XIX 19 асрда россиядаги сиёсий-ҳуқуқий қарашлар - Юриспруденция - Рефераты

XIX 19 асрда россиядаги сиёсий-ҳуқуқий қарашлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

84 KB

XIX асрда россиядаги сиёсий-ҳуқуқий қарашлар Режа: 1. Маърифатпарварлар ва славянофинларнинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари. 2. Марксизм ва Ленинизм таълимоти. 3. Либерал йўналиш вакиллари сиёсий –ҳуқуқий қарашлари. 4. XX аср сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлари.

Михаил Сперанскийнинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари Сперанский диндор сифатида худони бутун Ер юзининг олий қонун чиқарувчиси деб ҳисоблайди. Давлатнинг шартномавий (худо иродасини татбиқ этувчи шартнома) концепциясини у гипотеза тарзида кўриб чиқди. Сперанский фикрича, Россия ўзининг тарихий ривожланиши, бўйича уч поғонани босиб ўтди: 1) Ўрта асрларда — удель; 2) янги даврда — мутлақ монархия; 3) ҳозирги даврда — юқори ҳокимиятни конституциявий чекловчи ва ҳамма фуқароларга сиёсий, фуқаролик ҳуқуқлари берилишини талаб қилувчи (шахс хавфсизлиги, мулк хавфсизлиги, шахсий сиёсий ҳуқуқлар таъминланиши) саноат ҳолати. Сперанскийнинг давлат ҳақидаги қарашлари: Унинг таъбирича , Россия Ғарб давлатлари каби инқилобий йўл билан эмас, балки тўғри қонунлар орқали эволюцион йўл билан ўтиш керак. Давлатни ислоҳ қилиш 2-3 йилда эмас , балки 10 йиллаб , ҳатто асрлар давомида қурилади. Давлат шакллари лойиҳаларида Сперанский конституциявий монархияни орзу қилди. Сперанский ҳокимият масаласида: Ҳокимият амалга оширилишининг қонунийлигини у ҳокимият бўлиниши зарурияти билан боғлади. Қонунчилик ҳокимияти қонунларни муҳокама қилувчи ва қабул қилувчи икки палатали Думага топширилиши керак . Ижро ҳокимияти нинг бошлиғи монарх фаолиятида иштирок этади. Лекин ҳеч қандай қонун Думанинг розилигисиз чиқарилиши мумкин эмас. Солиқлар қабул қилиниши Думада ўргатилади. Шунинг учун монарх қонунларни бузиши ва йўқ қилиб ташлаши мумкин эмас. Суд ҳокимияти олий суд органи — Сенат ва присяжнийлар судини ўз ичига олувчи суд тизими орқали татбиқ этилади. Уч ҳокимият — қонун, ирода, ижро давлатни, инсон ўз организмини бошқаргани каби бошқаради. Сперанскийнинг маҳаллий ҳокимият ҳақидаги қарашлари:

Маҳаллий ҳокимият ташкилоти юқоридан қуйига қараб бошқарилувчи коллегиал бошқарувни кўзда тутади: губерния, уезд, волость — вакиллик органлари ҳисобланади. Бундай давлат қурилишида тартиб қонунлар ёрдамида ҳимоя қилинади.Сперанский Афлотун идеали (файласуфлар бошқаруви) га қарши чиқиб , бу масалада Арасту изидан боради ва давлатни одамлар эмас, қонунлар бошқариши керак, деб ҳисоблайди. Сперанскийнинг ҳуқуқий қарашлари: Ш.Монтескье сингари Сперанский ҳам фуқаролик ҳуқуқлари ва сиёсий ҳуқуқларни қуйидаги тушунчалар орқали таҳлил қилади: сиёсий қуллик ва сиёсий эркинлик, фуқаро қуллиги ва фуқаро эркинлиги. Сиёсий қуллик деганда у «битта шахснинг иродаси — ҳамма учун қонун» деган ҳолатни тушунади. Сиёсий эркинлик эса — ҳамма ва ҳар кимнинг қонунларга бўйсуниши ва ҳаммага сайлов ҳуқуқининг берилишидир. Фуқаро қуллиги деганда у бир синфнинг иккинчи синфга бўйсунишини тушунади. Фуқаро эркинлиги, унинг фикрича, жамиятдаги ҳамма табақаларнинг қонунга асосланган ҳолда бир-биридан мустақиллигидир. Сперанскийнинг давлат лойиҳаси: Қонунга асосланган конституциявий монархия малакали чиновник аппаратига таяниши керак. Бундай лойиҳани амалга ошириш учун Сперанский чиновниклар тўғрисида иккита қонун ишлаб чиқди: 1. 1809 йил 3 апрелда «Сарой унвонлари ҳақида». 2. 1809 йил 6 августда «Чиновникларни имтиҳондан ўтказиш тўғрисида». Бундай қонунлар орқали мансабни эгаллаш ва хизмат даражаларини олиш учун зарур шартлар ўрнатилди: олий маълумотлилик ҳақидаги диплом, кўплаб предметлар рўйхати бўйича даража олиш учун имтиҳон топшириш шулар жумласидан. Николай Карамзиннинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари: Унинг сиёсий концепцияси «Россия давлатлари тарихи» асарида ўз аксини топди.Унинг подшо Александрга ёзган «Қадимги ва янги Россия ” ҳамда унинг “ Сиёсий ва фуқаролик муносабатлари ҳақидаги мактуб ” ида бу концепция ўзининг аниқ ифодасини топди. Мактубнинг асосий мавзуси Россияга фойдаси тегиши мумкин бўлган бошқарув шакллари ҳақида эди.

Николай Карамзиннинг давлат бошқаруви шакллари ҳақидаги фикрлари: Карамзин республика бошқаруви тарафдори эканлиги ва монархия даврида ҳам республикачи бўлиб қолишини таъкидлайди. Давлат ва жамият ҳаётининг ташкилотчиси сифатида унга республика тушунчаси фуқароларнинг эркинлик ва хавфсизликка эришишлари маъносини англатади. Карамзин идеали - иродали кучли монархдир . У ўз фаолиятида қонунларга, ўз мамлакати халқининг маънавий тарбиясига ва сиёсий маърифатига таяниши керак. Николай Карамзиннинг ҳокимият ҳақидаги фикрлари: Карамзин ҳокимият бўлинишига қарши чиқади. У: «Империядаги иккита ҳокимиятни қафас ичида бир-бирини еб қўйишга шай турган шерга ўхшатади» , дейди. Карамзин фикрича, ҳукмдор битта шахсда бутун ҳокимиятни бирлаштиради! Сперанский бошқарув ва ҳокимиятнинг ислоҳ қилинишини таклиф этган бўлса, Карамзин шакл эмас, одамлар муҳим деб ҳисоблайди. У жойларда ҳокимият губернаторлар томонидан амалга оширилиши ва бунинг учун 50 нафар ақлли ва ваколатли шахс топишни маслаҳат беради. Николай Карамзин маҳаллий ҳокимият масаласи ҳақида: Яхши давлат бошқаруви учун марказий ҳокимият ваколатини кучсизлантириб, жойлардаги ҳокимият ваколатини кенгайтириш керак. Чунки маҳаллий ҳокимиятгагина жойлардаги аҳвол яхши аён. Николай Карамзин нинг ҳуқуқий қарашлари: Карамзин табиий ҳуқуқ назарияси тарафдори бўлиб, давлатда фуқаролик қонунлари табиий қонунларга мос келиши кераклигини таъкидлайди. Унинг фикрича, Россия қонунлари инкорпоратив йўл билан ва кодификациялаш орқали тартибга солиниши керак. Карамзин қонунлар тизимга солиниб, шарҳлар берилган йирик қонунлар мажмуи чиқарилишини хоҳлайди.

