Beysik algoritmik tili va uning konstruktsiyalari - Информатика и ИТ - Рефераты

Beysik algoritmik tili va uning konstruktsiyalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

Beysik algoritmik tili va uning konstruktsi ya lari Reja: 1.Kirish 2.Beysik tilining asosiy elementlari 3.Berilganlarni ifodalash 4.Standart funktsiyalar 5.Simvolli funktsiyalar 6.Arifmetik ifodalar 7.Beysik tilining asosiy operatorlari.

1.Kirish . Beysik tili yuqori darajali dasturlash tillari sinfiga mansub tildir. Beysik ( BASIS) so’zi quyidagi ingliz so’zlarning bosh harflaridan tuzilgan : Beginners All – purpose Symbolic Instruction Code. Buni so’zma so’z tarjima qiladigan bo’lsak “Boshlovchilar uchun belgili buyruqlardan tuzilgan ko’p maqsadli til” degandir. Beysik tili va unda tuzilgan birinchi dastur 1965 yilda Dartmut kollejining xodimlarni Kemeni va Kurts tomonidan yaratilgan. Beysik tili soddaligi va kompyuter xotirasiga qo’yiladigan talablarning juda ozligi sababli boshqa yuqori darajali dasturlash tillari qatori butun dunyoda ShEXM lar uchun keng qo’llaniladigan til bo’lib koldi. 2.Beysik tilining asosiy elementlari Har qanday dasturlash tillari kabi Beysik dasturlash tili ham o’zining belgilariga ega Ular quyidagilardan iborat : 1) 26 ta lotin harflari 2) 0 dan 9 gacha arab raqamlari 3) 32 ta kirill harflari 4) maxsus belgilar –(+,-,*,/, : , =, %, ) ni uz ichiga oladi. Bo’lardan tashqari beysik tilida mantiqiy amallar sifatida OR (yoki) , AND (va), NOT (emas) kabi yoramchi so’zlar ishlatiladi. 1. Berilganlarni ifodalash . Beysik tilida kattaliklar ikki turga bo’linadi : o’zgaruvchi va o’zgarmas mikdorlar. Dastur bajarilishi jarayonida qiymati o’zgaradigan kattaliklar o’zgaruvchilar deb, qiymati o’zgarmaydigan kattaliklar o’zgarmaslar deb ataladi. Har bir o’zgaruvchi o’zining mustaqil nomiga ega u identifiqator deb ataladi. O’zgaruvchining nomi har doim lotin alifbosining harflaridan boshlanishi shart , kerak bo’lib qolganda harfdan so’ng arab raqamalarini yozib ishlatilshi mumkin. Ruscha harflarni va unli sonlarni o’zgaruvchining nomi sifatida ishlatilishi mumkin emas. Masalan : AZ, KL, MIN, AB4 - ishlatish mumkin bo’lgan o’zgaruvchilarning nomi : Fizika, V 2.3, RR 5 - ishlatish mumkin bo’lmagan

o’zgaruvchilarning nomi. O’zgaruvchilarning nomerlarini beligilashda quyidagi qoidalarga rioya qilinadi: 1. O’zgaruvchilar nomi 6 ta belgidan oshmasligi kerak. O’zgaruvchilarning nomlari birinchi ikki belgilari bilan farqlanadilar Masalan ALFA ,ALLA, ALS, AL2, AL o’zgaruvchilar kompyuter uchun bir o’zgaruvchini bildiradi-.AL 2. O’zgaruvchining nomi lotin harifdan boshlanishi shart. Lotin harfidan so’ng arab raqamlarini ishlatish mumkin. Rus harflarini ishlatish mumkin emas. 3. O’zgaruvchining nomi kompyuterning maxsus so’zlari bilan ustma-ust tushmasligi kerak. Masalan,. o’zgaruvchining nomlari OR, ORE, ORDER, OR2, TO FOR va shu kabi so’zlar bo’lishi mumkin emas. Beysikda o’zgaruvchilar 3 xil bo’ladi : Xaqiqiy. butun va harfiy. Xaqiqiy sonar Beysik tilida matematika qabulqilingan oddiy unli kasr ko’rinishida yoziladi, faqat sonning butun qismini kasr qismidan ajratuvchi vergul o’rniga nuqta qo’yiladi. Juda katta va juda kichik sonlarni yozishda ularni unning darajasi sifatida ifodalash mumkin. Buning uchun E belgisidan foydalaniladi va undan keyin musbat yoki manfiy ishorasi butun son yoziladi. Agar son musbat bo’lsa + belgisini qo’yish shart emas. Masalan : 3 10 6 ni ZE 6 deb 5 10 -8 ni 5E-8 deb yozish mumkin. Sonlarni ko’rsatkichli shaklda yozish qoidalari : 1) E belgisining oldida ixtiyoriy son bo’lishi mumkin; 2) E belgisidan keyin esa faqat butun son yoziladi. Butun sonlarning Beysikdagi yozilishi ularning oddiy yozuvdagi ko’rinishdan farq kilmaydi. Butun sonlarni aloxida ta’kidlash uchun uning nomiga % (protsent) belgisi qo’shiladi. Masalan : A %, AV%, V5%.Xaqiqiy sonlar(kasrli sonlar)ni ezishda nuqta ishlatiladi. Xaqiqiy sonlarni aniqlik darajasi 2 xil bo’ladi: 1).Oddiy aniqlik bunda sonda 6 ta raqam bo’lishi mumkin (E harfi). 2).Qo’sh aniqlikdagi sonlar. Bunda sonda 16 ta raqam bo’lishi mumkin (D harfi).

