Ахборот хавфсизлиги инцидентларини тергов этиш. Ахборот хавфсизлиги инцидентлари даллиларини сақлаш - Информатика и ИТ - Рефераты

Ахборот хавфсизлиги инцидентларини тергов этиш. Ахборот хавфсизлиги инцидентлари даллиларини сақлаш

Загружено в:

04.03.2024

Скачано:

0

Размер:

114.5 KB

Ахборот хавфсизлиги инцидентларини тергов этиш. Ахборот хавфсизлиги инцидентлари даллиларини сақлаш Режа: 1. Ахборот хавфсизлиги инциденти тергови тушунчаси ва содир этганлик учун жавобгарликлар 2. Ахборот хавфсизлиги инцидентларини тергов қилиш жараёнидаги қаршиликлар 3. Инцидент содир бўлган жойни кўздан кечириш ва даллиларини тўплаш ҳамда сақлаш

Ахборот хавфсизлиги инциденти тергови тушунчаси ва содир этганлик учун жавобгарликлар Ҳозирги кунда компьютер технологияларининг тарқалиши одатий ҳолга айланиб, бугун бирор-бир корхона ёки ташкилот фаолиятини компьютер воситаларисиз тасаввур қилиш қийин. Улар янги ва янги фаолият доираларига жорий қилинмоқда, улар зиммасига янада аҳамияти, жиддийроқ бўлган масалалар юклатилмоқда. Аммо дунё миқёсида тобора кенгайиб бораётган илмий-техникавий ривожланиш жараёнлари билан бир қаторда, илгари мавжуд бўлмаган жиноятларнинг турлари, шакллари ва кўринишлари юзага келмоқда, яъни ахборот технологиялари соҳаси билан боғлиқ жиноятлар вужудга келиб, уларнинг сони ҳам, тури ҳам ортиб бормоқда. Ушбу ҳолат, ўз навбатида, қонун чиқарувчидан кечиктириб бўлмайдиган чоралар кўришни талаб қилди. Бинобарин, бу борада мамлакатимизда кўпгина ишлар бажарилди ва ахборот тизимлари соҳасидаги жиноятчиликнинг олдини олиш ва унга қарши кураш фаолиятини тартибга солувчи бир қатор норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди. Ўзбекистон Республикасининг «Ахборот олиш кафолатлари ва эркинлиги тўғрисида» ги, «Ахборот эркинлиги принциплари ва кафолатлари тўғрисида»ги, «Ахборотлаштириш тўғрисида»ги қонунлари, Вазирлар Маҳкамасининг «Электрон рақамли имзодан фойдаланиш соҳасида норматив- ҳуқуқий базани такомиллаштириш тўғрисида»ги қарори 5 ва бошқалар шулар жумласидандир. Ўзбекистон Республикасининг 2007 йил 25 декабрдаги қонуни билан илк бор миллий жиноят қонунчилигимиз, яъни Жиноят кодекси Махсус қисми XX-бобида ахборот технологиялари соҳасидаги ижтимоий хавфли қилмишлар учун жиноий жавобгарликни назарда тутувчи жиноий-ҳуқуқий нормалар киритилди. Жиноий жазо назарда тутилган нормаларга: • ахборотлаштириш қоидаларини бузиш (278 1 -м); • компьютер ахборотидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш (278 2 -м); компьютер тизимидан қонунга хилоф равишда (рухсатсиз) фойдаланиш учун махсус воситаларни ўтказиш мақсадини кўзлаб тайёрлаш ёхуд