Н.Карамзиннинг жамият табақалари ҳақидаги фикрлари: Карамзин жамиятнинг табақавий тузилишига ҳам эътиборини қаратади ва уларни қуйидаги турларга ажратади: руҳонийлар, дворянлар, савдогарлар, крестьянлар ва оддий халқ. Дворянларни у алоҳида имтиёзлардан фойдаланувчи ҳурматга лойиқ табақа ҳисоблайди. Карамзин руҳонийлар билим берувчи табақа, шунинг учун улар юқори маънавий салоҳиятга ва билим даражасига эга бўлишлари керак. Н.Карамзиннинг сиёсий қарашлари: Ташқи сиёсат борасида Карамзин тинчлик муносабатлари тарафдоридир. Давлат сиёсий тузилишига кўра, Россия фақат зарур бўлгандагина урушга кириши мумкин. У —тинчлик сақлаш тарафдори. Шу боис армиянинг сонини қисқартириш, ҳарбий қишлоқларни йўқ қилиш кераклигини айтади. Павел Пестельнинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари: « Ҳ укумат , — дейди у, — халқ учун унинг манфаати учун энг яхши воситаларини танлашга мажбур. Халқ эса ҳукуматдан халқнинг умумий манфаати учун интилишини талаб қилиш ҳуқуқига эга. Давлат ҳукумат ва халқнинг ўзаро ҳуқуқ ва мажбуриятлари тенглиги асосида қурилмоғи керак. Агар бундай тенглик йўқотилса, давлат касаллик ва зўравонлик ҳолатида бўлади. Шу боис шундай қонун яратиш керакки, ушбу қонун тинчликни ушлаб туриш воситаси бўлмоғи лозим». Павел Пестельнинг қонунлар ҳақидаги фикрлари: Барча қонунларни Пестель уч гуруҳга бўлади: маънавий, табиий ва фуқаролик. Маънавий қонунлар маънавий ҳаётни табиий ҳаёт билан боғлаб туради. Табиий қонунлар табиат талаблари ва табиий заруриятдан келиб чиқади, ҳар бир одам унга бўйсуниши керак бўлади. Давлат қонунлари табиий ва маънавий қонунларга мос ҳолда чиқарилиши лозим. Фуқаролик қонунлари шундай чиқарилиши керакки, индивид манфаати жамият манфаатига зид келмаслиги даркор. Умумманфаатга қарши ҳар қандай

ҳаракат жиноятдир. Адолат асосига қурилган жамият қонунлар ҳукмронлиги остида бўлиши лозим. Пестельнинг ҳокимият ҳақидаги фикрлари: Пестелнинг сиёсий идеали республикадир . Пестель давлатда юқори ҳокимиятни ташкил этилишида олий қонунчилик ҳокимияти ва ижро ҳокимиятига бўлади. Олий ҳокимият – Халқ вечасига , ижро ҳокимияти – Давлат думасига берилади. Сайлов ҳуқуқидан эса 20 ёшга тўлган эркак жинсига мансуб барча шахслар фойдаланадилар. Халқ вечаси бир палатали орган бўлиб, 5 йилга сайланади. Халқ вечаси уруш эълон қилади ва тинчлик сулҳи тузади ҳамда асосий қонунларни қабул қилади. Ижро ҳокимияти — Давлат думаси — 5 йилга сайланувчи 5 кишидан иборат бўлади ва уларнинг бири бир йилга президент этиб сайланади. Олий собор — боярлардан таркиб топувчи 120 кишидан иборат ҳамда улар ҳокимиятнинг қонунчилик ва ижро фаолиятида иштирок этишмайди. Ҳар бир қонун Олий соборга тасдиқлаш учун юборилади. Олий собор тасдиғидан ўтган қонун юридик кучга эга бўлади. Олий собор ҳар бир вазирликка назорат функциясини амалга ошириш учун аъзоларини юборади. Пестельнинг давлат лойиҳаси: Пестель лойиҳаси бўйича Россия 10 та область, 3 та уделга бўлиниши керак. Унинг таъбирича, область 5 та губернияга, губерниялар уездларга, уездлар волостга бўлинади. Россия давлатини ташкил этувчи қабилалар умумий рус халқини ташкил этади. Муравьёвнинг сиёсий -ҳуқуқий қ арашлари: Муравьёв табиий ҳуқуқ назарияси тарафдори бўлганлиги учун мутлақ монархияни қоралайди ва бу бошқарув шаклини нотабиий ҳисоблайди. Ҳар бир халқ ўз давлатини шартномага кўра вужудга келтиради, лекин суверенитетини сақлаб қолади ва табиий ҳуқуқларни йўқотмайди. Эркинлик — бу қонун билан йўл қўйилган ҳамма хатти-ҳаракатларини амалга ошириш дегани эмас, балки инсоннинг ажралмас ҳуқуқларига мос келувчи қонунларга эга бўлишидир. Муравьёв крепостной ҳуқуқни йўқотиш тарафдори

