чиқади: Бу тенгламадан: 15. Хатоли ечимларни минимал сони усули Ҳал қилувчи (50) қоида учун хатоли ечимни эҳтимоли: Бу эхтимолни экстремум шартидан чиқади: (12. 1). Минимум шартида: (12. 2). (12. 3) ёки f ¢ ( x 0 / D 1 ) / f ¢ ( x 0 / D 2 ) < P 2 / P 1 (12.4).

Кўрсатилгандай, (12.4) тенгсизлик (11.4) шартига биноан бир қийматли тақсимланишлар учун бажарилади, ва (12.2) ўзаро нисбатдан хатоли ечимни минимал эхтимоли келиб чиқади: (12.5), Бу ерда, илгаридек P 1 = P ( D 1 ) , Р 2 = P ( D 2 ) - дианозларни априорли эхтимоликлари. Ечим x Î D 1 қабул қилинади қачонки f x D ( / 1 ) / f x D ( / 2 ) > P 2 / P 1 (12.6) ва x Î D 2 қачонки f x D ( / 1 ) / f x D ( / 2 ) < P 2 / P 1 (12.7). Аниқ, (12.5) - (12.7) ўзаро нисбатлар минимал ҳавф-хатар шартини айрим бир холи бўлади, агар ечимлар нархи бир хил бўлса. Чегаравий кийматини (12.5) танлаш шартини Зигерт – Котельников (идеал кузатувчи шарти) шарти деб ҳам айтилади. Байес усули хам шу шартга олиб келади. Ечим қабул қилинади қачонки P D ( 1 / x ) > P D ( 2 / x ) ёки (12.8), бу (12.6) тенгламага тўғри келади. Пухталик масалаларда кўриб чиқилган усул кўпинча «эхтиётсизлик ечимларни» беради, чунки хатоли ечимлар оқубатлари ўзаро анча фарқ қилади. Минимакс усули шундай вазиятга аталганки, қачон D 1 ва D 2 диагнозлар эхтимоли тўғрисида дастлабки статик маълумотлар йўқ бўлганда. «Энг ёмон» ходисани кўриб чиқамиз, яни Р 1 ва Р 2 энг кам мувофиқ (благоприятный) қийматларини ҳавф-хатарнинг энг катта миқдорига олиб келиши.

Энди ҳавф-хатар катталиги х о ва P 1 лардан (иккинчи диагнозни эхтимоли Р 2 = 1 - Р 1 ) боғлик деб ҳисоблаймиз. Ўзаро нисбатдан (10.8) келиб чиқади (12.9) Экстремумни топиш учун х о и Р 1 бўйича шахсий ҳосилаларни нолга тенглаштирамиз. Шарти -¥ x 0 Энди (12.11) ва (12.13) тенгламаларга кониктирувчи х о ва Р 1 аниқлаш талаб қилинади. Агар х о * ва Р 1 * кўрсатилган тенгламаларни илдизи бўлса, унда нуқта экстремалли бўлади. Бир моделли тақсимлашлар учун, ҳавф-хатар катталиги максимал бўлишини (яни Р 1 «ноқулай» катталиги билан кўзғатилганлар максимал қийматлар орасида минималли бўлишини) кўрсатиш мумкин. Р 1 =1 ва P 1 хато

ечим қабул қилиш ҳавф-хатари бўлмайди, чунки бу ҳолат ноаниқлиги йўқ. Р 1 = 0 бўлганда (махсулотни ҳаммаси носоз) (11.2) шартидан x 0 ®-¥ бўлиб чиқади, қайсинисида объектларни ҳаммаси носоз, P 1 = 1 ва P 2 = 0 бўлганда x 0 ® ¥ ва шу ҳолатга биноан ҳамма объектлар соз ҳисобланадилар. Оралиқ кийматлар 0 < P 1 < 1 учун ҳавф-хатар кўпаяди ва P P 1 = 1 * максималлашади. Кўрсатилган усул билан х о катталиги шундай танланадики, P 1 қийматлари энг кам мувофиқли бўлганда хам, хатоли ечимлар билан боғланган йўқотишлар минимал бўлишини таъминланган ҳолда. Тенгламалар (12.11) ва (12.13) ечим жараёнини кўриб чикамиз. Аввал (12.13) тенгламадан х о қийматини топамиз, қайсинисини куйидаги кўринишда бажариш мумкин. (12.13) тенгламани қуйидаги щаклда кўрсатамиз j ( x 0 ) = 0 бу ерда: (12.14), (12.15). Охирги тенгламани тақсимлаш функцияси ёдамида ёзиб кўйиш мумкин:

$ФОЙДАЛАНГАН АДАБИЁТЛАР 1. Аугамбаев М. и др. Основы планирования научно – исследовательского эксперимента. Т. 1993г. (658/ А-27). 2. Закин Я.Х., Рашидов Н.Р.”Основы научного исследования”. 1979\1983 (001/3- 389). 3. Тихомиров В.Б. Планирование и анализ эксперимента. М., 1974 (677.6\т-462). 4. Мухамедов Б.Э. Метрология, технологик параметрларни ўлчаш усуллари ва асбоблари. Т. 1991. (389/ М-96). 5. Бородюк В.П. и др. Статистические методы в инженерных исследованиях (лабораторный практикум). М, 1983. 6. Айзенберг Л.Г. и др. Технологические измерения и контрольно измерительные приборы в тёки стильной и легкой промышленности. Уч. пос. М, 1990 (67/А-361). 7. Алявдин Л.А. Планирование и анализ исследовательского эксперимента применительно легкой промышленности. М, 1969. (67\А-608). 8. Шкатов Е. Ф. Технологические измерения и КИП на предприятиях химической промышленности. Уч. пос. М., 1986. (66/Ш- 663). 9. Петров И.К. Технологические измерния и приборы в пищевой промышленности. М., 1985, 681/П-305). 10.Туричин А.М. Электрические измерения неэлектрических величин. М, 1966, (621,31/ Т-879).$

Диагностикада математик масалани кўйиш

14.01.2023

0

2780.2783203125 KB

Похожие