logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Информатика и ИТ
  4. Dasturlash tillari va ularning sinflari paskal programmalash tili

Dasturlash tillari va ularning sinflari paskal programmalash tili

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

112 KB
Скачать
Dasturlash tillari va ularning sinflari paskal programmalash tili Reja: 1. Programmalash tillari haqida 2. Paskal tiliga kirish 3. Programmalash tillari va texnologiyalari Endi bizning oldimizda algoritmlarni EHM tushinadigan tilda yozish masalasi turadi, buning uchun maxsus algoritmik tillar mavjud. EHM paydo bo‘lganidan beri juda ko‘plab algoritmik tillar yaratilgan. Ularni shartli ravishda uch tipga ajratish mumkin: - Quyi darajadagi programmalash tillari (mashina tillari) - O‘rta darajadagi programmalash tillari - Yuqori bos q ichli programmalash tillari Q uyi darajadagi programmalash tillarida buyruqlar va amallar ma’lum kodlar (raqamlar) bilan ifodalangan bo‘lib, ular EHM qurilmalari adreslari bilan bevosita ishlashga mo‘ljallangan va mashina tili deb ham yuritiladi. O‘rta darajadagi programmalash tillarida amallar va buyruqlarni (komandalar)ni ifodalash uchun odam tushunishi uchun qulay bo‘lgan har xil qisqartma so‘zlardan foydalaniladi. Bunda ham programma tuzuvchi EHM qurilmalari adreslari bilan ishlashi lozim. Bu q isqartmalar-mnemokodlar deyiladi, bu turdagi programmalash tillari assemblerlar deb ataladi. Yuqori darajadagi programmalash tillarida ko‘rsatmalar inson tiliga yaqin bo‘lgan so‘zlar va birikmalardan iborat bo‘lib, programma tuzish uchun juda qulay va biror maxsus amallardan tashqari h ollarda adreslar va qurilmalar bilan bevosita bog‘liq ko‘rsatmalarni bilish zarur emas. Yuqori bos q ich programmalash tillariga misol sifatida FORTRAN, Algol, RL-1, BASIC, PASCAL, C, C tillarini keltirish mumkin. Informatsion texnologiyalarining jadal suratlar bilan rivojlanishi, Internetning paydo bo‘lishi, yangidan yangi va ma’lum maqsadlarga mo‘ljallangan programmalash tillari va muhitlari yaratildi va yaratilmoqda. Ularga misol sifatida dBase, KARAT, LISP, FoxPro, Simula, Delphi, Visual Basic, Visual S  , HTML, Java, Java Script kabi tillar va programmalash muhitlarini keltirish mumkin. Hozirgi kunga kelib obyektga yo‘naltirilgan va vizual programmalash texnologiyalari keng tarqalmoqda . Har bir algoritmik tilning o‘z alfaviti maxsus belgisi va birikmalari, operatorlari, konstruksiyalari bo‘ladi va ular ma’lum bir sintaktik va semantik qonun qoidalarga buysinadi. Sintaksis – bu alfavitdan foydalanilgan holda biror algoritmik tilda ishlatilishi mumkin bo‘lgan konstruksiyalarni aniqlovchi qoidalar sistemasidir. Bu konstruksiyalar orqali algoritmlar ifodalanadi. Shunday qilib, sintaksis har bir simvollar ketma-ketligining berilgan tildan foydalanish mumkinligini yoki mumkin emasligini ani q lab beradi. Semantika –biror algoritmik til konstruksiyalarini ma’nosi ji h atidan tekshiruvchi qoidalar sistemasidir. Biror algoritmik tilning sintaktik qoidalarini ifodalash uchun maxsus yordamchi tilga–metatil deb ataladi. Eng keng tarqalgan metatillardan biri Bekus–Naurning metalingvistik formulalari va sintaktik diagrammalaridir. Bir algoritmik tilning qonun qoidalarini aniq va bir qiymatli aniqlash uchun maxsus tushincha va belgilar zarur bo‘ladi. Tilning har bir tushinchasi uchun yagona metoformula mavjud bo‘lishi kerak va uning gap qismida kiritilayotgan tushincha, ya’ni metao‘zgaruvchi ko‘rsatiladi. O‘ng tomonda esa, metoo‘zgaruvchining qabul qilishi mumkin bo‘lgan