Бир сотувчи – кўп харидор тизимида савдо. Он-лайн режимидаги аукционлар - Информатика и ИТ - Рефераты

Бир сотувчи – кўп харидор тизимида савдо. Он-лайн режимидаги аукционлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85 KB

Бир сотувчи – кўп харидор тизимида савдо. О н- лайн режимидаги аукционлар Режа: 1. Аукцион ва аукцион турлари. 2. “Он-лайн” режимидаги аукцион ишланмалар. 3. Бизнес аукцион имкониятларини чегаралаш. 4. Иккинчи нархли тўғри ёпиқ аукцион.

Таянч сўз ва иборалар : инглизча аукцион, голландча аукцион, автоматлаштирилган аукцион, аукцион реакция. Аукционлар қадимдан мавжуд бўлиб, у Қадимги Рим ва Вавилон даврларида ҳам бўлган. Уларнинг машҳурларидан бири эрамизнинг 193 йили преториан соқчилари томонидан бутун Қадимги Рим империяси бўйлаб ўтказилган(қаранг: Гиббон, 1776 й. ). Аукционларда жуда кўп келишувлар амалга оширилган. Бу усул предметларни сотиш санъати ҳақида гап кетганда асосий усул ҳисобланади. Кўп давлат ҳукуматлари ҳам аукционлардан фойдаланади. Интернет алоқа воситаси сифатида оммабоп бўлиб кетди ва турли маҳсулот ва хизматлар савдоси аукционларини ўтказишда фаол фойдаланиб келинмоқда. Электрон савдодаги келишувларнинг катта улуши аукционларда бўлиб ўтади. Уларнинг сонини аниқлаш мумкин эмас. Электрон бозор – бу доимо кенгайиб турувчи бозордир. Тахминий ҳисобларга кўра, “истеъмолчи- истеъмолчи”(С2С) тизимида аукцион келишувларнинг айланмаси 2004 йилга нисбатан 5 млрд. долларни ташкил қилди. В2В тизимида эса аукцион савдо айланмаси 10 млрд. долларга етди ва 2004 йилга нисбатан 15 млрд. гача етиш кўзланган. Ҳар куни юз минглаб турли хилдаги аукционлар интернет савдоларида бўлиб ўтади, кўп интернет фойдаланувчилари аллақачон аукцион савдода қатнашишни қабул қилганлар. Ушбу бобда бўлиб ўтадиган “он-лайн” режимида ва ундан ташқаридаги турли асосий аукцион савдолар берилган. Аукцион ишларида фойдаланиладиган турли кўринишдаги механизмларнинг классификацияси келтирилади. Бундан ташқари “он-лайн” режимида бўлиб ўтадиган аукционларда турли кўринишдаги маҳсулот ва хизматларнинг номенклатураси ҳам бўлиб ўтади. Бундан ташқари ушбу бобда, механизмни ишлатишда қандай иқтисодий анализни куриш-уйин теорияси, яъни аукцион теорияси сифатида хам машхур. Бу теория аукцион моделини яратишда таъсир кўрсатади. Алохида

эътиборни аукцион хажми ва аукцион тижоратга каратади худди тижоратнинг оптимал усули ва тижоратнинг мувозанатни саклаб туриш натижаси каби. Асосий аукцион тижоратининг иктисодий анализи якуний теоремалари бу ерда келтирилган, худди электрон тижоратда асосий рол уйнайдиган киримлар эквивалинтлиги каби. Бу теорема кенг қўлланганлиги учун бу бобда шунчаки керак булган натижалар берилади. Электрон тижоратни бу усули билан кизикиб колганлар учун 1999 йили топширилган Пола Клемперерни ишини кўриб чиқишларини тавсия қилинади. Тармокда ишлатиладиган аукцион тижоратининг машхур шакли инглизча шаклидир. Бу бобда шу аукционни интернетдаги иши ҳақида таништирамиз. Асосий ери “ On line ” режимида охирги эълон килинган нарх хисобланади. Охирги сотув тўғриси билан боғлик бир канча муаммолар турибди. Бобда бу муаммоларни On line режимида ишончли ишлаётган модел ёрдамида хал килинишини кузатишингиз мумкин. Хакикий бобда келгусида Internetда қўллаш мумкин бўлган ажойиб аукцион тижоратлар хакидаги саволар кўриб чикилмокда. Муаммолар ва фойдаланишлар механизмини ёзилишлари хусусий холларда, фақатгина коорпоратив харидорларни Оn line режимида бир вақтни ўзида қатнашишлари учун берилади. Китобхонлар бу бобда кандай килиб Web аукционни моделини яратиш ва ундан фойдаланиб кандай килиб сотиш хакида маълумот берилади. Бу бобда яна кандай килиб тузоклардан кочиш хакида хам маълумот берилган. Бобни якунида аукционни электрон тижоратда қўллаш хакидаги саволлар кўриб чиқилади. Аукцион турлари Тўртта аукцион тури мавжуд: - Инглизча аукцион; - Голландча аукцион, бундай дейилишига сабаб шуки, одатда бу аукцион Голандияда гул сотишда кенг қўлланилади. - Биринчи нархли ёпик аукцион;

