3D Modellashtirish haqida tushuncha. Sirtlar va ularning klassifikatsiyasi - Информатика и ИТ - Рефераты

3D Modellashtirish haqida tushuncha. Sirtlar va ularning klassifikatsiyasi

Загружено в:

16.10.2023

Скачано:

0

Размер:

357 KB

3D Modellashtirish haqida tushuncha. Sirtlar va ularning klassifikatsiyasi Reja: 1. 3D tushunchasi. 2. Sirtlar va ular bilan bog ’liq ilmiy izlanishlar 3. Sirtlar geometriyasi va klassifikatsiyasi

3D tushunchasi. П Sirtlar va ular bilan bog’liq ilmiy izlanishlar. П Sirtlar geometriyasi va klassifikatsiyasi. П Jismlar geometriyasi. 3D ing. 3 d eminsion - uch o ’lchamli degan so’zdan kelib chiqgan bo’lib, ushbu tushuncha asosida uch o’lchamga ega bo’lgan yuzali, hajmli va hajmsiz geometrik figuralar tushuniladi. Hajmli geometrik figuralarga jismlar, yuzali geometrik figuralarga sirtlar va hajmsiz geometrik figuralarga fazoviy egri chiziqlar kiradi. Bugungi kunda 3D modellari asosan ikki toyifaga mansub bo ’lgan geometrik modellardan iborat bo’lib, bular - jismlar ( тела ) va sirtlar (п оверхности )dir. Aynan bir xil geometrik tuzilishga ega bo’lgan figuralar jism yoki sirtdan iborat bo’lishi mumkin. Ichi bo ’sh bo’lmagan hajmli, yopiq to’plamdan iborat geometrik figura jism deb, ichi bo’sh qobiqdan iborat hajmli yoki faqat yuzaga ega hajmsiz geometrik figuralar esa sirt deb aytiladi. Misol uchun: sfera, kub, prizmalar agar ichi bo ’shliqdan iborat qobiq bo’lsa, ular sirtlar deb, aks holda jismlar deb qaraladi. Bundan shunday xulosa qilish mumkinki, har ikki toifaga mansub 3D modellari tuzilishi jihatdan bir xil geometrik qoqnuniyatlar asosida quriladi. Sirtlar va ular bilan bog ’liq ilmiy izlanishlar. Atrofimizdagi olamda bizni o’rab turgan tabiy narsalarga e’tibor bersak biz oddiy, qandaydir qonuniy tuzilishga ega bo’lgan narsalarni (quyosh, oy, gul va mevalar), xuddi shuningdek murakkab, xaotik tartibdagi tuzilishga ega bo’lgan uch o’lchamli jismlar (tog’ va toshlar, baland-past tepaliklar, bulutlar)ni ko’ramiz. Uch o ’lchamli qonuniy tuzilishga ega bo’lgan ob’ektlarning geometrik qonuniyatlari qadim zamonlardan insoniyatni o’ylantirib, turli davrlarda olimlar diqqatini o’ziga jalb etib kelgan: DQadimgi grek olimlari Pifagor (er.old. 580-500 yy.) to ’g’ri jismlar nazariyasini, Platon (427-347 yy.) yoqlari muntazam ko’pburchaklardan iborat

