Узбекистон Республикасида юридик хизмат тизими ва тузилиши

Узбекистон Республикасида юридик хизмат тизими ва тузилиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

101.5 KB

Ўзбекистон Республикасида юридик хизмат тизими ва тузилиши Режа 1-. Ўзбекистон Республикасида юридик хизмат тизими 2-. Давлат ҳокимияти ва бошқаруви олий органларининг юридик хизмати 3-. Давлат ва хўжалик бошқаруви органларининг юридик хизмати 4 - Вилоят, шаҳар, туман ҳокимликларининг юридик хизмати 5-. Хўжалик юритувчи субъектларнинг юридик хизмати

Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органларида ҳамда хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятида ҳуқуқий ишларни такомиллаштириш мустақил давлатимизда инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлатни шакллантириш вазифаси билан чамбарчас боғлиқдир. Бу вазифани амалга оширишда давлат органлари ва хўжалик юритувчи субъектларнинг юридик хизмати муҳим рол ўйнайди. Юридик хизмат халқ хўжалигининг барча тармоқларида, яъни ишлаб чиқариш ва хўжаликни бошқаришнинг ҳамма бўғинларида, вазирлик, идора, уюшмаларда, корхона, муассаса ва ташкилотларда, шунингдек ҳокимликлар, давлат ҳокимияти ва бошқарувининг олий органларида мавжуд. Бироқ, давлат ҳокимиятининг олий органлари, давлат ва хўжалик бошқаруви органлари, шунингдек хўжалик юритувчи субъектларнинг фаолиятидаги ҳуқуқий ишлар хусусиятлари, ҳажми ва йўналишлари бир-биридан муайян даражада фарқ қилади. Шу сабабли турли давлат органлари ҳамда хўжалик юритувчи субъектлар юридик хизмати фаолиятининг мазмун-моҳиятини аниқлаш учун ушбу масалага тизимли ёндашиш талаб этилади. Айнан тизимлилик фан предметини ўрганишнинг усулларидан бири бўлиб ҳисобланади. Юридик хизмат тузилиши, ҳуқуқий мақоми ва фаолияти асосий йўналишларининг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда қуйидаги тизимдан иборат: а) давлат ҳокимияти ва бошқаруви олий органларининг юридик хизмати; б) республика ва маҳаллий давлат ҳамда хўжалик бошқаруви органларининг юридик хизмати; в) вилоят, шаҳар, туман ҳокимликларининг юридик хизмати; г) хўжалик юритувчи субъектлар (корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар) юридик хизмати.

2-. Давлат ҳокимияти ва бошқаруви олий органларининг юридик хизмати Ўзбекистон Республикаси давлат ҳокимияти ва бошқаруви олий органлари юридик хизматини Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳамда Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси ва Вазирлар Кенгашининг юридик хизматлари ташкил этади. Ўзбекистон Республикаси давлат ҳокимияти ва бошқаруви олий органлари юридик хизматининг вазифалари, функцияси, ҳуқуқ ва мажбуриятлари мазкур органлар томонидан тасдиқланган ҳуқуқий ҳужжатлар билан белгиланган. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисини нг Қонунчилик палатаси юридик хизмати Ўзбекистон Республикасининг 2002 йил 12 декабрдаги “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси тўғрисида”ги Конституциявий қонунига, 2004 йил 2 декабрдаги “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси депутатининг ва Сенати аъзосининг мақоми тўғрисида”ги ҳамда 2003 йил 29 августдаги “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг Регламенти тўғрисида”ги қонунларига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси, унинг органлари ва депутатлар фаолиятига ташкилий-ҳуқуқий хизмат кўрсатиш Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг Девони томонидан амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг юридик хизмати Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси Спикерининг 2005 йил 7 апрелдаги фармойиши билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг

Девони тўғрисида”ги Низомга мувофиқ Қонунчилик палатаси Девони таркибига киради. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси юридик хизматининг асосий вазифалари ва функциялари ҳам бевосита мазкур Низомда ўз ифодасини топган. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси юридик хизматининг ташкилий тузилмаси юридик бўлим деб юритилади. Юридик бўлим мудир, унинг ўринбосари ҳамда бўлим ходимларидан иборат бўлади. Юридик бўлим ходимларининг тузилмаси, штатлари, меҳнатига тўланадиган ҳақ миқдори, моддий-техника таъминоти шароитлари, шунингдек уларни сақлашга кетадиган харажатлар Қонунчилик палатаси Спикери томонидан тасдиқланади. Юридик бўлим ходимларининг меҳнат муносабатлари Қонунчилик палатасининг ваколатлари муддатига боғлиқ бўлмайди. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси юридик хизматининг асосий вазифаси мазкур палата фаолиятини ҳуқуқий жиҳатдан таъминлашдан иборат. Қонунчилик палатаси юридик хизмати фаолияти асосан қабул қилинаётган қонун ва қарор лойиҳаларини ҳуқуқий экспертизадан ўтказиш ҳамда Қонунчилик палатаси органлари ва депутатлари фаолиятига юридик ёрдам кўрсатишга қаратилган. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг юридик хизмати Ўзбекистон Республикасининг 2002 йил 12 декабрдаги “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати тўғрисида”ги Конституциявий қонуни, 2004 йил 2 декабрдаги “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси депутатининг ва Сенати аъзосининг мақоми тўғрисида”ги ҳамда 2003 йил 29 августдаги “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Регламенти тўғрисида”ги қонунларига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати, унинг органлари ҳамда сенат аъзолари фаолиятига ташкилий-ҳуқуқий хизмат кўрсатиш Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси сингари Сенатнинг Девони томонидан амалга оширилади.

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг юридик хизмати Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати Кенгашининг 2005 йил 18- апрелдаги қарори билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Девони тўғрисида”ги Низомга мувофиқ Сенат Девони таркибига киради. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати юридик хизматининг асосий вазифалари ва функциялари ҳам мазкур Низомда белгилаб қўйилган. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати юридик хизматининг ташкилий тузилмаси ҳам юридик бўлим деб юритилади ва у бўлим мудири, мудир ўринбосари ҳамда бўлим ходимларидан ташкил топган. Улар Сенат Раиси томонидан лавозимига тайинланади ҳамда лавозимидан озод қилинади. Юридик бўлим ходимларининг меҳнат муносабатлари Сенат ваколати муддатига боғлиқ бўлмайди. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати юридик хизматининг ҳам асосий вазифаси Сенат фаолиятини ҳуқуқий жиҳатдан таъминлашдан иборат. Сенат юридик хизмати фаолиятининг асосий йўналишлари Қонунчилик палатаси томонидан Сенатга тақдим этилган қонунлар лойиҳалари ва Сенат қарорлари юзасидан ҳуқуқий экспертиза ўтказиш ҳамда Сенат органлари ва сенаторлар фаолиятига юридик ёрдам кўрсатишдан иборат. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси юридик хизмати Ўзбекистон Республикасининг Вазирлар Маҳкамаси мамлакатимизда иқтисодиётнинг, ижтимоий ва маънавий соҳаларни самарали фаолиятига раҳбарликни, Ўзбекистон Республикаси қонунлари, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг қарорлари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, қарорлари ва фармойишлари ижросини таъминловчи ижро этувчи ҳокимият органи бўлганлиги туфайли унинг фаолиятини юридик хизматсиз ташкил этиб бўлмайди. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси юридик хизматининг ҳуқуқий мақоми Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004

