Ўзбекистон республикаси конституциясининг ишлаб чиқилиши ва қабул қилиниши - Юриспруденция - Рефераты

Ўзбекистон республикаси конституциясининг ишлаб чиқилиши ва қабул қилиниши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

101 KB

Ўзбекистон республикаси конституциясининг ишлаб чиқилиши ва қабул қилиниши РЕЖА: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституциясини ишлаб чиқиш тарихи ва уни қабул қилишдаги ижтимоий зарурат 2. Конституция лойиҳасининг тайёрланиши, қабул қилиниши ва унинг ўзига хос хусусиятлари 3. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг тузилиши 4. Ўзбекистон Конституцияси ва унинг ўзига хос хусусиятлари

1. Ўзбекистон Республикаси Конституциясини ишлаб чиқиш тарихи ва уни қабул қилишдаги ижтимоий зарурат Ўзбекистон Республикаси конституциявий ривожланиши Ўзбекистоннинг илк Конституцияси билан бошланади. Ҳар бир мустақил давлат ўз конституциясига эга бўлиши лозим. Унда давлатнинг мақсади, моҳияти, вазифалари, ривожланиши натижасида қўлга киритилган ютуқлари ўз аксини топади. Ўзбекистон давлат мустақиллигига эришгач, янги суверен давлат мақомини конституциявий жиҳатдан мустаҳкамлаб қўйиш муаммоси юзага келди. Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришганидан сўнг унинг моҳияти – халқ манфаатини ифода этувчи демократик давлат деб эълон қилинганлиги, янги вазифалари – ижтимоий таъминланган бозор иқтисодиётига ўтиш, кўп партиявийлик фикрлар ва мулк шаклларининг хилма-хиллиги каби сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ҳаётдаги ўзгаришлар республика учун шу шароитга мос янги конституцияни қабул қилиш заруратини туғдирди. Ўзбекистон Президенти мамлакатнинг ўзининг ривожланиш йўлини конституциявий асосда белгилаб олиши зарурлигини бир неча бор таъкидлаганди. «Давлатимизнинг келажаги, халқимизнинг тақдири кўп жиҳатдан Конституциямиз қандай бўлишига боғлиқ» 1 ,-деган эди юртбошимиз. Бизга янги мустақил давлатимизнинг хусусияти, ички ва ташқи сиёсатининг асосий қоидалари, умуминсоний қадриятларга, инсон ҳуқуқларига, давлат мустақиллиги принципларига, демократия ва ижтимоий адолат идеалларига содиқлиги акс этган Конституция керак эди. 1 И.А.Каримов Ўзбекистон: Миллий исти қ лол, и қ тисодий, сиёсат, мафкура. 1-том. Т., Ўзбекистон 1996 124-бет.

Янги Конституцияни ишлаб чиқиш зарурлиги ҳақидаги ғоя Республикамизнинг 1990 йил март ойида бўлиб ўтган ўн иккинчи чақириқ Олий Кенгашининг биринчи сессиясидаёқ айтилган эди. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 1990 йил 20 июнда эълон қилинган «Мустақиллик декларацияси»нинг мамлакатимиз янги Конституциясини ишлаб чиқишга асос бўлиши таъкидланган эди. Ўша куниёқ Олий Кенгаш Ўзбекистон Президенти бошчилигида Конституциявий комиссия тузган эди. Қабул қилинадиган конституцияда Ўзбекистоннинг табиати, ички ва ташқи сиёсатининг тамойиллари инсон ҳуқуқларига, давлат суверенитетига демократиянинг ва ижтимоий адолатнинг олий мақсадларига содиқлиги мустаҳкамлаб қўйилмоғи лозим эди. Конституция ўзбек давлатчилиги ривожланишидаги тарихий тажрибани ҳисобга олиши, халқаро ҳуқуқнинг умум томонидан эътироф этилган нормаларининг устунлиги қоидасига таяниши, фуқаролар учун муносиб ҳаётни таъминлашга асос бўлиши, барқарор, маданий бозор иқтисодига асосланган ҳуқуқий демократик давлат ва фуқаролик жамияти бунёд этиши керак эди 2 . Миллий истиқлол ҳамда давлат мустақиллигига эришиш шарофати билан ўтган асрнинг сўнгги ўн йиллигида Ўзбекистон Республикасининг тамомила янги, демократик Конституциясини яратишдек улкан тарихий имконият юзага келди. Ўзбекистон Республикаси XII чақириқ Олий Кенгашининг 1992 йил 8 декабрдаги ўн биринчи сессияси томонидан суверен давлатимиз биринчи Конституциясининг қабул қилиниши мамлакат тарихида оламшумул воқеа бўлди. Ҳуқуқшунос олимларимиз қайд этиб ўтганидек Конституция дунё сиёсий харитасида янги суверен демократик давлат-Ўзбекистон Республикаси қарор топганлигини қонунлаштирди. Бутун жаҳон аҳлига халқимизнинг хоҳиш-истаги баён қилиниб, унда ўзбек давлатчилигини замонавий маърифий асосларда қайта тиклаш, тинч-тотув яшаш ва 2 Каримов И.А. Ў збекистон и қ тисодий ислохотларни чуљурлаштириш й ў лида. Т.1995. 32-бет.

