Axborot-kutubxona muassasalarida fondlarning gigiyenasi va restavratsiyasi - Информатика и ИТ - Рефераты

Axborot-kutubxona muassasalarida fondlarning gigiyenasi va restavratsiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB

Axborot-kutubxona muassasalarida fondlarning gigiyenasi va restavratsiyasi Reja: 1. Axborot-kutubxona fondlarini saqlash. 2. Kitobni qanday asrash va ehtiyotlash kerak? 3. Kitoblarni joylashtirish va saqlash. 4. Dezinfeksiya. 5. Restavratsiya.

Axborot-kutubxona fondlarini saqlash Mustaqil respublikamizda ajdodlarimizdan meros bo‘lib qolgan nodir asarlarning saqlanishiga va ulardan ezgu maqsadlarda foyda lanish, madaniy merosni keng targ‘ib qilish ishlariga alohida e’tibor qaratilib, axborot-kutubxonalar faoliyatini takomillashtirish uchun muhim ishlar amalga oshirib kelinmoqda, bu borada qonun va qarorlar qabul qilinmoqda. Ularning ijrosi shu sohaning rivojlanishiga katta hissa qo‘shmoqda. Shuningdek, har bir kitobxon qalbida «Vatan tuyg‘usi», «Milliy iftixor» tushunchalarini qaror toptirish, ularning bilim olishlari, ajdodlar merosidan bahramand bo‘lishlari uchun sharoitlar yaratilmoqda. Axborot-kutubxona fondlarining saqlanishi – kompleksli muam modir. O‘zbekiston Respublikasi axborot-kutubxona muassasalarida minglab, millionlab qo‘lyozmalar, kitoblar, jurnal, gazeta, xarita va boshqa ashyoviy hujjatlar saqlanmoqda. Bu, albatta, millatimizning noyob merosidir. Madaniy merosimizni o‘sib kelayotgan avlodlarga yetkazib, saqlab berish – eng muhim va mas’uliyatli vazifadir. Kitoblarni saqlash uchun zarur sharoitlarni yaratish; axborot-kutubxonalarda namlik darajasini saqlish; profilaktik nazorat olib bo rish; kitob saqlash bo‘limlarida sistemali gigiyenik tozalikni saqlash; o‘z vaqtida konservatsiya va restavratsiya ishlarini bajarish; kitobxonlarda kitobga bo‘lgan mehr tuyg‘usini uyg‘otish hozirgi kunda mutaxassislarning muhim vazifalaridandir. Aql-idrokning eng katta yutug‘i hisoblangan kitob har bir kishining tabiiy ehtiyojiga aylanib qoldi. U bilimlarni egallashda, insonni va atrof muhitni anglashda, kasbga yo‘naltirishda katta yordam beradi. Oilada farzand tug‘ilgach, uyga, albatta, bolalar kitoblari ham keladi. Go‘dak ikki-uch yoshgacha kitobxon emas, balki tinglovchi, tomoshabin bo‘lsa ham, kitob o‘ziga bilish quvonchini baxsh etishiga ko‘nika boradi. Maktabga borganidan keyin esa uzoq yillar davomida darslik va boshqa adabiyotlarga oshno bo‘lib, ular yordamida bilim va madaniyat asoslarini, mehnat ko‘nikma va malakalarini

