Xalqaro va ichki davlat huquqi nisbati - Юриспруденция - Рефераты

Xalqaro va ichki davlat huquqi nisbati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56 KB

Xalqaro va ichki davlat xuquqi nisbati Reja: 1.Xalqaro va ichki davlat huquqining uzaro ta‘sir kilish asoslari. 2. Xalqaro va ichki davlat huquqlari munosabatining xozirgi zamon nazariyasi. 3.Xalqaro tashkilotlarning qarorlari va davlatlarning ichki xuquqi.

1.Xalqaro va ichki davlat huquqining uzaro ta‘sir kilish asoslari. Real vokeilikda bir-biriga boglik, lekin mustakil ikki huquqiy tizim mavjud: bir tomondan, ichki davlat huquqi (aloxida milliy davlatning huquqiy me‘yorlari majmui) va ikkinchi tomondan, huquqiy tartibga solishning uziga xos ob‘ekti va sub‘ektiga ega bulgan xalqaro huquq. Agar, ichki davlat huquqida huquqiy tartibga solish ob‘ekti bir davlat doirasidagi ijtimoiy munosabatlar ob‘ektiga davlatlar va ularning birlashmalari o`rtasidagi ijtimoiy munosabatlar kiradi. Huquq bir-biriga boglik, mustakil ikki huquqiy tizim (ichki davlat huquqi va xalqaro huquq) tomonidan tashkil kilinadai, deb tushunilishi xalqaro huquq fanidan ham, davlat va huquq nazariyasi fanidan ham tan olingan, e‘tirof etilgan, ushbu muammo xususida huququshunoslik fanida turli xil nazariyalar olga surilgan. Ba‘zi bir olimlar xalqaro huquqni yagona huquqiy tizim deb xisoblaydilar. Ular davlatlarning ichki munosabatlarni ham xalqaro huquq tartibga soladi, deb ma‘lum bir boskichda davlatlarni ichki huquqiy tartibga solishning rivojlanishini ham inkor kilmaydilar. Lekin kelajakda xalqaro huquqning rivojlanishi bilan yuk bulib ketadi, deb xisoblaydilar. Boshka bir mualliflar xalqaro huquq fakat davlatlarning milliy huquqida nazarda tutilgan doiradagina mavjud buladi, ya‘ni u muayyan davlatning tashki huquqi sifatida xizmat kiladi, deb xisolaydilar. 2. Xalqaro va ichki davlat huquqlari munosabatining xozirgi zamon nazariyasi. Ichki davlat huquqi va xalqaro huquqning uzaro alokadorligi shundaki, xalqaro huquq davlatlarning konstitutsiyaviy tizimi bilan davlatlar va xalqaro munosabatlarning boshka sub‘ektlari bilan uzaro munosabatlarda davlat irodasini ifodalashga vakolatli davlat xokimiyati organlari tizimi bilan, shuningdek, xar kanday davlatning ichki ish xisoblanadigan va odatda xalqaro-huquqiy munosabatlarni tartibga solish doirasiga kirmaydigan ishlarning mavjudligi bilan xisoblashiga majburdir. Ichki davlat huquqi davlatning majburiyatlarini mustaxkamlovchi, ma‘lum

