Amaliy dasturiy ta’minot. Amaliy dasturlar paketi bilan ishlash - Информатика и ИТ - Рефераты

Amaliy dasturiy ta’minot. Amaliy dasturlar paketi bilan ishlash

Загружено в:

30.10.2022

Скачано:

0

Размер:

1246.388671875 KB

Amaliy dasturiy ta’minot. Amaliy dasturlar paketi bilan ishlash Reja: Amaliy dasturiy ta’minot va uning imkoniyatlari.  Ofis dasturlarining yangi versiyalari  Kompyuterning grafik imkoniyatlari va ularning turlari

Ushbu ishda amaliy dasturiy ta’minot va uning imkoniyatlari, ofis dasturlari va ularning turlari, kompyuterning grafik imkoniyatlari va ularning turlari, amaliy dasturlar paketi va ularning kasbiy soxalarda q о ’llanilishi, matematik masalalarni yechish va ularning grafiklarini yaratishga m о ’ljallangan dasturlar, bug’alteriya, iqtisod va boshqa sohalarda q о ’llaniladigan dasturlar о ’rganiladi. Amaliy dasturiy ta’minot va uning imkoniyatlari. Kompyuterning dasturiy ta’minoti orasida eng k о ’p q о ’llaniladigani amaliy dasturiy ta’minot (ADT)dir. Bunga asosiy sabab - kompyuterlardan inson faoliyatining barcha sohalarida keng foydalanishi, turli predmet sohalarida avtomatlashtirilgan tizimlarning yaratilishi va q о ’llanishidir. Muammoga yo’naltirilgan ADT ga quyidagilar kiradi: — bug’alteriya uchun DT; — personali boshkarish DT; — jarayonlarni boshqarish DT; — bank axborot tizimlari va boshkalar. Umumiy matssadli ADT — soxa mutaxassisi b о ’lgan foydalanuvchi axborot texnologiyasini kullaganda uning ishiga yordam beruvchi k о ’plab dasturlarni uz ichiga oladi. Boʻlarga: — kompyuterlarda ma’lumotlar bazasini tashkil etish va saklashni ta’minlovchi ma’lumotlar bazasini boshqa rish tizimlari (MBBT); — matnli hujjatlarni avtomatik ravishda bichimlash tiruvchi, ularni tegishli xrlatda rasmiylashtiruvchi va chop etuvchi matn muharrirlari; — grafik muharrirlar; — hisoblashlar uchun qulay muhitni ta’minlovchi elek tron jadvallar; — taqdimot qilish vositalari, ya’ni tasvirlar xrsil qilish, ularni ekranda namoyish etish, slaydlar, animatsiya, filmlar tayyorlashga m о ’ljallangan maxsus dasturlar. Ofis ADT idora faoliyatini tashkiliy boshqarishni ta’minlovchi dasturlarni uz ichiga oladi. Ularga quyidagilar kiradi:

— rejalovchi yoki organayzerlar, ya’ni ish vaktini re jalashtiruvchi, uchrashuvlar bayonnomalarini, jadvallarni tuzuvchi, telyefon va yozuv kitoblarini olib boruvchi dasturlar; — tarjimon dasturlar, ya’ni berilgan boshlangich matnni k о ’rsatilgan tilga tarjima qilishga m о ’ljallangan dasturlar; — skaner yordamida ukilgan axborotni tanib oluvchi va matnli ifodaga binoan uzgartiruvchi dasturiy vositalar; — tarmoqdagi uzoq masofada joylashgan abonent bilan foydalanuvchi orasidagi о ’zaro muloqotni tashkil etuvchi kommunikatsion dasturlar. Kichik nashriyosh tizimlari «kompyuterli nashriyot faoliyati» axborot texnologiyasini ta’minlaydi, matnni bichim solish va taxrirlash, avtomatik ravishda betlarga ajratish, xat boshlarini yaratish, rangli grafikani matn orasiga quyish va xokazolarni bajaradi. Multimedia dasturiy vositalari dasturiy maxsulotlarning nisbatan yangi sinfi hisoblanadi. U ma’lumotlarni qayta ishlash muxitining uzgarishi, lazerli disklarning paydo b о ’lishi, ma’lumotlarning tarmoqdi texnologiyasining rivojlanishi natijasida shakllandi. Amaliy dasturiy ta’minot foydalanuvchi aniq bir vazifalari (ilovalari)ni ishlab chikish va bajarish uchun m о ’ljallangan. Amaliy dasturiy ta’minot tizimli DT, xususan, operasion tizimlar boshqariluvi ostida ishlaydi. Amaliy DT tarkibiga quyidagilar kiradi: -turli vazifalardagi amaliy dasturlar paketlari; -foydalanuvchi va AT umumiy ish dasturlari. Amaliy dasturlar paket (ADP)lari sinfiga quyidagilar oiddir: -matnli (matnli prosessorlar) va grafik muharrirlar; -elektron jadvallar -ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT); -integrasiyalangan paketlar; -CASE-texnologiyalar; -eksport tizimlar kobiklari va sun’iy intellekt tizimlari.

Matn muharrirlari. Amaliy dasturlarning bu toifasining asosiy vazifasi matnga ma’lumotlarni kiritish va tahrir qilishdan iboratdir. Ushbu dasturlarning q о ’shimcha vazifalari kiritish va tahrir qilishni avtomatlashtirishdan iboratdir. Ma’lumotlarni kiritish, chiqarish va saqlash amallari uchun matn muharrirlari tizimli dasturiy ta’minotni ishga tushiradi (chaqiradilar) va undan foydalanadi, lekin bu amaliy dasturlarning hammasi uchun xos va bundan keyin ham bu faktni maxsus ravishda k о ’rsatib о ’tirmaymiz. Odatda, dasturiy ta’minot bilan tanishishni amaliy dasturlarning ish toifasidan boshlanadi va kompyuter tizimi bilan о ’zaro aloqaning birinchi amaliy k о ’nikmalarini hosil qilinadi. Matn protsessorlari. Matn protsessorlarining matn muharrirlaridan asosiy farqi shundaki, ular matnni kiritish va tahrir qilishgagina emas, balki uni formatlash, ya’ni shakllantirishga imkon yaratadi. Shunga muvofiq ravishda matn protsessorlarining asosiy vositalariga yakuniy hujjatni tashkil etuvchi matn, grafika, jadval va boshqa obyektlarni formatlash jarayonini avtomatlashtirish kiradi. Hujjatlar bilan ishlashning zamonaviy usuli ikkita muqobil yondashuvni k о ’zda tutadi. Bular: qog’oz va elektron hujjatlar bilan (qog’ozsiz texnologiya b о ’yicha) ishlash. Shuning uchun hujjatlarni matn protsessorlari vositalari bilan shakllantirish haqida gapirganda tamoyil jihatdan bir-biridan farqlanuvchi ikkita yo’nalish – chop etish uchun m о ’ljallangan hujjatlarni formatlash va ekranda aks ettirish uchun m о ’ljallangan elektron hujjatlarni formatlashni nazarda tutish keraq Bu hollarda ishlaydigan usul va uslublar sezilarli ravishda bir-biridan farqlanadi. Garchi ularning k о ’pchiligi har ikki yondashuvni о ’zida birlashtirsa ham, shunga mos ravishda matn protsessorlari ham farqlanadi. Grafik muharrirlari. Bu grafik tasvirlarni yaratish va ishlov berish uchun m о ’ljallangan dasturlarning juda keng toifasi (sinfi)dir. Ushbu toifaga rastr muharrirlari, vektor muharrirlari va uch о ’lchamli grafika (3D-muharrirlari) ni yaratish va ularga ishlov berish uchun ishlatiladigan dasturiy vositalar kiradi. Rastr muharrirlari grafik obyektlar yoruqlik hamda rang xususiyatlariga ega b о ’lgan rastrni tashkil etuvchi ya’ni nuqtalar kombinatsiyalari shaklida q о ’llanadi.