Misol: 1.5*10 -20 1.5E-20 8.888*10 -30 8.888D-30. 3).Matnli kattalikda qo’shtirnok belgisi katnashmaydi. Ikkalik sonni yozishda oldiga &V qo’shib yozilar. Misol: &V 0101000. Unoltilik sonni yozishda oldiga &N qo’shib yozilar. Misol: &N 12. 4).Sakkizlik sistemada yozilgan sonlarni oldiga &O qo’shib yoziladi. Misol: &O 125. Harfiy kattaliklar deb qo’shtirnok ichiga olingan EXM ning ixtiyoriy belgilari ketma – ketligiga aytiladi. Masalan : 1234, AVSD, KITOB va sho’nga o’xshashlar . Ba’zan harfiy kattaliklar matinli o’zgaruvchilar deb ataladi va ular orqali EXM dan olinayotgan ma’lumotlar izoxlanadi. Bitta matnli kattalikning eng katta uzunligi 255 belgidan oshmasligi kerak.Harfiy kattaliklar nomini oxirida belgisi qo’yiladi.Xaqiqiy va butin o’zgaruvchilar mos ravishda faqat xaqiqiy va butin o’zgarmaslarni qabulqilish kerak.Harfiy o’zgaruvchilar esa faqat harfiy o’zgarmaslarni qabulqilish kerak. 4.Standart funktsiyalar . Ko’pincha masala va misollar echish uchun dastur tuzatayotganda bir xil turdagi funktsiyalar tez tez uchrab turadi. Masalan trigonometrik, logarifmik, eksponenta, ildiz chiqarish va sho’nga o’xshash funtsiyalar.Har bir EXM uchun bunday funtsiyalarni xisoblash dasturlari tuzilgan va EXM xotirasiga kiritib qo’yilgan ular standart funktsiyalar deb ataladi. Bu funktsiyalarni Beysik tilida belgilash uchun maxsus so’zlar ishlatiladi. Funktsiyalarning argumentlari

funktsiyaning nomidan keyin albatta kavs ichiga olib yozilishi shart. Trigonometrik funktsiyalarning argumentlari radian o’lchov birligida berilishi kerak. Agar burchak graduslarda berilgan bo’lsa , u xolda uni radianga o’tkazish uchun quyidagi formula ishlatiladi : Radian = gradus. 3.14 / 180. Ba’zi matematik standart funktsiyalarning Beysik tilida ifodalanishi quyidagi jadvalda keltiriladi. Jadval Odatdagi yozilishi Beysikda yozilishi Izox 1 X 1 AV S (X) X ning moduli SIN X Sin (X) X argumentning sinusi COS X Cos (X) X argumentning kosinusi Tg X TAN(X) X argumentning tangensi Arctgx ATN(X) X argumentning a rstangensi E X EXP(X) Eksponenta Ln x LOG(X) X ni natural logorifmi √x SQR(X) Xni kvadrat ildizi [x] INT(X) X ni butun qismi Sign x S GN(X) X ni ishorasini aniqlash RND(X) Tasodifiy sonni tanlash. Natural logarifmdan ixtiyoriy asosli logarifmga o’tish uchun log a b=lnb/lna formulasidan foydalaniladi. 5.Simvolli funktsiyalar . Harfiy o’zgaruvchilar EXM da matnlar bilan ishlash xisoblash harakteriga ega bo’lmagan masalalarni echishda katta imkoniyat yaratadi. Harfiy o’zgaruvchilar uchun quyidagi simvolli funktsiyalar mavjud. 1.) ASC (“Belgi”) Bu funktsiya kompyuterdagi barcha belgilar,harflar,raqamlar va maxsus belgilar kodini aniqlaydi.