xollarda ushbu davlatning milliy huquqida aks ettirilishi lozim bulgan xalqaro- huquqiy me‘yorlarning mavjudligi bilan xisoblashadi. Xalqaro huquq va ichki davlat huquqi bir-biridan aloxida mavjud bulmaydi. Xalqaro huquq me‘yorlarini ishlab chikishga milliy huquqiy tizimlar ta‘sir kursatadi, u davlatning tashki siyosati va diplomatiyasida uz ifodasini topadi. Xalqaro huquq uz navbatida milliy konunchilikning rivojlanishiga katta ta‘sir kursatadi. Xalqaro huquq me‘yorlari uz sub‘ektlari uchun, ya‘ni eng avvalo davlatlar uchun huquq va majburiyatlar tugdiradi. Davlatning rasmiy organlari, uning yuridik va jismoniy shaxslari esa bevosita xalqaro huquq me‘yorlariga buysunmaydilar, chunki uning sb‘ekti bulib xisoblanmaydilar. Xalqaro majburiyatlarning ichki davlat huquqi darajasida real amalga oshirilishini ta‘minlash uchun xalqaro huquqiy me‘yorlarni milliy konunlarda mustaxkamlash, ya‘ni transformatsiya kilish choralari kuriladi. Kupgina davlatlarning, shu jumladan, Uzbekiston Respublikasining konunlarida shunday koida mustaxkamlab kuyilgan. unga kura davlatlarning ichki konuni bilan xalqaro shartnomalari o`rtasida ziddiyat mavjud bulsa, xalqaro shartnomalar ustuvorlikka ega buladi. Bunday koida xalqaro huquqni davlatlarning ichki huquqi koidalari ustidan ustuvorligi deb ataladi. Uzbekiston Respublikasi fukarolik kodeksining 7- moddasida shunday deyilgan: «Agar xalqaro shartnomalar va bitimlarda fukarolik konunchiligidan boshkacha koida nazarda tutilgan bulsa, xalqaro shartnomalar va bitimlardagi koidalar kullaniladi.» Xalqaro huquq normalari-davlatlar va xalqaro huquqning boshka sub‘ektlari tomonidan yuridik majburiy deb tan olinadigan xulk-atvor koidalaridir. Xalqaro huquq normalari mazmunini davlatlar va xalqaro huquqning boshka sub‘ektlarining huquq va majburiyatlari tashkil kiladi. Xalqaro huquq sub‘ekti uzining hamda boshka sub‘ektlarning darajadagi va extimolli xulk-atvori tugrisida fikrlashi mumkin. Xalqaro huquqiy normalar bilan tartibga solinadigan xalqaro munosabatlar

xalqaro huquqiy munosabatlar xarakteriga ega buladi. Xalqaro huquq sub‘ektlari u yoki bu xalqaro huquqiy munosabatlarga kirishish bilan uz huquq va majburiyatlarini amalga oshiradilar. Xalqaro huquqiy institut-bir turdagi xalqaro munosabatlarni tartibga soluvchi, ushbu munosabatlarning umumiy ob‘ekti bilan uzaro yakin alokador bulgan huquqiy normalar guruxidir. Xalqaro huquq normalari o`rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi sub‘ektlar turli xil buladi. Ular barcha sub‘ektlarga yoki barcha asosiy sub‘ektlar davlatlarga karatilgan umumiy (universal) xalqaro huquq normalariga va ikki yoki bir necha sub‘ektlar o`rtasidagi kelishuv asosida belgilangan va ularga karatilgan pokallar (partikulyar) normalarga bulinadi. 3.Xalqaro tashkilotlarning qarorlari va davlatlarning ichki xuquqi. Hozirgi zamon xalqaro tashkilotlar sonining ortib borishi, ularning nufuzi va xilma-xilligi xalqaro-huquqiy ijodkorlik jarayoni ishtirokidagi vazifalarning ham xilma-xilligini belgilaydi. Xalqaro tashkilotlarning huquq normalarini yaratish huquqi ularni tuzgan davlatlar tomonidan belgilab qo`yiladi va bu haqda xalqaro tashkilot ta‘sis hujjatida qayd etiladi. Unda xalqaro tashkilot vakolatlarining umumiy ko`lami va uning yuridik normalar yaratish bo`yicha huquqlar aniq bayon etiladi. Ko`p tomonlama xalqaro tashkilotlar asosan o`z vakolatiga kiruvchi masalalar bo`yicha xalqaro shartnomalar tayyorlash va qabul qilish bilan ajralib turadi. Bunday hollarda xalqaro tashkilot doimiy ravishda shartnoma loyihalarini tayyorlash uchun zarur tashkiliyo asoslarga ega bo`ladi. Bunda xalqaro shartnoma ham, uni qabul qilish jarayoni ham to`g`ridan to`g`ri muzokaralar davomida yoki xalqaro konferentsiyalarda tasdiqlanadigan shartnomalardan ko`p farq qilmaydi. Xalqaro tashkilotlarga a‘zo davlatlar vakillar o`rtasidagi muntazam aloqalar tufayli tashkiltda u yoki bu sohada mavjud ehtiyojlar va yangi shakllar yaratish zarurati zudlik bilan aniqlab olinadi. Shuning uchun xalqaro tashkilot doirasida yangi xalqaro- huquqiy normalar tayyorlashni tashkillashtirish qulayroq va ularni mazmun-mohiyati bo`yicha darajalab chiqish ancha osondir. Masalan,, davlat yoki