тинчликни барча чоралар билан мустаҳкамлаш, демократияни чуқурлаштириш, инсон ҳуқуқлари ва давлат суверенитети ғояларига содиқ қолиш, адолатли ҳуқуқий давлат қуриш, фуқаролар осойишталиги ҳамда миллий ҳамжиҳатликни таъминлаш каби олийжаноб ниятлар эълон қилинди. Ўзбекистон Республикаси Президенти, Конституциявий комиссиянинг раиси И.А.Каримов Олий Кенгашнинг ўн биринчи сессиясида Конституция лойиҳаси юзасидан сўзлаган нутқида шундай деб такидлади; «Ҳур Ўзбекистонимиз тарихида биринчи Конституцияни қабул қилиш- жумҳуриятимизнинг янгидан туғилишидир, ҳақиқий мустақиллигимизга мустаҳкам пойдевор қуришдир. Конституциямиз асосий қонунимиз сифатида давлатни-давлат қиладиган, миллатни миллат қиладиган қонунларга асос бўлиши муқаррар» 3 . Ўзбекистон Конституцияси олий даражадаги қонун сифатида давлатимизнинг моҳиятини, унинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий тузумини, бошқарувнинг демократик принципларини, жамият ривожланишининг стратегик йўналишларини, фуқаролар ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатланганлигини, маънавий қадриятларимиз асосларини мустаҳкамлаб берди. Ўзбекистоннинг янги Конституциясини яратиш ғояси 1990 йил 20 июнда мустақиллик декларациясининг қабул қилиниши билан бевосита боғлиқ. Мазкур Декларацияни қабул қилган Олий Кенгашнинг иккинчи сессияси бу ҳужжатдаги принциплар асосида давлатнинг янги Конституцияси ишлаб чиқилиши лозим деган хулосага келди. Сессия Президент И.А.Каримов раислигида 64 кишидан иборат Конституциявий комиссиясини тузиш тўғрисида қарор қабул қилди 4 . Унинг таркибига депутатлар, Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятларнинг вакиллари, давлат ҳамда жамоат ташкилотларининг, корхоналар, хўжаликларнинг 3 Каримов И.А. Ўзбекистон-келажагимиз буюк давлат. Т., Ўзбекистон 1992 йил 44-бет. 4 Ўзбекистон ССР Олий Кенгашининг ведомостлари. 1990 № 16.