ўтказиш ва тарқатиш (278 3 -м); • компьютер ахборотини модификациялаштириш (278 4 -м); • компьютер саботажи (278 5 -м); зарар келтирувчи дастурларни яратиш, ишлатиш ёки тарқатиш (278 6 -м) киради. Шундай қилиб, ахборот технологиялари соҳасидаги муносабатлар жиноий- ҳуқуқий ҳимояга эга бўлиб, бунинг оқибатида ёпиқ (конфиденциал) ахборотлар жиноятнинг янги объекти сифатида шаклланди. Ушбу жиноятларни ўзига хослигини инобатга олган ҳолда тергов қилиш методикасини ишлаб чиқиш - бугунги кунда долзарб муаммолардан бири бўлиб турибди. Жиноят процессида кўздан кечириш тергов ҳаракати энг муҳим ва жиноят бўйича энг кўп ахборот тўплай олиш имконини берадиган тергов ҳаракатларидан бири ҳисобланади. Бундан ташқари, тергов ҳаракатига ахборот технологиялари соҳасидаги мутахассисни жалб қилиш имкони бўлмаганида инцидент жойида терговчининг алоҳида эътибор бериши лозим бўлган ҳолатлар ва тергов- тезкор гуруҳи раҳбари сифатида амалга ошириши лозим бўлган вазифалари ёритилган. Ахборот хавфсизлиги инцидентларини тергов қилиш жараёнидаги қаршиликлар Ахборот хавфсизлиги инцидентларини тергов қилиш даражасида бузғунчи томонидан қаршиликларга учраш мумкин. Бундай ҳаракат бир томонлама йўналтирилган ёки умумий бўлиши мумкин

расм. Компьютер криминалистикаси Умумий қарши ҳаракатлар. Умумий қарши харакатлар кимгадир ёки нимагадир йўналтирилмаган бўлиб кўпчилик ҳолларда икки хил вазифани бажарувчи ресурслардан фойдаланилади (мисол, файл тизими шифрлашини яратувчи дастурлар ёки тармоқ трафигини шифрловчи дастурлар). Ушбу қарши ҳаракатнинг асосий мақсади маълумотларни шифрлаш, йўқ қилиш ёки яшириш йўллари билан криминалистик тадқиқотлардан ҳимоя қилишдир. Йўналтирилган қарши ҳаракат ёки криминалистик ҳаракатни алдаш, ушбу ҳаракатнинг асосий йўналишларидан бири ҳисобланади. Ушбу турнинг асосий мақсади: криминалистик изланишлардан маълумотларни сақлаш, криминалистик усуллар ишончсизлигини кўрсатишдир. Ушбу ҳаракатнинг бошқа турида криминалистик текширув олиб бораётган ташкилот тармоғига рухсатсиз кириб маълумотларга ўзгартириш киритишдан иборат ҳисобланади (бунинг учун дастурлар ва қурилмаларнинг заиф қисмларидан фойдаланилади). Энг кўп тарқалган усуллардан бири бу умумий қаршилик ҳаракатлари ҳисобланади. Мақсадга йўналтирилган қарши ҳаракатлар кам ўрганилган бўлим ҳисобланади. Қаршилик ҳаракатларининг умумий усуллари. Энг кўп тарқалган қаршилик ҳаракатларидан бири бу- маълумотларни ҳимоялаш бу-шифралаш, стенографик яшириш, қайта ёзиш ёки ўчириб ташлаш ҳисобланади.

Шу билан бирга ҳозирги кунда криминалистик изланишларда мумкин бўлган маълумотларни йўқ қилишга қаратилган усуллар ҳам кўпдир. Бундай дастурлар оператив хотирада ишлайди. Бундай усуллар ва дастурлар кўп ҳолларда шахсий маълумотларни конфиденциал(махфий) сақлаш учун ёки сўз эркинлигини сақлаб қолиш учун ишлатилади. Юқорида санаб ўтилган усуллар қўлланилиши кибержиноятни очиш учун катта тўсиқ ҳисобланади, аммо бир қанча криминалистик усуллар мавжудки улар шундай ҳимояланган маълумотларни топиш ва очиш учун мўжалланган ҳисобланади. Инцидентларни терговга қарши мақсадга йўналтирилган усуллар. Мақсадга йўналтирилган усуллар криминалистик қийматга эга бўлган маълумотларни аниқлаш ва уларни йўқ қилишдан иборат ҳисобланади. Криминалистик терговни аниқлаш эса бир қанча усуллардан фойдаланган ҳолда амалга оширилиши мумкин: тармоқ воситаларини ишлаш аломатларини қидириш мақсадида тармоқ трафигини таҳлили, ишлаётган дастурлар таҳлили ва ҳ.к. Бир томонлама йўналтирилган ҳаракатлар. Маълумотларни йўқ қилиш, яшириш ёки ўзгартириб қўйиш мантиқий бомбалардан ёки криминалистик дастурларга қарши эксплоитлардан фойдаланишлар орқали амалга оширилади (бундай воситалар дастур хатоликларидан фойдаланиши мумкин). Йўналтирилган қаршилик кўрсатиш асосан криминалистиканинг қуйидаги заиф жойларига ҳужум қилиши мумкин: 1. Усул. 2. Восита. 3. Ҳаракат. Усул - компьютер маълумотларини ўрганиб чиқиш учун умумий усуллар. Масалан: криминалистик операцион тизим юкланиши, у ўз навбатида нусхалашдан ҳимояланмаган тарзда ишга туширилади, кейинчалик керакли файллардан нусха олиш учун ҳам ишлатилади.

