Axborot texnologiyalarining programma texnik va uslubiy vositalari Geoaxborot texnologiyasi Multimediya texnologiyasi - Информатика и ИТ - Рефераты

Axborot texnologiyalarining programma texnik va uslubiy vositalari Geoaxborot texnologiyasi Multimediya texnologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

173.5 KB

Axborot texnologiyalarining programma texnik va uslubiy vositalari Geoaxborot texnologiyasi Multimediya texnologiyasi Reja: 1. Ofis texnologiyalari. 2. Komp’yuterli ofis texnologiyalari. 3. Komp’yutersiz ofis texnologiyalari. 4. Qaror qabul qilishni qo’llab-quvvatlovchi axborot texnologiyalari. 5. Ekspert tizimlari. 6. Geoaxborot texnologiyalari. 7. Multimediya texnologiyasi. 8. Telekommunikastion texnologiyalar.

Axborot texnologiyalarning va axborot tizimlarining eng yaxshi tadbiqlarini ofislarda ko’rish mumkin. Dastlab avtomatlashtirish ishlab chiqarishda vujudga keldi, so’ng ofisga tarqaldi va eng birinchi maqsad sekretarlarning bir turli, zerikarli ishlarini avtomatlashtirishdan iborat edi. Masalan, sekretarning oddiy mexanik chop etish mashinasida ishlash texnologryasini rivojlanishini ko’raylik. Avvalo, tekst chop etish mashinasida to’g’ridan –to’g’ri qog’ozga tushirilar edi. Tekstning nusxasini ko’paytirish uchun qog’oz tagiga bir yoki bir necha qora qog’oz qo’yilar edi. Keyinroq nusxa oladigan texnika paydo bo’ldi. Undan keyin, elektrik mashinalar paydo bo’ldi. Ularning xotirali versiyalari paydo bo’ldi. Tekst terib bo’lingach uni saqlab qo’yish imkoniyati tug’ildi, uni keyinroq ham chop etish mumkin bo’ldi. So’ng kompyuter, printer paydo bo’ldi. Sekretarning hujjat bilan bog’liq ishlarini to’la avtomatlashtirish mumkin bo’ldi. Ofis axborot-kommunikastiya texnik vositalarining rivojlanishi mutaxassislar va boqaruvchilarni ham qiziqtirib qo’ydi. Ular ham o’z ishlarini texnik vositalar yordamida avtomatlashtirib, o’z ishlarining unumdorligini oshirish ikoniyatini ko’rdilar. Ofisni avtomatlashtirish odatdagi ofis texnologiyasini (majlislar, telefonlar, buyruqlar...) rad etmaydi, balki uni to’ldiradi. Ikki usul qo’shib olib borilganda boshqaruv mehnatini rastional avtomatlashtirish va firmani axborot bilan ta’minlashni yaxshilashga qaratilgan bo’lishi kerak. Avtomatlashtirilgan ofis barcha darajadagi menedjerlar uchun qulay bo’lib ham ofis ichidagi ham ofis tashqarisidagi aloqa ishlarini yaxshilashga olib keladi. Avtomatlashtirilgan ofisning axborot texnologiyasi- aloqa ishlarini ham ofis ichida ham ofis tashqarisida kompyuter tarmoqlari, boshqa axborot uzatish va qayta ishlash zamonaviy vositalari yordamida tashkil etishdan iboratdir. Ofisni avtomatlashtirishdan boshliqlar, mutaxassislar, sekretarlar va xizmatchilar foydalanishadi va muammoni kshpchilik bo’lib hal qilishda juda yaxshi natija beradi. U sekretarlar va xizmatchilarning ish unumini oshiradi va oshib borayotgan ish hajmini engishga olib keladi. Lekin, bu mayda-chuyda ishlar