egallaydi. Birgina umumiy ta’lim maktabining o‘zida yuzdan ortiq nomda darslik va qo‘llanmalar mavjud. Nashriyot va poligrafiya korxonalarining xodimlari o‘quvchilar uchun yaxshi xizmat qiladigan, hozirgi muqovabop materiallar, sintetik plyonka, yaxshi qog‘oz navlaridan foydalanib, mohirona bezatilgan, eng ilg‘or texnologiya asosida tayyorlangan, mazmundor, rangli, uzoq muddat chidaydigan kitoblar yetkazib berishda o‘z hissalarini qo‘shmoqdalar. Lekin vaqt o‘tishi bilan kitoblar tez-tez foydalanish, palapartish munosabatda bo‘lish, noto‘g‘ri saqlash natijasida eskiradi, o‘zining dastlabki ko‘rinishini yo‘qotadi, undan foydalan ish qiyinlashadi. Ayniqsa, bolalar kitobdan foydalanish ko‘nikmasiga ega bo‘lmagani uchun ularga mo‘ljallangan kitoblar ana shu holga tushib qoladi. Endilikda kitobga, ayniqsa, maktab darsliklari talab ortib borayotgani munosabati bilan ularni yaxshi saqlash va darsliklardan foydalanish muddatini uzaytirish nihoyatda muhim masala bo‘lib bormoqda. O‘quv adabiyotlari fondi tashkil qilinishi natijasida darsliklarni to‘rt yilda bir marta nashr etish va iqtisod qilingan qog‘ozlar hisobiga badiiy va bolalar adabiyotlari chiqarishni ko‘paytirish imkoniyati paydo bo‘ldi. Hozirgi vaqtda ijtimoiy-iqtisodiy va fan-texnika taraqqiyoti talablariga, o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga muvofiq millionlab nusxada yangi darsliklar nashr etish rejali ravishda olib borilmoqda. Darsliklar umumxalq boyligi, yosh qalblarga oqillik, poklik, barkamollik urug‘ini qadovchi vosita hisoblanadi. 272 Shuningdek, badiiy adabiyotlar, fan sohalariga oid ilmiy ommabop kitoblar, davriy nashrlar ham alohida ahamiyatga egadir. Shuning uchun axborot-kutubxona fondidagi adabiyotlarni, nodir qo‘lyozma asarlarni, fond tarkibidagi hujjatlarni, media fondlarni saqlash har bir mutaxassisning, har bir foydalanuvchilarning asosiy vazifasi bo‘lib hisoblanadi.

Kitobni qanday asrash va ehtiyotlash kerak? Kitobning turli dushmani mavjud, lekin eng asosiysi – vaqt va kitobdan ehtiyotsizlik bilan foydalanishdir. Vaqt o‘tishi bilan kitobni bunyod etishda ishlatilgan materiallar – qog‘oz, karton, mato, organik moddalar asosidagi yelim eskiradi, noqulay sharoitlarda esa chiriydi va buziladi. Masalan, kitobni saqlashda namlikning ortishi qog‘oz tolasini chiritadigan bakteriyalarning rivojlanishiga, mog‘orning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Haroratning me’yordan oshishi va atrof muhit namligining me’yordan kamayishi materiallarning qurishiga, hajmi va shaklining o‘zgarishiga, qat-qat bo‘lib ko‘chishiga, uvalanishiga olib keladi. Yorug‘lik, ayniqsa, quyoshning tik tushgan nuri ta’sirida qog‘oz, bo‘yoq va boshqa materiallarning rangi o‘zgaradi, sarg‘ayadi, qovjiraydi, ulardagi yelimning xususiyati buziladi. Kitob uchun chang ham zararli. Kitoblarni changdan tozalash. Kitoblarni saqlash muammolaridan biri bu chang bilan kurashishdir. Chang kitob saqlash bo‘limlarida tashqaridan, devor ohaklarining to‘kilishidan, poldan va maxsus o‘ralgan materiallar orqali hosil bo‘ladi. Kitob saqlash bo‘limlarida kitob va stellyaj tokchalaridagi changlarni muntazam tozalab turish shart. Kitoblarni changdan tozalashning eng yaxshi uslubi changyutgich yordamida tozalashdir. Ayrim axborot-kutubxonalarda maxsus changyutgich tizimlari mavjud. Shuningdek, changni «formalin eritmasi» orqali bartaraf etish mumkin. Qo‘lga rezinali qo‘lqop kiyilgach, 5–7 gramm paxta 3% li formalin eritmasiga botirilib, birozdan so‘ng ushbu tampon bilan kitobdagi changlar tozalanishi mumkin. Ishlatilgan tamponlar axlat chelagiga tashlanadi yoki yondiriladi. Tozalash jarayoni kitob javonining yuqori qismidan pastga qarab olib boriladi. Avvalo, kitob koreshogidagi changlar artiladi, so‘ng javondagi kitoblar stolga yoki qavatlarga o‘tkaziladi. Bo‘shagan javonlarning changi artilgach, hamma kitoblar o‘z o‘rniga tartib bilan joylashtiriladi.