Восита – дастур ёки қурилма ҳисобланиб, криминалистик изланишларнинг маълум даражасида фойдаланилади. Мисол: Криминалистик Live CD grml . Ҳаракат - маълум бир даражадаги мақсадга йўналтирилган ҳаракатлар кетма кетлигидир. Масалан: файлларни нусхалаш учун дастур ишга туширилиши (натижа: дискда мавжуд бўлган файллар нусхаланиши) файлларни индекслаш учун дастурни ишга тушириш (натижа керакли файлни калит сўзлар ёрдамида тездо топиб олиш). Юқорида келтирилган заиф нуқталарга қарши қуйидаги ҳаракатларни келтиришимиз мумкин: 1. Карши ҳаракат қурилмада махсус файллар яратиш орқали: 2. криминалистик изланиш аниқланса дархол файлни алмаштириб қўйиш. 3. Дастурий воситалар ёрдамида қаршилик кўрсатиш. 4. Криминалистик изланиш олиб борилгани ҳақида факт маълум бўлгач криминалистик ишлаётган дастурлар турларини аниқлаш. Аппарат (ёрлиқлар). Кўпчилик криминалистик ҳаракатларга қарши қўллаш мумкин бўлган усуллардан бири аппарат ёрлиқлар ҳисобланади. Маласан, криминалистик изланишлар олиб борилиши аниқлангандан сўнг файлга ўзгартиришлар киритиш ёки йўқ қилиш бу аппарат ичига киритилган ёрлиқ ҳисобланади. Бундай услуб билан Live CD ёки дастурий модуллардан қутилиш учун фойдаланиш мумкин. Бошқа мисол эса маълумотларни аппаратли йўқ қилиш ҳисобланади. Бунда кутилмаган тарзда маълумот сақлаш қурилмасини очишга уринишдир. Бундай ҳолатларда батарея ишга тушади ва узоқ вақт давомида кучли ток билан таъсир ўтказади. Дастурий (ёрлиқлар). Яқин кунларгача дастурий ёрлиқлар фақатгина баъзи ҳолларда ўзини яхши кўрсата олар эди. Масалан Live CD диcкка ёзишдан ҳимояланмаган ҳолда компьютерни ишга тушириши мумкин. Хозирги кунда эса улар маълум бир криминалистик изланишларга ҳам қарши тура оладиган дастурий восита сифатида фойдаланилмоқда.

Инцидент содир бўлган жойни кўздан кечириш ва даллиларини тўплаш ҳамда сақлаш Ахборот технологиялари соҳасидаги жиноятлар бўйича ўтказиладиган инцидент содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов ҳаракати энг муҳим ва жиноят бўйича энг кўп ахборот тўплаш имконини берадиган тергов ҳаракатларидан бири ҳисобланади. Ушбу тергов ҳаракати бир қатор муҳим шароитларни, жумладан: • ўрганилаётган инцидентни асосий хусусияти, унда жиноят таркиби мавжудлиги; • жиноятнинг содир этилган жойи ва вақти; жиноятда иштирок этганларнинг ҳаракатлари нимадан иборат бўлганлиги; • мақсадлар ва мотивлар; инцидент содир бўлган жойда қандай предметлар ёки нарсалар қолдириб кетилганлиги; • жиноят содир этган шахслар қандай қилиб инцидент содир бўлган жойга кириб чиққанлиги, у ерда қанча вақт бўлганлиги; • тажовуз предметига етиб бориш ва у билан ноқонуний ҳаракатлар содир этиш учун қандай техника воситалари ва ҳужжатлардан фойдаланилганлиги; • реал воқеаларни яшириш учун қандай ҳаракатлар амалга оширилганлиги; • салбий оқибатлар ва уларнинг излари юзага келишини қаердан излаш лозимлиги; • салбий натижаларни юзага келишига нима сабаб бўлганлиги ва бошқаларни аниқлаш имконини беради. Шуни таъкидлаш жоизки, «инцидент содир бўлган жой» ва «жиноят жойи» бир хил бўлмаслиги мумкин. Жиноий ҳаракат бир жойда, масофадан компьютер тармоқлари орқали содир қилинган бўлиши мумкин, унинг оқибатлари эса бошқа жойда юзага келади. Аниқ тергов вазиятга қараб тергов-тезкор гуруҳи таркибига қуйидаги ходимлар киради: - ахборот соҳасидаги жиноятларни тергов қилишга ихтисослашган терговчи (тергов-тезкор гуруҳи раҳбари);