Masalan ASC (“A”) ning (lotincha A) qiymati 65 ta ASC ($) ning qiymati 36 ga tengdir. 2) LEN (A$) argumenta mavjud bo’lgan harfiy kattalikning belgilari sonini aniqlaydi. Masalan ? LEN (“Toshkent” ) da ekranda 7 soni bo’ladi. 3)VAL(Son yoki arifmetika ifoda) – harfiy kattalik sifatida yozilgan sonni (arifmetik ifodani) xaqiqiy songa (arifmetik ifodaga) o’zgartiradi. Masalan, VAL (15)ning qiymati 15 soniga teng.4) STR$ (Son yoki ifoda) – argumentagi son yoki arifmetik ifodani harfiy kattalik sifatida yozilgan songa (arifmetik ifodaga) o’zgartiradi. Masalan , STR$ (18.625)ning qiymati 18.625 ga tengdir 5) CHR$(N)- belgini kodi buyicha belgini o’zini aniqlaydi. Bu erda N - son . N soni O va 255 sonlari orasida bo’lishi kerak. Masalan ? CHR$ (66) – V lotin harfi ? CHR$ (247) – V rus harfini beradi. 6)LEFT$ (Matnli satr, N ) - berilgan matnli satrning chap tomonidan . N uzunlikka ega bo’lgan qismini qirqib oladi. Bu erda matnli satr ixtiyoriy matnli satr , N- qirqib olinishi kerak bo’lgan belgilar soni. Masalan ? LEFT$ (“Toshkent”, 3) – Tosh ga tengdir. 7)RIGHT$ ( Matnli satr, M) berilgan matnli satrning o’ng tomonidan M uzunlikka ega bo’lgan qismini qirqib oladi. Bu erda matnli satr - ixtiyoriy matnli satr, M – o’ng tomonidan qirqib olinishi kerak bo’lgan belgilar soni Masalan ? RIGHT$ (“Kitob”, 3 ) ning natijasi TOB dir. 8)MID$ (Matnli satr , M, N )- berilgan matnli satrning o’rta qismidan belgilar qirqib oladi. Bu erda matnli satr – ixtiyoriy satr; M – matnli satrning qirqib olinishi kerak bo’lgan qismining birinchi harfi o’rni ; N - qirqib olinishi kerak bo’lgan belgilar soni. Masalan, MID$ (“Institut”, 4,3) ning natijasi TIT dir. 6.Arifmetik ifodalar .

Arifmetik ifodalarni Beysikda yozish uchun beshta arifmetik amal begilaridan foydalaniladi. Bo’lar quyidagilar: + (qo’shish), * (ko’paytirish), / (bo’lish) va ^ (darajaga ko’tarish). Arifmetik ifodalar bir satrda xech qanday qo’shimcha satr usti va osti belgilarisiz yoziladi. Misol: √a+ v ni yozilishi SQR(a+v) ko’rinishda bo’ladi; 2x 3 + e x ni yozilish 2*x^ 3 + EXR (x) bo’ladi. Beysik tilida arifmetik ifodalarni yozishda quyidagi qoidalarga rioya qilish kerak: 1) Arifmetik ifodalarni bajarayotganda ularning bajarilishi tartibi. - kavs ichiga olingan ifodalar - standart funktsiyalar - darajaga ko’tarish amali - ko’paytirish va bo’lishi amallari - qo’shish va ayirish amallari 2) Bajarilish tartibida bir o’rnida turgan amallar (masalan ko’paytirish va bo’lish yoki qo’shish va ayirish amallari) ularning ifodada joydashish tartibida chapdan o’ngga qarab bajariladi. 3) Amallar belgilarni tushirib yozish (masalan, * belgisini) ularning bir nechtasini birin – ketin yozish mumkin emas. 4) Ochilgan kavaslar soni yopilgan q avslar soniga teng bo’lishi kerak. 7 Beysik tilining asosiy operatorlari. 1) Izox operatori – REM Ayrim paytda dasturlarni xujjatlashtirishga , ba’zi izoxlarni kirishga to’g’ri keladi. Bunday operatsiyani amalga oshirish uchun REMARK (izox) yoki qisqacha REM operatori ishlatiladi. Bu operatorning yozilish formati quyidagicha: m REM matn. Bu erda m – satr nomeri ,: REM operatorning nomi, matn ixtiyoriy so’z yoki gap bo’lishi mumkin. REM operatoridan keyin keladigan matnda satr oxirigacha ixtiyoriy so’z yozish mumkin. Bu operatorni kompyuter bajarmaydi. REM operatorni boshqa