- Иккинчи нархли ёпик аукцион. Бу тур аукционлар дунёнинг турли мамлакатларида кенг қўлланилмокда. Ҳар бирининг ўзига хос хусусиятлари бор, электрон тижоратнинг аналогли механизмида ўз аксини топган. Инлизча аукцион тўгри ва тескари бўлиши мумкин. Тўғри аукционда нархлар, савдони олиб борувчи томонидан ёки савдо катнашчилари томонидан доимо ўсиб боради, токи бирор харидор эълон килинган нархга рози бўлмагунига қадар давом этади. Кимки охирги нархни таклиф килган бўлса, ўша аукционда ютган бўлади ва харидни пулини тўлаши керак бўлади. Тескари инглизча аукционда харидор аукциончи ҳисобланади ва нархлар доимо тушиб туради, токи шу нархда сотадиган сотувчи топилмагунча. Савдо қатнашчилари ким қайси нархда чикиб кетишганини кузатиб туришади. Голландча аукцион аукциончи бўлиб савдогар хисобланади ва у нархни доимо тушириб туради, токи качон бирор бир харидор эълон килинган нархга рози булмагунча. Масалан, Голландия бозорларида катта соатлардан фойдаланишади, жорий нархни кўрсатиб туради. Соат миллари бирор бир қатнашчи шу нархга рози бўлмагунга қадар доимий харакатда бўлиб туради. Бу харидор тугмачани босиши шарт ва ўзини ишларини айтиши керак. Савдо давомида барча катнашчилар соат милларини кузатиб туришлари мумкин. Инглизча ва голландча аукционга хос бўлган хислатларидан бири, бу аукцион катнашчилари савдо давомида ўзлари бўлишлари шарт. Агар мабодо ўзлари бўлишмаса, унда доимий холатда телефон алокасида бўлишлари шарт. Масалан, Сотби аукциони катнашчилари каби. Бу холат катнашчилар нархни доимо билиб туришлари керак ва ўз таъсирларини кўрсатишлари учун керак. Якка тартибдаги ўтказишлар, бу ўтказишлар ёпик аукцион савдо учун, давлат муассасалари ва катта корхоналар бу тур аукциондан кенг фойдаланишади. Масалан, автомобилларни сотишда ишлатилади. Бунақа