йил 2 декабрдаги “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Аппаратининг функционал бўлимлари тўғрисидаги низомларни тасдиқлаш ҳақида”ги Қарори билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Аппаратининг Юридик бўлими тўғрисида”ги Низомда белгилаб қўйилган. Юридик бўлим Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, унинг Президиуми, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Аппарати фаолиятини ҳуқуқий жиҳатдан таъминловчи Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати Аппаратининг функционал таркибий бўлинмаси ҳисобланади. Юридик бўлим ўз фаолиятини Ўзбекистон Республикасининг Бош вазири раҳбарлигида амалга оширади ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Аппарати Раҳбарига бўйсунади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси юридик хизматининг ташкилий тузилмаси ҳам юридик бўлим сифатида ташкил этилган бўлиб, бўлимнинг тузилмасига бўлим мудири, иккита бош мутахассис ва битта етакчи мутахассис, шунингдек I тоифали иш юритувчи-котиба киради. Юридик бўлим тузилмаси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади. Бўлим ишларига раҳбарлик мудир томонидан амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 25 июлдаги “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг ижро этувчи тузилмасини қисман ўзгартириш тўғрисида”ги ПҚ-131-сон Қарорига мувофиқ Вазирлар Маҳкамасининг ижро этувчи тузилмасининг юридик бўлимида юрисконсультлар учун бешта штат бирлиги ажратилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси юридик хизматининг асосий вазифалари қонунлар ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини юридик экспертизадан ўтказиш ҳамда Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати Аппаратининг фаолиятида қонунийликни таъминлашдан иборат.

Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси ва Вазирлар Кенгаши юридик хизматлари Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси юридик хизмати “давлат-ҳуқуқ бўлими” деб номланган бўлиб, унинг Котибияти таркибига киради. Бўлимнинг вазифалари, ҳуқуқлари ва ваколатлари Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси Президиумининг 2005 йил 22 июндаги 25- сон Қарори билан тасдиқланган “Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси Котибияти тўғрисида Низом”да белгилаб қўйилган. Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси давлат-ҳуқуқ бўлимининг функциялари Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари юридик бўлимларининг функцияларига ўхшашдир. Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашида юридик хизмат вазифаларини бажариш Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раиси Котибиятининг ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар, ҳарбий хизматга чақириш ва фавқулодда вазиятлар масалалари бўйича гуруҳи зиммасига юклатилган. Мазкур гуруҳ ходимларининг хизмат вазифалари Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раиси томонидан белгиланган. Гуруҳнинг юридик хизматга оид ваколатлари доирасига, жумладан, қуйидагиларни киритиш мумкин: Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раисига Қорақалпоғистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги, Адлия вазирлиги, Божхона бошқармаси, Прокуратураси, Миллий хавфсизлик хизмати, Олий ва Хўжалик судлари фаолиятларини мувофиқлаштириш бўйича таклифлар киритади; Вазирлар Кенгаши тармоқ бўлимлари томонидан давлат ва шартнома интизомига риоя қилиш, ўзгалар мулкини талон-торож қилишга, сифатсиз маҳсулотлар чиқарилишига, маъмурий, меҳнат, уй-жой ва бошқа қонунчиликнинг бузилишга қарши курашни ташкил қилишга қаратилган чора-тадбирларни ишлаб чиқишда иштирок этиш; Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашининг барча қарор ва фармойишлари лойиҳаларини Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қонунчилигига мувофиқлигини таъминлаш; қарор ва фармойишлар