ofisn avtomatlashtirish evaziga menedjerlar tomonidan qabul qilingan qarorlar asosida firmaning iqtisodiy o’sishi oldida bir kichik narsa xolos. Hozirgi paytda ofisni avtomatlashtirish uchun kompyuter texnikasi va boshqa texnik vositalar uchun bir necha o’n kompyuter dasturlari mavjud: matn prostessori, jadval prostessori, elektron pochta, elektron kalendar, audiopochta, kompyuter va telekonferenstiyalar, videotekst, tasvirlarni saqlash, boshqaruv faoliyatida hujjatlarni yuritish, buyruqlarni bajarilishini nazorat qilish uchun maxsus programmalar va h.k. Shu kabi kompyutersiz vositalar ham ishlatiladi: audio- va videokonferenstiyalar, faksmil aloqa, kseroks va boshqa orgtexnika vositalari. Asosiy komponentalari. 1-rasm. Axborot texnologiyalari komponentalari. Har qanday texnologiyaning doimiy, asosiy komponentasi MB dir. Avtomatlashtirilgan ofisda MB, operativ darajadagi ma’lumotlarni qayta ishlash texnologiyasidagi kabi, firmaning ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini o’z ichiga Tashqi va boshqa АТ lardan axborot М B kompyuterli АТ Kompyutersiz АТ Matn muharriri EP Multimediyali pochta Elektron jadval Elektron kalendar Komputerli konf-yiya Telekonferensiya Tasvir , videotekst Boshqaruvchi dasturlar konferensiyalar а) audio б) video 2) Faks 3) Kseroks 4) boshqa turdagi orgtexnika QQQ menedjer yoki boshqa АТ uchun axborot

oladi. MB ga ma’lumotlar tashqi yoki boshqa AT lardan kelib tushishi mumkin. Mutaxassislar MB bilan ishlashning asoslarini bilishlari kerak. Misol. Firma savdo-sotiq bilan shug’ullansin. MB ga kunlik sotuvlar, yangi tovarlar haqida ma’lumotlar kelib tushadi. EP orqali vayutalarning kurslari, qimmatbaho qog’ozlarning kotirovkalari kelib tushadi. MB dan ma’lumotlar turli xil programmalarda (matn prostessori, jadval prostessori, elektron pochta, elektron kalendar, audiopochta, kompyuter va telekonferenstiyalar, videotekst, tasvirlarni saqlash, boshqaruv faoliyatida hujjatlarni yuritish, buyruqlarni bajarilishini nazorat qilish uchun maxsus programmalar va h.k.) qayta ishlash uchun kompyuterga kelib tushadi. Natijalar menedjerlarga yoki boshqa AT larga uzatilishi mumkin. QQQQQ AT ex lar (QQQQQAT). (Qaror qabul qilishni qo’llab-quvvatlovchi) Xarakteristikasi va vazifasi. QQQQQ AT ex lar o’tgan asrning 60-70-yillarida amaerikalik olimlarning harakati tufayli AQSh da vujudga keldi.Unga ShK larning, standart amaliy dasturlarning ko’p tarqalganligi va sun’iy intellekt sohasidagi muvaffaqiyatlar sabab bo’ldi. QQQQQ AT ex larning eng muhim tomoni shundaki, ularda inson va kompyuterning butunlay yangi muloqat tarzi amalga oshiriladi. Muloqot asosida xodimning QQQ i iterativ jarayon asosida ro’y beradi. Bunday qaror qabul qilish uchun quyidaglar ishtirok etishadi:  QQQQQ AT hisoblash zvenosi va boshqariluvchi ob’ekt sifatida;  Inson boshlang’ich ma’lumotlarni QQQQQ AT ga uzatadi boshqaruvchi zveno sifatida kompyuterda yaratilgan natijani baholaydi;  Iterastion jarayon QQQ dan so’ng inson hohishi bilan yakunlanadi. Shuning uchun ham aytiladiki, inson AT bilan birgalikda QQQ uchun yangi axborot ishlab chiqadi. Qo’shimcha ravishda QQQQQ AT uchun quyidagi xususiyatlarni keltirish mumkin:  QQQQQ AT da yomon strukturalangan masalalar echiladi;