ҳисобланади. Муравьёвнинг давлат бошқаруви ҳақидаги қарашлари: Муравьёв таълимотига кўра, Россия учун энг яхши давлат бошқаруви шакли ҳокимиятнинг бўлиниш тамойилига асосланган конституциявий монархиядир. Қонунчилик ҳокимияти икки палатадан: Олий дума ва вакиллар палатасидан ташкил топади. Олий дума 45 аъзодан иборат бўлиб, 6 йилга сайланади. Дума аъзолари 30 ёшдан ёш бўлмасликлари, кўчмас ва кўчар мулклари, 6000 минг кумуш рублдан кам бўлмаслиги керак. Вакиллар палатаси 2 йилга сайланиб, 450 та аъзодан иборат бўлади. Иккала палата аъзолари ҳам қонунчилик ташаббусига эга ҳисобланади. Қонунлар кўпчилик овоз бериш йўли билан қабул қилинади. Муравьёвнинг ижро ҳокимияти ҳақидаги қарашлари: Монарх ижро ҳокимиятининг бошлиғи сифатида қонунларни ўзгартириш, қонунчилик функциясини амалга ошириши мумкин эмас. Лекин у қуруқликдаги ва денгиздаги ҳарбий кучлар олий қўмондони бўлиб, армия ва флот вазифаларини ва бош қўмондонларни тайинлайди ва ишдан олади. Императорнинг бутун фаолияти вакиллик органи орқали назорат қилинади. ҳукмдорнинг оиласидагилар ҳеч қандай қўшимча имтиёзларга эга бўлмайдилар, давлат мансабларига тайинлана олмайдилар. Муравьёвнинг суд ҳокимияти ҳақидаги қарашлари: Муравьёв талқинига кўра, суд ҳокимияти маъмурий ҳокимиятдан ажратилган. Уездларда виждон судлари амал қилади. Бундай судга икки минг кумуш рублга баҳоланувчи мулкка эга бўлган, сайловчилар ишончини қозонган уезднинг доимий яшовчиси судья бўлиши мумкин. Судья мансаби алмаштирилмайди ва судья 70 ёшгача фаолият юритиши мумкин. Бу судьялар майда фуқаролик ишларини кўриб чиқиб, унча кўп бўлмаган

муддатли қамоқ, уч кунлик иш ҳақи миқдорида жарима белгилашлари мумкин. Суд очиқ ўтказилади. Судьялар қарорлари устидан апелляция 5 нафар виждон судьясидан иборат виждон судьялари съездга келтирилиши мумкин. Суд тизимининг кейинги бўғини област судидир. Унинг таркиби област палаталари томонидан сайланиб, улар уч минг кумуш рубль йиллик даромадга эга бўлишлари керак. Улар ҳам алмаштирилмайдилар. 70 ёшгача фаолият юритадилар.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Каримов И.А. Адолат - қонун устуворлигида. - Халқ сўзи, 2001, 30 август. 2. Бобоев . Ҳ .Б.Сиёсий ҳуқуқий таълимотлар тарихи . Т.: ТДЮИ 2003. -205Б. 1. История политических и правовых учений. Учебник для вузов. Под общей редакцией Нерсесцянца В.С. — М., изд. «Норма- Инфра», 1999. 2. Гегель. Философия права. — М., «Наука», 1981. 3. Исламов З.М. Обшество. Государство. Право (Вопросў теории). «Адолат», 2001. 4. Иброҳимов А., Султонов Х., Жўраев Н. Ватан туйғуси. — Т., «Ўзбекистон», 1996. 5. Философский энциклопедический словарь. -М., изд. «Норма-Инфра» 2001.

Похожие

Eвропа маърифатпарварларининг сиёсий-ҳуқуқий таълимотлари

АҚШдаги сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Қадимги Римда сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар

XX ( 20 ) асрдаги сиёсий- ҳуқуқий таълимотлар

XX ( 20 ) асрдаги сиёсий- ҳуқуқий таълимотлар20