bir guruh davlatlar xalqaro shartnoma qabul qilishni yoki umumiy fikrlarni siyosiy2 normalaridan tashkil topgan deklaratsiyalarda yoxud bayonotlarda bildirishni ham taklif qilish mumkin. Hozirgi zamon xalqaro shartnomalari nafaqat yuridik soha, balki siyosiy, iqtisodiy, harbiy, transport, aloqa, sog`liqni saqlash kabi maxsus sohalar bo`yicha ham yuksak malakali bilimga ega bo`lishni talab qiladi va aynan xalqaro tashkilotlar doirasida yuqori saviyali ekspertlardan foydalanishni ta‘minlash imkoniyati nisbatan kengroqdir. Bu ayniqsa maxsus masalalar bo`yicha tuzilgan xalqaro tashkilotlar va BMTning ixtisoslashtirilgan muassasalariga ko`poq taaluqlidir. Haqiqatan ham, bugungi kunda aloqida sohalar bo`yicha hamkorlikni yo`lnga quyishda ularning ahamiyati beqiyosdir. Xalqaro mehnat tashkiloti, BMTning ta‘lim, fan va madaniyat ishlari bo`yicha maxsus tashkiloti- YunesKO, Xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkiloti, Butun jahon pochta ittifoqi, Butun jahon sog`liqni saqlash tashkiloti va boshqalar maxsus ekspertiza va huquqiy qarorlarni amalda birlashtirgan holda faoliyat ko`rsatayotgani bilan ajralib turadi. Tranport, aloqa, sog`liqni saqlash kabi sohalarda band bo`lgan ko`pchitlik tashkilotlar huquqiy emas, balki ma‘muriy va texnik normalardan tashkil topgan reglamentlar qabul qiladi va shu yo`l bilan ichki davlat huquqiga bevosita ta‘sir ko`rsatadi. Xalqaro tashkilot tomonidan kabul kilingan karorni mazkur tashkilot ustaviga va boshka koidalarga muvofik ravishda ayni vakolatga ega organ tomonidan a‘zo davlatlarning uz irodalarini bildirishlari mumkin. Xalqaro shartnoma huquqi va uni kodifikatsiyalash. Shartnomalarni tuzishish, amal kilishi, tugatilishi va tuxtatib kuyilishi Xalqaro shartnomalar to‘g‘risidagi 1969 yilgi Vena konvensiyasi qoidalariga ko‘ra, xalqaro shartnoma – davlatlar va xalqaro huquqning boshqa subektlari o‘rtasida bir, ikki yoki bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan bir necha hujjatlarda mujassamlashganligidan hamda uning aniq nomidan qat’i nazar yozma shaklda tuziladigan xalqaro huquq bilan tartibga solinadigan bitim hisoblanadi. Xalqaro tashkilotning shartnomalar tuzish huquqiy layoqati Ushbu tashkilot

qoidalari bilan tartibga solinadi. Agar davlatlarning xalqaro shartnomalar tuzishga nisbatan huquq layoqati cheklanmagan va ular har qanday masalalar bo‘yicha shartnomalar tuzish huquqiga ega bo‘lsa, xalqaro tashkilotlarning shartnoma tuzish huquq layoqati ularning ta’sis hujjatlari bilan belgilanadi «Xalqaro shartnoma» - davlatlar va xalqaro huquqning boshqa subektlari tomonidan bir, ikki yoki bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan bir necha hujjatlarda ifodalanganidan hamda uning aniq nomidan qat’iy nazar yozma shaklda tuziladigan xalqaro huquq bilan tartibga solinadigan bitim hisoblanadi. Xalqaro shartnoma – og‘zaki tarzda tuzilgan boshqa bitimlardan, ya’ni jentlmenlik bitimlari (ma’lum matndan iborat, Biroq xalqaro shartnomaning boshqa atributlarini, xususan unga yuridik kuch beruvchi, kuchga kirish shart – sharoitlarini av harakat muddatini belgilovchi qoidalarni o‘zida ifodalamagan og‘zaki bitim) dan farqli o‘laroq davlatlar o‘rtasida tuzilgan yozma bitimdir. Xalqaro shartnoma obekti va maqsadi Xalqaro huquq subektlarining moddiy va nomoddiy ne’matlarga qaratilgan munosabatlari, harakatlari va ma’lum xatti-harakatda o‘zlarini tiyib turishlari xalqaro shartnoma obekti hisoblanadi. Xalqaro shartnoma maqsadi deganda xalqaro huquq subektlarining shartnoma tuzish orqali amalga oshirish va erishishga qaratilgan holati tushuniladi. 1969 yilgi Vena konvensiyasi meyorlari davlatlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga hamda xalqaro shartnomalar doirasida xalqaro huquqning boshqa subektlari xususan, xalqaro tashkilotlar o‘rtasidagi munosabatlarda ham qo‘llanadi. Xalqaro shartnomalar huquqi to‘g‘risidagi 1969 yilgi Vena konvensiyasiga muvofiq, shartnoma matnini tayyorlash va qabul qilish: «muzokaralarda qatnashayotgan davlatlar», ya’ni shartnoma matnini tayyorlash va qabul qilishda qatnashgan yoki ko‘p tomonlama shartnoma matniga nisbatan xalqaro konferensiyada ishtirok etayotgan va ovoz berishda qatnashayotgan davlatlarning uchdan ikki qismi ovoz berishi orqali amalga oshiriladi. Xalqaro shartnomalarni tasniflash Xalqaro shartnoma turli asoslarda tasniflanishi mumkin. Ishtirokchilar soniga