аукцион қатнашчилари ўз заявкаларини Интернет, факс, почта каби ахборот воситалари орқали жўнатишлари мумкин. Биринчи ёпиқ нархли тўғри аукцион - бунда ким энг кўп пул таклиф қилиб уни тўлашга тайёр бўлса, шу ютган хисобланади. Биринчи ёпиқ нархли тескари аукционда савдолар аналог тарзда бўлиб ўтади. Бунда сотувчи минимал суммани таклиф қилиб, у ҳақиқатдан ҳам ушбу маҳсулотни сотиши ёки эълон қилинган шартларни бекор қилиши мумкин бўлган шароитда савдони ютиб олади. Иккинчи нархли тўғри ёпиқ аукцион . ( Викри аукциони сифатида машҳур) машҳур Нобель мукофоти лауреати Уильям Викри шарафига қўйилган. Бунда ким энг юқори нархни таклиф қилиб ва энг юқори таклиф қилинган иккинчи суммани тўлагандагина ютган хисобланади. Викрининг тескари аукционида эса минимал нархни таклиф қилган ва 2 –минимал нархда сотишга ёки кўрсатилган хизматни қилишга тайёр турган сотувчи ютади. Бу тип аукционлар кўп йиллар давомида қўлланилиб келинган. Бир қарашда бу аукционлар “табиий”дек туюлмайди, лекин уларда баъзи фойдали хусусиятлар борки, ушбу хусусиятларни реализация қилиш одамлар учун савдонинг асосий усули сифатида фойдаланишлари учун хизмат қилади. Қандай форматдаги аукционни танлаш – бу бутун боб давомида кўриб чиқилган. Қизиқ савол, бунга бирорта ҳам оддий жавоб йўқ. Шунга мос моделни қатнашчилар фикри ҳал қилади ва тахмин қилиб бўлмайди. Шунга қарамай алоҳида товар ва хизматларни ўзига мос тип аукционни танлаш керак. Аукционда нималар кўргазмага қўйилади? Аукционларни товар ва хизматларни қанчалигига қараб классификациялаш мумкин: 1. Алоҳида ўрнатилган нарх аукциони. 2. Умумий ўрнатилган нарх аукциони.

3. Корреляцион нарх аукциони. Индувидуал ўрнатилган нархли хусусий аукционларда товар ва хизматларга қўйилган нархлар исталган савдо қатнашчилари баҳоларига боғлиқ эмас. Ресторанда обед ёки тунги концертга билет шу тур аукционга мисол бўлади. Умуман олганда (товар ва ҳизматлар ) савдо қатнашчилари томонидан ишлатиладиган исталган маҳсулот ва хизматлар шу категорияга тегишлидир. Таққослаш учун: қатнашувчига тегишли бўлган сотувга қўйилган маҳсулотни нархи – бу умумий аукцион нархдир. Бунда бошқа савдо қатнашчилари тўлашга тайёр турган нарх сифатида аниқланади. Бундай аукционга мисол тариқасида зудлик билан сотиладиган давлат хазинаси векселлари(казначейская вексел)ни келтириш мумкин. Агар шу пайтда сотилмаган бўлса харидор учун хеч қандай тип нархда турмайди. Уни нархи фақатгина, унга кетган қоғозларда белгиланади. Вексилни ҳақиқий нархи фақат қолган истеъмолчилар томонидан белгиланади. Ўзаро боғланган баҳодаги аукцион (коррелированной ) , бу аукционлар алоҳида ўрнатилган нархли лотлар(рус оғирлик ўлчов бирлиги 12, 8 грамм) ва умумий баҳоли аукцион лотларни ташкил этади. Маълум маҳсулот ва хизматлар учун нархлар доим ҳам мол эгасини хусусий баҳоси ва бу товар ёки хизматни бозордаги умумий баҳосига боғлиқ эмас. Мисол учун суратнинг эгаси томонидан қўйилган нархи унинг халқаро қабул қилинган нархи билан мос келиши мумкин. Жуда кўп маҳсулот ва хизматлар шу категорияга киради. Мисол тариқасида уй сотиб олишни кўриб чиқамиз. Аниқ бир йўналишда харидорнинг қобилиятига боғлиқ (масалан, баъзи бир харидорлар катта боғ бўлишини ва кўп ётоқхонаси бўлишини ҳохлашади) бозордаги умумий уйларнинг нархларидан келиб чиққан ҳолда баҳолашлари мумкин. Нима учун аукцион орқали сотиш керак? Нима учун бозор қатнашчилари бошқа бир турдаги харид механизмини эмас, айнан аукционни танлашади? В2В тўғри аукциони одатда сотувчининг