 Axborotga odatiy kirish usullaridan foydalaniladi va ma’lumotlarni qayta ishlash uchun matematik modellar va ularning echimlarini topish uchun algoritmlar ishlatiladi;  AT da mutaxassis bo’lmagan foydalanuvchi ishlashi mumkin;  AT texnik va dasturiy vositalarning tipiga va foydalanuvchi talablariga adekvat moslashuvchanlik xususiyatiga ega. Asosiy komponentalari. QQQQQAT ning asosiy komponentalarini ushbu tasvirda keltiramiz: 2 .-rasm. QQQQQ AT ning asosiy komponentalari.Ma’lumotlar manbai 1) Operativ АТ 2) Hujjatlar 3) Tashqi manbalar 4) Ichki manbalar MB Boshqaruvning dasturiy qism tizimi 1)М BB Т 2) Modellar xazinasini B Т 3) Interfeysni B Т Modellar xazinasi 1) Strategik 2) Taktik 3) Operativ 4)М atematik QQQ menedjerQQQQQ AT QQQ menedjerH isoblangan variant Echim olindi Yangi ma’lumotlarni kiritish

QQQQQ AT ning tarkibiga quyidagi uchta bosh komponentalar kiradi: ma’lumotlar xazinasi, modellar hazinasi, dasturiy qismtizim, uning o’ziga MBBT, modellar xazinasining boshqarish tizimi, kompyuter va inson orasidagi interfeysni boshqarish tizimi kiradi. MB QQQQQ AT da muhim rol o’ynaydi. Ma’lumotlar foydalanuvchi tomonidan bevosita matematik modellar asosida hisoblash jarayonida kerak bo’ladi. MBBT quyidagi imkoniyatlarga ega bo’lishi kerak:  Har xil manbalardan olingan ma’lumotlarni agregatlash, filtrlash natijasida kombinastiyalarini tuzish;  Ba’zi ma’lumotlar manbaini tez ishga tushirish yoki olib tashlash;  Foydalanuvchi tomonidan ma’lumotlarning mantiqiy strukturasini tuzish;  Rasmiy bo’lmagan ma’lumotlardan foydalanish va foydalanuvchining ishchi alternativ qarorlarini sinab ko’rish uchun ular ustida amallar bajarish;  Bu MB ni firmadagi boshqa operativ, mantiqiy MB larga bog’liq emasligi. Chizmadan ko’rinadiki, QQQQQ AT da modellar xazinasi,foydalanuvchi interfeysi kirar ekan. Interfeysga kiradi: foydalanuvchi tili, kompyuterning xabarlar tili, foydalanuvchi bilimlari. Foydalanuvchi tili-AT ga nisbatan insonning axborot olish uchun harakati. Xabarlar tili- kompyuterning displeyga beradigan xabari (simvol, signal, grafika...).Foydalanuvchi bilimi- foydalanuvchining shaxsiy bilimi, AT dagi kitoblar, instrukstiyalar, ma’lumotnomalar...). Ekspert tizimlarida AT ex lar (EAT) Xarakteristikasi va vazifasi. Axborot tizimlari orasida eng katta rivojlanish suniy intelektga asoslangan- ekspert tizimlari sohasida ro’y bermoqda. Ekspert tizimlari menedjerga o’rganilayotgan muammoli sohaning ekspertlari-eng bilimdon xodimlarining shu sohada yig’ilgan bilimlardan foydalanish imkoniyatini beradi. Suniy intelekt deganda kompyuterlarning odamga o’xshab fikr yuritish qobiliyatlari tushuniladi. Bunga robotlar yaratish bo’yicha ishlar, odamning nerv