лойиҳаларини кўриб чиқиш ва виза 1 қўйиш, амалдаги қонунчиликни ҳамда вазирликлар ва идораларда, шаҳар, туман ҳокимиятларида ҳуқуқий ишларни такомиллаштириш бўйича таклифлар тайёрлаш; шаҳар, туман ҳокимиятларининг юридик хизматлари фаолиятини мувофиқлаштириш ва ҳ.к. 3-§. Давлат ва хўжалик бошқаруви органларининг юридик хизмати Республика давлат бошқаруви органларига вазирликлар, давлат қўмиталари, қўмиталар, агентликлар, шунингдек улар ҳузурида ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида ташкил этиладиган давлат бошқаруви тузилмалари киради. Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт вазирлиги, Молия вазирлиги, Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги, Давлат мулкини бошқариш давлат қўмитаси, Давлат статистика қўмитаси, Матбуот ва ахборот агентлиги, Алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги, Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Давлат захираларини бошқариш қўмитаси, Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита, Давлат мулки қўмитаси ҳузуридаги Қимматли қоғозлар бозори фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш маркази, Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Фан ва технологиялар маркази, Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистон нефть маҳсулотлари ва газдан фойдаланишни назорат қилиш давлат инспекцияси, Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Давлат дон инспекцияси ва шу кабилар давлат бошқаруви органларини ташкил этади. Республика давлат бошқаруви органларининг асосий вазифалари ва функциялари қуйидагилардан иборат: 1 Виза лотинчадан олинган бўлиб, “кўриб чиқилган”, “танишиб чиқилган” деган маъноларни англатади. Мазкур дарсликда “виза” сўзи ҳуқуқий тусдаги ҳужжат лойиҳасига манфаатдор шахслар томонидан лойиҳани кўриб чиққанлигини англатувчи имзо сифатида қўлланилади. Манфаатдор шахснинг визаси лойиҳани имзолаш ҳуқуқига эга бўлган раҳбарнинг имзоси билан бир хил ҳуқуқий оқибатни келтириб чиқармайди. Лойиҳада манфаатдор шахсларнинг визаси мавжудлиги мазкур ҳужжатни юридик кучга эга бўлганлигини билдирмайдию. Аксинча, раҳбар мазкур лойиҳага имзо қўйиши билан (лойиҳада манфаатдор шахсларнинг визаси мавжуд ёки мавжуд эмаслигидан қатъий назар) бу ҳужжат юридик кучга эга бўлади.

Ўзбекистон Республикаси қонунлари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари ва қарорлари ҳамда бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни амалда рўёбга чиқарилишини, уларнинг ижроси устидан таъсирчан назорат амалга оширилишини таъминлаш; ташқи ва ички сиёсатни амалга ошириш, давлатнинг ташқи ва ички хавфсизлигини таъминлаш; мамлакатни стратегик ривожлантиришнинг устувор йўналишларини белгилаш, давлатнинг мақсадли дастурларини ишлаб чиқиш ҳамда уларни амалга оширишни ташкил қилиш, иқтисодий ислоҳотларни рўёбга чиқариш борасидаги чора-тадбирларни амалга ошириш; инсоннинг конституциявий ҳуқуқлари ва эркинликларини, аҳолининг таълим, тиббий хизмат, ижтимоий таъминотга бўлган ҳуқуқларини таъминлаш ва ҳимоя қилиш, меҳнат бозорини тартибга солиш, ижтимоий соҳада умумдавлат бошқарув тизими фаолиятини бошқариш ва мувофиқлаштириш; тегишли ҳуқуқий муҳитни яратиш, лицензиялаш, сертификатлаштириш ва стандартлаштириш орқали хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш; солиқлар, божхона тўловларини йиғиш, давлат даромадларини тақсимлаш йўли билан хазинага оид вазифаларни амалга ошириш. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 22 декабрдаги “Хўжалик бошқарув органлари тизимини такомиллаштириш тўғрисида”ги 3366-сонли Фармонига мувофиқ қуйидаги асосий ташкилий-ҳуқуқий шаклларда ташкил этиладиган хўжалик бирлашмалари хўжалик бошқаруви органлари ҳисобланади: - таркибига кирувчи корхоналарнинг хўжалик бирлашмасига тегишли бўлган акция пакетлари орқали ана шу корхоналарнинг хўжалик бошқарувини амалга оширувчи акциядорлик компаниялари, шу жумладан давлат-акциядорлик компаниялари;