qiymatlar to‘plami keltiriladi. Odatda metoo‘zgaruvchilar maxsus <> kavslar ichida yoziladi. Masalan: <son>, <arifmetik ifoda>. Metoformulaning chap va o‘ng qismlari maxsus :: metosimvol bilan ajratiladi va u “ta’rif bo‘yicha” degan ma’noni anglatadi. Masalan, quyidagi metoformula <o‘zgaruvchi> :: A \ V o‘zgaruvchi ta’rif bo‘yicha A yoki V harfidir degan ma’noni ifodalaydi. <ifoda> :: <o‘zgaruvchi>  <o‘zgaruvchi>  <o‘zgaruvchi>  <o‘zgaruvchi>-<o‘zgaruvchi> metoformula esa, yuqoridagi <o‘zgaruvchi> metoformulasiga bog‘liq holda <ifoda> sifatida quyidagi 10 ta ifodadan ixtiyoriy bittasi bo‘lishi mumkin degan ma’noni anglatadi: A, V, A  A, A  V, V  A, V  V, A-A, A-V, V-A, V-V. Eslatib o‘tamiz vertikal | chiziq yoki degan ma’noni ifodalaydi. Faraz qilaylik biz <ikkilik kod> degan tushunchasini kiritmoqchimiz va ikkilik kod deganda 0 va 1 raqamlardan tashkil topgan ixtiyoriy ketma-ketlikni nazarda tutamiz. Umuman olganda, 0 va 1 ning o‘zlari ham ikkilik kod va ularning yoki 0 va 1 raqamlaridan birortasini yozsak, yana ikkilik kod paydo bo‘ladi yuqorida keltirilgan fikrlarni quyidagi metaformulalar yordamida oddiy va q iska ko‘rinishda ifodalash mumkin. <ikkilik raqam>::=0+1 <ikkilik kod>::=<ikkilik raqam>+<ikkilik kod><ikkilik raqam> metoformulalarda ishlatiladigan figurali q avs { }, uning ichidagi konstruksiyaning ko‘p marta takrorlanishini ifodalaydi. Yuqoridagi ikkilik kod tushunchasi figurali q avslar yordamida quyidagiga kiritilishi mumkin. <ikkilik raqam> ::=0+1 <ikkilik kod>::=<ikkilik raqam> {<ikkilik raqam>} 2. Paskal tiliga kirish Paskal programmalash tili N. Virt (Shveytsariya Informatika instituti professori) tomonidan 1968 yilda yaratilgan. 1992 yilda Borland firmasi Paskal tili ning SHEHMdagi MS-DOS da amal g‘iluvchi Turbo-Pascal programmalash paketlarini chi q ardi. TP juda keng tarqaldi va p rogrammalash tarixida foydalanuvchilar sonining oshish sur’ati bo‘yicha bu tilga teng keladigani yo‘q. Buni Paskal tilida algoritmlarning fundamental va eng muhim konsepsiyalarining oydin va tushunishga oson shaklda berilganligi bilan tushintirish mumkin. Programma tuzish paytida programma tuzuvchi uning ixtiyoriga programmalash tili tomonidan beriladigan kategoriyalar bilan fikr yuritadi. Paskal tilini yaratishda ikki maqsad nazarda tutilgan: - tushinarli va tabiiy ravishda ifodalangan bir kator fundamental tushunchalarga asoslangan programmalashni o‘rgatishga qulay bo‘lgan tizimli predmet sifatida yaratish; - mavjud bo‘lgan hisoblash mashinalarida tilni ishlatishning ishonchliligi va samaradorligi. Paskal programmalash tili eng muhim ikkita tamoyilga asoslangan: - strukturali programmalash tamoyili (unga klassik strukturali programmalashning asosiy boshqaruvchi strukturalarini amalga oshirish vositalari kiradi); - ma’lumotlarni tashkil qilishning strukturali tamoyili (u K. Xoar tomonidan taklif etilgan strukturali turlarning to‘li q to‘plamini oddiy o‘zgaruvchilar, massivlar, ketma-ket fayllar, yozuvlar, variantli yozuvlar, ko‘rsatkichlar va undan berilganlarning yangi turlarini yaratishning tara qq iy topgan vositalarini o‘z ichiga oladi); Paskal programmalash tili, zamonaviy programmalashda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan, programmalarning to‘ g‘ riligini isbotlovchi analitik usullarning tara qq iy topishida katta rol o‘ynadi. U hozirgi kungacha programmalashning to‘ g‘ riligini isbotlashga imkon beradigan programmalash sistemalariga ega bo‘lgan yagona tildir. Paskal programmalash tili, programmaning q ismlari yoki