ko’pyoqliklarning 5 turi mavjud bo’lishini (hozirda Platon jismlari deb ataladi) aytib o’tgan (Tasvir 1). Uyg ’onish davriga kelib arxitektura, haykaltaroshlik va rangtasvirning rivojlanishi bilan sirtlar va ularning geometrik tuzilishi batafsil o’rganildi. Italiyalik buyuk me’mor va haykaltarosh Lorentso Giberti (1378-1455 yy.), italiyalik san’at nazariyotchisi Leon Battista Al’berti (1404-1472 yy.), buyuk iste’dod soxibi, rassom, olim va muhandis Leonardo da Vinchi (1452-1519 yy.) kabi olimlar fan va san’atning keyingi rivoji, sirtlar bilan bog’liq ilmiy izlanishlar uchun ulkan hissa qo’shishgan. DXVII asr oxiri XIX asr boshlariga kelib frantsuz geometri Gaspar Monj (1746-1818gg.) 1798 yilda «Geometrie Descriptive» - «CHizma geometriya» kitobini yozdi va unda proektsion masalalar bilan bir qatorda egri chiziqlar va sirtlarning hosil bo’lishi va ular bilan bog’liq masalalar echimini batafsil yoritib berdi. П XX asrning ikkinchi yarmiga kelib sirtlar va ularning geometrik tuzilishi klassifikatsiyalandi. Bunda rus geometrilari A.V. Bubennikov, S.A. Frolov, o’zbek geometrlari SH.K. Murodov, R. Horunovlar ulkan hissa qo’shishdi. Sirtlar geometriyasi va klassifikatsiyasi. Barcha uch o ’lchamli ob’ektlar sirtlardan tashkil topgan bo’lib, ularning ichi bo’sh yoki to’la bo’lishi ularning geometriyasiga ta’sir qilmaydi. Odatda sirt deganda silliq va ravon egrilikdan iborat geometrik yuza tushuniladi, ammo ilm-fanda tekislik, ko ’pyoqlik ham sirt ekanligi, faqat ushbu sirtlar egriligi nolga teng ekanligi isbotlangan. Jumladan, tekislik - tekis sirt, ko’pyoqlik esa - yoqli sirt (qirrali sirt) deb ham ataladi.

Geometrik nuqtai nazardan sirt biror bir chiziqni fazodagi harakati va ushbu harakat natijasida chiziqning fazoda egallagan vaziyatlari to ’plami deb qaraladi. Sirtlar geometriyasini o’rganishda har qanday sirtning yasovchi va yo’naltiruvchi deb nomlanadigan elementlari asosida o’rganiladi. Sirtlarni hosil qilishda yasovchi va yo ’naltiruvchilarning tuzilishi va soniga qarab oddiy va murakkab, yasovchi va yo’naltiruvchilarning qonuniy (matematik ifodaga ega bo’lgan) va qonunsiz (matematik ifodalanmaydigan) tuzilishiga qarab qonuniy va qonunsiz sirtlar hosil qilinadi. Chiziqli sirtlar. Yasovchisi to ’g’ri chiziqdan iborat sirtlar chiziqli sirtlar deyiladi. Yasovchisi to’g’ri chiziq va bitta yo’naltiruvchiga ega sirtlar. DAgar yasovchi to ’g’ri chiziq bo’lib, yo’naltiruvchi to’g’ri chiziq bo’ylab doimo o’ziga parallel’ vaziyatda harakatlansa tekis sirt - tekislik hosil bo’ladi (Tasvir 2). a) b)

Tasvir 2. Tekislikning hosil bo ’lishi Tasvir 2-a da 1 –to’g’ri chiziq vektor bo’lib, u yo’naltiruvchi hisoblanadi. Yo’naltiruvchi 2 -to’g’ri chiziq yasovchi uchun harakat yo’nalishini belgilab beradi va yasovchi (to’g’ri chiziq) yo’naltiruvchi (vektor) bo’ylab harakatlantiriladi. Bu erda yasovchi va yo’naltiruvchi o’rinlari almashtirilishi mumkin (Tasvir 2-b) va har ikkala holatda ham tekis sirt hosil bo’laveradi. Bundan xulosa shuki, sirtlarni hosil qilishda yasovchi va yo’naltiruvchilar ixtiyoriy ketma-ketlikda bo’lishi mumkin. Agar to ’g’ri chiziqli yasovchi doimo o’ziga parallel’ vaziyatda egri chiziqli (tekis yoki fazoviy) yo’naltiruvchi bo’ylab harakatlansa silindr sirti hosil bo’ladi (Tasvir 3-a). Bunda yo’naltiruvchi aylana bo’lsa doiraviy tsilindar (Tasvir 3-b), ellips bo’lsa elliptik tsilindr (Tasvir 3-c) deyiladi. a) b) c) Tasvir 3. Silindrik sirtlar. DAgar yo ’naltiruvchi ixtiyoriy egri chiziq va yasovchi to’g’ri chiziq bo’lib, yasovchidagi ixtiyoriy bir nuqta fazoda qo’zg’almas deb qaralsa va yasovchi to’g’ri chiziq yo’naltiruvchi bo’ylab harakatlantirilsa konus sirti hosil bo’ladi (Tasvir 4).