Bunday yondashuv grafik tasvir k о ’plab yarim tonlarga ega b о ’lganida va obyektni tashkil qiluvchi elementlar (unsurlar) haqidagi axborot, ularning shakli t о ’g’risidagi xabarlarga qaraganda muhimroq b о ’lgan hollarda samarali. Bu fotografik va matbaa tasvirlari, ularning retushi (chiziqlari va aksini t о ’g’rilash) uchun fotoeffektlar va badiiy kompozitsiyalar (kallajlar) yaratish uchun qulay. Rastr muharrirlari bilan yangi tasvirlar yaratish imkoniyatlari cheklangan va har doim ham qulay emas. K о ’pchilik hollarda rassomlar an’anaviy usullardan foydalanuvchilar, undan rasmni kompyuterga maxsus apparat vosita (skaner)lari yordamida kiritib, ishni rastr muharriri yordamida maxsus effektlar kiritish yo’li bilan tugallashni afzal k о ’radilar. Vektor muharrirlari rastr muharrirlaridan tasvir haqidagi ma’lumotlarni taqdim qilish usuli bilan ajralib turadi. Vektor tasvirining elementar obyekti nuqta emas chiziqdir. Bunday yondashuv chiziqlar shakli, uni tashkil etuvchi ayrim nuqtalarning rangi haqidagi axborotga qaraganda k о ’proq ahamiyatga ega b о ’lgan chizmalar va grafiklar bilan ishlash uchun xos. Vektor muharrirlaridagi har bir chiziqqa uchinchi tartibdagi matematik qiyshiq chiziq sifatida qaraladi va shunga muvofiq u nuqtalarning kombinatsiyasi emas, balki matematik formula sifatida taqdim etiladi (kompyuterda bu formulaning raqamli koeffitsienti saqlanadi). Bunday ifodalash rastr shaklidagiga qaraganda ixcham b о ’lgani bois kamroq joyni egallaydi, ammo istalgan obyektning qurilishi ekranda nuqtalarning oddiygina aks ettirilishi bilan bajarilmaydi, balki qiyshiq chiziqning parametrlarini ekran yoki bosma tasvirining koordinatalariga bog’lab qayta hisoblash kuzatiladi. Shuning uchun vektor grafikasi bilan ishlash unumdorligi yuqori darajadagi hisoblashlarni talab qiladi. Elementar obyekt (chiziq)lardan eng sodda geometrik obyektlar (primitiv- j о ’n obyektlar) yaratiladi. О ’z navbatida ulardan tugal kompozitsiyalar tuziladi. Vektor grafikasi vositalari bilan bajarilgan badiiy bezak (illyustratsiya) bir-biri bilan о ’zaro bog’liq harakatda b о ’lgan о ’n minglab eng sodda obyektlardan iborat b о ’lishi mumkin.

Vektor muharrirlari tasvirlarni yaratish uchun qulaydir, lekin tayyor rasmlarga ishlov berish uchun amalda ulardan foydalanilmaydi. Ulardan reklama sifatida keng q о ’llaniladi, ularni matbaa nashrlarining muqovalarini bezashda va badiiy ishlov berishda, chizmachilikka yaqin b о ’lgan hamma joyda q о ’llash mumkin. Uch о ’lchamli grafika muharrirlari uch о ’lchamli kompozisiyalarni tuzish uchun ishlatadi. Ular ikkita о ’ziga xos xususiyatga ega. Birinchidan, ular aks ettirilayotgan obyektlar yuzasi shakllarini yoritish manbalarining xususiyatlari bilan о ’zaro harakat aloqasini sharoitga moslashtirib boshqarishga imkon beradi, ikkinchidan uch о ’lchovli animatsiya yaratish imkonini beradi. Shuning uchun uch о ’lchovli grafika muharrirlarini k о ’pincha 3D-animatorlar ham deb ataladi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi . Ma’lumotlar bazasi deb jadval tuzilmalarga tushirilgan ma’lumotlarning katta t о ’plamlariga aytiladi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimining asosiy vazifalari quyidagilar: • ma’lumotlar bazasini b о ’sh (t о ’latilmagan) tuzilmasini yaratish; • uni t о ’ldirish vositalarini yoki boshqa bazaning jadvallaridan ma’lumotlar importini taqdim etish; • ma’lumotlarga yo’llash, ulardan foydalanishni osonlashtirish imkonini ta’minlash, shuningdek, izlash va filtrlash (saralash, tozalash) vositalarini taqdim etish. Ma’lumotlar bazalarini boshqarishning k о ’pgina tizimlari ma’lumotlarni tahlil qilish va ularga ishlov berish uchun q о ’shimcha imkoniyatlar yaratadi. Natijada, ma’lumotlar asosida ma’lumot bazalarining yangi jadvallarini yaratish mumkin. Tarmoq texnologiyalarining yoyilishi munosabati bilan ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlaridan butun jahon kompyuter tarmog’ining serverlarida joylashgan uzoqlashtirilgan va taqsimlangan resurslar bilan ishlash imkoniyatiga ega b о ’lish ham talab qilinadi. Elektron jadvallar. Elektron jadvallar turli tipdagi ma’lumotlarni saqlash va ularga ishlov berish uchun m о ’ljallangan kompleks vositalardan iborat. Ular ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari bilan qaysidir darajada о ’xshash, ammo

bunda asosiy urg’u ma’lumotlarning massivlarini saqlash va ularga q о ’llashni ta’minlashga emas, balki ma’lumotlarni ichki mazmuniga muvofiq ravishda qayta tashkil qilish, о ’zgarish tomonga k о ’chgan. Odatda, ma’lumotlarning keng spektorini (raqamli va matnlaridan to mul’timediyaviylargacha) о ’zlarida mujassam etgan ma’lumotlar bazalaridan farqli о ’laroq, elektron jadvallar uchun raqamli ma’lumotlarda diqqatni jalb qilish yahshiroq. Shu bilan birga elektron jadvallar raqamli tipdagi ma’lumotlar bilan ishlash uchun ancha keng imkoniyatlarni taqdim etadi. Elektron jadvallarning asosiy xususiyati shundaki, jadvalning istalgan yacheykalarining qiymatida о ’zgarish r о ’y berganida, о ’zgarilgan nisbatlar bilan bog’liq b о ’lgan, matematik yoki mantiqiy ifodalar (formulalar) bilan berilgan boshqa hamma yacheykalar qiymatining avtomatik tarzda о ’zgarishi sodir b о ’ladi. Elektron jadvallar bilan ishlashning sodda va qulayligi bug’alteriya sohasida, moliya, xom ashyo va tovar bozorlarini tahlil qilishning universal natijalariga, ishlov berishning qulay vositalari sifatida, ya’ni raqamli ma’lumotlarning yetarli darajada katta hajmlarida doimiy takrorlanib turadigan hisob-kitoblari zarur b о ’lgan hamma joylarda keng q о ’llanishiga sabab b о ’ldi. Avtomatlashtirilgan loyihalashtirish tizimlari (ALT). Mazkur tizimlar loyiha-konstruktorlik ishlarini avtomatlashtirish uchun m о ’ljallangan. Mashinasozlik, asbobsozlik, me’morchilikda q о ’llaniladi. Chizmachilik- grafik ishlardan tashqari, ushbu tizimlar eng sodda hisob-kitoblar, masalan, detallarning mahkamligi haqidagi hisob-kitoblarni va ma’lumotlarning keng bozorlaridan tayyor konstruktiv elementlarni tanlash imkonini beradi. ALT – tizimlarining о ’ziga xos, ajralib turuvchi xususiyati loyihalashtirishning hamma bosqichlarida texnik shartlar, meyor va qoidalarga konstruktorni (yoki me’morni) ijodiy b о ’lmagan ishlarni bajarishdan ozod qiladi. Masalan, mashinasozlikda ALT mahsulotning yig’ish chizmasi bazasida detallarning ishchi chizmalarini avtomatik ravishda bajarish ikkinchisiga о ’tish izchilligini k о ’rsatgan holda zarur texnologik hujjatlarni tayyorlash, zarur sabablar, dastgohlar va nazorat moslamalarini tayorlash, shuningdek, raqamli dasturiy

boshqaruvli dastgohlar va sanoat robotlari hamda moslanuvchan avtomatlashtirilgan liniyalar uchun boshqaruv dasturlarini tayyorlashga qodirdir. Bugungi kunga kelib, avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari usiz moslanuvchan ishlab chiqarish tizimlari (MICHT) va texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari (TJBAT)ni amalga oshirish va q о ’llash о ’z samaradorligini yo’qotuvchi zarur komponentga aylanib bormoqda. Doimiy nashriyot tizimlari. Bu toifa (sinf) dasturlarining vazifasi matbaa nashrlarini sahifalash jarayonini avtomatlashtirishdan iboratdir. Dasturiy ta’minotning bu sinfi matn protsessorlari va avtomatlashtirilgan loyihalashtirish tizimlari о ’rtasidagi oraliqni egallaydi. Nazorat jihatdan olganda matn protsessorlari matnli hujjatga boshqa xususiyatli obyektlarni, masalan, vektor va rastr grafikali obyektlarni joriy qiluvchi, shuningdek, matn parametrlari hamda joriy qilingan obyektlarning parametrlari orasidagi о ’zaro harakatni boshqarish imkonini beruvchi vositalar deb ham ataladi. Biroq amaliyotda bosma mahsulotni tayyorlash uchun bu vositalar yo matbaachilik talablari nuqtai nazariga k о ’ra funksional jihatdan yetarli emas, chunki unumli ishlash uchun yetarli darajada qulay emas. Matn protsessorlaridan doimiy nashriyot tizimlari matnning parametrlari va grafik obyektlari bilan о ’zaro aloqador harakatlarini boshqarishning kengaytirilgan vositalarining mavjudligi bilan farqlanadi. Boshqa tomondan olganda esa, ular matnni kiritish va tahrir qilishni avtomatlashtirish b о ’yicha funksional imkoniyatlarining pastligi bilan ham ajralib turadi. Doimiy nashriyot tizimlaridan foydalanishning tipik usuli ularni matn protsessorlari va grafik muharrirlari oldindan ishlovdan о ’tgan hujjatlarda ham q о ’llash mumkin. Ekspert tizimlari. Bu tizimlar bilimlar bazasida mavjud b о ’lgan ma’lumotlarni tahlil qilish va foydalanuvchilarning s о ’rovlariga k о ’ra, tavsiyalar berishga m о ’ljallangan. Bunday tizimlarni boshlang’ich ma’lumotlar yaxshi shakllanayotgan (formallashayotgan), ammo qaror qabul qilish uchun keng