butun programma to‘ g‘ risida turli xil mulohazalarni isbotlashni ta’minlaydigan, yaxshi matematik apparatga asoslangan. K. Xoarning aksiomatik sistemalari yordamida ifodalanadi. Programmalarni ishlashini &#34;sozlash&#34;ning eski usullari o‘rniga, hozirgi paytda paydo bo‘layotgan programmalarning to‘ g‘ riligini tekshiradigan avtomatik sistemalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Albatta, hamma o‘zgaruvchilarni tasvirlashni talab qilinishi ortiqcha bo‘lib ko‘rinishi mumkin, lekin programma yozish osonligiga qaraganda, uning ishonchli bo‘lishi muhimroqdir. 1982 yil A. Eddiman rahbarligidagi ishchi guruh tomonidan Paskal programmalash tilining Britaniya standarti yaratildi, u bugungi kunda xal q aro standartga ham aylandi. Programmalash tillari va texnologiyalari Programmalash tillari sun’iy tillar hisoblanadi, ularda sintaksis va semantik q oidalar q at’iy aniqlangan bo‘ladi. Shu sababli Programmalash tillari tabiiy tillardan far q li ravishda jumlalarni ko‘pmazmunli va erkin tal q in etishga yo‘l qo‘ ymaydi. Buning asosiy sababi tildagi har bir ko‘rsatma mashina tilidagi aniq bir buyru qq a o‘tadi. Sintaksis-bu q oidalar to‘plami bo‘lib, Programmalash tilida ruxsat etilgan belgilarning ketma-ketligi va asosiy ichki tuzilishni aniqlaydi. S e m a n t i k a - t i l b i r l i k l a r i g a ( s o ‘ z , s o ‘ z b i r i k m a l a r i , jumlalariga) beriladigan qiymatlardir. EHMlar endi yuzaga kelgan paytda programma tuzishda, fa q at mashina tillarida, ya’ni sonlar yordamida EHM bajarishi kerak bo‘lgan amallarning kodlarida kiritilgan. Bu holda mashina uchun tushinarli sano q , sistemasi sifatida 2 lik, 6 lik, 8 lik sano q sistemalari bo‘lgan. Programma mazkur sano q sistemasidagi sonlar vositasida kiritilgan. Yuqori bos q ichli programmalashda, mashina tillariga qaraganda mashinaga moslashgan (yo‘naltirilgan) belgili kodlardagi tillar h i s o b l a n a d i . B e l g i l a r k o d l a s h t i r i l g a n t i l l a r n i n g a s o s i y tamoyillari shundaki, unda mashina kodlari ularga mos belgilar bil an bel gi lanadi , hamda xot irani avt om at ik ta q sim lash va x a t o l a r ni t a s h h i s q i l i s h k i r i t i l g a n . B u n d a y m a s h i n a moslashgan til - ASSEMBLER tili nomini oldi. EHM fa q at mashina tilini-buyru q lar, operand va sonlarning ikkilik sanok, sistemasidagi ko‘rinishini «tushinadi». Shu sababli, Assembler tilida yozilgan programmalar uchun ularni mashina tiliga o‘tkazuvchi «tarjimon» kerak bo‘ladi. Assembler tilidagi programmani mashina tiliga o‘tkazuvchi m a x s u s p r o gr a m m a t r a n s l a t o r d e y i l a d i , a y r i m h o l l a r d a u n i assembler deb ham atashadi. Mashinaga moslashgan tillarning asosiy kamchiligi bir turdagi mashina uchun tuzilgan programma bosh q a mashinalarda bajarilmaydi, ya’ni bunday tillar mashinaning apparat tuzilishiga bo g‘ li q q ilib yaratiladi. Masalan, Praves mashinasi uchun tuzilgan programma IBM yoki YAMAHA turidagi mashinalar uchun o‘tmaydi va aksincha. Programmalash tillarining keyingi bos q ichida protsedurali tillar joylashadi. Bu tillaring asosiy xususiyati shundaki, ularning sintaksis va semantikasi konkret EHM (protsessor) buyru q lari tarkibiga bo g‘ li q emas. Tuzilgan programmani konkret EHM ga bo g‘ lashni translator amalga oshiradi. Programmaning boshlan g‘ ich matni operativ xotiraga kiritilgandan keyin u translatsiya q ilinadi. Natijada, aynan shu mashina «tushinadigan» buyru q lar ketma-ketligi h osil bo‘ladi va ularni bajarish asosida