- муассис-корхоналар томонидан улар фаолиятига кўмаклашиш учун муассис-корхоналарнинг акциялари пакетларини бошқариш ҳуқуқисиз айрим умумий вазифаларни уларга топшириш йўли билан ихтиёрийлик асосида ташкил қилинадиган уюшмалар. У юшмалар, компаниялар ва бошқалар хўжалик бошқаруви органлари бўлиб ҳисобланади. Буларга “Ўзбекистон темир йўллари” давлат- акциядорлик компанияси, “Ўзбекнефтгаз” миллий холдинг компанияси, “Ўзбек ипаги” уюшмаси, “Ўзбекчармпойабзал” уюшмаси, “Ўздонмаҳсулот” акциядорлик компанияси, “Ўзқишлоқхўжаликмашлизинг” акциядорлик лизинг компанияси ва бошқалар мисол бўла олади. Хўжалик бошқаруви органларининг асосий вазифалари ва функциялари қуйидагилардан иборат: тармоқ ва иқтисодиёт соҳаларини барқарор ривожлантиришнинг истиқболли стратегиясини белгилаш; маркетинг тадқиқотларини ташкил этиш, ички ва ташқи бозорларда рақобатбардош маҳсулотларнинг янги турларини ишлаб чиқаришни (ишлар, хизматларни) ўзлаштириш, уларнинг жаҳон бозорларига кириб боришига кўмаклашиш; корхоналарни модернизация қилиш ва технологик жиҳатдан қайта жиҳозлаш, ушбу мақсадларга хорижий инвестицияларни кенг жалб қилишда ёрдам бериш; улар таркибига кирувчи корхоналар ва ташкилотларга ахборот хизматлари кўрсатиш; кадрлар тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини оширишни ташкил қилиш. Хўжалик бошқаруви органларига давлат бошқаруви органларининг ваколатлари берилмаган. Шунингдек хўжалик бошқарув органлари ўзларининг таркибига кирувчи корхоналар фаолиятига маъмурий тартибда аралашиш ҳуқуқига эга эмаслар.

Республика давлат ва хўжалик бошқаруви органларига юклатилган вазифаларнинг бажарилишини ҳуқуқий жиҳатдан таъминлаш мақсадида мазкур органларнинг ташкилий тузилмасида юридик хизмат фаолияти ташкил этилади. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Давлат мулкини бошқариш давлат қўмитасида - шартнома-ҳуқуқ бошқармаси, Ўзбекистон Республикаси Ташқи иқтисодий алоқалар, инвестициялар ва савдо вазирлигида, Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигида, “Ўзбекистон темир йўллари” давлат акциядорлик компанияси ва “Ўзбекистон ҳаво йўллари” миллий авиа компаниясида - юридик бошқарма, Давлат божхона қўмитасида- ҳуқуқий бошқарма, Давлат солиқ қўмитасида-ҳуқуқий бўлим ташкил этилган. Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Назорат инспекциясида - етакчи назоратчи юрист, “Ўзкимёсаноат” давлат- акциядорлик компаниясида бош юридик маслаҳатчи ва “ Транспорт ва транспорт коммуникациялари” уюшмасида эса юрисконсульт лавозимлари жорий этилган. Давлат ва хўжалик бошқаруви органларининг юридик хизмати ўз фаолиятини икки йўналишда амалга оширади. Биринчиси – юридик хизмат вазифаларини бевосита бошқарув органининг марказий (ижроия, ишчи) аппаратида амалга ошириш, иккинчиси – бошқарув органига бўйсунувчи ёки таркибига кирувчи хўжалик юритувчи субъектлар юридик хизматига раҳбарлик қилиш. Республика давлат бошқаруви органлари юридик хизматининг мақоми Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1993 йил 2 мартдаги 118-сонли Қарори билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикасининг давлат бошқарув органлари ва корхоналардаги юридик хизмат тўғрисида”ги Низом билан белгилаб қўйилган. Мазкур Низом давлат бошқаруви органлари юридик хизматининг мақомини белгилаб берувчи асосий норматив-ҳуқуқий ҳужжат бўлса, хўжалик бошқаруви органлари юридик хизмати учун намунавий низом бўлиб ҳисобланади. Бунга сабаб ҳозирги пайтгача хўжалик бошқаруви органлари юридик хизматини тартибга солувчи махсус норматив-