a ) b ) Tasvir 4. Konus sirtlari П Agar yo ’ naltiruvchi fazoviy egri chiziq va yasovchi to ’ g ’ ri chiziq bo ’ lib , u doimo yo ’ naltiruvchiga nisbatan urinma vaziyatda harakatlansa tors sirti hosil bo ’ ladi ( Tasvir 5- a ). Tors sirtlari yana qaytish qirrali sirtlar deb ham aytiladi . Tors sirtlari texnikada vint sirtlarini hosil qilishda , qurilishda esa aylanma pillapoyalarni qurishda foydalaniladi ( Tasvir 5- b ). a) b) Tasvir 5. Tors sirtlari. Yasovchisi to ’g’ri chiziq va ikkita yo’naltiruvchiga ega sirtlar. П Agar yasovchisi to’g’ri chiziq bo’lib biron bir tekislikka parallel vaziyatda, ikkita turli tuzilishga ega egri chiziqli yo’naltiruvchilar bo’ylab harakatlansa tsilindroid sirti hosil bo’ladi (Tasvir 6-a). П Agar yasovchisi to’g’ri chiziq bo’lib biron bir tekislikka parallel vaziyatda, yo’naltiruvchilardan biri to’g’ri chiziq va ikkinchisi egri chiziq bo’ylab harakatlansa konoid sirti hosil bo’ladi (Tasvir 6-b).

a) Silindroid sirti b) Konoid sirti Tasvir 6 DAgar yasovchisi to ’g’ri chiziq bo’lib biron bir tekislikka parallel vaziyatda, yo’naltiruvchilari ikkita ayqash to’g’ri chiziqlar bo’ylab harakatlansa giperbolik- paraboloid (qiyshiq tekislik) sirti hosil bo’ladi (Tasvir 7). Tasvir 7 Qiyshiq tekislik sirti Aylanish sirtlari. DAgar yasovchi chiziq (to ’g’ri yoki egri) bo’lib, yo’naltiruvchi sifatida olinadigan biron bir to’g’ri chiziq atrofida aylantirilsa aylanish sirti hosil bo’ladi. Bunda yo’naltiruvchi aylantirish o’qi bo’lib xizmat qiladi (Tasvir 8).

Ellipsoid Tor sirti Paraboloid Tasvir 8. Aylanish sirtlari. Aylanish sirtlarida yasovchi - bosh meridian deb, aylanishdan hosil bo ’lgan eng katta diametr - ekvator va eng kichik diametr - bo ’yin deb nomlanadi. Qolgan aylanish chiziqlari parallel ’lar deb aytiladi. Egri sirtlar. Yasovchi va yo ’naltiruvchilari ixtiyoriy egri chiziqlardan iborat sirtlar egri sirtlar deyiladi. Agar egri chiziqli yasovchi o ’ziga parallel vaziyatda bitta egri chiziqli yo ’naltiruvchi bo’ylab haraktlansa paralel’ ko’chirish sirtlari hosil bo’ladi (Tasvir 9-a). Agar aylanadan iborat yasovchi egri chiziqli yo ’naltiruvchi bo’ylab diametrini o ’zgartirib yoki o’zgartirmay harakatlansa siklik sirt hosil bo’ladi (Tasvir 9-b). Agar yopiq hududli yasovchi (ellips, ko ’pburchak) egri chiziqli yo’naltiruvchi bo ’ylab hududi yuzasini o’zgartirib yoki o’zgartirmay yo’naltiruvchiga nisbatan doimo perpendikulyar vaziyatda harakatlansa kanal sirti hosil bo ’ladi (Tasvir 9-s).