miqyosdagi maxsus bilimlar talab qilingan hollarda q о ’llaniladi. Ekspert tizimlari ishlatiladigan о ’ziga xos sohalarga huquqshunoslik, tibbiyot, dorishunoslik va kimyo kiradi. Kasallik belgilarini yig’indisiga k о ’ra, ekspert tizimlarda tashxis q о ’yish, dori-darmonlar, ularning dozasi (miqdori)ni va davolash kursining dasturini belgilashga yordam beradi. Voqea belgilarining yig’indisiga k о ’ra, huquqiy tizimlar unga huquqiy baho berish, ayblovchi tomonda b о ’lganidek, himoya tomonda ham harakat qilish tartibini taklif qilishlari mumkin. Ekspert tizimlarining о ’ziga xos xarakterli tomoni, о ’z- о ’zini rivojlantirishga qodirligida. Boshlang’ich (dastlabki) ma’lumotlar bilimlar bazasida faktlar shaklida saqlanadi, ular orasida mutaxassis-ekspertlar yordamida munosabatlarning ma’lum bir tizimi о ’rnatiladi. Agar ekspert tizimini testdan о ’tkazish paytida aniq masalalar b о ’yicha not о ’g’ri tavsiyalar berayotgani yoki umuman xulosa berolmasligi aniqlansa, bu yo uning bazasida muhim omillarning yo’qligini yoki munosabatlarning mantiqiy tizimida buzilishlar borligini bildiradi. U holda ham, bu holda ham ekspert tizimi ekspertga s о ’rovlarning yetarlicha t о ’plamini shakllantiradi va о ’z sifatini о ’zi avtomatik tarzda k о ’tara oladi. Ekspert tizimlarini q о ’llash ilmiy-texnik faoliyatning bilimlar muhandisligi deb ataluvchi alohida sohasiga bog’liqdir. Bilimlar muhandislari bular ekspert tizimini ishlab chiqaruvchilar (dasturchilar) va fan-texnikaning mukammal sohalaridagi yetakchi mutaxassislari о ’rtasidagi b о ’g’in sifatida qaraluvchi, alohida malakali mutaxassislardir. HTML muharrirlari (Web-muharrirlari). Bu о ’zida matn va grafik muharrirlarining xususiyatlarini birlashtiruvchi muharrirlarning alohida toifasidir. Ular Web hujjatlar (Internetning Web-sahifalari) deb ataluvchi hujjatlarni tuzish va tahrir qilishga m о ’ljallangan. Web hujjatlar elektron hujjatlar b о ’lib, ularni tayyorlashda Internetdan axborotni qabul qilib olish va uzatish bilan bog’liq b о ’lgan amallarni bajaruvchi elektron hujjatlardir. Nazariy jihatdan olganda Web hujjatlarni tuzish uchun odatdagi matn muharrirlari va protsessorlaridan, shuningdek, vektor grafikasining grafik muharrirlarining ayrimlaridan foydalanish mumkin, ammo Web-muharrirlar

Webdizayinchilarning mehnat unumdorligini oshiruvchi bir qator foydali funksiyalarga ega. Bu toifa dasturlarini, shuningdek, elektron hujjatlarni va mul’timediya nashrlarini tayyorlashda samarali ishlatish mumkin. Brouzerlar (sharhlovchilar, Web hujjatlarni k о ’rib chiqish vositalari). Bu toifada HTML k о ’rinishda bajarilgan elektron hujjatlar (bu formatdagi hujjatlar Web hujjatlar sifatida ishlatiladi) ni k о ’rib chiqishga m о ’ljallangan dasturiy vositalar kiradi. Zamonaviy brouzerlar faqatgina matn va grafikani qayta tiklash bilan cheklanmaydi. Ular musiqani, inson nutqini qayta yozishlari, Internetda radio eshittirishlarini eshitib k о ’rishni, video konferensiyalarni k о ’rib chiqishni, elektron pochta xizmatlari, telekonferensiyalar (yangiliklar guruhlari) tizimi bilan ishlashni ta’minlashi va k о ’plab boshqa vazifalarni bajarishi mumkin. Ish yuritishning integrallangan tizimlari. Rahbarning ish joyini avtomatlashtirish vositalaridan iborat. Bunday tizimlarning asosiy vazifalariga eng oddiy hujjatlarni yaratish (tuzish), tahrir qilish, formatlash vazifalari, elektron pochta, faks va telyefon aloqasi funksiyalarini markazlashtirish, korxonaning hujjatlar aylanmasini dispetcherlashtirish, monitoring qilish, ma’muriy x о ’jalik faoliyatini optimallashtirish hamda tezkor axborotlarni yetkazib berish kiradi. Hisobchilik (bug’alterlik) tizimlari. Bu о ’zida matn va jadval muharrirlarini, elektron jadval bazalarini boshqarish tizimlarining vazifalarini birlashtirgan ixtisoslashgan tizimdir. U korxonaning birlamchi (boshlang’ich) bug’alteriya hujjatlarini tayyorlash va ularni hisobga olishni avtomatlashtirish, shuningdek, ishlab chiqarish, x о ’jalik, moliyaviy faoliyat yakunlari b о ’yicha soliq idoralari byudjetidan tashqari jamg’armalar va statistika hisobi idoralariga taqdim etish uchun belgilangan shakllardagi muntazam hisobotlarni avtomatik tarzda tayyorlash uchun m о ’ljallangan. Garchi nazariy jihatdan olganda bug’alteriya tizimiga xos b о ’lgan hamma ishlarni yuqorida sanab о ’tilgan boshqa dasturiy vositalar bilan ham bajarish mumkinligiga qaramay, turli xil vositalarning bir tizimga integrallashganligi tufayli bug’alteriya tizimlardan foydalanish qulayroqdir.

Korxonada bug’alteriya hisobining avtomatlashtirishgan tizimini joriy qilish masalasi hal qilinayotgan paytda unga meyoriy hiquqiy baza о ’zgarganda bunga moslashish vositalari mavjud b о ’lishi zarurligini hisobga olish kerak. Rossiyada meyoriy-hiquqiy baza haddan tashqari nom о ’tadilligi bilan ajralib turishi va tez-tez о ’zgarishlar b о ’lishi munosabati bilan, garchi bu tizimdan foydalanuvchilardan yuqori malaka talab qilsa ham, tizimni moslanuvchan tarzda qayta sozlay olish imkoniyati majburiy vazifa hisoblanadi. YA’ni bug’alteriya tizimida uni qayta sozlash imkoni k о ’zda tutilishi shart. Moliyaviy tahliliy tizimlar. Bu toifa dasturlari bank va birja tuzilmalarida ishlatiladi. Ular moliya, tovar va xom-ashyo bozorlaridagi vaziyatni nazorat qilish, r о ’y berayotgan hodisalarni tahlil qilish, ma’lumotlar va hisobotlar tayyorlash vazifasini bajaradi. Geoaxborot tizimlari (GAT) kartografiya va geodeziya ishlarini tipografik hamda aerokosmik usullardan olingan axborot asosida avtomatlashtirishga m о ’ljallangan. Videomontaj tizimlari. Video materiallarga ratsiya orqali ishlov berish, ularni montaj qilish, video effektlarni yaratish, materiallardagi nosoz joylarni tuzatish, tasmaga ovoz, titr va subtitrlarni tushirish uchun m о ’ljallangan. О ’zining rivojlangan ichki tasniflash tizimlariga ega b о ’lgan amaliy-dasturiy vositalarning ayrim toifalari о ’rgatuvchi, rivojlantiruvchi, ma’lumotlar beruvchi va k о ’ngilochar tizimlar hamda dasturlarni taqdim etadi. Dasturiy ta’minotning ushbu sinflarining о ’ziga xos tomonlari tarkibidagi mul’timediya qismiga talabning (musiqaviy kompozitsiyalardan foydalanish) da yuqoriligida. Fayllar dispetcherlari (fayl menejerlari). Ushbu sinfga mansub dasturlar yordamida fayllar tuzilmasiga xizmat k о ’rsatish bilan bog’liq b о ’lgan amallar: nusxa k о ’chirish, fayllarning joyini k о ’chirish, qayta nomlash, kataloglar tuzish, fayllar va kataloglarni chiqarib tashlash, fayllarni izlash, fayllar tuzilmasida turli amallarni bajarish va hokazolar bajariladi. Bu maqsadga m о ’ljallangan bazaviy dasturiy vositalar, odatda, tizimli darajadagi dasturlar tarkibiga kiradi va amallar