ko‘ra xalqaro shartnomalar ikki tomonlama va ko‘p tomonlama turlarga bo‘linadi. Ko‘p tomonlama xalqaro shartnomalarga barcha davlatlar ishtirokini ko‘zda tutuvchi universal shartnomalar hamda ishtirokchilar soni cheklangan shartnomalar kiradi. Xalqaro shartnomalar ochiq yoki yopiq bo‘lishi mumkin. Ochiq xalqaro shartnomalar deb, har qanday davlatlar ishtirok eta olishi mumkin bo‘lgan shartnomalarga aytiladi. Yopiq xalqaro shartnomalar ularda ishtirok etish uchun shartnoma ishtirokchilari roziligi talab qilinadi. Tartibga solish obektiga ko‘ra xalqaro shartnomalar iqtisodiy, siyosiy, ilmiy-texnikaviy va boshqa turlarga bo‘linishi mumkin. 1969 yilgi Vena konvensiyasi shartnomalarning uch turini belgilaydi: 1) ikki tomonlama shartnomalar; 2) ko‘p tomonlama shartnomalar; 3) cheklangan sonli ishtirokchilarga ega bo‘lgan ko‘p tomonlama shartnomalar. Xalqaro shartnoma shakli tuzilishi va nomi Xalqaro shartnoma yozma va og‘zaki shaklda tuzilishi mumkin. Xalqaro shartnoma tuzilishiga uning tarkibiy qismlari ya’ni shartnoma nomi, muqaddima, asosiy va xulosa qismlari, tomonlar imzosi singarilari kiradi. Muqaddima xalqaro shartnomaning muhim qismlaridan biri hisoblanadi. Chunki unda asosan shartnoma maqsadi ifodalanadi. Xalqaro shartnomaning asosiy qismi moddalarga bo‘linadi. Ular ham o‘z navbatida bo‘limlarga bo‘linishi mumkin. Shartnomannig xulosa qismida xalqaro shartnomaning kuchga kirish va to‘xtatilish shartlari, shartnoma tili kabi qoidalar o‘z ifodasini topishi mumkin. Xalqaro shartnomalar aksar holatlarda bayonnomalar shaklidagi ilovalarga ega bo‘ladi. Ilovalar xalqaro shartnomaning ajralmas qismi bo‘lishi mumkin. Xalqaro shartnoma turli nomlar bilan, masalan, bitim, konvensiya, shartnoma, protokol, deklaratsiya, nizom, partiya — yoki ma’lum nomga ega bo‘lmasligi ham mumkin. Xalqaro shartnoma nomi hech qanday yuridik ahamiyat kasb etmaydi. Xalqaro shartnoma matni tayyorlanadigan til tomonlar kelishuvi asosida

