Berilganlar bazalarini boshqarish tizimlari arxitekturasi - Информатика и ИТ - Рефераты

Berilganlar bazalarini boshqarish tizimlari arxitekturasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

Berilganlar bazalarini boshqarish tizimlari arxitekturasi Reja 1. Bazalarni tashkil etish usullari 2. Berilganlar bazalari arhitekturasini tashkil etish 3. Bazlarning turli shematik tasvirlanishlari 4. Hulosa 5. Foydalanilgan adabiyotlar

Berilganlar bazalarini boshqarish tizimlari o’zi bilan birgalikda, alohida olingan modullar to’plamini taklif etadi va barcha tizimlarning ishlashiga javob beradi. 2-rasm. Berilganlar Bazalarini Boshqarish Tizimlarining arxitekturasi Bu chizmada berilganlar bazasi bloki, disklarda saqlanayotgan ma’lumotlar bilan o’zaro interfeyslar orasidagi bog’liqlikni, shuningdek foydalanuvchi dasturi va query- so’rov tizimi orasidagi bog’liklarni o’rnatishni amalga oshirish mumkin. Bunda query so’zi-so’rov degan ma’noni anglatib, berilganlar bazasidan ma’lumotlarni tanlashni amalga oshiradi. Fayl menedjeri -disk boshqaruv tizimini boshqaradi va ma’lumot-lar bazasining strukturaviy joylashuvini qo’llab quvvatlaydi. Query - prosessori -ingiliz tilidagi so’zlarni namoyish etadi va berilganlar bazasi blok boshqaruv tizimining tilni tushinishini ta’minlaydi. Foydalanuvchi dasturi Prekopil- yator DML BBBT boshqarish DOL kopillyatori Fayl menedjeri Ma’lumotlar lug’ati Guery prosessori Guery BBBT sxemasi Fayldagi ma’lumotlarOb’ekt kod qismi dastur

Ba’zi hollarda prosessor foydalanuvchi so’rovlarini formatlashni amalga oshiradi va barcha so’rovlarni berilganlar bazasi bloklariga etkazib beradi. Prekopilyator DMI -ishlab chiqilgan berilganlar tili bu quyidagi jarayonlar uchun javobgar hisoblanadi: a) berilganlar bazasidagi axborotlarning ma’lum bir ko’rinishi; b) berilganlar bazasiga axborotlarni o’chirish; c) berilganlar bazalarini zamonaviylashtirish; Kopilyator DDG- berilganlar bazasining joylashuv chizmasini axborot ko’rinishida ifodalaydi, ya’ni ichki axborot tashuvchilar-dagi axborotlarning saqlanishi kabi. Ichki axborot tashuvchilarda axborotlar qo’yidagicha ish olib boradi. Predmet sohasi Berilganlar bazasi administratoriOlohida foydala- nuvchi Berilganlar bazasining infologik modeli (berilganlar to’plami, turlari, aloqalari) Berilganlar bazasining fizik modeli (berilganlar bazasidagi ma’lumotlarni saqlash va yozish) Berilganlar bazasining datologik modeli (baza tashkil etishning aniq tillari)

Axborot texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma’lumotlarning tez o’zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu ma’lumotlarni o’z vaqtida qayta ishlash choralarini qidirib topishga undaydi. Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun Berilgan lar bazasi ( B B ) ni yaratish, so’ngra undan keng foydalanish bugungi kunda dolzarb bo’lib qolmoqda . Berilgan lar bazasi – bu o’zaro bog’langan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo’lib, u qurilayotgan ob’ektlarning hususiyatini, holatini va ob’ektlar o’rtasidagi munasabatni ma’lum sohaga tavsiflaydi. Darhaqiqat, hozirgi kunda inson hoyotida Berilgan lar bazasida kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanish juda muhim ro’l o’ynaydi. Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o’zimizga keraki ma’lumotlarni olish uchun, Berilgan lar bazasi ga murojaat qilishga majbur bo’lamiz. Demak, Berilgan lar bazasi ni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan sohalaridan biriga aylanib botoyotgani davrning taqozasi hisoblanadi. Ma’lumki, Berilgan lar bazasi tushinchasi fanga kelgunaga qadar, ma’lumotlardan turli ko’rinishda foydalanish juda ko’plab qiyinchiliklarni keltirib chiqarar edi. Bunda dastur tuzuvchilar ma’lumotlarni shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan masala uchungina o’rinli bo’lardi. Har bir yangi BERILGANLAR BAZASI