максимум фойда олиши учун қўлланилади. Худди шундай тескари аукцион ҳам харидорнинг сарфини минималлашда қўлланилади. Қайд қилинган нархларни ўрнатиш билан бирга савдогар тахмин қиладики, бу харидор тўлашга тайёр турган нарх. Аукционни ташкил қилишда сотувчи харидорга қатнашиш учун ўзини нархини киритиш имконини беради. Тўғри ташкил қилинган аукцион сотувчига максимал фойда келтириши мумкин. Мисол учун 5 киши ноёб суратлар билан қизиқади. Энг яхшиси сурат эгаси ҳар бири билан боғланиб, уларни қанчага бу суратни олиши мумкинлигини билиб олиши керак. Кейин таклиф қилинган нархларни энг юқорисини белгилаш керак. Бундай аукционни қўллаган савдогар, шуни билишларинин сурат айнан шу максимум пулни тўлашга тайёр турган харидорга сотилишини ваҳоланки бу нарх энг юқори бўлган иккинчи нархдир. Балким ундан ҳам кўпроқ. Аукционга жалб қиладиган нарса унинг ўйинга ўхшашлигидадир. Ва бу фақатгина аукционга хос характер эмас. Жуда кўп инсонлар нархлар унчалик баланд бўлмаса қизиққон ўйинларни ўйнашлари мумкин. Аукционга қизиқтирувчи яна бир ҳолат, у унинг “битта харидор – кўп сотувчи” акс мазусидаги муаммоларни ҳал қилишидадир. “Он-лайн” режимидаги аукцион ишланмалар. “Он-лайн” режимидаги аукционни мисли кўрилмаган муваффақиятини шу билан тушунтириш мумкинки, интернет қўлланиладиган технологияларда аукционда қатнашаётганда ва аукционни ташкил қилишда унчалик катта чиқим қилинмайди. Фойдаланувчилар уйларидан чиқмаган ҳолда С2С ва В2В аукционларига заявка беришлари мумкин. Сотувчиларнинг ҳам чиқимлари унчалик катта эмас(масалан Вауда). Ҳаттоки газета эълонларини рекламасидан ҳам арзон. Бундан ташқари, электрон аукционда жуда кўп тотлар. Интернетда қўлланиладиган технологиялар В2В аукционида қатнашиш учун кетадиган сарфингизни камайтиради. Бундай аукционлар бозордаги

сўров ва таклифларга тез эътибор беради. Ва (бу электрон савдо қўлланилишидан олдин аниқланган) аукцион ташқил қилишда катта сарфлар (масалан, қатнашчиларни бир вақтнинг ўзида бир жойга йиғиш) аукционларни тез-тез ташкил қилиш тахмин қилинган. Катта сарфлар катта нархларга олиб келган. Ariba, CommerceOne, Moai ва FreeMarkets каби компаниялар унчалик катта бўлмаган нархларга ҳар хил фирмаларни тўғри ва тескари аукционларни ўтказиб беради. Ушланмаларни намойиши аукцион ташкил қилишда комиссионларни камайишига олиб келди. Масалан, Сотби аукцион уйи харидорлардан 15%, сотувчилардан эса 20% маҳсулот нархидан. Таққослаш учун Вауннинг энг юқори комисионнийси 5% ва бу рақам сотиб олинаётган маҳсулотни нархи тушиб боришига боғлиқ(1000$ маҳсулот нархидан 1, 25%). С2С аукцион сайтидаги eBay, Amoron ва Yahoo маҳсулотни сайтдаги жойлашишига қараб олади(0, 50$ дан 2% гача. ). В2В электрон аукцион комиссионлари анъанавий аукцион уйларидан фарқ қилади. Автоматлаштирилган аукционлар. Ҳозиргача гап хусусий шахслар ва ташкилотлар ўртасида борган эди. Лекин яна бошқа аукционлар ҳам мавжуд – автоматлаштирилган аукционлар. Бунда қатнашчилар дастурлаштирилган маҳсулотлар билан савдоси ҳақида гап боради. Бундай аукционлар ҳозирги вақтда компьютер тармоқлари ичидаги интранет ва интернетни ичидаги ўзгаришлар ва муаммоларни ҳал қилишда ишлатилади. Бундай жараён ўзгаришларга ва кетма-кетликларга асосланган. Ҳозирда ҳамма жараёнлар битта РС га тегишли бўлганида бу ёндашиш яхши иш беради. Келгусида ҳар хил ҳисоб механизмлари интернет ва интранет орқали амалга оширилади ва CPU орқали бошқа компьютерларнинг ҳисобли процессорларини бошқариш мумкин. Кейинчалик рақобат структурасини ҳам ишлаб чиқиш мумкин. Масалан, (харидга процесслар заявка бериши учун) автоматлаштирилган аукционларда харидга процесслар заявка беришлари мумкин. CPU вақтини тақсимлашда