a) Parallel ’ko’chirish sirti b) Siklik sirt c) Kanal sirti Tasvir 9 (a, b, c) DAgar egri chiziqli yasovchi egri chiziqli yo ’naltiruvchilar bo’ylab harakatlanishi davomida muntazam shaklini o’zgartirib harakatlansa, topografik sirt hosil bo’ladi (Tasvir 10). Bunday sirtlar odatda karkas shaklidi beriladi va quriladi. Tasvir 10. Topografik sirt Jismlar geometriyasi. Geometrik nuqtai nazardan jism bo ’sh bo’lmagan to’plamdan iborat bo’lishi, agar bu to’plam nuqtali bo’lsa nuqtalar to’plamidan, biron bir oilaga mansub chiziqlardan iborat bo’lsa, chiziqli to’plam bo’lishi kerak.

Geometriyaning aksiomalaridan ma’lumki agar nuqta to’g’ri chiziqga va to’g’ri chiziq biron bir tekislikka tegishli bo’lsa, nuqta ham o’sha tekislikka tegishli bo’ladi. Bundan shu narsani aytish mumkinki, tekislikda ham chiziqli, ham nuqtali to ’plamlar mavjud. Demak jism bu biron bir tekislikni fazoda harakati davomida hosil qilinadigan tekisliklar majmuasi bo’lishi mumkin ekan. Tekislik cheksizlikka yo ’naltirilgan chegaralari bilan jismli fazoni hosil qilishi mumkin, lekin konkret biron bir geometrik jismni hosil qilish uchun tekislik chegaralangan bo’lishi va bironbir yo’nalish bo’ylab harakatlantirilishi kerak bo’ladi (Tasvir 11). Tasvir 11. Yoqli va egri sirtli jismlar. Tasvir 11 da chegaralangan tekis geometrik figuralar yo ’naltiruvchi bo’ylab harakatlanishi asosida turli geometrik jismlar hosil qilinishi ko’rsatilgan. Murakka geometrik tuzilishga ega bo’lgan jismlar bir nechta geometrik jismlarni birlashuvi yoki ayirmasi asosida hosil qilinadi.

Adabiyotlar : 1. I.A.Karimov “Yuksak ma`naviyat yengilmas kuch” Toshkent. 2010. 2. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Ma ҳkamasining qarori 06. 06. 2002 y. №200 “Komp’yuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish” chora-tadbirlari to`g’risida. 3. Rixsiboyev T. “Komryuter grafikasi” O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti. Toshkent – 2006. 4. Rixsiboyev T. “Muhandislik kompyuter grafikasi va uni o’qitish metodikasi” TDTU bosmaxonasi. Toshkent – 2009. 5. Fedorenkov, Kimayev «AutoCAD 2002» Moskva – 2001. 6. Romanicheva E.T. va b … «AutoCAD vers.12,13,14» Moskva – 1997. 7. Dmitriy Tkachev «Самоучитель» AutoCAD 2005. 8. Elen Filkenshteyn. «Auto CAD 2007 and Auto CAD LT 2007 » bibliya pol’zovatelya. M.: Dialektika – 2007.1309s. 9. Bogolyubov S . K . «Индивидуальные задания по курсу черчение». Moskva «Высшая школа» 1989. 10. www. arxiv.uz 11. www.ziyo.net

Похожие

AutoCAD Dasturida 3D modellashtirish panellari

HTML haqida tushuncha

Informatsiya haqida tushuncha

HTML haqida tushuncha

Axborot texnologiyalari haqida tushuncha