masalani hal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan dasturlardan foydalanishni qiyinlashtirar edi. Berilgan lar bazasi ni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olmoq zarur: Birinchidan, ma’lumotlarning turi, ko’rinishi, ularni qo’llaydigan dasturlarga bog’liq bo’lmasligini ta’minlash kerak Berilgan lar bazasi ga yangi ma’lumotlarni kiritganda yoki ma’lumotlar turini o’zgartirganda, dasturlarni o’zgartirish talab etilmasligi lozim. Ikkinchidan, b erilgan lar bazasi dagi kerakli ma’lumotni bilish yoki izlash uchun biror dastur tuzishga hojat qolmasligi zarur. Shuning uchun ham Berilgan lar bazasi ni tashkil etishda ma’lum qonun va qoidalarga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so’zini ma’lumot so’zidan farqlaymiz, yani axborot so’zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’lumot deganda aniq bir belgilangan narsa yoki hodisa sifatlarini nazarda tutamiz. Bugungi kunda ma’lumotlarni eng ishonchli saqlaydigan vositalardan biri esa hozirgi zamon kompyuterlaridir, kompyuterlarda saqlanadigan berilganlar bazasi –bu maxsus formatga ega bo’lgan muayyan tuzilmali fayl demakdir. Kompyuter xotirasida har bir fayl, yozuv deb ataladigan bir hil turdagi qismlardan iborat bo’ladi. Yozuv-o’zaro bog’langan ma’lumotlarning bir qismidir, fayldagi yozuvlar soni, qaralayotgan ma’lumotning o’lchoviga bog’liq. Har bir yozuv esa maydon deb ataladigan bo’laklardan tashkil topadi, maydon ma’lumotlari imkoni boricha qisqa to’plamdan iborat bo’lishi lozim. Har bir maydon o’zi ifodalaydigan malumotlariga ko’ra biror nomga ega bo’ladi. Masalan, biror oliy o’quv yurtining biron-bir fa’kultetitida taxsil olayotgan bitta gurux talabalari to’g’risidagi ma’lumotlar berilgan qo’yidagi jadvalni ko’rib o’taylik. Familiyasi Ismi Tug’ilgan Guruxi Turar joyi Qiziqqan

sanasi fani Ochilov Alisher 2.05.1978 101 5-kichik daxa Matematika Qobulov Farxod 2.12.1982 102 I.Sino Adabiyot Aminov Jamshid 3.06.1980 103 A.Temur Tarix Tolipov Salim 24.05.1974 104 At.Termiziy Fizika Bu misolda 6 ta yozuv bo’lib, ularning har biri oltita maydondan iborat. Mazkur maydonlarning har biri mos ravishda “Familiyasi”, “Ismi”, “Tug’ulgan sanasi ”, “Guruhi”, “Turar joyi”, va “qiziqqan fani” deb nomlangi. Demak, yozuvdagi maydonlar soni yozuvga kiritiladigan ma’lumotlar hajmiga bog’liq. Fayldagi yozuv mavzulari birlamchi hisoblanadi, chunki biror yozuvdagi ihtiyoriy ma’lumotlarni boshqa yozuvdagi ma’lumotlar bilan taqqoslab aniqlash mumkin emas. Shuning uchun ham bizga kerakli bo’ladigan ikkilamchi yozuvlarni esa faqat amaliy dasturlar yordamida olish mumkin bo’ladi. Modomiki shunday ekan berilganlar bazasini tashkil qilish, ularga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va mavjud ma’lumotlar bazasidan foydalanish uchun mahsus ma’lumot bazalari bilan ishlaydigan dasturlar zarur bo’ladi. Bunday dasturlar majmuyi berilganlar bazasini boshqarish tizimi deb yuritiladi. Aniqroq qilib aytganda berilganlar bazasini boshqarish tizimi bu ko’plab foydalanuvchilar tomonidan berilganlar bazasini yaratish, unga qo’shimcha ma’lumotlarni kiritish va malumotlar bazasini birgalikda ishlatish uchun zarur bo’lgan dasturlar majmu kiradi. Berilganlar bazasini boshqarish tizimining tarkibida asosiy komponen – bu ma’lumotlar bo’lsa, boshqa komponenti- foydalanuvchilar, Hardware- texnik va Software dasturiy ta’minoti hisoblanadi. Hardware tashqi qo’shimcha xotiradan(disk magnit lentasi ) iborat bo’lsa, dastur qismi esa berilganlar bazasi bilan foydalanuvchi o’rtasidagi muloqatni tashkil qilishni amalga oshiradi. Berilganlar bazasining tuzilishi o’rganilyotgan ob’ektning ma’lumotlari ko’rinishi, ma’nosi, tuzilishi va hajmiga bog’liq bo’ladi. Berilganlar bazalaridan , foydalanuvchilar quyidagi kategoriyalarga bo’lingan holda ish olib boradi:

 foydalanuvchi – dastur tuzuvchi;  tizimli dastur tuzuvchi;  berilganlar bazasi administratori; Bunda dastur tuzgan foydalanuvchi berilganlar bazasini boshqarish tizimi uchun yozgan dasturiga javob beradi, tizimli dastur tuzuvchi esa butun tizimimning ishlashi uchun javobgar hisoblanadi. U holda berilganlar bazasi administratori tizimning saqlanish xolatiga va ishonchliligiga javob beradi. Berilganlar bazalari bilan ishlash vaqtida foydalanuvchilar ko’plab buyruq va operatorlar bilan ishlashlariga to’g’ri keladi, ana shunday buyruqlarning ishlashini qo’yidagicha tahlil etish mumkin. Berilganlar bazasini boshqarish tizimi quyidagicha tavsiflanadi:  Исполнимость - bajarilishlik, foydalanuvchi so’roviga hozir javoblik bilan muloqotga kirishish.  M инималъная повторяемость - minimal takrorlanishlik berilganlar bazasidagi ma ’ lumot iloji boricha kam takrorlanishi lozim , aks holda ma ’ lumotlarni izlash susayadi .  Yaxlitlik – axborotni berilganlar bazasida saqlash iloji boricha ma ’ lumotlar orasidagi bog ’ liqlikni taminlab turadi . Безопасность - xavfsizlik berilganlar bazasiga ruxsat berilmagan kirishdan ishonchli himoya qilishdan iborat . Faqat foydalanuvchi va tashkilotlarga tegishli bo ’ lgan ma ’ lumotlarni tashkilot administratorlari kira olish va foydalanish huquqiga egalik qilishi mumkin .  Миграция - ba ’ zi bir ma ’ lumotlar foydalanuvchilar tomonidan tez - tez ishlatilib turiladi , boshqalari esa faqat talab asosida ishlatiladi . Shuni etiborga olib bunday ma ’ lumotlarni tashqi xotirada joylashtiradi sababi eng ko ’ p ishlatiladigan ma ’ lumotlarga murojaat qilish qulay amalga oshirilishi kerak bo ’ ladi .

Berilganlar bazasini boshqarish tizimida har bir berilganlar baza - lari modeli qo ’ yidagi xususiyatlari bo ’ yicha tavsiflanadi : 1. Ma’lumotlar tuzilmalarining turi. 2. Ma’lumotlar ustida bajariladigan amallar. 3. Butunlikning cheklanganligi. Bu xususiyatlarni e’tiborga olgan holda berilganlar bazasi modellari quydagi turlariga bo’linadi:  Daraxtsimon (ierarxik) modellar  Tarmoqli (to’rli) modellar  Reliyasion modellar Yana shu narsani ta’kidlash lozimki, berilganlar bazasi modellarining faqatgina yuqorida qayd qilingan modellari mavjud deyish noto’g’iri, chunki bulardan tashqari yana berilganlar bazasining binar munosabatlar modeli, ER- modellari , semantic model kabi boshqa turlari ham mavjud. Lekin amalda asosan dastlabki ta’kidlangan uch turli modellar ko’proq qo’llanilib kelinmoqda. Berilganlar bazalarida modellar o’z navbatida bir necha bo’limlarga bo’linadi.  Daraxitsimon model. Bu modelda asosan obektlar yozuvlar ko’rinishida ifodalanadi.  Ierarhik model. Bu modelda ikki turdagi elementlar bog’langan bo’lsa, bunday ma’lumotlar tarmoqli va turli modelda ifodalangan deyiladi. Tarmoqli modellarda ham ob’ektlar daraxtsimon modellardagi yozuvlar ko’rinishida tasvirlanadi, obektlarning o’zaro aloqalari yozuvlar o’rtasidagi aloqalar sifatida tafsiflanadi.  Relyasion model. Bu modelda ob’ektlar va ularning o’zaro aloqalari ikki o’lchovli jadval ko’rinishida tasvirlanadi. Ma’lumotlarning bunday ko’rinisda tasvirlanishi ob’ektlarining o’zaro aloqalarini yaqqol tasvirlanishiga olib keladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. “Введение в систему баз данных” Джеффри Д.Ульман, Дженнифер Уидом изд. «Лори» 2000 год. 2. «Базы Данных в экономике» Л.С. Спанкулова изд. КазНУ. 2003 год 3. “Системы управления базами данных для компьютеров” Справочник/ Под ред. В.М. Савинкова –М.: Финансы и статистика 1999 4. Структуры и управления данными / Перевод. с англ. В.И. Будзко. Финансы и статистика 1998 г. 5. A. Sattorov. “Ma’lumotlar bazasini boshqarish sistemasi” (Access Windows- 9X/2000 uchun) Toshkent-2006 Fan va tehnologiyalar nashriyoti 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Berilganlar bazalarini loyihalashtirish

Berilganlar bazalarini tashkil qilish va boshqarish tizimi

Berilganlar bazasi va uni boshqarish tizimlari berilganlar bazasining modellari relyastion berilganlar bazasi

Dastur va tizimlari arxitekturasi. Dastur qismlari tuzilishi

Elektron ta’limni boshqarish tizimlari