EHM masalani yechadi. Programmani tarjimasi va uni bajarish jarayoni ikki usulda amalga oshirilishi mumkin: Birinchi usul-komplilator deb nomlanuvchi usulda programmani EHMda bajarilishi-tarjima jaryoni to‘li q , tugagandan keyin amalga oshiriladi. Bunda tarjima programmasini operativ xotirada sa ql ab turishga h ojat yu q , shu sababli xotirani tejashga erishiladi. Ikkinchi usul – interpretatsiya - programmadagi ayrim operatorlar ular tarjima q ilingan za h oti bajariladi, shundan keyin navbatdagi operator tarjima q ilinadi, bajariladi va hokazo. Bu rejimda xotirada interpretator programmasi ham bo‘lishi kerak, natijada qo‘ shimcha xotira ishlatiladi va programmaning ishlashi kompilyatsiya qilinganga nisbatan sekin ishlaydi. Interpretatorning afzallik tomonlari programmalarni sozlash paytida ko‘rinadi, ya’ni yo‘l q o‘yilgan xatolar tuzatilishi mumkin. Kompilatorda bunday imkoniyat yo‘q. Protsedurali tillarning umumiy xususiyatlarini ko‘raylik. Bu tillarda programmadagi yozuvlar umumiy q abul q ilingan matematik yozuvlarga juda ya q in va tushunish uchun yengildir. Masalan, 7 va 5 sonlaring yi g‘ indisini hisoblash amalini programmalash tillarida yozilishini ko‘raylik: 1) mashina tilida Buyru q Operand adresi 0011 1111 1101 0001 0000 0101 1101 0010 0000 0110 1101 00111 0000 0111 1101 0100 1000 0000 1101 0101 2) mashinaga moslashgan tilda MOV AX, 7 ADD AX, 5 MOV A , A X 3) protsedurali tillarda A  7  5. Ko‘rinib turibdiki, protsedurali tillardagi yozuv tabiiy yozuvga ya q in. Birinchilar q atorida yuzaga kelgan protsedurali tillar ichida FORTRAN (FORmula TRANslation - formulalarni bosh q a ko‘rinishga aylantirish). O‘zining sodda tuzilishi, samarali translatsiyalanishi bu tilni nafa q at shu kungacha sa q lanib q olishiga sabab bo‘ldi, balki uning ilmiy tadqi q ot, injener-texnik masalalarini yechishda eng samarali til sifatida rivojlanib, keng tar q alishiga sabab bo‘ldi. Fortran tili Beysik tilining asosiga q o‘yildi. Beysik so‘zi inglizcha «VASIC-Veginners All-purpose Symbolic Instruction Sode» ma’noni anglatadi. Bu jumla q uyidagicha tarjima kilinadi: boshlovchilar uchun ko‘pma q sadli belgili buyru q lar tili. Beysik tili mutaxassis bo‘lmagan odamlarni programmalash texnologiyalariga jalb q ilish imkoniyatini berdi. Beysik tilida programma operatorlarining kamligi, tuzilishining soddaligi uni programmalashga o‘rgatish tili sifatida keng tar q alishiga sabab bo‘ldi. Bu til asosan maktablarda o‘rgatiladi. Algol-60 tili Fortranga nisbatan takomillashgan til, unda tuzilgan programmalar moslashuvchanlik va yu q ori ishonchlilik xususiyatlari bilan xarakterlanadi. Prolog va Lisp tillari sun’iy tafakkur so h asidagi masalalarni yechishga moslashgan. Bu tillar belgili ma’lumotlarni q ayta-ishlash or q ali matematika va manti q iy masalalarni yechishga eng q ulay tillardir. 1971 yilda paydo bo‘lgan Paskal tili programmalash texnologiyalariga strukturali programmalash g‘ oyasini olib kirdi. Natijada bitta masala bir nechta bo‘laklarga bo‘lingan h olda alo h ida ye chilishi va oxirida bitta programmaga jamlanish imkoniyati yuzaga keldi. Si tili zamonaviy kompyuterlar xususiyatlarini o‘zida aks ettirgan va samarali programmalar yaratishda Assemblerga murojaat qilmaydigan til sifatida namoyon bo‘ldi. Bu til UNIX operatsion sistemasida yozilgan. Ayni paytda programmalash texnologiyasining isti q bolli yo‘nalishlaridan biri obyektga yo‘naltirilgan programmalash tillaridir ( объектно - ориентированное программирование ). Obyektlar ko‘p ishlatiladigan