раҳбарлари, таниқли ҳуқуқшунослар, олимлар ва мутахассислар кирди. Олий Кенгашнинг ўнинчи сессиясида комиссия таркиби қисман янгиланди 5 . 2. Конституция лойиҳасининг тайёрланиши, қабул қилиниши ва унинг ўзига хос хусусиятлари Ўзбекистонда конституциявий аҳамиятга молик ислоҳотлар Конституциявий комиссия тузилишидан анча аввалроқ бошланган эди. 1990 йил 24 мартида республика Олий Кенгашининг биринчи сессияси муҳим тарихий қарор қабул қилиб, Ўзбекистон Президенти лавозимини таъсис этди. Президентликнинг жорий этилиши илгариги советлар ҳукмрон бўлган давлат бошқарув шаклига барҳам бериб, амалда давлатимизнинг Президентлик республикаси шаклига ўтишини англатарди. Президентлик институтининг киритилиши давлат ҳокимияти ваколатларининг янгича тақсимланишини тақозо этар эди. Шу муносабат билан ижроия-бошқарув ҳокимиятининг тизими такомиллаштирилди. Хусусан, 1990 йил 1-ноябрда «Ўзбекистон ССРда ижроия ва бошқарув ҳокимиятининг тузилишини такомиллаштириш ҳамда Ўзбекистон ССР Конституцияси (Асосий қонуни) га ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида» қонун қабул қилинди 6 . мазкур қонунга мувофиқ Президентлик ҳокимияти билан Республика Министрлар Совети қўшилиб, Ўзбекистон Президенти ҳузуридаги Вазирлар Маҳкамасига айлантирилди. Ижроия ҳокимият Президент қўлида бирлаштирилди. У ҳам ҳукумат раҳбари, ҳам давлат бошлиғи сифатида майдонга чиқди. Навбатдаги Конституциявий-ислоҳий қадам вилоятлар, шаҳарлар ва туманлардаги давлат ҳокимиятининг вакиллик ҳамда ижроия идораларига раҳбарлик қилувчи ҳокимлар лавозимини таъсис этишдан иборат бўлди. Ижтимоий-сиёсий тараққиётимизда ҳаётий эҳтиёж тарзида рўй бераётган реал ўзгаришлар, ўз навбатида, сиёсий ва ҳуқуқий тафаккурни шакллантириб борди. Конституция лойиҳаси устида бевосита ишлашни 5 Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1992 йил № 9 326 ва 327 моддалари. 6 Ўзбекистон ССР Олий Кенгашининг ведомостлари 1990 йил № 31 376-модда.

фаоллаштиришга вазият етилгач, Конституциявий комиссия 1991 йил 12 апрелда И.А.Каримов раислигида ўзининг биринчи мажлисига тўпланди. Конституция лойиҳасини яратиш билан боғлиқ барча ташкилий ва ижодий жараённи мувофиқлаштириб бориш учун Конституциявий комиссия аъзолари ҳамда етакчи мутахассислар ва олимлардан иборат 32 кишилик ишчи гуруҳи ташкил этилди. Унинг таркибига қонун чиқарувчи идора бир неча қўмиталарининг раислари, Вазирликлар, суд, прокуратура идораларининг раҳбарлари, Республика Президенти девони ва Олий Кенгаш идорасининг масъул ходимлари кирди. Шунингдек, Конституция лойиҳасини мўлжалланаётган бўлимларини тайёрлаш учун 6 та кичик гуруҳлар ташкил этилди. Кичик гуруҳлар таркибига 50 нафар илмий ходим ва мутахассис жалб қилинди. Бу кичик гуруҳлар қуйидагилардан иборат эди: 1) Конституциянинг муқаддимаси бўйича; 2) Ўзбекистоннинг конституциявий тузуми асослари бўлими бўйича; 3) фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинлик ва мажбуриятлари бўлими бўйича; 4) фуқаролик жамияти бўлими бўйича; 5) давлат тузилиши бўлими бўйича; 6) давлат ҳокимияти тизими ва якуний қоидалар бўйича 7 . Конституциявий комиссия раиси ишчи гурух олдига қуйидаги вазифаларни қўйди: конституциявий ривожланишнинг жаҳон тажрибасини ўрганиб чиқиш, бошқа мамлакатларнинг инсон ҳуқуқлари борасида, демократия ва қонунчилик соҳасида қўлга киритган ютуқларини ҳисобга олиш, кенг халқ оммаси дилига яқин ва тушунарли бўлган сиёсий юридик ҳужжат яратиш. Мазкур вазифалардан келиб чиқиб, АҚШ, Франция, Канада, Германия, Швеция, Япония, Италия, Греция, Туркия, Эрон, Ҳиндистон, Покистон, Миср, Венгрия, Болгария, Литва ва бошқа давлатларнинг конституциялари чуқур қиёсий ўрганилди. Юқорида келтирилган манбаларни таҳлил этиш асосида хорижий давлатлар конституциялари мазмуни ва структурасини тавсифловчи каттагина ҳажмли қиёсий жадвал тайёрланган. Ушбу таҳлилий жадвал жаҳон 7 Ўзбекистон Республикаси Конституциясига шарҳ. Т.Ўзбекистон, 2008 й. 11-бет.