tizimini yaratish, uning tovushi, eshitish, ko’rish, tam bilish, o’qish qobiliyatlarini modellashtirish bo’yicha ishlar kiradi. Maxsus masalalarni echish maxsus bilimlarni talab etadi. Lekin har qanday firma ham barcha sohalar bo’yicha ekspertlarni shtatga kiritish yoki kerak bo’lganda masalahatga taklif qilishga mablag’ ajrata olmaydi. Firma ekspertlarning bilimlarini MB ga kiritib foydalanish imkoniyatini qidirishi mumkin. EAT lar va QQQQQAT lar bir qaraganda o’xshashga o’xshaydi, aslida ularni ajratib turuvchi uchta belgi bor. QQQQQAT da xodim qabul qilgan qaror uning bilim darajasi bilan o’lchanadi. EAT da qabul qilgan qaror ekspertning bilim darajasi bilan o’lchanadi va u xodimning bilim darajasidan ancha yuqori bo’lishi mumkin. QQQQQAT da xodim qabul qilgan qaror tushuntirilmaydi, u xodimga bog’liq. EAT da qabul qilgan qarorni ekspert tushuntirib berishi mumkin. QQQQQAT da bilimlar bazasi yo’q. EAT da bilimlar bazasi bor. EAT ning strukturasini ushbu rasmda keltiramiz. Asosiy komponentalari. EAT da foydalanuvchi, soha uchun ekspert tizim bloki, sohaning eksperti va mutaxassisi tashkil etadi. Ekspert tizim bloki o’z navbatida bilimlar bazasi, tizimning yaratish moduli, interpretator, foydalanuvchining interfeysidan iborat. Menedjer ekspert tizimining MB siga ma’lumot kiritish va undan yangi axborot olish uchun foydalanuvchining interfeysidan foydalanadi. Komandalar bilimlarni qayta ishlash jaryonini tashkil etuvchi parametrlardan tashkil topadi. Natijaviy axborot ma’lum bir o’zgaruvchilarga beriladigan qiymatlar ko’rinishida bo’ladi. EAT natijaviy axborot sifatida chiqariluvchi o’zgaruvchilarning qiymatlaridan tashqari, zarur tushuntirishlarni ham beradi. Bu esa QQQ uchun juda muhim. Ikki xil tushuntirishlar mavjud:  So’rovlar bo’yicha tushuntirishlar. Foydalanuvchi ixtiyoriy paytda ET savol bilan murojjat qilib uning qarorini tushuntirib berishni so’rashi mumkin;  Olingan echim-natijani tushuntirish. Nataja olingach foydalanuvchi ET dan olingan natijani har bir qadamini tushuntirishni so’rashi mumkin.

ET bilan ishlash juda murakkab bo’lsada, foydalanuvchining do’stona interfeysi u bilan ishlashni har xil yordamlar, ko’rsatmalar asosida engillashtiradi. Bilimlar bazasi (BB) muammoli soha to’g’risidagi ma’lumotlar, faktlar, o’zgarmas miqdorlar va hokazolardan iborat. BB da markaziy bo’lib qoidalar o’rin egallaydi. Qoida- yuzaga kelgan konkret vaziyatda nima qilish kerakligini aniqlab beradi. Qoida 2 qismdan iborat. Birinchidan, bajarilishi kerak bo’lgan (yoki bajarilishi kerak bo’lmagan) shart, ikkinchidan, shart bajarilganda qilinishi kerak bo’lgan amal. Ekspert tizimidagi barcha qoidalar qoidalar tizimini tashkil etadi. 3-rasm. Ekspert tizimi komponentalari. Interpretator-ma’lum tartibda BB dagi bilimlarni qayta ishlovchi EAT ning qismi. Interpretator qoidalar ketma-ketligini qo’rib chiqadi. Qoidani bajarilishi Paskal tilidagi if komandasiga o’xshaydi. Komandadagi shart bajarilsa, biror amal bajariladi va foydalanuvchiga muammoni echish uchun echimning biror varianti taklif etiladi. Ekspert tizimi Foydalanuvchi interfeysi Interpretator Bilimlar xazinasi Tizim yaratish moduli Predmet soha Chiqishga 1) Bilimlar 2) Ko’rsatma va axborot 3) Echim va tushuntirish Bilimlar bo’yicha mutaxassis va ekspertFoydalanuvchi