- ахборот технологиялари соҳасидаги жиноятларга қарши кураш бўлими ходими; - жиноят содир бўлган ҳудудга бириктирилган тезкор ходим; - ушбу турдаги жиноятларнинг изларини топиш, тадқиқ қилиш, қайд этиш ва олиш соҳасидаги маълум билимга эга бўлган криминалист- мутахассис; - тергов ҳаракати жараёнида кўздан кечирилиши лозим бўлган ҳисоблаш техника воситаси бўйича мутахассис; - жиноят излари топилганда ўтказилган технологик жараён ҳақида етарли билимларга эга бўлган мутахассис; - жиноят таъсирига дуч келган рақамли ахборот (унинг рақамли ахборот ташувчиси ёки ҳисоблаш техника воситаси) учун моддий жавобгар шахс; - аризачи ёки жабрланувчи. Юқорида кўрсатилган тергов-тезкор гуруҳи аъзолари терговчига атроф муҳитни ўрганиш ва қайд этиш; далилларни топиш, қайд этиш, олиш ва сақлаш; инцидент содир бўлган жойда керакли далилларни дастлабки тадқиқ этиш; келгуси тадқиқотлар учун керак бўладиган объектларни ажратиб олиш; жиноят содир бўлишига имкон берган шароитларни аниқлаш; баённомада ўзига хос бўлган изларни ёритиб бериш; тергов ҳаракати жараёнида техник воситаларни ишлатиш; режа, чизмалар ва схемалар тузиш; жиноятчиларни, гувоҳларни ва жабрланувчини қидиришда самарали йўналиш танлаш ва ҳоказоларда ёрдам кўрсатади. Мазкур тергов ҳаракати олдиндан тайёрланиб, батафсил режалаштирган бўлиши керак. Дастлаб қуйидаги ишларни амалга ошириш мақсадга мувофиқ: - вужудга келган тергов вазиятидан келиб чиққан ҳолда тергов ҳаракатида иштирок этувчи шахсларни аниқлаш; - ҳар бир тергов-тезкор гуруҳи аъзосига мақсадлар ва ҳаракатлар кетма- кетлигини аниқ ва равон белгилаб бериш; - тегишли мутахассисларни жалб қилиш ва уларга керак бўладиган техник воситаларни олиб келишларини уқтириш (терговчи ва эксперт- криминалистнинг ихтиёрида бўлган техник воситалардан ташқари);