конституцияшунослиги тажрибаси намуналарининг умумлашмаси сифатида республикамиз Президенти томонидан катта қизиқиш билан ўрганиб чиқилди. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг лойиҳасини яратиш салмоқли назарий, концептуал заминга таянади. Конституциявий комиссия раисининг топшириғи билан 1991 йил бошларидаёқ бўлғуси Конституциянинг ғоявий мағзи, яъни концепсияси устида иш бошлаб юборилган эди. Республика Фанлар академияси Фалсафа ва ҳуқуқ институтининг концепсияси, Сиёсатшунослик ва бошқарув институтининг концепсияси ва Президент девони юридик бўлими тайёрлаган концепция. Ишчи гуруҳ мажлисида учинчи концепция асос учун қабул қилинди. У қолган икки концепциянинг диққатга сазовор ғоялари билан бойитилиб, умумлашган пухта ягона ғоявий асос шаклига келтирилди. Конституциявий комиссия ва унинг раиси томонидан маъқулланган ана шу концепция асосида бўлажак Конституция лойиҳасини яратишга киришилди. Лойиҳанинг дастлабки варианти 1991 йилнинг ноябригача тайёрлаб бўлинди. У муқаддима, олти бўлимга тақсим қилинган 158 моддадан иборат эди. Ушбу лойиҳа юзага келаётган пайтда мамлакатимиз тарихида туб бурилиш юз берди. 1991 йил 31 августда Ўзбекистон Республикаси ўзининг давлат мустақиллиги тўғрисида Олий Кенгашнинг Баёнотини қабул қилди. Бу билан Республика парламенти мустақил Ўзбекистон Республикаси- суверен давлат қарор топганлигини бутун дунёга эълон этди. Қонунда халқ ҳокимиятчилиги, демократик давлатчилик, ҳокимиятлар тақсимланиши, мамлакатнинг ҳудудий бутунлиги каби муҳим принциплар Конституция лойиҳаси мазмунига ҳам сингдирилди. Шунга қарамасдан дастлаб лойиҳа ҳали мукаммаллик даражасидан анча йироқ бўлган. Унинг устида янада жиддийроқ ва талабчанлик билан ишлаш лозим эди. 1992 йил баҳорида лойиҳанинг 149 моддадан иборат иккинчи варианти ишлаб чиқилган. Республика Президенти, Конституциявий комиссия раиси матнни яна синчиклаб кўриб чиқди. Учнчи вариант 137 моддани ташкил этди. Лойиҳани

кенг халқ оммаси муҳокамаси учун матбуотда эълон қилишдан олдин Конституциявий комиссия ва унинг раиси яна бир бор ўрганиб чиққандан кейин лойиҳа энди 127 моддага келган эди. 1992 йил 5 сентябрда Конституциявий комиссиянинг навбатдаги мажлиси бўлиб ўтди. Мажлисда Конституция лойиҳаси устида олиб борилган ишлар тўғрисидаги ахборот тингланди. Ахборотда таъкидланишича, ишчи гуруҳ Ўзбекистон халқ депутатлари, меҳнат жамоалари раҳбарлари, олимлар ва мутахассислар билан ҳамкорликда лойиҳанинг бешинчи варианти тайёрланди. Унда ўзбек халқининг тарихий, миллий ва маънавий хусусиятларини имкон қадар акс эттиришга ҳаракат қилинди. Қабул қилинган қарорда қуйидагилар белгиланди: «Конституция лойиҳасини узил-кесил ишлаб чиқиш учун ишчи гуруҳ (комиссия) тузилсин (унинг таркиби 25 кишидан иборат бўлган). Унинг зиммасига тубандаги вазифалар юклатилсин: -ҳуқуқий демократик давлат барпо этиш тажрибасини ҳар томонлама умумлаштириш ва уни Конституция лойиҳасида ҳисобга олиш; -Ўзбекистоннинг демографик ва ижтимоий-сиёсий турмуш тарзи, унинг тараққиёти тажрибасининг ҳамда депутатларнинг, турли ижтимоий гуруҳларнинг, миллий-маданий марказларнинг мулоҳазалари ва таклифларини умумлаштириш; -Конституциявий комиссия аъзоларидан тушган таклифларни кўриб чиқиш ва лойиҳага ўзгартиришлар киритиш. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг лойиҳаси пухта ишловлардан сўнг умумхалқ муҳокамаси учунг матбуотда эълон қилинди. Бироз олдинроқ хулоса қилиб шуни таъкидлаш лозимки, муҳокама давомида Конституция лойиҳасининг асосий бўлимлари, боблари, моддалари ҳамда қоидалари умумхалқ синовидан муваффақиятли ўтди. Бу Конституциявий комиссия нақадар пухта ва самарали ишлаганлиги, у яратган Асосий қонун лойиҳаси нечоғлик мақсадга мос эканлигига берилган юксак баҳо эди.