belgilanadi. Ikki tomonlama shartnoma, odatda, shartnoma tomonlari tilida tuziladi. Shartnomaning asl nusxa bilan muvofiqligi (asl nusxaga mosligi) — ikki yoki bir necha tillarda tuzilgan shartnoma matnining bir xilda yuridik kuchga ega bo‘lishidir. Shartnoma matnining tugalligi odatda uni imzolash, ad referendum imzolash (davlatning vakolatli organi imzosi bilan haqiqiyligini tasdiqlash sharti), muzokarada qatnashayotgan barcha davlat vakillari tomonidan shartnomaning tasdiqlanishi (parafirovaniye) yoki shartnoma matni ifodalangan konferensiyaning yakuniy hujjatini imzolash orqali tasdiqlanadi. Albatta davlat vakillari shartnoma matnini qabul qila olishlari uchun zaruriy vakolatlar (yozma hujjatlar) bilan ta’minlangan bo‘lishlari lozim. Ex officio (o‘zining egallab turgan lavozimi kuchi bilan) shartnoma matnini qabul qila olishda ishtirok etish huquqiga ega bo‘lgan davlat vakillari bu toifaga kirmaydi. Bunday vakolatdan davlat va hukumat boshliqlari, tashqi ishlar vaziri bilan bir qatorda shartnoma tuzilayotgan davlatdagi mazkur davlatning diplomatik vakolatxona boshlig‘i ham foydalanadi. Davlat o‘zi uchun shartnoma qoidalari majburiyligiga nisbatan roziligini shartnomani imzolash, shartnomani tashkil etuvchi hujjatlarni ayirboshlash, shartnomani ratifikatsiya qilish, uni qabul qilish, tasdiqlash, unga qo‘shilish yoki shartnoma matnini qabul qilishda ishtirok etgan davlatlar (shartnoma matnida yoki boshqa tarzda) shartlashgan boshqa usullarda ifodalashi mumkin. O‘z imzosi bilan shartnoma majburiyligini ifodalayotgan davlat vakili zaruriy vakolatlar bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim. Davlat va hukumat boshlig‘i tashqi ishlar vaziri shartnoma tuzish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha harakatlarni amalga oshirishda vakolatga ega bo‘lgan shaxslar hisoblanadi. Shartnoma muddatini uzaytirish prolongatsiya deb ataladi. Keltirilgan holatlardan tashqari prolongatsiya maxsus kelishuv asosida ham amalga oshirilishi mumkin. Agar shartnoma o‘z harakatini tugatgan bo‘lsa, va tomonlar uning harakatini uzaytirish to‘g‘risida maxsus shartlashsalar, bunday uzaytirish shartnoma harakatini tiklash yoki shartnomani qaytadan tuzish (shartnomaning

qaytadan tuzilishi) deb nomlanadi. Muddatsiz deb, harakat muddati ko‘rsatilmagan xalqaro shartnomalarga aytiladi. «Ratifikatsiya qilish», «qabul qilish», «tasdiqlash» va «qo‘shish» ma’lum holatlarga bog‘liq tarzda shu nom bilan yuritiluvchi xalqaro hujjat bo‘lib, davlat u orqali mazkur shartnomani o‘zi uchun majburiyligiga roziligini ifodalaydi. Shartnomani ratifikatsiya qilish — davlat oliy organining ichki davlat huquqiga (Konstitutsiya yoki konstitutsiyaviy qonunga) muvofiq amalga oshiradigan harakatdir. Shartnomani ratifikatsiya qilish davlat boshlig‘i yoki oliy qonunchilik organi (parlament) tomonidan amalga oshiriladi. Shartnomani qabul qilish, tasdiqlash va unga qo‘shilish harakatlari allaqachon tuzilgan shartnomalar bilan bog‘liq bo‘lib, ularda ishtirok etish mazkur shartnomalarni qabul qilish bilan amalga oshiriladi. Ularning asosida ratifikatsiya hujjatlari yotadi. Shartnomani uni tashkil etuvchi hujjatlarni almashish orqali tuzish — shartnoma qabul qilishning eng soddalashtirilgan usuli bo‘lib, davlatlarning kam ahamiyat kasb etuvchi majburiyatlariga nisbatan qo‘llanadi. Odatda u tashqi ishlar vazirligi yoki shartnoma tuzilayotgan davlatdagi diplomatik vakolatxonadan yuboriladigan shaxsiy yoki og‘zaki (imzosiz) nota almashish orqali amalga oshiriladi. Bir davlat ikkinchi bir davlatga o‘zi uchun ma’lum qoidani yuridik majburiy kuchini tan olishga tayyor ekanligini bayon qilib nota jo‘natadi. Ikkinchi bir davlat nota mazmunini (qo‘shtirnoq ichida) qaytarish orqali uni olganligini tasdiqlaydi. Shartnomaning kuchga kirish tartibi va vaqti uning o‘zida belgilangan yoki uni tuzishda qatnashgan davlatlar o‘rtasidagi o‘zga kelishuvlar asosida belgilangan boshqa bir tartibda amalga oshiriladi. Odatda, shartnoma uni imzolash, ad referendum imzolashni tasdiqlash, ratifikatsiya yorliqlarini almashish yoki ularni shartnomani tuzishda qatnashgan barcha davlatlar tomonidan depozitariyda saqlash uchun topshirish vaqtidan boshlab kuchga kiradi. Har bir shartnoma ma’lum hudud yoki maydon bilan belgilanuvchi harakat