Tizimning yaratish moduli-qoidalar ketma-ketligini yaratish bilan shug’ullanuvchi qism. Ular maxsus algoritmik tillarda yoziladi. EAT ning qobiq dasturi- EAT ni yuqori bosqichli algoritmik tillardan birida yozilgan taqdimot qiluvchi, ishga tushuruvchi, boshqaruvchi dasturi. Barcha ishlar EAT da shu qobiq dasturda bajariladi. Kompyuterlarni yaratilishi va mukammallashuvi fan va turli amaliy faoliyatda yangi texnologiyalarni yaratish va takomillashtirishga olib kelmoqda.Undan tashqari, ko’pdan-ko’p ish joylarini yaratilishiga sabab bo’lmoqda. Bunday sohalardan biri ta’lim sohasidir. Ta’lim sohasida yaratilgan axborot tizimlarini axborot-ta’lim tizimi yoki avtomatlashtirilgan ta’lim tizimi (ATT-ruscha AOS) deb nomlanadi. ATT- dasturlar, zarur texnik, o’quv-uslubiy vositalarning kompleksi bo’lib, ta’lim oluvchining individual o’qish jarayonini dastur asosida boshqarish tushuniladi. ShKning konstruktiv va funkstional imkoniyatlari shunday beqiyoski, ular barcha fanlarni o’qitish, yangi texnologiyalarini yaratish, ta’limni boshqarish imkoniyatlarini beradi. Ta’limda kompyuter texnologiyalari talabalarga kompyuter texnologiyalarini o’rganishga sharoit yaratib, o’qishga havas o’yg’otadi. Hozirgi paytda fanlar bo’yicha juda ko’plab o’rgatuvchi dasturlar yaratilgan bo’lib, bolalar boqchasidan tortib, to atom elektrostanstiyalari xodimlarini o’qituvchi, rahbar xodimlarni o’qituvchi dasturlar mavjud. O’rgatuvchi dasturlarning turlari. O’rgatuvchi dasturlarni klassifikastiyalashga asos sifatida o’quvchilar faoliyatining xususiyatlari tanlab olingan va 4 ta guruhi qaraladi: O’rgatuvchi dasturlar; Nazorat qiluvchi dasturlar; Modellashtiruvchi dasturlar ; Rivojlantiruvchi o’yin dasturlar. O’rgatuvchi dasturlar da o’quvchiga nazariy ma’lumotlar beriladi. Materialga ilova qilingan savollar va testlar o’quvchi va kompyuter orasida dialog o’rnatadi. Savollarga

noto’g’ri javoblar berilsa, dastur o’quvchini materialni puxtaroq o’rganish uchun orqaga qaytarishi mumkin. Nazorat qiluvchi dasturlar olingan bilim va ko’nikmalarni mustahkamlash uchun mo’ljallangan. Unda nazariy material o’rganilgan deb faraz qilinib, ixtiyoriy tartibda savollar yoki testlar beriladi. O’quvchilar savollarga javob berishadi, to’g’ri javoblarga kompyuter dadada beruvchi, noto’g’ri javoblarga maslahatlar beriladi. To’g’ri va noto’g’ri javoblar soni sanab boriladi va natijaviy baho e’lon qilinadi. O’rgatuvchi dasturlar 1960 yillarda Amerikada paydo bo’lgan va uning asoschisi psixolog B.F.Skiner hisoblanadi. O’rgatuvchi dasturlar asosida o’rgatuvchi dastur yotadi. O’rganuvchi dasturga ergashib uning topshiriqlarini biror ketma-ketlik asosida bajarib boradi. Shu ketma-ketlikka qarab o’rgatuvchi dasturlar klassifikastiya qilinadi. O’rgatuvchi dasturlar 2 guruhga bo’linadi: Chiziqli o’rgatuvch dastur. Bunda o’quvchi nazariy materialni birin-ketin o’rganib boradi. Tarmoqlanuvchi o’rgatuvchi dastur . Bunda o’quvchi nazariy materialni bergan javobi asosidaar xil yo’nalishdagi ketma-ketlik asosida olib boradi. Keyigi paytlarda aralash dasturlar ishlab chiqila boshlandi. Ularda ham nazariy material, ham amaliy material, ham nazorat qiluvchi testlar beriladi. Aralash o’rgatuvchi dasturlar hozir ko’plab ishlab chiqila boshlandi. Ularning usumiy kamchiligi- 1) yaratishning qiyinchiligi, 2)o’qitish jarayoniga qo’llashning tashkiliy va uslubiy qiyinchiligi hisoblanadi. Modellashtiruvchi dasturlar koompyuterlarning grafik va hisoblash imkoniyatlariga asoslangan bo’lib, o’rganuvchi xarayonni kompyuter ekranida tasvirlab, eksperiment o’teazish imkoniyatini beradi. Rivojlantiruvchi o’yin dasturlar o’quvchi ixtiyoriga o’rganish jarayoniga mos muhit yaratadi va o’quvchini real voqelikka yaqinlashtirilgan sharoitlarda voqealarni tahlil qilib echimlar qabul qilishga undaydi. Bu qquvchining intelektual imkoniyatlarini oshirishga va ba’zan yangi faktlar yaratishga olib keladi. 1-, 2- tipdagi dasturlar soddaroq. Hozir ularni yaratish ishni avtomatlashtirish imkoniyatini beradigan ko’p sonli dasturlar va tillar yaratilgan. Masalan, Front