Xonalarning tozaligi. Bunda devor va ship changlari tozalanadi; pol va plintuslar soda-sovun bilan yuviladi. 2% li formalin eritmasi yordamida hamma stellyaj changlari artilib, quritiladi. Xonalarni har kuni changyutgich yordamida tozalash zarur. Axborotkutubxo nalarda har oyda bir marotaba sanitar kuni o‘tkaziladi va armatura, patalok, devor, pol, isitish qurilmalari, stellyaj va boshqa jihozlardagi changlar tozalanadi. Ayniqsa, pol plintuslarida hosil bo‘lgan yoriqlarni darhol yopish zarur, chunki o‘sha joydan kemiruvchilar va hasharotlar chiqishi mumkin. Kitob saqlash bo‘limlarining poli betondan qilinib, linoleum bilan qoplanishi tavsiya etiladi. Namgarchilikda pol yuvish mumkin emas. Bo‘yoq qilinmagan pollar har oyda bir marta «flyurit moyi» bilan artilsa, pol changlari havoga ko‘tarilmaydi. Deraza oynalarini nashatir spirti bilan yuvish mumkin (1 ta nashatir spirtiga uning 10 barobari miqdorida suv qo‘shiladi). Eshik va deraza romlarini iliq suvda nashatir spirti qo‘shib sovunsiz yuvish tavsiya etiladi (1 litr suvga 1 osh qoshiq nashatir spirti qo‘shiladi). Kitob saqlash bo‘limlariga turli xil oziqovqat mahsulotlarni kiritish mutlaqo man etiladi. Kitoblar derazadan, isitkich asboblar va nam tarqatuvchi manbalardan uzoqroqda, kitob javonlari yoki stellajlarda saqlanishi kerak. Eng yaxshisi, ular polkalarga bir qator qilib bir-biriga juftlab, lekin juda zichlamay terilgani ma’qul (nihoyatda zich tursa, ulardagi qavariq elementlarning shakli o‘zgarib, kitoblar olinayotganda koreshokning tepa qismi buziladi). Polkalarda turgan kitoblarni olish oson bo‘lsa, ularni ehtiyotlash ham osonlashadi. Kitoblarni moslashtirilmagan xonalarda saqlash mumkin emas. Kitoblarni joylashtirish va saqlash Kitob saqlash xonalari va uning jihozlanishi kitob fondning saqlanishi uchun muhim ahamiyatga egadir. Axborot-kutubxonalar uchun qurilayotgan yangi binolarda, albatta, changni va gazni yuzaga keltiruvchi, kitobning yemirilishiga ta’sir etuvchi sabablarning oldini olish choralarini ko‘rib chiqish muhimdir.

Kitob saqlash bo‘limida muntazam havo almashinuvini ta’minlab borish zarur. Uni vintelizatsiya yoki koniditsioner orqali amalga oshirish mumkin. Xonani deraza, darcha yoki framugi orqali shamollatish mumkin. Isitish tarmog‘i bor xonalarda yong‘in xavfsizligi choralari ko‘riladi. Kitob fondining yaxshi saqlanishi, kitob joylashgan inventarlarga ham bog‘liq. Bir nomdagi kitob, qo‘lyozmalar shkafga joylashtiriladi. Noyob kitoblar esa maxsus seyflarda saqlanadi. Temirli stellyajlar javondagi kitoblarda havoning tez- tez almashinib turishiga imkon beradi. Bunday stellyajlarda kitoblarni yong‘in chiqqanda bir joydan boshqa joyga ko‘chirish mumkin. Stellyaj javonlar metal yoki yog‘ochdan tayyorlanadi. Metal stellyajlar yog‘ochlidan ko‘ra yaxshiroqdir. Metal sirti silliq va tez ifloslanmaydi. Undan tashqari, u uzoq muddatga chidamli va yong‘in ro‘y berganda stellyajga hech qanday zarar yetmaydi. Har bir stellyaj qavatiga 50–60 ta kitob joylashadi. Kitobning o‘rtacha hisobdagi qalinligi 1,5–1,75 sm ni tashkil etadi. Kitob saqlash bo‘limlarida stellyajlar derazaga perpendikular holatda joylashtiriladi. Bu joylashtirish yorug‘likning to‘g‘ri tarqalishiga zamin yaratadi. Stellyajlarni deraza, batarea va quvurlar yonida joylashtirish umuman ta’qiqlanadi. Stellyaj qavatlari orasidagi masofa 40 sm ni tashkil etadi. 35 sm o‘lchamdagi kitob va jurnallar vertikal holatda joylashtiriladi, katta jurnal va gazetalar gorizontal holatda saqlanadi, chunki muqova va sahifalar buklanib qolishi mumkin. Kitoblarni pol shtabeliga, derazaga, zinalarga yoki stellyaj orqalariga joylashtirish mutlaqo man etiladi. Javondagi kitoblarni tiqishtirib joylashtirish uning oson tanlab olinishiga to‘sqinlik qiladi. Bunday joylashtirish chumolilarning paydo bo‘lishiga ham sharoit yaratadi. Broshyura va kichik ma’lumotli materiallar qutida yoki yig‘ma jildlarda saqlanadi. Kitobga palapartish munosabatda bo‘lish ham uning tez yirtilishi va zararlanishiga olib keladi. Uni tavaqalari bir-biriga tekkudek orqasiga bukish,