аукцион яхшигина мехнанизм бўлиши мумкин. CPU кириш процессини реал приоритетларини(мавқеи, ҳолати) билмайди. Аукцион назарияси савдо қатнашчиларини ким бўлишидан қатъий назар ишлайди. Назария шуни таъкидлайдики , рационал қатнашчи ўзини қандай тутиши (ёки қандай тутиш кераклиги) электрон харидорни ташкил қилишда ишлатилиши мумкин. автоматлашган аукционнинг афзаллиги савдо жуда тез бўлганлиги сабабли инсонлар иштирок этолмаслигидадир. Масалан, миллионлаб аукционлар секунд ичида СР11 учун рухсатни аниқлаб олиши. Бизнес аукционларни имкониятларини қисқалиги “Он-лайн” режимидаги аукционлар кўпроқ туриб қолган қолдиқларни сотишда ишлатилади. Ҳар бир аукциондаги савдо савдонинг умумий стратегиясининг бир қисми ҳисобланади. Ҳар аукциондаги савдо сотиқнинг умумий стратегиясининг бир қисми ҳисобланади. Ҳар бирини харидор қўйган нархи сотилаётганмаҳсулотнинг нархи ва ҳажмига боғлиқ. Савдо қатнашчиларининг ҳаракатини иқтисодий теория билан тушунтириб бўлмайди. Бизнес аукцион имкониятларини чегаралаш Бир в “Он-лайн” режимидаги аукционлар туриб қолган қолдиқларни сотиш учун тез-тез қўлланилиб турилади. Сотувга қўйиладиган маҳсулотларнинг асосий қисми кўп ҳолларда сотиш қоидаси аниқ келишиб олинган ҳолда олиб борилиши билан ажралиб туради(масалан, “сен 70 бирлик маҳсулотнинг ҳаммасини сотиб юборишинг керак”). Бундай шароитда харидорлар бир нечта сотувчиларга буюртма беришларига тўғри келиб қолади. Ҳар бир аукциондаги савдо савдоларнинг умумий стратегиясининг бир қисми бўлиб хизмат қилади. Харидор томонидан ҳар бирига таклиф қилинган нарх маҳсулотнинг сотиш сони ва нархига боғлиқ бўлади.

Бир ва қтнинг ўзида бир неча функцияларда иштирок этиши Баъзан харидорларни бир вақтнинг ўзида бир неча функцияларда қатнашишга тўғри келади. Бундай ҳолат фақатгина харидор таклиф қилинаётган товарларнинг етарли эмаслигидан келиб чиқади. Шу пайтда харидор ҳар бир қатнашган аукционида ютишга интилади. Кўриниб турибдики, бизнинг қатнашчи таклиф қилган максимал нарх қолган аукционларда масалан, нархи паст бўладиган аукционларда ютишига боғлиқ. Кўплаб сайтларда таклиф қилинаётган харид имкониятлари бунга имкон бермайди. Қайтарамиз: бирор бир аукционнинг оптималлик стратегияси бошқа аукционларни боришига боғлиқ. Савдолар ва келишувлар. Хариднинг глобал стратегияси аукционда харидни ва бир ёки бир неча савдогарлар билан келишувни ўз ичига олади. Бунда сумманинг қанча қўйилиши келишувга боғлиқ. Масштабли келишувларни афзалликлари . Тахмин қилайлик, ташкилотга жуда кўп маҳсулот керак. Ҳар эҳтимолга қарши буни сотувчи биладими? Бундай эълон қилиш қулай бўлиши мумкин. Мумкин харидор потенциалли харидорлар қатнашадиган тескари аукционни таклиф қилиши мумкин. Лекин харидор учун бундай информацияни яшириш қулай бўлиши мумкин. Сўровларни кўпайиши нархни кўтарилиб кетишига олиб келади ва ташкилот кўпроқ пул тўлайди. Бундай ҳолда бу информация сир бўлиб қолгани яхши. “ Келишувларнинг нархини ҳисоблаш” Харидор келишувни ташкилотга қанчага тушишини баҳолаши керак(масалан, ташкилот 20 тонна цементга қанча пул тўлай олади). Бу бир қатор омилларга боғлиқ: компанияга бу товарни қанчалик кераклиги нақд