Page, Home Site, html va h.k. 3- i 4- tipdagi dasturlar dasturchilar, psixologlar, mutaxassislar, metodistlarni mashaqqatli mehnati natijasida yaratiladi. O’quvchilarning bilimini sinab ko’rishda hozirgi paytda test sinovlari keng o’rin olmoqda. Ko’pgina davlatlarda test sinovlari tradistion usullar: og’zaki, yozma va suhbatlashish usullarini chekkaga chiqarishib qo’yishdi. Lekin test usulini ham o’ziga xos tashkiliy, inson omili kabi qiyinchiliklari mavjuj. Masalan, bir kunlik davlat miqyosidagi test uchun qancha mablag’, insonlar vaqti kerak bo’ladi. Ta’lim axborot texnologiyalarida multimedia va gipermedia-texnologiyalari keng ishlatilmoqda. Ular ATT da uning tashqi ko’rinishini chiroyli shaklga keltirish va namoyish etishda multimedia va musiqa, harakatlardan foydalanib taqdimotni ko’rgazmaliligini oshirish imkoniyatini beradi. Multimediali texnologiya – axborotni videotasvir ko’rinishda ifodalab, uni multiplikastiya va tovush bilan to’ldiradi . Gipermediali texnologiya – kompyuterda bir-biri bilan gipermurojaat bilan bog’langanbir qancha axborotlarni bitta taqdimot ko’rinishda tasvirlash imkoniyatini beradi. Sohadagi ilmiy ishlar bitta katta o’quv kursini barcha qismlarini birlashtiruvchi multimediali, gipermediali elektron o’quv-uslubiy kompleks, elektron darslik, elektron qo’llanmalar (ham nazariy, ham amaliy, laboratoriya, seminar, test-sinov qismlarini), ko’rinishda tashkil etishga va shu asosda masofali ta’lim tizimini yaratishga qaratilgan. Multimediali texnologiya asosida yaratilgan qo’llanmalarda haqiqiy dunyo jarayonlari modellashtirish asosida elektron (virtual) voqelikka aylantirilib, o’quvchi uchun o’rganishga qulay sharoit yaratiladi. Geoaxborot tizimlari va texnologiyalari (GIS) Geoaxborot tizimlari va texnologiyalari (GATT-GIS) yoki GIS- texnologii yalar o’zida kompyuterli kartografiya va ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlarini mujassamlantiradi. GIS-texnologiyasi asosida ko’p qatlamli elektron karta yotadi (qatlam- zamonaviy rasm tahrirlagichlarning asosiy tushunchalaridan biri). Elektron kartaning tayanch qatlamida territoriyaning geografiyasi tasvirlangan, keyingi har bir qatlamda terrritoriyaning biror xususiyati (foydali qazilmalar, siyosiy-territorial