naysimon qilib o‘rash, sahifalarining burchaklarini qayirish, varaqlari orasiga boshqa narsalarni solish yaramaydi. Hatto arzimasdek tuyuladigan keskin ochish ham kitob varaqlarining, forzas, blok va koreshokning ko‘chib ketishiga sabab bo‘lishi mumkin. Kitoblarni nazoratdan o‘tkazish. Vaqt-vaqti bilan kitob varaqlarini ko‘zdan kechirib turish lozim. Bunda avval koreshok va blok chetlaridagi changlar ketkaziladi, keyin muqova tavaqalari, koreshok, blok chetlari, forzas va titul varag‘i nazoratdan o‘tkaziladi (kitobning ana shu qismlari ko‘pincha mog‘or va hasharotlar bilan zararlanadi). Kitob blogi sahifalari varaqlab ko‘zdan kechiriladi. Hasharotlar bor-yo‘qligini aniqlash uchun kitob ochilib, toza qog‘oz to‘shalgan stolga asta uriladi. Kitob blogi koreshogi bilan otstavi oralig‘idagi bo‘shliq kichkina yapaloq cho‘tka bilan tozalanadi. Shunda zararlangan kitobdan hasharotlar yoki ularning qoldiqlari, chiqindilari, kitobning hasharotlar yegan kukuni tushadi. Kitoblarda paydo bo‘lgan hasharotlarni yo‘qotish uchun insektitsid (hasharotlarga qarshi modda)lardan foydalaniladi. Buning uchun turmushda qo‘llanadigan «Prima» aerozol preparati va «Antimol» briketlari ma’qulroqdir. Agar hasharotlar faqat kitob blogi koreshogi bilan otstavi oralig‘ida bo‘lsa, unga dezinsektaldan bir nechta tomchi tomiziladi yoki ana shu joyga «Prima» aerozol preparati bilan ishlov beriladi. Shundan so‘ng kitob qog‘ozga o‘ralib, polietilen xaltaga solinadi, xaltachaning og‘zi buklanib, qattiq bog‘lab qo‘yiladi. Kit ob bir hafta shu holda saqlanadi. Keyin kitobni yaxshi shamollatish kerak. Hasharotlardan zararlangan polkalar, shkaflar, stellajlar yaxshilab tozalanib, dezinfeksiya qilinadi. Insektitsidlardan foydalanilayotgan vaqtda preparat qadog‘ida ko‘rsatilgan xavfsizlik qoidalariga rioya etilishi lozim.