Конституция лойиҳаси тайёрланиб, 1992 йилнинг 26 сентябрида умумхалқ муҳокамаси учун матбуотда эълон қилинди. Лойиҳа икки ярим ой мобайнида матбуотда, бошқа оммавий ахборот воситаларида, шунингдек, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, шаҳарлар, туманлар фаолларининг йиғилишларида, минглаб меҳнат жамоаларида чуқур ва атрофлича муҳокама қилинди. Конституция комиссиясининг ўзига 6000 дан ортиқ таклиф ва мулоҳаза тушди. Тушган таклиф ва мулоҳазалар ўрганилиб 60 дан ортиқ моддага аниқлик ва тузатишлар киритилди. Лойиҳанинг янгиланган варианти 1992 йил 21 ноябрда яна бир бор матбуотда эълон қилинди. Конституцияга ҳаммаси бўлиб, 80га яқин ўзгартириш қўшимча ва таклифлар киритилди. 1992 йил 8 декабрда Ўзбекистон Республикасининг биринчи Конституцияси қабул қилинди. 3.Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг тузилиши Ўзбекистон Конституциясининг муқаддимасида эълон қилинган декларатив нормалар унинг узоқни кўзлаб ўз олдига қўйган мақсадларини кўрсатиб туради. Давлат шу мақсад йўлида конституциявий йўл билан ҳаракат қилади ва келажакда инсонпарвар ҳуқуқий демократик давлат барпо этишни кўзлаб олға интилади Конституциянинг тузилиши унинг мазмунига ва республиканинг ўз олдига қўйган вазифаларига мос келади. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 128 моддадан иборат 26 бобни бирлаштирган 6 бўлимни ўз ичига олади. Муқаддимада Конституциянинг мамлакатда тўла ҳокимият эгаси бўлмиш халқ томонидан қабул қилиниши ўз ифодасини топган. Биринчи бўлимда конституциявий тузумнинг асосий тамойиллари кўрсатилган. Иккинчи бўлимда инсон ва фуқароларнинг асосий ҳуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари ўз аксини топган