bo’linishi, qishloq xo’jalik ekinlari, qurilish ishlari ...) tasvirlangan. Shunday qilib GIS- texnologiya joyning maxsus geografik, tabiiy, siyosiy va h.k. larini o’z ichida saqlaydigan maxsus axborotlar to’plamidan iborat ekan. Misol uchun, GoogleEarthWin.exe dasturi shunday dastur hisoblanadi. GIS-texnologiya territoriya bo’yicha taqsimlangan axborot ishlatiladigan va taqdimot qilinadigan har bir sohada zarur. GIS-texnologiyadan foydalanuvchilar sifatida er bilan bog’liq har qanday tashkilot: neft-gaz tashkilotlari, ekologik xizmatlar, kommunal-qurilish tashkilotlari, savdo-sodiq tashkilotlari, banklar va h.k.lar bo’lishi mumkin. Har qanday GIS asosida erning biror qismi, kontinent, davlat, shahar, ko’cha haqidagi har xil ma’lumotlar yotadi MB da axborot GISning qatlamlaridagi axborotlarnig to’plami sifatida tashkil etiladi. Asosiy jadvallardan biri joyning geografik kartasidan iborat. Unga qatlamlardagi ob’ektlar haqidagi ma’lumotlar qo’shilib boadi. Ular territoriyadagi neft, gaz, vodoprovod, sanoat ob’ektlari, er uchastkalari, ekin maydonlari, maydonlardagi tuproq xarakteristikalari, va h.k. lar to’g’risidagi axborotlardan iborat bo’ladi. Qatlamlarni birn-ketin, ustma-ust joylashtirish natijasida ular orasidagi bog’lanishlar o’rnatilib boradi. Odatda, axborot vektor-grafikali tasvir ko’rinishda bo’ladi va saqlanadigan axborot va amalllar hajmini kamaytirish imkoniyatini beradi. Grafik axborot bilan birga matnli, jadvalli, hisoblanadigane axborot ham birga keladi. Hisoblanadigan axborot GIS dan foydalanish jarayonida, hisobot tayyorlash jarayonida paydo bo’ladi. Ko’pgina GIS lar analitik funkstiyalarga ega bo’lib, krtogragrafik axborotlarga tayanib, jarayonlarni modellashtirish imkoniyatlariga ham ega. GIS ning yadrosini shartli ravishda 2 ga bo’lish mumkin: MBBT va grafik tasvirlarni boshqarish tizimi. MBBT sifatida SQL-server lar ishlatiladi. GIS-texnologi yaning tipik sxemasi quyidagidan iborat: Ma’lumotlarni tayyorlash va dastlabki ishlov berish ; Ma’lumotlarni kiritish va joylashtirish ;

Ma’lumotlarni boshqarish ; Ma’lumotlarga ishlov berish va ularning tahlili ; Natijaviy mahsulotni yaratish . GIS-texnologiya ning komponentalarining funkstional vazifalari quyidagilardan iborat: Ma’lumotlarni tayyorlash va dastlabki ishlov berish –boshlang’ich kartalarni tanlash va ishlov berish bilan bog’liq ishlar, qattiq va yumshoq asosga ega materiallar, masofadan olingan rasmlar, dala eksperimentlari natijalari , matn va jadval ma’lumotlar, arxiv materiallari . Ma’lumotlarni kiritish va joylashtirish- oldingi etapdagi ma’lumotlarni kompyuter xotirasiga, ma’lumotlar bazasiga joylashtirish. Ma’lumotlarni boshqarish- ma’lumotlarni kompyuter xotirasiga optimal joylashtirish va ularga kirishni effektiv tashkil etishni ko’zda tutadi. Ma’lumotlarga ishlov berish va ularning tahlili –tekshirilayotgan ob’ekt uchun uni boshqarish, tadqiq qilish uchun, bashorat qilish uchun yangi ma’lumot yaratish. Natijaviy mahsulotni yaratish .-foydalanuvchilar uchun kartalar, grafiklar, tasvirlar, statistik ma’lumotlar tayyorlash. Undan tashqari kartografik ob’ekt atributiv axborotni ham o’zida saqlaydi. Atributiv axborot kartalarda tasvirlanmaydigan, geometrik ob’ektni xususiyatlarini aniqlaydigan axborotlardan iborat. Masalan, ko’p qavvatli uyning kvartralari, ulardagi odamlar soni va ular haqidagi har xil axborotlardan iborat bo’ladi. Ko’pgina GIS – texnologiyalar geometrik (kartografik) va atributiv axborotlardan iborat MB da axborot saqlashadi. Kartografi k axborot nuqtalar, egri chiziqlar, sirtlar, hajmlar bilan belgilanadi.

Похожие

Geoaxborot texnologiyalarining asoslari

Axborot jarayonlarining texnik va programma ta`minoti

Geoaxborot tizimi texnologiyalarining xususiyatlari va turlari

Turizmda veb va geoaxborot tizimi texnologiyalarining imkoniyatlari

Multimediya vositalari bilan yaqindan tanishish va ularda ishlashni o`rganish