Dezinfeksiya Agarda kitobdagi zambrug‘larni yo‘qotish uslublari yordam bermagan bo‘lsa, darhol dezinfeksiyaga beriladi. Dezinfeksiyada turli xil kimyoviy moddalardan foydalaniladi. Zamburug‘larni o‘ldiruvchi dezinfekt fungitsid deb ataladi. Organik fungitsidning keng tarqalgan o‘rindoshi bu formaldegiddir. Formaldegid hidli, rangsiz gaz, suvda yaxshi eriydi, Formaldegidning suvdagi eritmasi formalin deb nomlanadi. Odatda, sanoatda 34–40 % li formalin ishlab chiqariladi. Formalin bilan ishlaganda rezinali qo‘lqopdan foydalanish zarur, chunki u teri, ko‘z, burun va tomoqqa salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Eritmani yaxshi yopilgan idishda qorong‘u xonada saqlash kerak. Shuningdek, dezinfeksiya maxsus kamerali qutilarda, ya’ni dezokameralarda o‘tkaziladi. Kitoblar 24 soat davomida formalin eritmasi bug‘langan qutiga joylashtiriladi. Ushbu jarayonda kitoblarni xonaga joylashtirishdan oldin unda tozalash ishlari olib boriladi, natijada zambrug‘lar nobud bo‘ladi. Formaldegid hididan xalos bo‘lish uchun ammiak eritmasidan foydalansa bo‘ladi, biroq ammiak muqovalangan materiallarga zarar yetkazishi mumkinligi uchun foydalanish man etiladi. Dezinfeksiyada timol eritmasi va etil spirtli eritmani qo‘llash ham yaxshi natijalar beradi. Dezinfeksiya (hasharotlarga qarshi kurash) o‘tkazishning eng ma’qul vaqti – bu bahor va yoz fasli, chunki shu davrda hasharotlar va chumolilar faolashib ko‘payishadi. Ularga qarshi zaharli kimyoviy moddalardan dust, aerozol, emulsiya, suspenziya eritmalari va xlorofosdan foydalaniladi. Zaharli eritmalar dezinfeksiya o‘tkaziladigan xonaning pol, pol plintuslari, deraza va 1,5 m balandlikdagi devorlariga sepib chiqiladi. Dorilash jarayoni xona harorati +14–15 °C bo‘lsa, 3 hafta agar +20–21 °C 2 hafta; +27–30 °C bo‘lsa u 1 hafta davom etadi, ya’ni bu o‘rinda hasharotlarga dezinfeksiyaning ta’sir ko‘rsatishi nazarda tutilmoqda. Agar harorat +14 °C dan past bo‘lsa, dezinfeksiya o‘tkazish mumkin emas. U o‘z samarasini bermaydi.

Agar ko‘zdan kechirish vaqtida kitobda turli rangdagi baxmalsimon qatlamlar ko‘rinsa, kitob po‘panak (mog‘or) bilan zararlangan bo‘ladi. Po‘panak bilan zararlangan joylar dezinfeksiya qilinishi lozim. Bu ish paxta tamponiga formalinning 2 foizli eritmasini shimdirib va uni qattiq siqib, po‘pan ak bosgan yerga ishlov berish orqali amalga oshiriladi. Bunda tampon bilan olingan po‘panaklarni o‘rtaga to‘plab, hammasini birga qog‘ozga o‘rab tashlash kerak. Po‘panaklar olingach, ularning o‘rni toza tampon bilan yana artiladi. Toza tampon bil an kitobning forzas va sahifalarini ham artish foydalidir. Dezinfeksiya vaqtida formalin spirtining 5 foizli eritmasi shimdirilgan filtr qog‘ozlardan foydalanish mum kin. Filtrlovchi qog‘oz ozgina qurigach, kitobning po‘panak bil an zararlangan sahifalariga qo‘yiladi. Shundan so‘ng kitob qalinroq qog‘oz yoki polietilen xaltaga o‘ralib, 1–3 sutka saqlanadi. Po‘panak qoldiqlari toza tampon bilan olib tashlanadi. Axborot-kutubxonalarda zaharli kimyoviy moddalardan foydalanilayotganda ehtiyot bo‘lish kerak. Ishga o‘tishdan oldin texnika xavfsizligini yaxshi o‘rganib olish tavsiya etiladi. Ular quyidagilardan iborat: – teri, ko‘z, qo‘lni muhofaza qilishda maxsus kiyim, xalat, ko‘zoynak, rezinali qo‘lqoplarni kiyish shart; – nafas yo‘liga kimyoviy moddalarning salbiy ta’sir ko‘rsatishi-ning oldini olish uchun og‘iz va burunni berkituvchi doka maskani taqish kerak; – tayyorlashda ishlatilgan idishlarni qaynoq suvda soda bilan yuvish lozim (ushbu idishlar ovqatlanishda ishlatish man etiladi); – ish jarayonida ichish, chekish va ovqatlanish mumkin emas;– har 50 daqiqadan so‘ng, 10–15 daqiqat tanaffus qilish zarur; – ish tugagach, maxsus kiyimni yuvish kerak; – dezinfeksiya yakunlangach dush qabul qilish kerak; Dezinfeksiyadan so‘ng qorinda og‘riq va bosh aylanish kuzatilsa, darhol mexanik uslub orqali «qusishni» vujudga keltirish kerak, keyin oshqozonni 1–2 % li ichimlik sodasi bilan yuvish tavsiya etiladi.