Учинчи бўлим жамият ва шахснинг ўзаро муносабатларига бағишланган. Тўртинчи бўлим Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси маъмурий ҳудудий тузилишини мустаҳкамлаб қўйган. Бешинчи бўлимда ҳокимиятнинг янгича тузилиши, давлатнинг олий ва маҳаллий органлари тизими конституциявий меъёрларда кўрсатиб ўтилган. Олтинчи бўлимда эса Конституцияга ўзгартиришлар киритиш тартиби белгилаб қўйилган. Ўн иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ўн биринчи сессиясида 1992 йил 8 декабрда қабул қилинган Конституциянинг расмий номи «Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси» Ўз ички тузилиши билан Ўзбекистон Конституцияси жаҳон конституциявий амалиётига тўла мос келади. Асосий Қонун Муқаддимаси жуда қисқа ва кўтаринки руҳда ёзилган. Унинг моҳияти Конституцияни халқ, яъни давлатнинг ҳақиқий соҳиби қабул қилганлигида ва унда ўз иродасини ифода этганлигидадир. Конституциянинг асосий мантиқий йўналиши қуйидагича: инсон- жамият-давлат. Биринчи бўлимда мустақил Ўзбекистон давлатининг асосий конституциявий принциплари кўрсатилган. Бундай принциплар қаторига давлат суверенитети, халқ ҳокимиятчилиги, Конституция ва қонуннинг устунлиги ҳамда ташқи сиёсатимиз тамойиллари киради. Биринчи бўлим конституциявий тузумнинг асосий принциплари йиғиндисидан иборат бўлса, иккинчи бўлим инсон ҳуқуқларининг яхлит ва кенг тизимидир. Инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги бўлимнинг давлат ҳокимияти тўғрисидаги бўлимлардан олдин берилганлиги ҳам маълум бир мантиққа асослангандир. Ҳуқуқларни инсонга давлат инъом қилмайди, балки фуқаро ўзига берилган ҳуқуқлар мажмуидан онгли равишда ва маъсулиятни ҳис этган ҳолда фойдаланади. «Жамият ва шахс» деб номланган учинчи бўлим одатдагидек эмас, жаҳоннинг биронта Конституциясида бўндай бўлим йўқ. Бу бўлимнинг асосий мақсади, фуқаролик жамиятининг анъаналарини

тиклаш, ижтимоий уюшмалар ва муносабатларни ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солиб, уларнинг ривожланишини таъминлашдан иборат. Бу бўлим Конституцияга киритилишининг сабаби нимада? Биринчидан собиқ совет тузуми ҳукмронлик қилган йилларда ўта давлатлаштириш сиёсатининг натижаси ўлароқ, жамиятнинг барча жабҳалари давлат назорати остида эди. Айни вақтда давлат тушунчаси жамият тушунчасидан тор бўлиб, жамиятнинг бир таркибий қисмидир, холос. Иккинчидан, жамият институтлари билан давлатнинг ўзаро муносабатлари, авваламбор, Конституция даражасида белгиланмоғи даркор. Учинчидан, давлат таркибига кирмаган жамиятнинг иқтисодий негизлари, жамоат бирлашмалари, оила, оммавий ахборот воситалари ўзининг конституциявий мақомини топган. Конституциянинг тўртинчи бўлими маъмурий-ҳудудий ва давлат тузилишига бағишланган. Ўзбекистон вилоятлар, туманлар, шаҳарлар, шаҳарчалардан иборат маъмурий-ҳудудий тузилишга эгадир. Республика таркибига Қорақалпоғистон Республикаси ҳам киради. Бу суверен давлатнинг Конституциявий мақомига ва Ўзбекистон билан ўзаро муносабатларига махсус 17-боб бағишланган. Бешинчи бўлим давлат ҳокимияти органларини ташкил этиш ҳақида бўлиб, унда ҳокимият ваколатларини тақсимлаш принципи ўзининг амалий ифодасини топган, яъни қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимияти органлари конституциявий мақоми муайян тартибда мустаҳкамланган. Давлатимизнинг марказий идоралари Олий Мажлис, Президент, Вазирлар Маҳкамаси, Конституциявий, Олий ва Хўжалик Судлари, Прокуратура, маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг конституциявий мақоми белгилаб берилган. Сайлов тизимининг принциплари, молия ва кредит, хавфсизлик ва мудофаа масалалари ҳам конституциявий тартибга солиш доирасига кирган.