doirasiga ega bo‘ladi. Qator ko‘ptomonlama shartnomalar davlatlar hududidan o‘zga maydonlar doirasini ko‘zda tutadi. Misol tariqasida 1959 yilda qabul qilingan Antarktika to‘g‘risidagi shartnomani aytib o‘tish mumkin. Umuman olganda, xalqaro shartnoma uchinchi davlatlar yoki xalqaro tashkilotlarga nisbatan ularning bunga roziligisiz hech qanday huquq va majburiyatlar tug‘dirmaydi. Agar uning ishtirokchilari bunday maqsadni ko‘zda tutgan bo‘lsa va uchinchi davlatning o‘zi bunga rozilik bergan bo‘lsagina, uning uchun xalqaro shartnomadan ma’lum huquq kelib chiqishi mumkin. Xalqaro shartnomalarning haqiqiyligi 1969 va 1986 yilgi Vena konvensiyalari xalqaro shartnomalarning haqiqiyligi prezumpsiyasidan kelib chiqadi, chunki xalqaro shartnomaning haqiqiyligi yoki ishtirokchining shartnoma qoidalarini uning uchun majburiyligiga roziligi faqat xalqaro huquq asosidagina belgilanishi mumkin. Faqat haqiqiy xalqaro shartnomagina unda ifodalangan huquq va majburiyatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Xalqaro amaliyotda alohida shartnomalar haqiqiy emas deb topilgan holatlar ham mavjud. Shartnomaning haqiqiy emasligini belgilovchi asoslar qatorida davlatni majbur qilish, aldash, xato, shartnoma qoidalarini xalqaro huquqning jus cogens meyorlariga zid kelishi kabilarni sanab o‘tish mumkin. Shartnomaning haqiqiy emasligi shartlari ikki turda, ya’ni: mutlaq va nisbiy, ya’ni ulardan foydalanmaslik yoki foydalanishga yo‘l qo‘yuvchi turlarda bo‘ladi. Shartnoma, agar uni tuzish vaqtida xalqaro huquqning imperativ meyorlariga zid bo‘lsa, haqiqiy emas va yuridik jihatdan ahamiyatsiz hisoblanadi. Shartnoma uning majburiyligiga o‘z roziligini bergan davlat tomonidan, «agar uning ichki huquqi shartnomalar tuzish vakolatiga tegishli qoidalari buzilgan bo‘lca; shartnomada ma’lum xarakterdagi xato mavjud bo‘lsa; shartnoma boshqa bir davlatning yolg‘on harakatlari ta’siri ostida yoki uning vakiliga bevosita yoki bilvosita pora berish yoki majburlash natijasida tuzilgan bo‘lsa» haqiqiy emas deb topilishi mumkin.

Davlat ushbu holatlarni inobatga olmasligi va o‘zi uchun shartnoma qoidalari majburiyligini saqlab qolishi mumkin. Davlat, agar ushbu holatlar mavjudligini bila turib, shartnoma qoidalarini qo‘llasa va ularni bajarsa, shartnoma majburiyligi borasida bildirgan roziligiga nisbatan norozilik bildirish huquqini yo‘qotadi. Chunki davlatning ushbu xatti- harakati shartnoma qoidalariga indamay rozi bo‘lish deb hisoblanadi. Mazkur qoida xalqaro huquqda estopel (estopel) qoidasi deb nomlanadi. Agar shartnoma qoidalarida boshqa maqsad ifodalanmagan bo‘lsa, shartnoma orqaga qaytish kuchiga ega emas. Bu shuni anglatadiki, shartnoma qoidalari uning ishtirokchisi hisoblangan davlatning shartnoma kuchga kirgunga qadar sodir etgan har qanday harakatlari, faktlar yoki holatlarga nisbatan qo‘llanmaydi. Shartnomalarga orqaga qaytish kuchini berish nafaqat eng kam, balki favqulodda hodisadir. Davlatlar va xalqaro tashkilotlar yoki xalqaro tashkilotlar o‘rtasidagi shartnomalar to‘g‘risidagi qoidalar 1986 yil Vena konvensiyasida kodekslashtirilgan. Konvensiyaga muvofiq xalqaro tashkilot — hukumatlararo tashkilotdir. Rasmiy tasdiqlash hujjati — davlatning shartnomani ratifikatsiya qilish hujjatiga muvofiq keladigan xalqaro hujjat bo‘lib, u orqali xalqaro tashkilot shartnoma majburiyligiga o‘z roziligini izxor qiladi. Xalqaro tashkilotning barcha xatti-harakatlari uning qoidalariga muvofiq tarzda amalga oshiriladi. Xalqaro tashkilot qoidalari — tashkilotning ta’sis hujjatlari, ular asosida qabul qilingan qaror va rezolyutsiyalar, shuningdek, tashkilotning muhim shakllangan amaliyoti, ya’ni bu shunday amaliyotki, unga nisbatan a’zo-davlatlar konsensusga (e’tirozning mavjud emasligiga) ega. Xalqaro tashkilot tomonidan xalqaro shartnomalar tuzilayotgan vaqtda beriladigan vakolat — bu tashkilotning vakolatli organi tomonidan qabul qilinadigan hujjat bo‘lib, unga muvofiq bir yoki bir necha shaxs tashkilot nomidan muzokaralar olib borish, shartnoma matnini qabul qilish yoki uning matni