tizimi bilan birga о ’rnatiladi. Ammo kompyuter bilan ishlash qulayligini oshirish uchun foydalanuvchilarning k о ’pchiligi q о ’shimcha xizmat dasturlarini о ’rnatadilar. Ma’lumotlarni hajmini kamaytirish vositalari (arxivatorlar). Arxivlar fayllar yaratish uchun m о ’ljallangan. Ma’lumotlarni arxivlash, ularni fayllar va kataloglarning katta guruhlari bir arxiv fayliga keltirilishi hisobiga saqlashni soddalashtiradi. Bunday arxiv fayllarida, odatda, axborot yozish yuqori zichlikda b о ’lishi hisobiga axborot tashuvchidan foydalanish samarasi oshadi. Arxivatorlardan k о ’p hollarda qimmatli ma’lumotlardan zaxira nusxalari yaratish uchun foydalaniladi. K о ’rib chiqish va qayta tiklash vositalari. Odatda, ma’lumot fayllari bilan ishlash uchun ularni bu fayllar yordamida tuzilgan "ota-ona" amaliy tizimga yuklash kerak. Bu esa hujjatlarni k о ’rib chiqish va ularga о ’zgartirishlar kiritish imkonini beradi. Ammo tahrirsiz faqat k о ’rib chiqish talab qilingan hollarda turli tipdagi hujjatlarni k о ’rib chiqish imkonini beruvchi ancha sodda va universal vositalarni ishlatish qulaydir. Ovozni yoki tasvirni yozish hamda ayrim hollarda esa k о ’rib chiqish termini о ’rniga hujjatlarni qayta tiklash termini q о ’llaniladi. Diagnostika vositalari dasturiy va apparat ta’minotlari diagnostika jarayonlarini avtomatlashtirish uchun m о ’ljallangan. Ular zarur b о ’lgan tekshirishlarni о ’tkazadi, t о ’plangan axborotni qulay va k о ’rgazmali shaklda chiqarib beradi. Ulardan faqat nosozliklarni bartaraf etish uchungina emas, balki kompyuter tizimini optimallashtirish uchun ham foydalanadilar. Nazorat (monitoring) vositalari. Nazoratning dasturiy vositalari monitoring deb ataladi. Kompyuter tizimida r о ’y berayotgan jarayonlarni kuzatish imkonini beradi. Bunda ikki xil yondashuv b о ’lishi mumkin. Bular: real-vaqt rejimida kuzatuv va maxsus-bayon fayli natijalariga yozib borib nazorat qilish. Birinchi yondashuvdan, odatda, hisoblash texnikasi ishini optimallashtirish va uning samaradorligini k о ’tarish yo’llari izlanayotganda foydalaniladi. Ikkinchi

yondashuvni monitoring avtomatik va masofadan turib amalga oshirilayotganda ishlatadi. Keyingi holda monitoring natijalarini uzoqda joylashgan texnik q о ’llabquvvatlash xizmatiga dasturiy va apparat ta’minotlari ishidagi nizolarining sabablarini bartaraf etish uchun berish mumkin. Real vaqt rejimida ishlaydigan monitoring vositalari kompyuter bilan ishlash usullarini amaliy о ’rganish uchun alohida foydalidir, chunki ular, odatda, foydalanuvchining k о ’zlaridan pinhon b о ’lgan jarayonlarni k о ’rgazmali ravishda, yaqqol aks ettirish imkonini beradi. О ’rnatish monitorlari. Bu toifadagi dasturlar dasturiy ta’minotning о ’rnatilishi ustidan nazorat qilish uchun m о ’ljallangan. Ushbu dasturiy ta’minotga zarurat shu bilan bog’liqki, turli toifadagi dasturiy ta’minotlar о ’rtasida aloqalarni о ’rnatishi mumkin. Vertikal (darajalar о ’rtasidagi) aloqalar barcha kompyuterlarning ishlashi uchun zarur shartdir. Gorizontal (darajalar ichidagi) aloqalar aynan bir xil resurslarning turli dasturiy vositalar tomonidan birgalikda ishlatilishi tamoyilini q о ’llab-quvvatlovchi amallar tizimi bilan ishlovchi kompyuterlar uchun xarakterlidir. U holda ham, boshqa hollarda ham dasturiy ta’minot о ’rnatilayotganida yoki olib tashlanayotganida boshqa dusturlarning ish qobiliyatida buzilishlar r о ’y berishi mumkin. О ’rnatish monitorlari о ’rab turgan dasturiy muhitning holati va unda r о ’y berayotgan о ’zgarishlarni kuzatadi, yangi aloqalarning paydo b о ’lishini о ’rganadi hamda bayonlashtiradi va dasturlar о ’rnatilishi natijasida yo’qotilgan aloqalarni tiklash imkonini beradi. Dasturlarni о ’rnatish va olib tashlashni boshqarishning sodda vositalari, odatda, amallar tizimi tarkibiga kiradi va dasturiy ta’minotning tizimli darajasida joylashtiriladi, ammo ular kamdan-kam hollardagina yetarlicha b о ’ladi. Shuning uchun yuqori darajada ishonchlilik talab qilinadigan hisoblash texnikasi vositalarida q о ’shimcha xizmat dasturlaridan foydalaniladi. Kommunikatsiya vositalari (kommunikatsion dasturlar) Elektron aloqa va kompyuter tarmoqlari paydo b о ’lishi bilan bu toifaga doir dasturlar juda katta ahamiyatga ega b о ’lib bormoqda. Ular uzoqda joylashgan kompyuterlar bilan

ulanish imkonini beradi, elektron pochtaning xabarlarini oshirish (etkazish)ga, telekonferensiyalar (yangiliklar guruhlari) bilan ishlashga xizmat k о ’rsatadi, faksimal xabarlarini j о ’natishni ta’minlaydi va kompyuter tarmoqlarida bog’liq k о ’plab boshqa amallarni bajaradi. Kompyuter xavfsizligini ta’minlash vositalari . Bu juda keng hajmdagi ma’lumotlarni zarar yetishdan faol va passiv himoya qilish vositalari, shuningdek, ma’lumotlarni ruxsat olmasdan q о ’llash, ularni k о ’rib chiqish va foydalanishdan himoya qilish vositalari kiradi. Passiv himoya qilish vositasi sifatida zaxira nusxalari olishga foydalaniladigan dasturlar ishlatiladi. K о ’pincha ular arxiv dispetcherlari (arxivatorlari)ning bazaviy xususiyatlariga ega b о ’ladi. Faol himoya vositalari sifatida antivirus dasturiy vositalari q о ’llaniladi. Ma’lumotlarni ruxsat olmay ularga q о ’llash, ularni k о ’rib chiqish va о ’zgartirishdan himoya qilish uchun kriptografiyaga asoslangan maxsus tizimlardan foydalaniladi. Ofis dasturlarining yangi versiyalari Microsoft Officeda yangi ofis paketi yaratildi. U avvalgidan ancha qulay, t о ’liq qayta tuzilgan interfeys mavjud. Odatiy anjomlar paneli mavzu b о ’yicha buyruqlar t о ’plamiga о ’zgartirilgan, ular foydalanuvchining u yoki bu xarakatlariga javoban ekranda paydo b о ’ladi. Microsoft Office 2019 (kod nomi - Office 17) - Microsoft Office Suitening keyingi versiyasidir. Ushbu Microsoft Office yangilanishi 2018 yil 24-sentyabrda Windows 10 va MacOS uchun taqdim etildi. Microsoft Office 2019 paketi ishlashi uchun tezkor xotira kamida 4 GB, protsessor 1.60 MHz takt chastotali, qattiq diskda kamida 4 Gb joy b о ’lishi kerak. Microsoft Office 2019 asosan oxirgi uch yil davomida Office 365-ga bosqichma-bosqich qo'shilgan barcha xususiyatlarni o'z ichiga oldi. Yangilanish Word, Excel, PowerPoint, Outlook, Project, Visión, Access va Publisher- larga ta'sir ko'rsatdi. Bundan tashqari, Office 2019 endi Windows 7 va Windows 8.1 ni qo'llab-quvvatlamaydi. Yani endi Microsoft Office 2019 ni kompyuterga o’rnatmoqchi bo’lsak OS albatta Windows 10 bo’lishi talab etiladi

Microsoft Officening yangi versiyasida (rasmiy ravishda, bu Office 2016) nisbatan yangi interfeyslarni ko'rishimiz mumkin Shunday qilib, ofis dasturlarining ko'rinishi soddaligi va minimalizmning zamonaviy tendentsiyalarini aks ettirish uchun qayta ko'rib chiqildi. Quyida Microsoft Officening yangi va eski versiyalarini taqqoslashimiz mumkin

Word 2019-dagi yangi xususiyatlari Word 2019, rivojlangan raqamli qalam, kitob shaklida sahifa navigatsiyasi, o'quv vositalari va tarjima kabi hujjatlar bilan ishlashning yangi usullarini taklif etadi. Word 2016-dan asosiy farqlar quyidagilardir. Real vaqtda boshqa foydalanuvchilarni o'zgartirishlarni ko'rish Agar hujjat bilan hamkorlik qilsangiz, boshqa foydalanuvchilarning siz bilan ishlayotganini ko'rasiz. Bundan tashqari, boshqa foydalanuvchi tomonidan kiritilgan o'zgarishlarni ham ko'rasiz. Oson o'qish va tabiiy yozish uchun asboblar Agar notanish tilda o'qish yoki yozish yoki faqat o'qishni osonlashtirmoqchi bo'lsangiz, Word 2019 axborot va kommunikatsiya imkoniyatlarini yaxshilash imkoniyatiga ega. Qalamga mos qurilmani ishlatsangiz, rivojlangan chizilgan va murakkab xususiyatlaridan foydalaning. Agar raqamlar sizning ishingiz bo'lsa, Word hozir LaTeX sintaksisini qo'llab-quvvatlaydi. Microsoft Translator-dan foydalanib so'zlarni, iboralarni va jumlalarni boshqa tilga tarjima qiling. Siz bu xususiyatni ovqatni ko'rib chiqish ko'rinishida topasiz.