operatorlar bilan bir satrda ishlatish mumkin, lekin REM satrda eng oxirgi operatori bo’lishi kerak. Dasturda ishlatilayotgan REM operatori kancha ko’p bo’lsa, u shunchalik tushunarli bo’ladi. Masalan : 10 REM y = COS(X) funktsiyani xisoblash 25 X=O :REM X o’zgaruvchiga O qiymati berilayapti . 100 GOSUB 200: REM Qism dasturni 200 satriga utilayapti. 2)O’zlashtirish operatori - LET O’zgaruvchilarning qiymatini o’zgartirishning qulay usullaridan biri o’zlashtirish operatoridan foydalanish xisoblanadi. O’zlashtirish operatorining umumiy ko’rinishi quyidagicha : m LET X=A. Bu erda m – satr nomeri., LET- operatorining nomi bo’lib, “bulsin” ma’nosini bildiradi. X – o’zgaruvchining nomi bo’lib o’nga A ifodaning qiymati beriladi. Operatorning bajarilishi quyidagicha : Bu operatordagi A ifodaning qiymati topiladi va uning qiymati X o’zgaruvchining qiymati sifatida qabulqilinadi. Misol: A, V, S, D, o’zgaruvchilar kiritilsin . A=5, V=4, S=3, D=2 deb olib , ularning yig’indisi topilsin. 10 LET A =5 20 LET V =4 30 LETS=3 40 LETD=2 50 LET X= A+V+S+D yoki bu satrlarni bitti satrga ham yozish mumkin : 10LET = 5: LET=4: LET=3: LET=2: LET X= A+V+S+D. Bu operatorlarning bajarilishi natijasida X o’zgaruvchi 14 qiymatni qabulqiladi. 3)Chiqarish operatori –PRINT Xisoblarning natijalarini va turli tushintirish matnlarini chop etish uchun PRINT (chop etish) operatori qo’llaniladi. Chop etish operatorining umumiy ko’rinishi quyidagicha :

m PRINT a1, a2,….. Bu erda , m – satr nomeri ; a1, a2, … qiymati chiqarilishi kerak bo’lgan ob’ektlar ro’yxati. a1, a2.. ob’ektlar bir – biridan vergul yoki nuqta vergul bilan ajratiladi Agar chiqarilayotgan ro’yxat elementlari o’zaro vergul bilan ajratilgan bo’lsa, ularning har birining mos qiymati aloxida zonalarga joylashadi. Masalan 30 PRINT 1,2.3,4.5,6,7,8 40 END bo’lsa, dastur bajarilganda quyidagi jadavl chiqariladi : 1 2 3 4 5 6 7 8 Agar chiqarilayotgan ro’yxat elementlari o’zaro nuqta vergul bilan ajratilgan bo’lsa , u xolda har bir chiqarilayotgan elementlar bir biriga yopishib chiqariladi . Masalan , 30 PRINT 1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 40 END Chop etish natijasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi. 12345678 Bosib chiqarilayotgan qiymatlar orasida bir yoki bir necha bush satr tashlash mumkin. Buning uchun dasturga qo’shimcha PRINT operatori kiritiladi. Agar PRINT operatori orqali ilgari aniqlanmagan sonli o’zgaruvchi bosib chiqarilsa u xolda bu sonli o’zgaruvchiga 0 qiymati beriladi. Beysikda PRINT yozuvi o’rniga ? so’roq belgisi ishlatilishi mumkin. 4)Berilganlarni kiritish operatori – INPUT. Dastur bajarilishi jarayonida kompyuterga berilganlarni kiritish uchun INPUT operatori ishlatiladi. Operatorning umumiy ko’rinishi : m INPUT a1, a2,…..