пулга ва бу товарни таркибидаги компоненталарнинг нархи ва бу етказиб берувчининг рақибларини корхонага етказиб бериш нархларини ҳисоблаб чиқиши керак. Харидорнинг стратегияси нарх билан белгиланади ва харид билан боғлиқ бўлган ҳар қандай ўзгартиришларга эътибор бериш учун жуда осон бўлиши керак. Аукцион реакция. А ёки В ташувчидан товар харид қилиш А ва В ларни бунга бўлган муносабатига боғлиқ. Масалан, В харидорнинг арзимас ўтиб бериши учун А харидор “қимматли клиентини” йўқотиши керак эмас. Худди шундай: аукционда таклиф қилинган нарх қолган қатнашчиларнинг қанча нарх беришига боғлиқ. Бундай ўйлашлар қарор қабул қилишни мукаммаллаштиради. Кўплаб атрибутлар билан келишув Кўплаб В2В келишувлар фақатгина нархга боғлиқ эмас. Нарх, товар қанчалигига, сифат сертификати, хизмат қилиш муддати каби нарсаларга ҳам боғлиқ. Танлаш давомида булар ҳам эътиборсиз қолмаслиги керак. Ҳар бир кўрсаткичларни баҳолари ташкилотнинг спецификациясига боғлиқ. Бу қарор қабул қилишни янада қийинлаштиради. Муҳим лаҳзалар. Лойиҳачи нималар ҳақида қайғуриши керак: - асосий стратегияни танлаб олинадиган модел: иккинчи аукцион нархлари биринчисига қараганда муҳимдир. - Нисбатан оддийроқ моделнинг муҳимлиги унинг савдо қатнашчиларига оптимал стратегияни ўқишларидадир. Инглизча аукцион шу мақсадга қаратилган. - Аукцион орқали ўтказиладиган савдода объектни типини ҳам эътиборга олиш керак. Индивидуал ўрнатилган нархли аукционларни умумий нархли аукцион ва корреляцион нархли аукционлардан фарқлаб олиш керак.

- Натижаларни таҳлил қилишда мувозанатни ҳолатини ва мувозанатини сақлашни анализ қилиш керак. - Иккинчи нархли аукционда ишлаш вақти қаттиқ назоратда бўлади. - Ўйлаб кўрингчи тармоқли вариант яратишда аукционни анъанавий вариантини қўлласа бўладими (масалан, информация қабул қилишда катта муаммоларга дуч келиш мумкинми?). Бозор қатнашчилари нимани билишлари керак? Биринчи нархдаги аукцион савдолари бошқа қатнашчиларнинг ҳаракати ҳақидаги сизнинг фикрингизга боғлиқ. Доимо сиз олишингиз мумкин бўлган нархдан пастроқ нарх таклиф қилинг. Нархни сиз иккинчи нархли аукционда (инглизча Викри) берадиган нархни айтинг Агар вақт чегараланган бўлса, сўнгги дақиқагача нархни ушлаб туришга ҳаракат қилинг. Агар чегараланмаган бўлса, зудлик билан ўзингизни нархингизни айтинг. Кўп предметлар сотиладиган аукционда сизга таклиф қилинадиган ҳар бир вариантни кўриб чиқинг. Сизнинг таклиф қиладиган нархингиз қолган қатнашчиларнинг таклиф қилган нархлари ва сотувчининг таклифига боғлиқ ҳолда бўлиши керак.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. И. Т. Балабанов. Электронная коммерция. Учебное пособие для вузов, 2001г. (Электрон версияси) 2. Нир Вулкан. Электронная коммерция. Москва. Интернет-трейдинг, 2003 г. (Электрон версияси) 3. В. А. Цеховой: Web:дизайн и коммерция. С-Петербург, Наука и техника, 2000г. (Электрон версияси) 4. И. О. Закарян, “Что такое Internet, WWW и HTML”, изд. ИНФРА-М 1998г.

Похожие

Бир сотувчи бир харидор

B2B Бизнес учун бизнес тизимида электрон савдо

Истеъмолчилар учун электрон тижорат

Кўп сотувчига кўп харидор режасида электрон тижорат

Электрон тижорат тизимлари ва уларнинг аҳамияти