O'qish jarayoni yaxshilanadi. Ko'zlarimiz dam olish kerak. Oraliqni, ustun kengligi va sahifa rangini o'rnatish mumkin. Yoki Word'ning hujjatni qanday o'qilishini bilib olishimiz mumkin. Raqamli qalam bilan chizish va yozish. Moslashuvchan portativ qalam moslamalari (va qalam!) Hujjatlaringizni tabiiy ravishda yozishingiz mumkin. Kerakli ma'lumotni tanlang, qo'lda yozilgan qismlarni raqamlarga aylantirib, matematik operatsiyalarni bajaring. Tenglamalarda LaTeX sintaksisini ishlatish. Word endi matematik tenglamalarni yaratish va o'zgartirish uchun LaTeX sintaksisini qo'llabquvvatlaydi. Denktsiyalar sekasida LaTeX formatini tanlab, tenglamalarni yozing. Kontentning vizual dizayni. Belgilar kutubxonasi va uch o'lchovli tasvirlar to'plami hujjatlarni ingl. Dizayni uchun katta imkoniyatlar yaratadi.

Rozetlar va SVG-lar qo'shish. Belgilaringizga piktogramma va boshqa o’lchovli vektorli grafikalar (SVG) qo'shing. O'zingizning rangingizni tanlang, effektlarni qo'llang va ularni ehtiyojlaringiz bo'yicha o'zgartiring. 3D tasvirlarni ishlatib, har tomondan qarash. 3D modellarni osongina hujjatga joylashtiring va keyin ularni 360 daraja burab qo'ying. O'quvchilar ham ularni o'zgartirishi mumkin.

Maxsus xususiyatni yaxshilash. Hujjatlaringizning qobiliyatlari bo'lgan odamlarga kirishiga ishonch hosil qiling va quyidagi vositalar bilan mahsuldorligingizni oshiring. Bir marta bosish uchun mavjudlik muammolari. Eshituv tekshiruvi xalqaro standartlarga ko'maklashdi va nogironlar uchun hujjatlarni yanada qulayroq qilish uchun yaxshilangan tavsiyalar berdi. Paneldan bir marta bosish bilan tavsiyalarni qo'llang. Ovozli ma'lumotlar. Ovoz effektlari audio-maslahatlar yordamida Microsoft Office bilan ishlash samaradorligini oshiradi. Siz ishlayotganingizda sizga yordam beradigan audio maslahatlarini yoqing. Ularni topish uchun, Varian-r Maxsus imkoniyatlar-ni tanlang. Yuqori qurilma talab qilinmaydi. Hujjatlarni topish va boshqarish osonlashdi. Word 2019 sizga hujjat ko'rinishida hujjatlarni ko'rish imkonini beradi, shuningdek elektron pochta qo'shimchalari sifatida qabul qilingan hujjatlarni qidirishni osonlashtiradi.

Sahifa tomoni ko'rinishi. Har doim sayr qilish o'rniga, kitob kabi sahifalar bo'ylab yonma-yon ishlating. Barmoq bilan sensorli ekranda sahifalarni siljiting. Hech qanday sensorli ekran yo'qmi? Landshaft siljish paneli yoki sichqoncha g'ildiragi - kitob tarzi navigatsiyasini ta'minlaydi. Excel dasturi va uning imkoniyatlari Hisoblash elektron jadvalining dastlabki dasturi 1979 yili Visicals (Visiblencalculators-ko’rinib turuvchi kalkulyator) nomi bilan Software Arts firmasida yaratilgan. Bu dastur Apple II kompyuteri uchun ishlab chiqilgan va ko’p jihatdan uning bozorda ommabopligi aniqlangan.1981 yili IBM PS kompyuteri paydo bo’lishi bilan bu tipdagi kompyuterlar uchun elektron jadvallar ishlab chiqila boshlandi. Visicals va Supercals dasturlarining yangi ko’rinishlari paydo bo’ldi, shu bilan birgalikda Microsoft-Multiplan firmasining birinchi amaliy dasturi paydo bo’ldi va u elektron jadvallar yangi avlodining yorqin yulduziga aylandi. Hisoblashlar natijalarini ko’rgazmaliroq tasvirlash uchun joylashtirilgan grafik rejimlarining paydo bo’lishi bu elektron jadval rivojlanishining navbatdagi qadami bo’ldi.1983 yil LOTUS firmasining 1 – 2 – 3 paketlari chiqib, kutilgandan ham ziyodroq muvaffaqiyatga erishdi. Ammo 1997 yil Microsoft firmasi tomonidan EXCEL dasturi taqdim etildi, u hozirgi kunda ham o’z sinfidagi eng kuchli dastur hisoblanadi. Bu dastur ixtiyoriy axborotni (matnlar, sonlar, sana va hokazolarni) qayta ishlab chiqish va saqlash imkonini beribgina qolmasdan, balki qilgan ishingiz natijasini bezash, ko’rgazmaliroq ko’rsatish va chop etish imkoniyatini beradi. EXCELning ommaviy imkoniyatlarini o’zlashtirish qiyin emas, ammo dasturning murakkabligi va imkoniyatlarining juda kengligi sababli, ular bilan tanishish uzoq davom etishi mumkin, binobarin, aynan ish jarayonida uning yangi - yangi imkoniyatlarini ko’rish mumkin. EXCEL bugungi kunda mashhur elektron dasturlash jadvallaridan biridir.

Undan ishbilarmonlar, o’qimishli kishilar, hisobchilar va jurnalistlar foydalanadilar. Uning yordamida turli xildagi riyxatlar, kataloglar, jadvallar, moliyaviy va statik hisobotlar, jamoa fikrini hisobga olish biznes korxonalarini rejalashtirish, ilmiy eksperimentlar natijasini ishlab chiqish, prezentasion materiallar tayyorlash mumkin. Xullas, EXCEL qulay elektron jadvaldir. Jadvallarni jihozlash turli xil bo’ladi, formatlashda berilgan imkoniyatlar xuddi yaxshi matn prosessordek, shriftlarni o’zgartirish mumkin, rasm chizishni, qatorlar ajratishni, qatorli yoki alohida yacheykalardagi matnni rang bilan ko’pincha (agar sizda rangli printer bo’lsa) ramkali va chiziqli, oblastlarni ranglash, berilgan jadvallarda grafik va diagramalar ko’rish, jadvallarga rasmlar quya qilish va hokazolarni bajarish mumkin. EXCEL hujjatlari ,ya’ni qayta ishlash obyektlari bo’lib ixtiyoriy nomli ,.XLS kengaytmali fayl hisoblanadi. Bunday fayl ishchi kitob deb ataladi. MS Excel 2003 dasturida elektron jadval kompyuter xotirasida joylashgan 1 dan 16384 gacha raqamlangan satrlardan va lotin harflari A, B, ..., Z, AA , AB, ... deb raqamlangan 256 ta ustundan iborat edi. MS Excel 2007 dasturida esa 16,4 ming ustun va 1 mln.dan ortiq satr mavjud MS Excel 2013 va unyan yangi versiyalarida esa ustun va satrlar miqdori cheklanmagan. Ustun va satrlar kesishish joyida yacheyka (katak) joylashgan. Ixtiyoriy katakka boshlang’ich qiymatlar son yoki matn, shuningdek, ixtiyoriy axborotni hisoblash uchun formula kiritish mumkin. Ustun kengligi va satr balandligini o’zgartirish mumkin. MS Excel dasturida qo’llash mumkin bo’lgan asosiy imkoniyatlar: - katta hisoblash ishlarini talab qiluvchi masalalarni yechish; (hisobotlar yaratish, natijalarni tahlil qilish); - diagramma yaratish; - ro’yhatlari tashkil etish (murakkab tuzilishdagi ro’yhatlarni yaratish va foydalanish);

- boshqa turdagi ma’lumotlar bilan ishlash (har xil turdagi manbalardan ko’plab ma’lumotlarni import qilish); - rasmlar va sxemalarni yaratish (SmartArt shakl va obyektlari); - murakkab masalalarni bajarishni avtomatlashtirish (makroslar yordamida). Microsoft Excel 2013 jadval prosessori interfeysi Tasma (Lenta) . Excelni ochganingizda u tasma (lenta)ning Asosiy (Home, Главная ) menyusini ko’rsatadi. Tasmani kichiklashtirish va sozlashni o’rganamiz. Menyular. Tasmadagi menyular quyidagilar: Fayl (File, Файл ), Asosiy (Home, Главная ), Kiritish (Insert, Вставка ), Sahifa Tartibi (Page Layout, Разметка страницы ), Formulalar (Formulas, Формулы ), Ma’lumotlar (Data, Данные ), Ko’rib Chiqish (Review, Рецензирование ) va Ko’rinish (View, Вид ). Asosiy menyu Excelda eng ko’p ishlatiladigan buyruqlarni o’z ichiga olgan.