- тергов ҳаракатини бошлашдан олдин иштирокчиларга уларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини, қўйилган мақсадни, шунингдек инцидент содир бўлган жойда ҳаракатланишда ва махсу с моддалар билан ишлашда эҳтиёт чораларини тушунтириб ўтиш; - холисларни танлаб олиш, йўриқнома ўтказиш ҳамда ҳуқуқ ва мажбуриятларини тушунтириш. Холисларни танлашда компьютер ахбороти соҳасида етарли (ўртача шахсий компьютер фойдаланувчининг билимидан паст бўлмаган) билимларга эга бўлган шахсларни жалб қилиш мақсадга мувофиқдир. Тергов-тезкор гуруҳи инцидент содир бўлган жойга етиб келганидан сўнг терговчи томонидан қуйидаги ишлар амалга оширилиши лозим: 1. Инцидент содир бўлган жойга ишга алоқаси бўлмаган шахсларни киришини ва объектнинг қўриқланишини таъминлаш. Бундан шартли равишда қуйидагилар қўриқланиши лозим: а) инцидент содир бўлган жой ҳудуди; б) жиноят излари аниқланган ҳисоблаш техника воситаси ўрнатилган жой; с) технологик жараённи бошқарадиган ва охирги операциялар тўғрисида маълумотларни сақлайдиган локал тармоқ сервери; д) электр ток манбаини ўчириш нуқталари (агар техника воситалари ёқилган ҳолатда бўлган тақдирда). Ушбу вазиятда қуйидагилар эътиборга олиниши керак: ҳисоблаш техника воситасининг клавиатурасида ишлаш, уни электр ток манбаидан ўчириш (ёки ёқиш), локал тармоқ сервери билан ва периферик воситалар билан алоқани узиш (ёки улаш) - компьютер ахборотининг, рақамли ахборот ташувчиларнинг ва қоғозли ҳужжатларнинг ўзгариши ёки ўчирилишига олиб келиши мумкин. Шунинг учун тергов ҳаракати бошланишида ҳисоблаш техника воситаси ёки бошқа электрон восита ёқилган (ўчирилган) ҳолатда бўлса, у тегишли мутахассис томонидан кўздан кечириш тамом бўлгунга қадар ўз ҳолатида қолиши лозим. 2. Юз берган воқеанинг асл мазмуни, инцидент содир бўлган жойда мавжуд бўлган жиҳозларнинг ўзгариши, ҳар бир шахснинг тергов-тезкор гуруҳи келгунга

қадар бўлган ҳаракатларига аниқлик киритиш мақсадида жабрланувчи (аризачи), моддий жавобгар шахс ва гувоҳларни сўроқ қилиш (инцидент содир бўлган жойни батафсил кўздан кечириш жараёнида аниқланадиган саволлар ойдинлаштирилади); 3. Тергов-тезкор гуруҳи инцидент содир бўлган жойга етиб келганда юзага келган вазиятни баённомада қайд этиш, ориентирли ёки обзорли фото ёки видеоёзувни амалга ошириш; 4. Инцидент содир бўлган жойга чиққан тергов-тезкор гуруҳи аъзоларига топшириқлар бериш. Хусусан: а) ҳудудий тезкор вакилга - инцидент содир бўлган жойни чизмасини тузиш, ушбу чизмада инцидент содир бўлган жойни кўздан кечириш жараёнида аниқланган барча излар ўз аксини топиши лозимлигини тушунтириш. Чизма тузишда ҳисоблаш техника воситалари бир-бирига ва периферик воситаларга уланганлик ҳолати, компьютер ахборотига кириш ҳуқуқини чегараловчи қўриқлаш тизимлари, турли хил видео кузатув қўриқлаш тизими элементлари ва бошқа ҳолатларни аниқлашда амалий ёрдам кўрсатиш учун тергов ҳаракатига жалб қилинган мутахассис бириктирилиши мақсадга мувофиқ. Бундан ташқари, ҳудудий тезкор вакилга бир қатор тактик операцияларни ўтказиш тўғрисида топшириқ бериш (жиноятни иссиқ изидан очиш, ушланган шахснинг шахсий тинтуви, аризачи ва гувоҳларнинг сўрови ва ҳоказо); b) эксперт-криминалистга жиноят изларини аниқлаш бўйича вазифалар юклаш; c) тергов ҳаракати жараёнида кўздан кечирилиши лозим бўлган ҳисоблаш техника воситаси бўйича мутахассисга ҳисоблаш техника воситасининг турини, ишлатилиш мақсади, алоқага чиқиш имкониятларини аниқлаш, шунингдек ушбу воситанинг хотирасида мавжуд бўлган электрон ҳужжатларни ва ишга аҳамиятли бўлган бошқа компьютер ахборотларини олишда ва баённомада қайд этилишида терговчига амалий ёрдам кўрсатиш каби вазифалар юклатилади.