Сўнгги, олтинчи бўлим Конституцияни ўзгартириш муаммосига бағишланган бўлиб, ҳуқуқий нуқтаи назардан Асосий Қонуннинг барқарорлигини таъминлашга қаратилгандир. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг тузилиши унинг: биринчидан, фуқаролар тинчлигига, яъни миллий ва ижтимоий тотувликка; иккинчидан, шахс эркинлигига ва сайлов эркинлигига; учинчидан, сиёсий барқарорликка; тўртинчидан, фаровонлик ва иқтисодий ўзишга; бешинчидан, давлатнинг одамлар олдидаги ўз бурчини бажаришига эришишга қаратилган. Конституциямизнинг тузилиши тўғрисида олимларимиз турли хил фикр билдирганлар, ю. ф. д. проф. У. Таджиханов ва А.Саидовларнинг фикрича «Ўзбекистоннинг 1992 йилги Конституцияси ўзбек жамияти ва давлатининг барча энг муҳим соҳаларини тартибга солади, қисқалиги ва аниқ ифодаланганлиги, шунингдек, ўзига хос тузилиши билан ажралиб туради» 8 Шунингдек россиялик олим Якушевнинг фикрича «..У дунёдаги энг мақбул тузилишга эга конституциялардан биридир». 9 4. Ўзбекистон Конституцияси ва унинг ўзига хос хусусиятлари 1992 йил 8 декабрда мустақил Ўзбекистоннинг биринчи конституцияси ҳар томонлама умумхалқ муҳокамасидан кейин Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши томонидан моддама модда овоз бериш йўли билан қабул қилинди. Конституция Ўзбекистон халқларининг иродаси, руҳи, ижтимоий онги ва маданиятини ифодалади, давлат мустақиллигини эълон қилди. К онституция давлатнинг асосий қонуни бўлиб, унинг муҳим хусусияти шундаки, у давлат ҳаётининг маълум бир томонини, ижтимоий муносабатларнинг маълум бир тармоғи эмас, балки муайян жамиятдаги ижтимоий муносабатлар тизимини ва давлат тузумининг энг муҳим энг асосий томонларини ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамлайди. 10 8 А.Саидов. У.Таджиханов. «Ислом Каримов Конституция тўғрисида» 2001й. Академия. 16 бет.. 9 Якушев А.В. Конституционное право зарубежн и х стран.- М.: ПРИОР, 1999- С. –310-311. 10 . Каримов И . А .» Биздан озод ва обод Ватан қ олсин ».-1996 йил 93- бет .

Конституцияда жорий қонунлар чиқарилиши, давлат турли органларининг қонун яратиш соҳасида иш олиб бориши назарда тутилади. Конституция қонунлар ва бошқа ҳуқуқий актлар ким томонидан, қандай тартибда ва қандай доирада чиқарилишини, уларнинг мазмуни қандай тамойилларга жавоб бериши лозимлигини белгилайди. Конституция меъёрлари бошқа қонунларга, шунингдек бошқа қонуний актларга нисбатан олий юридик кучга эгадир. Бошқа барча ҳуқуқий актлар конституцияга тўла мувофиқ келиши лозим. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг ўзига хос хусусиятлари қуйидагилардан иборат: Республика Конституцияси ҳақиқатан ҳам демократик конституциядир. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси энг ривожланган, тараққий топган давлатларнинг тарихий тажрибасига таянган ҳолда яратилган. 3. Ўзбекистон Республикаси Конституциясига кўра, «Давлат органлари ва мансабдор шахслар жамият ҳамда фуқаролар олдида масъулдирлар. 4. Ўзбекистон Конституцияси фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари борасида Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон Декларациясининг барча асосий ғоя ва қоидаларини ўзида сингдирган. 5. Унда ҳуқуқий давлатнинг асосий белгиси бўлмиш Конституция ва қонуннинг устунлигини таъминлаш тамойили мустаҳкамланган. 6. Конституцияда мулкчиликнинг хилма-хил шакллари яъни тадбиркорлик эркин меҳнат қилиш ҳуқуқига асосланган бозор муносабатларига ўтиш тамойиллари ўз аксини топган, хусусий мулкнинг давлат томонидан ҳимоя қилиниши таъкидланган. 7. Конституцияда ҳурфикрлик, виждон ва диний эътиқод эркинлиги масалаларига ҳам катта эътибор берилган. 8. Конституциянинг энг муҳим янгиликларидан бири шундаки давлат ҳокимиятининг тузилиши ва фаолият тартиби ваколатларни тақсимлаш тамойили асосида амалга оширилади.