Izoh: Excel 2007 dagi Office tugmasini o’rniga Excel 2010 yoki undan keyingi versiyalarda Fayl menyu chiqadi. Tasmani kichraytirish Ekranda ko’proq joy hosil qilish uchun siz tasmani kichraytira olasiz. Tasmaning istalgan joyida o’ng tomonni bosing va Tasmani kichraytirish ( Свернуть ленту , Minimize the Ribbon)ni ustiga bosing (yoki CTRL + F1 ni bosing). Natija. Microsoft Excel doim eng ko’p ishlatilgan dasturlardan biri. Dunyo bo’yicha yuz millionlab odamlar Microsoft Exceldan foydalanadi. Excelning oldingi versiyasidan Windows uchun Excel 2019 gacha ishlatiladigan barcha xususiyatlar saqlanadi va ba'zi yangi xususiyatlar paydo bo'ladi.Bularga:

Yangi funksiyalar СЦЕП . Ushbu yangi xususiyat CLUTCHga o'xshaydi, ammo undan ham yaxshiroq. Birinchidan, uning nomi qisqartiriladi, bu uning ishlatilishini osonlashtiradi. Ikkinchidan, hujayra zikrlariga qo'shimcha ravishda, bu funktsiya shuningdek, intervalli murojaatlarni ham qo'llab-quvvatlaydi. ЕСЛИМН . Agar kompleks, ichki o'tgan vazifalarni kiritishdan charchagan bo'lsangiz? IFS funktsiyasi bu yechimdir. Ushbu funktsiya yordamida shartlar siz ko'rsatgan tartibda tekshiriladi. Natijalar uzatilganda natija qaytariladi. Agar shartlarning birortasi bajarilmasa, "Hammasini tekshirib ko'ring" variantini ham belgilashingiz mumkin. МАКСЕСЛИМН . Ushbu funktsiya belgilangan shartlarga mos keladigan eng katta raqamni qaytaradi. МИНЕСЛИМН Bu funktsiya MAXESLIga o'xshaydi, lekin belgilangan shartlarga mos keladigan eng katta sonni emas, balki eng katta sonini qaytaradi. ПЕРЕКЛЮЧ Bu funktsiya ifoda qiymatlari ro'yxatida (belgilangan tartibda) solishtiradi va mos keladigan birinchi mos keladigan natijani qaytaradi. Mos keladigan qiymatlar bo'lmasa, standart qiymat qaytariladi. ОБЪЕДИНИТЬ Bu funktsiya matnni bir nechta intervaldan birlashtiradi va har bir element foydalanuvchi tomonidan belgilangan ajratgichdan ajratiladi. Yangi diagrammalar: Xaritalar bilan xaritalar . Maydonlarni taqqoslash va geografik mintaqaga ko'ra toifalar ko'rsatish uchun xarita bilan grafik tuzishingiz mumkin.

Ma'lumotlarni geografik hududlar (masalan, davlatlar, hududlar yoki pochta indeksi) bo'lsa, foydalaning. Funnel jadvali Bu chartlari jarayonning turli bosqichlarida qiymatlarni ko'rsatadi. Misol uchun, bu jadvaldan foydalanib, savdo kanalining har bir bosqichida potentsial xaridorlarning sonini ko'rsatishingiz mumkin. Odatda, qadriyatlar asta-sekin kamayadi, shuning uchun diagramma chiziqlari ko'rinishiga o'xshash bo'ladi. Rivojlangan grafika: SVG formati . Hujjatlaringizni, varaqlarni va prezentatsiyalarni SVG formatida tasvirlar qo'shish orqali filtrlarni qo'llash orqali yanada ajoyib qiladi. SVG piktogramlarini shakllarga aylantirish.Har qanday SVG tasvirni yoki belgini Office shakliga aylantirib, rangi, o'lchami yoki tuzilishi o'zgartirilsin.

3D modellarni joylashtirish va ularni har tomondan ko'riish. Uch o'lchamli modellar yordamida prezentatsiyalarni yanada yorqinroq va ta'sirli qilish. Uch o'lchamli modellar osongina joylashtiriladi va 360 gradusga aylanadi. Yuqori va kichik harf formatlash buyruqlariga tez kirish. Yuqori va pastki formatdagi buyruqlar buyumlarini lentaga yoki tezkor kirish asboblar paneliga qo'shib saqlang. Yangi qo'l yozuvi effektlari. Qalam va qo'l yozuvi uchun "metall" effektlar bilan fikringizni bildiring ("Rainbow", "Galaxy", "Lava", "Ocean", "Gold", "Silver" va boshqalar).

PowerPoint dasturi va uning imkoniyatlari Bu dastur turli hil grafik ko’rinishdagi axborotlar bilan, video multimediya fayillari bilan ishlash imkoniyatini beradi. Aynan shu dastur orqali biz ofis dasturlarining boshqalarida uchramaydigan imkoniyatlarga ega bo’lamiz. Power Point dadasturi rasm va multimediya fayllari bilan ishlash imkoniyatidan tashqari ularni namoyish etishda ham katta imkoniyatlarga ega. Power Point 2013 dasturini ishga tushirish uchun huddi boshqa ofis dasturlari singari Windows muhitida « Пуск » menyusidan foydalaniladi. Bundan tashqari ish stolining bo’sh joyida sichqoncha o’ng tugmasi bir marta bosiladi. Hosil bo’l gan menyudan « Создат » Power Point bo’limi tanlanadi. Natijada Power Point 2013 ning sarlavha eskisini tanlash oynasi hosil bo’ladi. U boshqa oldingi ofis dasturlaridan farqli ravishda quydagicha ko’rinishda bo’ladi. Hosil bo’lgan oynaning chap tomoniga e’tibor bering bu yerda dastlab yuqorida dastur nomi va foydalanuvchi joriy holatgacha foydalangan hujjatlar ro’yhati joylashadi. Oynaning asosiy qismida esa Power Point dasturining foydalanuvchiga takil etayotgan hujjat yaratiladigan dizaynlar eskizlari namoyon bo’lgan. Bulardan foydalanuvchi o’ziga maqul bo’lgan dizaynni tanlaydi va natijada Power Point dasturining quydagi ishchi sohasi namoyon bo’ladi.

Endi asosiy oynadagi elementlar bilan tanishamiz. Oynaning eng yuqori qismida dasturning nomi, joriy oyna raqami va oynani tartibga solib turish elemantlari joylashadi. Asosiy menyu bu 9ta funksiyadan iborat menyulardan iborat. Asosiy manyuning yordamida foydalanuvchi menyu yordamida bajariladigan barcha funksiyalarni amalga oshirish mumkin. Ishch oynasi asosan ikki qisimdan iborat bo’ladi. Oynaning chap tomoni bu ishlanayotgan taqdimot strukturalarining nomayon bo’lishini ko’rish mumkin. O’ng tomonida esa yaratilayotgan taqdimotning joriy slaydi joylashadi. Taqdimot sozlamalarini foydalanuvchi o’ziga moslash uchun turli imkoniyatlarga ega buning uchun foydalanuvchi buyruqlar bo’limidan показ слайдов bo’limi tanlanadi. Hosil bo’lgan menyudan ( настройка показ слайдов ) slaydlar sozlamalari bo’limi tanlanadi. Endi esa dasturning asosiy imkoniyati bo’lmish taqdimot yaratish bilan tanishsak. Taqdimot yaratishning asosida albatta slaydlardan foydalaniladi. Ular tekst, grafik, ovozli va video malumot ko’rinishida bo’lishi mumkin. Yangi taqdimot yaratish uchun quyidagi amallar ketma ketligi bajariladi

Menyuda dasturning kerakli eskisi tanlanadi va natijada uning maketini tanlash muloqot oynasi ochiladi. Bu oynaning chetlaridagi o’tkazish tugmalari yordamida keyingi yoki oldingi maketlarni ko’rish imkoniyati bor. Maketnng pastki qismi strelkalari esa maket holatini tanlaydi va o’zgartiradi. Misol uchun yuqoridagi maketning bir nechta shakli ham mavjud.