haqiqiyligini aniqlash, ushbu tashkilotning shartnoma majburiyligiga roziligini ifodalash yoki shartnoma tuzish bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa har qanday harakatlarni amalga oshira olish vakolatiga ega bo‘ladi. Xalqaro shartnomalarning bekor qilinishi va harakatining to‘xtatilishi Xalqaro shartnomaning bekor qilinishi (tugatilshi), ya’ni yuridik kuchini yo‘qotishi yoki undan ishtirokchining chiqishi shartnoma qoidalariga muvofiq tarzda yoki shartnoma qatnashchilarining roziligiga binoan xoxlagan vaqtda amalga opshrilishi mumkin. Xalqaro shartnomani to‘xtatish shartnoma harakat muddatining tugashi, uning bajarilishi, yangi jus cogens meyorining vujudga kelishi, shartnomada belgilangan shart-sharoitlar asosida denonsatsiya qilinishi natijasida yuz berishi mumkin. Shartnomani to‘xtatishda denonsatsiya, ya’ni shartnomani bekor qilish to‘g‘risida bildirish keng qo‘llanadi. Agar shartnoma denonsatsiya qilishni nazarda tutmagan va shartnoma ishtirokchilarining bunday imkoniyatdan foydalanishlari maqsad qilib qo‘yilmagan bo‘lsa, shartnoma denonsatsiya qilinmaydi. Xalqaro shartnoma ijrosini ta’minlash usullari Xalqaro shartnoma ijrosini ta’minlash xalqaro huquq subektlari tomonidan amalga oshiriladi. Xalqaro shartnomalarning bajarilishi:  birinchidan, xalqaro kafolatlar;  ikkinchidan, xalqaro nazorat;  uchinchidan, xalqaro tashkilotlarning qullab-quvvatlashi orqkali ta’minlanishi mumkin. Xalqaro kafolatlar deganda ma’lum davlat yoki davlatlar guruhining tuzilgan shartnomaning bajarilishini tasdiqlovchi yoki kafilligini olganligini belgilovchi xalqaro-huquqiy hujjat tushuniladi. Xalqaro huquqqa muvofiq, amaldagi har bir xalqaro shartnoma uning ishtirokchilari uchun majburiy va ular tomonidan vijdonan bajarilishi lozim. Ushbu qoida keng tan olingan login formulasida pacta sunt servanda, deb ifodalanadi. Biroq bu boshqa bir umum tan olingan qoidadan kelib chiquvchi alohida bir xoldir, ya’ni davlatlar va xalqaro huquqning boshqa subekglari xalqaro majburiyatlarini