Restavratsiya Fond bilan ishlaganda doimo kitoblarda, jurnal va gazetalarda yemirilish va mikroorganizmlar bilan zararlanish kuzatiladi. Ana shu holatlarda restavratsiya o‘tkaziladi. Restavratsiya so‘zi lotinchadan olingan bo‘lib, «qayta tiklanish» degan ma’noni anglatadi. Restavratsiyada yelim eng muhim vosita bo‘lib hisoblanadi. Bunda plyonkali yelim ishlatiladi. Kitob holati dastlab mikroskopda o‘rganilib chiqiladi. Qalam chizmalar o‘chirg‘ich bilan o‘chiriladi, hasharotlar skalpel bilan tozalanadi. Sarg‘aygan hujjatlar distirllangan suvda qayta ishlanadi. Oqartirishda xloramin, gidrosulfit, natriy va perkarbonat natriy eritmasidan foydalaniladi. Restavratorning ish o‘rni yaxshi sharoitli, yorug‘ xonada joylashgan bo‘lishi shart. Restavratsiya ishini tashkillashtirish uchun maxsus jihozlar, materiallar, reaktivlar va asboblar kerak bo‘ladi. Ular quyidagilardan iborat: 1. Jihozlar: stol (300 × 120 sm), chiroq (32 × 27 sm), presslar, keskich (3040 sm), shkaflar, distilator, elektroplita, elektroaralashtirgich, 100 °C li termometr, tarozi. 2. Asboblar: skalpel, qaychi, penset, kistochka, igna, shlifli, plastinka, lineyka. 3. Materiallar: yelim, metil, selluloza, qog‘oz (diagrammali,kondensatorli, mikalentli, papirosli, parafinli, filtli), karton, glitserin, ip, karton, doka, polietilen, plyonka. Kitob bilan ishlashda ba’zan uning sahifalarida turli dog‘lar paydo bo‘ladi va ular kitobni ko‘rimsiz holatga keltirib qolmay, balki o‘qishni ham qiyinlashtiradi, gohida qog‘ozlarning chirishiga olib keladi. Quyida ana shunday kirlarni yo‘qotishning ayrim usullarini keltiramiz.

Kitob sahifasidagi yangi moyli dog‘lar toza benzin va magneziya aralashmasini surtish yoki filtrlovchi qog‘oz orqali bir necha marta dazmollash bilan ketkaziladi. Keyin nam tampon bilan artib, quritiladi. Turli xil eski moy dog‘lari erituvchi suyuqlik moddasi (rastvoritel)da oson ketadi. Dog‘ tushgan sahifaga ikki-uch qavat buklangan filtrlovchi qog‘oz qo‘yilib, eritgich suyuqlikda ho‘llangan tampon bilan ishlov beriladi. Shunda moy filtrlov chi qog‘ozga shimiladi, u vaqti-vaqtida tozasi bilan almashtirib turiladi. Sahifaning orqa tomoniga ham ana shu usulda ishlov beriladi. Erituvchi suyuqlik bug‘lanib ketgach, sahifa suv shimdirilgan tampon bilan artiladi. Hayvon (qoramol, cho‘chqa, baliq) moylari, mineral (mashin a) moylar, mum, parafin dog‘lari benzin, etil spirti, benzol, shuningdek, xlorofom-benzol, benzol efir aralashmasi bilan yaxshi ketadi. Sharikli ruchka pastasining yozuvini yoki dog‘ni spirt yoki glitse rin, yoki ularning teng qo‘shilgan aralashmasi shimdirilgan tam pon yordamida ketkazish mumkin. Siyoh dog‘i vodorod perekisining 20 foizli eritmasi yoki kaliy permanganat (margansovka)ning binafsharang eritmasi bilan yuviladi. Kaliy permanganat yordamida siyoh dog‘i o‘chirilgach qog‘ozda qolgan qoramtir dog‘ni ketkazish uchun o‘sha joy 1–2 foizli shovul eritmasi yoki limon kislotasi bilan yuviladi. Sahifadagi siyoh dog‘ini birgina shovul kislotasi eritmasi bilan ketkazish mumkin, lekin uning konsentratsiyasi kuchliroq bo‘lishi kerak. Bunda u bosma qog‘ozga shimdirilib, dog‘ ustiga qo‘yiladi. Zang dog‘i limon kislotasi eritmasi bilan ketkaziladi. Pashsha dog‘i sirkaga dosh berolmaydi. Barmoq izlarini ozgina sovunlangan nam doka tamponi bi lan artish mumkin. Toza nam tampon bilan sovun qoldiqlari ketkazib, kitob sahifasi ikkita bosma qog‘oz orasiga olinib, press ostida qisilib quritiladi. Agar kitob tasodifan ho‘l bo‘lib qolsa, uni darhol quritish kerak. Bunda avval sahifalar orasiga filtrlovchi qog‘oz qo‘yiladi va hammasi og‘ir buyum bilan bostiriladi. Bosilish natijasida filtrlovchi qog‘oz namning bir qismini shimib oladi.