Maketning rasmli ko’rinishlari ham mavjud bo’lib ular foydalanuvchi hoxishiga ko’ra almashtirilishi mumkin Natijada ishchi sohada tanlangan maket hosil bo’ladi. Foydalanuvchi bu buyruqni klaviaturadan “Ctrl+N” kombinatsiyasi orqali ham hosil qilishi mumkin. Slaydlar bilan turli amallarni bajarish mumkin. Yaratilayotgan taqdimot strukturalarini o’zgartirish unga yangi slayd qo’shish va mavjud slaydlarni olib tahlash imkoniyatlari ham mavjud. Bu amallarni quydagicha bajaramiz. Taqdimot strukturasini o’zgartirish uchun uning joylashuv o’rniga sichqoncha ko`rsatgichi olib boriladi va chap tugmasi bir marta bosilib turgan holda struktura ichidagi o’zgartirishimiz kerak bo’lgan joyga olib boriladi, kerakli joyga olib kelgach tugmacha qo’yib yuboriladi, natijada ushbu slayd o’rni tanlangan joyga almashib joylashadi. Strukturalar qatoriga yangi slayd qo’shish va mavjudlarini olib tashlash quydagi tartibda amalga oshiriladi. Slayd qo’shish- sichqoncha kursori aynan slayd qo’shish kerak bo’lgan joyga olib boriladi va kerakli slayd ustida bir marta bosiladi natijada slayd joriylashadi. So`ngra sichqoncha o`ng tugmasi bir marta bosiladi va slayd hosil qilish buyrug’i tanlanadi. Bundan tashqari slaydni « Вставка » bo’limi yordamida ham qo’shish mumkin. Kerakli eskiz tanlangach ekranda quydagi ko’rinish hosil bo’ladi.

Kerakli tekst tanlanadi. So’ngra u slaydda aks etadi. Huddi shunday tarzda slaydlarga diogrammalar joylashtirish ha amalga oshiriladi. Endi esa e’tiboringizni taqdimot ko’rinish va chiqishlari, animasiyalar joylashtirishga qaratsak. Buning uchun joriy slayd tanlanadi va menyular satridan анимация bo’limi tanlanadi. Natijada oynada ushbu bo’limning menyulari paydo bo’ladi. Slayddagi effect berilishi kerak bo’lgan saxifa tanlanadi va belgilab olinadi, natijada “animatsiya” bo’limi faollashadi. Siz undan kerakli animatsiyani tanlab joylashtirish mumkin. Bularga qo’shimcha ravishda har bir effect turiga qo’shimcha effektlar kiritish ham mumkin Kompyuterning grafik imkoniyatlari va ularning turlari Operatsion tizimning barcha grafik obyektlari, shuningdek boshqa barcha tasvirlar qandaydir yo’l bilan kompyuterda hosil qilinishi yoki unga kiritilishi kerak. Grafik tasvirlarni kompyuterga kiritish uchun mahsus tashqi (atrof) qurilmalari ishlatiladi. Axborotni grafik shaklda ishlab chiqish, taqdim etish, ularga ishlov berish, shuningdek grafik obyektlar va fayllarda bo’lgan nografik obyektlar o’rtasida bog’lanish o’rnatishni informatikada kompyuter grafikasi deb atash qabul qilingan. Kompyuter grafikasi uch turga bo’linadi: rastrli grafika, vektorli grafika va fraktal grafika. Ular o’rtasidagi asosiy farq nurni displey ekrandan o’tish

usulidan iborat. Eslab qoluvchi elektron-nurli trubka (ENT)larga ega vektorli qurilmalarda nur berilgan trayektoriya bo’ylab bir marta chopib o’tadi, uning izi esa ekranda keyingi bo’yruq berilgungacha saqlanib qoladi. Demak vektorli grafikaning asosiy elementi- chiziqdir. Vektorli grafika bilan ishlovchi dasturiy vositalar birinchi novbatda tasvirlarni yaratishga mo’ljallangan. Bunday vositalar reklama agentliklarida, dizaynerlik byurolarida va nashriyotlarda qo’llaniladi. Rastrli qurilmalarda esa tasvir ularni tashkil etuvchi nuqtalar majmuasidan vujudga keladi. Bu nuqtalar piksellar (pixels) deb ataladi. Rastr – bu ekranning butun maydonini qoplovchi piksellar matritsasidir. Demak rastli grafikaning asosiy elementi nuqtadan iborat. Rastrli grafika vositalari bilan tayyorlangan tasvirlar kompyuter dasturlarli yordamida kamdan-kam holdagina yaratiladi. Ko’pincha ushbu maqsadda rassom tayyorlagan tasvirlar yoki rasmlar skanerlanadi. Rastrli tasvirlar bilan ishlashga mo’ljallangan ko’pgina grafik muharrirlar asosan tasvirlarga ishlov berishga mo’ljallangan. Internet tizimida ko’proq rastrli tasvirlar qullannilmoqda. Fraktal badiy kompozitsiyani yaratish - bu tasvirni chizish yoki jihozlash emas, balki uni dasturlashdir, ya’ni bunda tasvirlar formulalar yordamida quriladi. Fraktal grafika odatda o’yin dasturlarida qo’llaniladi. Har qanday hajmdagi axborotlar inson tomonidan uning ko’rish kanallari orqali qabul qilinganda yaxshi o’zlashtiriladi, masalan, bolalikdagi rasmli kitoblaringiz sizga ko’proq yoqqan. Kata hajmdagi axborotlarni ba’zan boshqa shaklda qabul qilish qiyinroq. Masalan biror kompaniyaning kunlar bo’yicha bir yillik aksiyalarining kursi ko’rsatilgan jadvalni grafik asosda tuzilgan bo’lsin. Bunda kursning bir yoqlama o’zgarish grafigi darhol ko’rinadi, lekin ularni jadvaldan anglash uchun vaqt va malaka tlab qilinadi. Shuning uchun grafik ma’lumotlarning ulushi har qanday turdagi kasb bilan bog’liq faoliyatda qat’iy o’smoqda.

Photoshop dasturi va unda ishlash. Adobe Photoshop 7. 0 Programmasi bilan tanishuv Programmani ishga tushirish: WINDOWS XP, 7, 8 ,8.1 ,10 operatsion sistemasida Start ( пуск ) tugmasiga bosing Панель задач bo`limida joylashgan Programs ( программы ) bo`limiga kiring so`ngra Adobe Photoshop 7.0 ichidagi Adobe Photoshop 7.0 elementi ustiga sichqoncha bilan bosing. Adobe Photoshop 7 programmasi mavsum programmalar orasida superxit prduktga aylandi. Uni utiga bu programmaning xar bir soniuzida yanigi elementlarni mujassamlantirgan. Bu uzgarishlar Photoshop 07 versiyasida xam kuzatiladi. Ishlab chikaruvchilar bu programmadagi bir kator kamchiliklarni bartiraf kilishdi, bularga WINDOWS i Mac OS X. Kismida, Photoshop 7 nixoyat virtual xotira sistemasini ishlaishni urgandi, natijada Operativ xotiraning bir kancha kismi tejab kolindi. Bu tejmkorlik kata xajimga ega bulgantasvirlar Bilan ishlaganda seziladi. Shuningdek operatsion sistemani osilib koshishi kamaydi. Xozirda Photoshop boshqa bir qancha daturlar Bilan bir vaqtda yaxshi ishlashi mumkun. Photoshop 7 ekran ko`rinishi. Rasmda Photoshop programmasida ishlash payti ko`rsatilgan . tugmasi bosib boshkaruv menyusi ishga tushiriladi. U uzida quydagi buyruqlar (komanda)larni

mujassamlashtirgan: Restore (Qayta tiklash(Vosstanovit)), Move (Siljitish(Peremestit)), Size (Ulchami(Razmer)), Minimize (Pastga tushirish(Svernut)), Maximize (Ochish(Razvernut)) va Close (Yopmsh(Zakrit)). (7) tugmasi yordamida xujjatni boshkarish menyusi ishga tushiriladi. Asosiy menyuda quydagicha komandalar mavjud: Restore (Vosstanovit), Move (Peremestit), Size (Razmer), Minimize (Svernut), Maximize (Razvernut), Close (Zakrit) va Next (Keyngi(Sleduyushiy)). Photoshop va Imageready programmalariga tasvirni tez ko`rib chiqish moduli kiritilgan. Oldin esa bu ishni amalga oshirish uchun tashki programma(utilit)lar ishlatilardi masalan ACDSee yoki ThumbsPlus. (PDA) cho`ntak kompyuterlari uchun rasimni importi va eksporti WBMP formatli filtrlari kiritilgan. Kompyuterning ishlash chegarasi doirasida avtomatik tarzda rasmning sifatini buzmagan xolda moslashuv(optimizatsiya)ni bajaradi. Photoshop 7 programmasiga gurux(gruppovoy) bulib ishlash uchun qo`shimcha imkoniyatlar kiritildi. Bu bir kompyuterda turli foydalanuchilar tominidan Adobe programmasida ishlash imkoniyatini beradigan AfterCast kengaytkich kushildi. Agar bir foydalanuvchi tasvirga uzgartirish kiritsa bir vaktni uzida xama foydalanuvchilar kuzata oladi. Ammo AfterCast sozlash(nastroyka)ni fakat administrator boshkara oladi, lekin bu uz uy kompyuterlarida Photoshop programmasida ishlovchi foydalanuvchilar bu muammoga duch kelmaydilar. Biz yukorida fakatgina Photoshop 7ni asosiy imkoniyatlarini sanab chikdik. Asboblar paneli (panel instrumentov) Ekranda turgan programma asboblarini ishga tushirish uchun sichkoncha Bilan uniustiga bosing va ekranda kuriniyotgan piktogrammani ustiga bosing. Bir xil piktogrammalar yonida kichik kursatkich(strelochka)lar mavjud. Agar uni ustiga bosilsa tasvirga tugri keluvchi oyna (vsplivayushaya palitra)lar kursatiladi, u