uning kelib chiqishidan qatyiy nazar (odatiy, shartnomaviy yoki boshqa tarzda) vijdonan bajarishlari lozim. Davlatlarning xalqaro shartnomalarga nisbatan huquqyay vorislngi Xalqaro huquqda huquqiy vorislik — xalqaro huquqning umumiy institutlaridan biri bo‘lib, faqat davlatlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar sohasiga taalluqlidir. Huquqiy vorislik bir huquq subekti huquq va majburiyatlarini ikkinchi biriga yoki huquqning boshqa subektlariga o‘tishini anglatadi. Bunda o‘zaro bog‘liq huquqiy munosabatlarda ishtirok etayotgan subektlar o‘rtasida huquqiy vorislikning vujudga kelishi va amalga opshrilishida yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan o‘zaro bog‘liqlik mavjud bo‘lipsh lozim. Xalqaro huquq fanida ko‘rsatib o‘tilgan o‘zaro bog‘liqlik, ya’ni tegishli yuridik faktning mavjudligi, ba’zan de-fakto — huquqiy vorislik deb, huquqiy vorislikning o‘zi esa, ya’ni tegishli yuridik faktning huquqiy oqibatlarining mavjudligi — de-yure huquqiy vorislik deb nomlanadi. Davlatlarning ichki huquqida de-yure huquqiy vorislikning o‘ziga hos ko‘rinishi meros olish huquqidir. Meros olish huquqini keltirib chiqaruvchi yuridik fakt, individ — subektlar o‘rtasidagi karindoshlik munosabatlari (otalar, bolalar, nabiral va boshqalar) yoki u hamda bu huquq subekti foydasiga vasiyat qilishdir. Xalqaro huquqda huquqiy vorislik munosabatlari umuman ikki universal konvensiya qoidalari bilan tartibga solinadi. Bular 1978 yilda qabul qilingan Davlatlarning shartnomalarga nisbatan huquqiy vorisligi to‘g‘risidagi Vena konvensiyasi va 1983 yilda qabul qilingan Davlatlarning davlat mulki, davlat arxivlari va davlat qarzlariga nisbatan huquqiy vorisligi to‘g‘risidagi Vena konvensiyasidir. Ularning birinchisi, bir tomondan — xalqaro huquqda huquqiy vorislik institutining bir qismini, ikkinchi tomondan — xalqaro huquq sohasi — xalqaro shartnomalar huquqining tarkibiy qismini tashkil qiladi. Davlatlarning huquqiy vorisligi ma’lum hududdagi xalqaro munosabatlar uchun javobgarlikni bir davlatdan ikkinchi biriga o‘tishiga aytiladi. Ushbu ta’rif

o‘tmishdosh-davlat va merosxo‘r-davlat o‘rtasidagi munosabatlarda yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan aloqa mavjudligini, ya’ni konvensiyalarda davlatlar huquqiy vorisligining (yuridik) oqibatlari sifatida tasvirlangan huquqiy vorislikni vujudga keltiradigan yuridik faqtning mavjudligini ko‘rsatadi. O‘tmishsosh-davlat va merosxo‘r-davlat o‘rtasidagi munosabatlarda, ya’ni:  birnnchidan, bir davlat hududining ma’lum qismi ikkinchi bir davlatga berilganda;  ikkinchidan, ikki davlat birlashganda va ularning birlashgan hududida yagona davlat vujudga kelganda (unitar yoki federativ);  uchinchidan, o‘tmishdosh-davlat bo‘linmokda va uning hududida ikkita yoki bir necha mustaqil davlat vujudga kelgan yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan aloqaning mavjudligi hududiy xarakterdagi bog‘liqlik hisoblanadi: Yangi davlat vujudga kelishining o‘ziga hos ko‘rinishi — tobe hududda mustaqil davlatning vujudga kelishidir. Konvensiyalarda bu kabi davlatlar yangi mustaqil davlatlar deb nomlanadi. Bir davlat huquq va majburiyatlarining ikkinchi biriga o‘tishidan, masalan, 1978 yil konvensiyasida belgilangan huquqiy vorislik to‘g‘risidagi meyorlarga muvofiq, shartnomalardan kelib chiquvchi majburiyatlardan, tashkil toptan huquqiy vorislikni vujudga keltiruvchi yuridik faktlar mana shulardir.

Adabiyotlar : 1.Saidov A.X. Xalqaro huquq.T. “Adolat”, 2001y. 2. Saidov A.X. Xalqaro huquq sxemalarda .T. “Adolat”, 2001y. 3.Mamatqulov A. Xalqaro huquq.T. “Adolat”, 1998y. 4.To`zmuhammedov K.A.Hakimov K.YE. Xalqaro huquq asoslari.T. “Adolat”, 1998y. 5.I.I.Lukashuk. A.X.Saidov. Hozirg`I zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari. “Adolat”T.2006 y.

Похожие

Milliy ( ichki davlat ) va xalqaro huquq munosabatlari

Shayboniylar davlati va huquqi O‘zbek xonliklarining davlat tuzumi va huquqi

Ommaviy (davlat) mulk huquqi

Hozirgi zamon Xalqaro huquqi sub'yektlari

Davlat ichki tashqi funksiyalari