ҳуқуқий ҳужжат қабул қилинган эмас. Шунинг учун ҳам хўжалик бошқаруви органлари юридик хизматининг ҳуқуқий мақоми ана шу органларнинг ички ҳужжатлари билан белгилаб берилади. Республика бошқарув органлари юридик хизматининг ҳуқуқий мақоми ва фаолиятининг асосий йўналишларини Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитаси ва “Ўзбекистон ҳаво йўллари” миллий авиакомпанияси мисолида кўриб чиқамиз. Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитаси ҳуқуқий бошқармасининг фаолияти қўмита раиси буйруғи билан тасдиқланган Низом ҳамда бошқарма ходимлари хизмат вазифалари тақсимоти билан тартибга солинади. Низомда умумий қоидалар, бошқарманинг асосий вазифалари ва функциялари, ҳуқуқлари белгиланган. Ҳуқуқий бошқарма таркибига 3 та – халқаро божхона ҳуқуқи, божхона ҳуқуқи, ҳуқуқий, қонунчилик ва божхона фаолиятига оид норматив ҳужжатларни тизимлаштириш бўлимлари киради. Давлат божхона қўмитасининг ҳуқуқий бошқармаси божхона иши йўналишида тайёрланган барча норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг лойиҳаларини, шунингдек ҳуқуқий мазмундаги давлатлараро ҳужжатлар лойиҳаларини ҳуқуқий экспертизадан ўтказади, уларни ишлаб чиқишда иштирок этади, қонунчилик ва божхона ишига оид норматив ҳужжатларни тизимлаштириш ишларини юритади ҳамда Давлат божхона қўмитаси ва унинг тизимларида қонунчиликка тўғри амал қилинишини назорат қилиб боради. “Ўзбекистон ҳаво йўллари” миллий авиакомпанияси юридик бошқармаси тўғрисидаги Низом авиакомпания Бош директори томонидан тасдиқланган. Юридик бошқарма таркибига – суд-ҳуқуқ, шартномавий ишлар ва талабнома бўлимлари киради. Юридик бошқарма авиакомпания дирекциясининг мустақил таркибий тузилмаси ҳисобланиб, бевосита Бош директорга бўйсунади. Юридик бошқарма тўғрисидаги Низом ва ундаги юридик хизматнинг вазифалари, ҳуқуқлари ва масъулияти Ўзбекистон Республикаси Вазирлар

Маҳкамасининг 1993 йил 2 мартдаги 118-сонли Қарори билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикасининг давлат бошқарув органлари ва корхоналардаги юридик хизмат тўғрисида”ги Низом асосида, тармоқнинг ўзига хос хусусиятлари ҳисобга олиниб ишлаб чиқилган ва белгиланган. Низомда авиакомпания таркибий тузилмалари ва корхоналарининг юридик хизмати ходимларини лавозимларга тайинлаш ва озод қилиш юридик бошқарма билан келишилган ҳолда амалга оширилиши белгилаб қўйилган. Республика давлат ва хўжалик бошқаруви органлари юридик хизматининг штатлари бир-биридан тубдан фарқ қилади. Бу бевосита давлат ва хўжалик бошқаруви органларига юклатилган вазифаларни бажариш билан боғлиқ бўлган ҳуқуқий ишларнинг ҳажмидан ҳамда хусусиятидан келиб чиққан ҳолда белгиланади. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 26 июлдаги “Ўзбекистон Республикаси ташқи иқтисодий алоқалар, инвестициялар ва савдо вазирлиги фаолиятини ташкил этиш тўғрисида”ги 136-сонли Қарорига мувофиқ вазирликнинг юридик бошқармасига юрисконсультлар учун ўнта штат бирлиги ажратилган. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 2 майдаги “Ўзбекистон Республикаси Монополиядан чиқариш, рақобат ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш давлат қўмитаси фаолиятини ташкил қилиш тўғрисида”ги ПҚ-66-сонли Қарорига мувофиқ давлат қўмитасининг марказий аппарати тузилмасидаги юридик бошқармага тўртта штат бирлиги ажратилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 5 мартдаги “Ўзкоммунхизмат” агентлиги фаолиятини такомиллаш-тириш чора- тадбирлари тўғрисида”ги 110-сонли Қарорига мувофиқ агентлик марказий аппаратининг тузилмасида битта юрисконсульт штати жорий этилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 17 мартдаги “Ўзбеккино” Миллий агентлиги фаолиятини ташкил этиш тўғрисида”ги 266-сонли Қарорига мувофиқ агентликнинг марказий аппарати