9. Конституцияда жойлардаги давлат ҳокимияти органларига алоҳида эътибор берилган. 10. Конституция Ўзбекистон таркибидаги Қорақалпоғистон Республикаси мақомига алоҳида боб ажратган. 11. Янги Конституция аввалги конституциялардан ўзининг коммунистик, синфий қарашлардан яккапартиявийлик тамойилларидан холи эканлиги билан ажралиб туради. 12. Конституция Ўзбекистоннинг ижтимоий ҳаётида сиёсий қарашлар ва мафкуралар хилма-хиллигини ривожлантиришга йўл очиб беради; 13. Конституция инсоннинг табиий ва ажралмас ҳуқуқи ҳисобланган яшаш ҳуқуқини мустаҳкамлайди; 14. Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида давлатимиз халқаро ҳуқуқ субъекти эканлиги, унинг халқаро ҳамжамият томонидан эътироф этилган тамойилларни тан олиши ва ўз ташқи сиёсатини улар асосида олиб бориши мустаҳкамлаб қўйилган; 15. Pеспубликамизнинг парламентар давлат бошқаруви шаклидан Президентлик Республикаси давлат бошқаруви шаклига ўтганлиги Конституциянинг давлат органларининг тузилиши ва уларнинг ваколатларига бағишланган бобларида ўз аксини топган; 16. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг бошидан охиригача миллий руҳ, ислом қадриятлари, миллий анъаналар, давлатчилик тажрибасининг таъсири ўз ифодасини топган. Ўзбекистон Республикасининг 1992 йилги Конституцияси мустақилликнинг мустаҳкам пойдевори ва буюк келажагимизнинг ҳуқуқий кафолатидир. Конституциянинг алоҳида хусусиятларидан бири унинг таъсис этувчилик, яъни янги органлар тузиш, янги қонунлар ижод қилиш хусусиятидир. Конституция қабул қилинганидан кейин давлатнинг бутун янги органлари тизими ҳамда конституцияда кўрсатилган нормалар вужудга келади.

Конституцияни амалда бажариш конституцияни бевосита ҳаракатга келтирувчи ёрдамчи қонунлар мажмуасини қабул қилишни ҳам тақозо этади. Конституцияни амалга ошириш бутун конституциявий ҳуқуқ тармоғининг янгиланишини тақозо этади. Конституцияни амалда харакатга келтириш жараёни қисқа вақт ичида режали равишда амалга оширилади. Шунинг учун ҳам конституция лойиҳаси билан ёнма-ён тарзда уни амалга оширишни таъминлаб берувчи қонунлар мажмуаси ҳам тайёрланилади.

Адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. - Т., «Ўзбекистон», 2 007 . 2. И.А.Каримов. Юксак маънавият-енгилмас куч. Т., Маънавият, 2008. 3. И.А.Каримов. «Ўзбекистон - келажаги буюк давлат». Т., «Ўзбекистон», 1992. 4. И.А.Каримов. «Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли». Т., «Ўзбекистон», 1992. 5. И.А.Каримов. «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари». Т., «Ўзбекистон», 1997. 6. И.А.Каримов. «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда». Халқ сўзи 1999 й. 15 апрель. 7. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси Т. 1999. 8. Ўзбекистон республикаси «Олий Мажлиси тўғрисида»ги қонуни Т. «Адолат» 1994. 9. Ўзбекистон Республикаси «Судлар тўғрисида»ги қонуни. Т. «Адолат» 1993. 10. Р.К.Қаюмов. «Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий ҳуқуқи». Т., «Ўзбекистон», 1998. 11. Конституции Мира. 1-7-томах. Т., 1997-2000. 12. А.Саидов, У.Тожихонов. «Давлат ва ҳуқуқ асослари». Т.1999. О.Каримова. Ў збекистон Республикаси Конституциявий қ онуни. Т.,

Похожие

Узбекистон Республикаси Конституциясининг яратилиши

Узбекистон республикаси конституциясининг асосий принциплари

1992 йил 8 декабрда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг Конституциясининг, асосий хусусиятлари

Ўзбекистон Республикаси Прокуратураси

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОНСТИТУЦИЯСИ ҚАБУЛ ҚИЛИНГАНЛИГИНИНГ ЙИГИРМА ЙИЛЛИГИ МУНОСАБАТИ БИЛАН АМНИСТИЯ ТЎҒРИСИДА