erdan siz kerakli asboblarni tanlashingiz mumkin. Xaar bir asbob uchun uzining ulcham(parametr)lari ekran teppasida joylashgan opsiyalar panelida mavjuddir (masalan, rejim smeshivaniya, znachenie neprozrachnosti). Asboblar panelida paydo buluvchi maslaxat( podskazka) oynasi Eslatma: Edit > Preferences > Display& Cursors (Pravka > Ustanovki > Otobrajenie&kursori) oynasida kursor va asboblarpiktogrammalari kurinishlarini sozlash mumkun. Opsiyalar paneli (Panel optsiy) Opsiyalar paneli xar bir asbobning parametorlarini sozlash uchun ishlariladi (masalan, shaffoflik darajasi yoki tasvirni aralashtirish rijimini) -1. 3 rasm. Opsiyalar panelining ung tomonida maxsus ranglarni saklovchi bulim mavjuddir. Parametrolarni kursatilishi qaysi rasmni tanlanganiga bog’liq (1. 3-1. 8 rasm). Foydalanuvchi tomonidan kiritilgan tasvir kurinishi boshka uzgartirishlar kiritilguncha saklanadi. Palitra va opsiyalar panelini xam ekranni istalgan joyga siljitish mumkin. Brush asbobi uchun opsiyalar paneli Rectangular Marqueyeasbobi uchun opsiyalar paneli Gradient asbobi uchun opsiyalar paneli Repasbobi uchun opsiyalar paneli Rectangle asbobi uchun opsiyalar paneli

Tureasbobi uchun opsiyalar paneli Eslatma: Edit > Preferences > Display& Cursors (Pravka > Ustanovki > Otobrajenie&kursori) oynasida kursor va asboblar panelidagi asbob piktogrammasini tanlashingiz mumkun. NaOpsiyalar panelining ung tomonida aktiv asbob piktogrammasi kursatilgan. Agar piktogramma yonidagistrelka ustiga bosilsa, kurinmay turgan menyu ochiladi, unda boshka kerakli bulgan asbobni tanlash mumkun. Bu jadvalga uzgartirishlar kiritish mumkun yani kam ishlatilayotgan asboblarni olib tashlab urniga kerakli bulgan asboblarni joylash mumkun. Xaar biropsiyalar paneliga kiritilgan uzgartirishlar avtomatik tarzda saklanib kolinadi. Tugmalarni kayta tiklash va joylashtirish uchun paydo buluvchi paneldan amalga oshiriladi. Paydo buluvchi yordamchi maslaxatlar (vsplivayushie podskazki) Istalgan piktogramma ustiga sichkonchani bosmasdan olib boring shunda siz ishlatmoksi bulgan asbobning nomi va uni klaviatura orkali ishga tushiradigan tugmachalar kursatiladi. Shu Bilan bir katorda ishlatilayotgan opsiyalar oynasi va uning vazifasi xaqida kiskacha malumot olish mumkin (1. 9 rasm). Edit > Preferences > General (Pravka > Ustanovki > Obshie) oynasidagi yordamchi maslaxtlar oynasini ishlatish uchun Show Tool Tips oynasi ustiga bayrokchani urnating (Pokazivat vsplivayushie podskazki) Opsiyalar panelidagi yordamchi maslaxatlar Programmaning barcha komandalari uchun Asosiy menyu (Glavnoe menyu) mavjuddir: Asosiy menyu buyruqlari File (Fayl) menyusi kuydagi xolatlarda ishlatiladi: yaratish(sozdat), ochish(otkrit), joylashtirish(razmestit), yopish(zakrit), saklash(soxranit), skanirlash(otskanirovat), import va eksport, kogozga chikarish(napechatat izobrajenie), Faylni tarmok orkali uzatish(peredat fayl po seti), bir nechta

opsiyalarni avtomatlashtirish uchun va albatta Photoshop dasturidan chikish uchun. Edit (Pravka) menyusida, tasvirni redaktirlash yani sozlash uchun komandalar: nusxalash(kopirovaniya), uzgartirish(transformatsii), joylashtirish va tasvir ranglarini tusini va muykalam kalinligi va turini tanlash mumkin. Mode (Rejim) menyuosi orkali Image (Izobrajenie) menyusi, tasvir sakkiz turdagitasvir urinishlarini tanlash mumkin. Layer (Sloy) menyusida joylashgan komandalar, bir necha katlamlardan joylashgan tasvir ustidagi amallar yani: katlamlar aro boglanishni katlamlar ketma ketligini va katlamlarni umumiy katlamga birlashtirish imkoniyatini beradi. Select (Videlit) menyusida joylashgan komandalar – kerakli katlamlarni tanlashda ishlatiladi. Filter (Filtr) menyusi uzida tasvirlarni birlashtirish va umumiy xolga keltirish uchun kerakli bulgan filtiri mavjuddir. View (Vid)menyusidagi komandalar, ekrandagi tasvirni kurinishlarini nazorat kiladi. Window (Okno) menyusi komandalari, zkrandagi boshka tasvirlarni aks ettiradi va ulardan kerakli bulgan paytda foydalanish imkonini beradi. Help (Pomosh) menyusidagi komandalar foydalanuvchi uchun kerakli bulgan maslaxatlar orkali kumak va xozirda bajarish mumkun bulgan imkoniyatlar bilan tanishtiradi xamda Photoshop muxtoriy saytiga murojat kilsh imkoniyatini beradi. Istalgan tasvirni xoxlagan paytda uzgartirishlar kiritish imkonini va 12 turdagi Photoshop kengaytma(format)larida saklash imkonini beradi. Ammo odatta asosiy kuydagi Photoshop formatlari ishlatilad: TIFF, GIF, JPEG, EPS. Photoshop programmasida kupgina operatsiyalar asasan politralar orkali bajariladi. Ekranda kup joy egalamasligi uchun politralar uzaro guruxlarga biriktirilgan: Navigator/Info (Boshkaruv/Informatsiya), Color/Swatches/ Styles (Rang/Namuna/Uslublar), History/Actions/Tool Presets (Tarixi/Xarakatlar/ Asboblar tanlash), Layers/Channels/Paths (Katlamlar/Kanallar/Konturlar) i Character/Paragraph (Shrift/Abzats).

Palitralar (palitri) Photoshop programmasida kup operatsiyalar palitralar orkali bajariladi ularni uzaro aralashtirish xam mumkun. Istalgan palitrani ochish uchun esa Window (Okno) menyu komandasidan amalga oshiriladi. Belgilangan palitra boshkashu gkrug’a kiruvchi politralardan eng yukrida avtomatik tarizda joylashadi. Photoshop progrpmmasidan chiqish: WINDOWSOperatsion dasturida bu dastur oynasini yopish uchun File > Exit (Fayl > Vixod)menyusidan kursatilgan komandani tanlang yoki (Ctrl+Q) tugmalar kombinatsiyasini bosing

Foydalanilgan adabiyotlar 1. DUET-Development of Uzbekistan English Teachers*- 2- том . CD ва DVD materiallari, Toshkent.: 2008. 2. Michael McCarthy “English Vocabulary in use”. Cambridge University Press, 1999, Presented by British Council. 3. Wayne Wolf. Computers as Components, Second Edition: Principles of Embedded Computing System Design 2rd Edition, Morgan Kaufmann, USA, 2008 4. Systems Thinking: Managing Chaos and Complexity, Jamshid Gharajedaghi, Butterworth Heinemann, Oxford, 1999. 5. Michael Henderson, Geoff Romeo. Teaching and Digital Technologies Cambridge University Press 2015 6. Christian Borowski, Marius Dehé, Felix Hühnlein, Ira Diethelm. Kinder auf dem Weg zur Informatik: Wie funktioniert das Internet? In Michael Weigend, Marco Thomas, Frank Otte: Informatik mit Kopf, Herz und Hand. Münster (ZfL-Verlag) 2011. Ð. 244–253. 7. Elke Frey, Peter Hubwieser, Ferdinand Winhard. Informatik – Ausgabe für Bayern und NordrheinWestfalen: Informatik 1/Schülerbuch Klasse 6 und 7: Objekte, Strukturen, Algorithmen. Eine Einführung in die Grundlagen der Informatik. Klett 2004.

Похожие

Dasturiy ta’minot o’rnatilishini amaliy tasvirlash

Amaliy dasturlar paketi va ularning kasbiy sohalarda qo’llanilishi

Shaxsiy kompyuterlarning dasturiy ta’minoti. Dasturiy ta’minotning tasniflanishi. Amaliy dasturlar ta’minoti

Tarmoq operatsion tizimi. Amaliy dasturiy ta’minot (ADT). Umumiy maqsadli ta’minot. Ofis ADT

Kompyuterning amaliy dasturiy ta’minoti