Bu erda m – satr nomeri ; a1, a2, o’zgaruvchilar ro’yxati, ular bir biridan vergul bilan ajratiladi. INPUT operatori bajarilganda dastur bajarilishi vaqtincha to’xtatiladi, kompyuter ekranida ? belgisi paydo bo’ladi, sistema foydalanuvchining o’zgaruvchiga konkret qiymat berishini qutib turadi. Foydalanuvchi qiymatlarini kiritib , RETURN tugmasini bosgach , qiymatlar displet ekranida ? belgisidan keyin namoyon bo’ladi va dastur bajarilishi davom ettiriladi. Kiritilayotgan qiymat INPUT operatorida yozilgan o’zgaruvchining turiga mos bo’lishi kerak. INPUT operatoridan keyin sonli o’zgaruvchi bo’lsa, kiritilayotgan qiymat sonli bo’lishi , agar simvolli o’zgaruvchi bo’lsa, kiritilayotgan qiymat matnli bo’lishi kerak. Bitta INPUT operatorida bir biridan vergul bilan ajratilgan ixtiyoriy tipli bir necha o’zgaruvchilarning qiymatlarini kiritish mumkin. Masalan . INPUT A, V, S, K. Bu operatorning bajarilishida foydalanuvchi kiritila yotgan o’zgaruvchilarning qiymatlarini vergul bilan ajratib, bitta satrda yozish mumkin : ? 5, 31, Kitob, 8. 5)Matnli o’zgaruvchilarni qiymatlarini kiritish operatori LINE INPUT Matnli o’zgaruvchilarning qiymatlarini kiritish uchun LINE. INPUT operatori ishlatiladi. Bu operatorining umumiy ko’rinishi quyidagicha : m LINE. INPUT A Bu erda , m – satr nomeri ; A S - ixtiyoriy matnli o’zgaruvchi . Bu operatorning INPUT operatoridan farqi shundaki , INPUT orqali ixtiyoriy tipli o’zgaruvchilarning qiymatlarini kiritish mumkin bo’lsa, LINE. INPUT orqali faqat matnli o’zgaruvchilarning qiymatlarini kiritish mumkin . Kiritilayotgan so’z yoki gapdagi belgilar soni 255 tadan oshmasligi kerak. So’z yoki gapda qo’ shtirnok, vergul, bush joylarni ham ishlatish mumkin.

Mustaqil ish mavzusi: Xisoblash o’tish operatori. Qism dasturiga murojat qilish operatori. Ta’minotchi funktsiyasi. Murakkab tsikl operatori. Massivlar bilan ishlash. KONTROL SAVOLLAR: 1. O’zgaruvchi nomlari qanday yoziladi? 2. Xaqiqiy sonlarni aniqlik darajasini ko’rsating? 3. Standart funktsiyalarni ko’rsating? 4. Mantiqiy funktsiyalarni ko’rsating? 5. Simvolli funktsiyalarni ko’rsating? 6. Kiritish operatorini yozilish formatini ko’rsating? 7. Chiqarish operatorini yozilish formatini ko’rsating?

ADABIYOTLAR : 1. Abduqodirov A.A. EXM – Algoritm – Dastur T , 1992 y 2. Aripov S.A, Yusupov Sh.R., Kamolov I.R. Beysik dasturlash tili T., 1994y 3. Sattorov A., Kurmanboev B.Informatika va xisoblash texnikasi T.,1996y. 4. A’zamov A. , Yuldoshev A ., Beysik M S X. T. 1993 y 5. Frolov G.D, Kuznetsov E.I. Elementi informatiki. M. 1989 g.

Похожие

Algoritmik tilning asosiy tarkibiy tuzilmalari. Beysik tili funktsiyalari va operatorlari

Algoritmik til va Paskal dasturlash tili

Algoritm. Algoritmik til

C++ tili va uning leksik asosi

Dasturlash tillari va ularning sinflari paskal programmalash tili