тузилмасида битта юрист штати жорий этилган. Агентликнинг ҳудудий бўлимларининг намунавий тузилмасида юридик хизмат ходими учун штат бирлиги белгиланмаган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 23 апрелдаги “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита фаолиятини янада такомиллаштириш тўғрисида”ги 196-сонли ҳамда 2004 йил 14 апрелдаги “Ўзбекистон Республикасининг гидрометеорология хизматини такомиллаштириш тўғрисида”ги 183-сонли қарорларида Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита аппарати ҳамда Гидрометеорология хизмати маркази марказий аппаратининг тузилмаларида юридик хизмат ходимлари учун штат бирлиги белгиланмаган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 25 мартдаги “Ўзбекенгилсаноат” давлат-акциядорлик компанияси бошқарув тузилмасини такомиллаштириш ва республика енгил саноатини янада ривожлантиришни рағбатлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 141-сонли Қарорига мувофиқ компаниянинг ижро этувчи аппарати тузилмасидаги юридик бўлимга иккита штат бирлиги ажратилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 23 январдаги “Кимё саноати корхоналарини бошқариш тузилмасини такомиллаштириш ва қишлоқ хўжалиги агрокимё хизмати кўрсатишни яхшилаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 33-сонли қарорига мувофиқ “Ўзкимёсаноат” давлат-акциядорлик компаниясининг ижро этувчи аппарати тузилмасида битта бош юридик маслаҳатчи штати жорий этилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 12 октябрдаги “Ўзбекистон Транспорт ва транспорт коммуникациялари уюшмаси фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 470-сонли қарорига мувофиқ уюшманинг ижро этувчи аппарати тузилмасига юридик маслаҳатчи учун битта штат бирлиги берилган.

Республика давлат ва хўжалик бошқаруви органларига юклатилган вазифалар уларнинг жойлардаги тузилмалари бўлмиш маҳаллий бошқарув органлари томонидан амалга оширилади. Вилоятлардаги Қишлоқ ва сув хўжалиги бошқармалари ҳамда туманлардаги Қишлоқ ва сув хўжалиги бўлимлари, Давлат солиқ бошқармалари ва инспекциялари, Ер ресурслари ва давлат кадастри бошқармалари ва бўлимлари, Автомобиль ва дарё транспорти агентлигининг ҳудудий бўлимлари маҳаллий давлат бошқаруви органларини ташкил этади. Хўжалик бошқаруви органларининг жойлардаги тузилмалари эса маҳаллий хўжалик бошқаруви органларини ташкил этади. Масалан, Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятлардаги “Пилла” акциядорлик бирлашмалари, “Тошкентнон” уюшмаси ва шу кабилар маҳаллий хўжалик бошқаруви органлари ҳисобланади. Айрим республика хўжалик бошқаруви органлари фаолиятининг хусусиятидан келиб чиққан ҳолда маъмурий ҳудудларда, яъни жойларда ўзларининг тузилмаларига эга бўлишмайди. Масалан, “Транспорт ва транспорт коммуникациялари” уюшмаси, “Ўзэлтехсаноат” уюшмаси ҳамда “Ўзкимёсаноат” давлат-акциядорлик компаниялари маъмурий худудларда ўзларининг тузилмаларига эга эмас. Аксарият ҳолларда маъмурий ҳудудларда уларнинг муассислари бўлган хўжалик юритувчи субъектлар жойлашган бўлади. Масалан, “Ўзэлтехсаноат” уюшмаси қатнашчилари бўлган “Фотон”, “Алгоритм” ва “Оникс” очиқ акциядорлик жамиятлари Тошкент шаҳрида жойлашган бўлса, “Сино” очиқ акциядорлик жамияти Самарқанд шаҳрида, “Электромаш” очиқ акциядорлик жамияти эса Фарғона вилоятида жойлашган. Баъзи хўжалик бошқаруви органлари республика миқёсида эмас, балки муайян ҳудуд миқёсида тузилган бўлиши мумкин. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 11 январдаги “Тошкент шаҳрида йўловчи транспортини ташкил этиш тизимини янада такомиллаштириш тўғрисида”ги Фармонига мувофиқ “Тошшаҳартрансхизмат” уюшмаси ташкил этилди ва фармонда мазкур уюшма Тошкент шаҳар йўловчи