programma modullaridir. O‘z navbatida obyektlar ikkita q ismdan tashkil topadi: metodlar va o‘zgaruvchilar. Metodlar protsedura va funksiyalar to‘plami bo‘lib, obyekt ishlash algoritmini ani q laydi. O‘zgaruvchilar turli xil q iymatlarni q abul q iladi. Obyektga moslashgan programmalashning asosiy mo h iyati shundaki, sodda obyektlardan vorislik or q ali murakkab obyektlar shajarasini yaratish mumkin. Bunda biror masalani yechish deganda masala algoritmiga mos obyektlar shajarasini q urish tushiniladi. Obyektga yo‘naltirilgan tillarning ya qq ol namunasi - bu Delphi vizual programmalash mu h itidir. Bu muhit Turbo Paskal tili asosida yaratilgan bo‘lib, unda programma yaratish muhitidagi mavjud komponentalarni loyihalash asosida bo‘ladi. Shuning uchun ham bosh programma Rgoject deyiladi. Delphining yana bir muhim xususiyati vizual programmalashdir, ya’ni programma yaratilayotgan paytda tuzuvchi h o s i l b o ‘ l a d i g a n p r o g r a m m a s h a k l i n i k o ‘ r i b t u r a d i v a g r a f i k interfeys yordamida komponentalar shaklini o‘zi ma’qul topgan joyiga qo‘ yishi mumkin. Visual Basic tili ham obyektga moslashgan til h isobalanadi va Windows ning ofis programmalarida makroslar yozish uchun til sifatida ishlatiladi. Internet uchun programmalar yaratish uchun NTML (Nureg Text Markur Language) 1989 yilda yaratilgan bo‘lib, WWW sahifalarini yaratish uchun asosiy til bo‘lib qolmoqda. Bu til yordamida sahifa poligrafik usulda yaratishilishi mumkin, unda matn, audio, video, animatsiya va boshqa ma’lumotlar joylashishi mumkin. J a v a t i l i k o m p y u t e r t a r m o q l a r i d a a m a l q i l a d i g a n programmalarni yaratishga mo‘ljallangan , ya’ni Java tilida yozilgan programmalar global tarmoqlarda dinamik reklamalarni (animatsiya, teletayp lentalari) global tarmoqda joylashtirish uchun ishlatiladi, Java tilining afzalligi shundaki, u turli operatsion sistemalarda ham birdek amal q ilaveradi. Java programmasi bir paytda Windows, UNIX va Macintosh operatsion sistemalarida ishlashi mumkin. Q uyidagi jadvalda programmalash tillari haqida ma’lumotlar keltirilgan. Til Yaratilgan yili Mualliflar Tashkilot, firma A d a 1979-80 Jean Ichbian Cii - Honeywell (Fransiya) A lgol 1960 International Commitee AR L 1961-1962 Kenneth Iverson, Adin Falkoff IBM DELPHI 1995 Borland BASIC 1964-1965 JohnKemeny, Thomas Kurtz Dartmouth Colleje C 1972-1973 Dennis Ritchie Bell Laboratories C  1980 Bjarne Strostrup Bell Laboratories C O B O L 1959-1961 Grace Murray Hopper Fort 1971 Charles H.Moore FORTRAN 1950-1958 John Backus IBM HTML 1989 Tim Berners-Li CERN , Jeneva LISP 1956-1960 John MCCarthy LOGO 1968-70 Seymour Papert MassachusetS Institute of Techn. Pascal 1967-1971 Niklaus Wirth Federal Institute of Technology (Shveytsariya) PL1 1964-1966 PROLOG 1978 Alan Kalmeroe SIMULA 1967 Ole-Yoxan Dal, Kristen Nigaard Norvegiya XM Java 1995 Djeyms Gosling Sun Microsystems Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati. 1. N.Kultin Samouchitеl Programmirovaniе v Turbo Pascal 7.0 2. i Delphi. Moskva Sank-Pеtеrburg. 1999 g. 3. V.G.Abramov i dr. Vvеdеniе v yazk Paskal.-M.:Nauka,1988. 4. Sagatov M.V.,Yakubov O.X. Informatika ( maruzalar matni) 5. Toshkеnt- 2000 y. 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Dasturlash tillari. Bеysik (paskal) dasturlash tili. Dasturlash tillarining turkumlanishi
Paskal dasturlash tili
Algoritmik til va Paskal dasturlash tili
Paskal tilida oddiy masalalarni dasturlash
Dasturlash tillari rivojining birinchi qadamlari