Ахборот соҳасидаги жиноятлар бўйича инцидент содир бўлган жойни кўздан кечиришни ўтказишда “марказдан четга” (эксцентрик) тактик усулини қўллаш мақсадга мувофиқдир. Ушбу жараёнда, инцидент содир бўлган жойнинг турига қараб, “марказ” бўлиб жиноят содир этилиши мумкин бўлган ҳисоблаш техника воситаси ўрнатилган жой ёки жиноят содир этилиши учун тайёрланган восита ишлаб чиқарилган иш жойи бўлиши мумкин. Тергов ҳаракати натижасида тузиладиган инцидент содир бўлган жойни кўздан кечириш баённомасида қуйидагиларга эътибор бериш лозим: 1) кўздан кечирилаётган объектнинг номланиши ва вазифаларига; 2) кўздан кечирилаётган объектнинг ҳудудий жойлашиши, унга кириш йўллари, унинг атрофидаги иншоатлар ва уларгача бўлган масофага; 3) объектнинг қўриқлаш тизими мавжудлигига, мавжуд бўлса, унинг жойлашиши ва ташқи кўринишига, шунингдек компьютер ахбороти чиқиб кетишига қарши қаратилган махсус ҳимояловчи сигнал воситаларига; 4) жиноят содир этилиши мумкин бўлган ҳисоблаш техника воситасининг иншоатдаги эшик, ойна, бошқа ҳисоблаш техника воситалари, видео кузатув ускуналари (мавжуд бўлган тақдирда) ва бошқаларга нисбатан жойлашиши; 5) тергов қизиқиш уйғотган ҳисоблаш техника воситасидан ташқари, хонада мавжуд бошқа ҳисоблаш техника воситалари ва электр ускуналарга; 6) жиноят содир этилган ҳисоблаш техника воситасининг алоқа каналлари ёки бошқа ҳисоблаш техника воситалари билан уланадиган техник воситалари мавжудлигига; 7) жиноят содир этилиши мумкин бўлган ҳисоблаш техника воситасининг бошқа хоналардаги ҳисоблаш техника воситалари билан уланадиган техник воситалари мавжудлигига (мавжуд бўлган тақдирда инцидент содир бўлган жойни кўздан кечириш чегаралари анча кенгайиши мумкин); 8) объектда, унга келиш-кетиш йўлларида жиноятчи қолдирган изларга;

9) кўздан кечирилаётган ҳисоблаш техника воситасининг ҳужжатлари мавжудлигига. Юқоридагилардан шуни хулоса қилиш мумкинки, ахборот технологиялари соҳасидаги жиноятлар бўйича инцидент содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов ҳаракатидан ташқари комплекс тезкор-қидирув ва текширув тадбирлари ўтказилади, бу эса кечиктириб бўлмайдиган бошқа тергов ҳаракатлари ўтказилишига олиб келиши мумкин, жумладан: тинтув, олиб қўйиш, ҳужжат ва предметларни кўздан кечириш, ушлаб туриш, сўроқ қилиш, таниб олиш учун кўрсатиш ва бошқалар.

Адабиётлар : 1. BS 25999-1:2006 Бизнес узлуксизлигини бошқариш – 1- қисм : Амалиёт қоидалари 2. BS ISO / IEC 27001:2005 Информацион технологиялар. Хавфсизликни таъминлаш усуллари. Ахборот хавфсизлигининг бошқариш тизимлари. Талаблар 3. Joe Fichera and Steven Bolt. «Network Intrusion Analysis: Methodologies, Tools, and Techniques for Incident Analysis and Response». 2012. 4. Серия «Вопросы управления информационной безопасностью». Часть 2: Управление рисками информационной безопасности: Учебное пособие для вузов / Н.Г. Милославская, М.Ю. Сенаторов, А.И. Толстой. – М.: Горячая линия–Телеком, 2012. 5. Серия «Вопросы управления информационной безопасностью». Часть 3: Управление инцидентами информационной безопасности и непрерывность бизнеса: Учебное пособие для вузов / Н.Г. Милославская, М.Ю. Сенаторов, А.И. Толстой. – М.: Горячая линия–Телеком, 2012.

Похожие

Ахборот хавфсизлиги инцидентларини бошқариш сиёсати. Ахборот хавфсизлиги инцидентларини бошқариш жараёни

Ахборот хавфсизлиги инцидентларини бошқариш дастурлари

Ахборот хавфсизлиги инцидентларини бошқариш тизими

Ахборот хавфсизлиги инцидентларини бошқаришда норматив базалар

Ахборот хавфсизлиги инцидентларини назорат этувчи воситаларнинг таҳлили