Keyin kitob yelpig‘ichsimon ko‘rinishda ochilib, pastki cheti bilan tikka qo‘yiladi va xonada yoki ochiq havoda batamom quritiladi, lekin uni oftob joyga qo‘ymaslik kerak. Kitobni, ayniqsa, uning koreshok qismini fen yordamida yoki changyutgich bilan quritish qulay. Deyarli qurigan kitob sahifasiga filtrlovchi qog‘oz qo‘yilib, dazmollanadi yoki kitob og‘irroq buyum bilan bostiriladi; bu bilan qurigan sahifalarning shakli o‘zgarishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Qurigan kitobda po‘panaklar paydo bo‘lmasligi uchun uni ko‘zdan kechirib turish kerak. Xulosa qilib aytganda, axborot-kutubxonalarda axborot fondini saqlashda va ularni kitobxonlarga yetkazib berishda kitoblarni asrash va ehtiyotlashda kitoblar saqlanadigan xonalarning tozaligi, xona harorati me’yoriy bo‘lishi, kitoblarni dezinfeksiya va restavratsiya qilish asosiy omil bo‘lib hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar I. A. Karimov. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T.: O‘zbekison, 2011. I. A. Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: Ma’naviyat, 2008. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Respublika aholisining Axborot- kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida»gi PQ–381- sonli Qarori. 20- iyun 2006- yil. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2011–2015- yillarda axborot- kommunikatsion texnologiyalari bazasida axborot-kutubxona va axborot-resurs xizmatlari sifatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ № 1487- sonli Qarori. 2011- yil 23- fevral. «O‘zbekiston Respublikasining «Axborot-kutubxona faoliyati to‘g‘risida»gi 2011- yil 13- apereldagi O‘RQ № 280- sonli Qonuni Axborot-kutubxona va axborot-resurs markazlari ishini tashkil qilish. Hujjatlar to‘plami. – T.: A. Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubx onasi nashriyoti, 2007. B. O. Mannonov, Y. O. Mannonov. Madaniy-ma’rifiy ishda texnika vositalaridan foydalanish. Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. – T.: TuronIqbol, 2006. B. O. Mannonov. Madaniy-ma’rifiy muassasalarda texnika vositalaridan foydalanish. O‘quv qo‘llanma. – T., 2002. X. Akbarov. Kino-tele rejissura, montaj. O‘quv qo‘llanma. – T.: Ilm-Ziyo, 2007. V. L. Braydo. Ofis texnikasi – boshqarish va ish yuritish uchun. Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma – T.: Mehnat, 2001. S. I. Rahmonqulova, F. Z. Roziyev. Vertual kutubxona. – T., 2000

Похожие

Axborot-kutubxona muassasalarida axborot-kutubxona texnologiyasidan foydalanishning uslubiy tavsifi

Axborot-kutubxona muassasalarida zamonaviy proyeksion apparatlar

Axborot-kutubxona muassasalarida ovozli texnika vositalari

Axborot-kutubxona muassasalarida zamonaviy informatsion texnologiyalar

Axborot-kutubxona muassasalarida transport texnika vositalari