транспорти соҳасида ишлаётган хўжалик жамиятлари, давлат, хусусий ва бошқа ташкилотларни шартнома асосида бирлаштириши белгилаб қўйилди. Бу эса “Тошшаҳартрансхизмат” уюшмаси Тошкент шаҳар ҳудуди миқёсида ташкил этилган хўжалик бошқаруви органи эканлигидан далолат беради. Маҳаллий давлат ва хўжалик бошқаруви органларининг фаолиятини ҳуқуқий жиҳатдан таъминлаш учун уларнинг тузилмасида ҳам юридик хизмат фаолияти ташкил этилади. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Монополиядан чиқариш, рақобат ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш давлат қўмитасининг ҳудудий бошқармаларининг намунавий тузилмасида юрисконсульт лавозими жорий этилган бўлса, вилоят қишлоқ ва сув хўжалиги бошқармалари аппаратининг намунавий тузилмасида юридик бўлим мавжуд бўлиб юрисконсультлар учун учта штат бирлиги ажратилган. Вилоятлар ва Тошкент шаҳар Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш бош бошқармаларининг юридик хизмат кўрсатувчи тузилмаси ташкилий- ҳуқуқий бўлим деб юритилади ва мазкур бўлимга иккитадан учтагача штат бирлиги ажратилган. Бироқ айрим маҳаллий давлат бошқаруви органлари аппаратининг ташкилий тузилмасида юридик хизмат фаолияти жорий этилмаган. Масалан, вилоятлар ва Тошкент шаҳар маданият ва спорт ишлари бошқармаларининг намунавий тузилмасида, Ўзбекистон Республикаси ташқи иқтисодий алоқалар, инвестициялар ва савдо вазирлиги ҳудудий бошқармаларининг намунавий тузилмасида ҳамда “Ўзбеккино” Миллий агентлиги ҳудудий бўлимларининг намунавий тузилмасида юридик хизмат ходимлари учун штат бирлиги назарда тутилмаган. Маҳаллий давлат бошқаруви органлари тузилмасида юридик хизмат ходимлари учун штат бирлигини жорий этиш ёки этмаслик масаласи у ердаги ҳуқуқий ишларнинг ҳажмидан келиб чиққан ҳолда белгиланади. 4 -§ Вилоят, шаҳар, туман ҳокимликларининг юридик хизмати

Вилоят, шаҳар ва туман ҳокимликларида ҳуқуқий ишларни амалга ошириш учун юридик хизмат ташкил қилинади. Вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликларида илгари ҳуқуқий ишларни олиб бориш Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар, ҳарбий сафарбарлик ва фавқулодда вазиятлар масалалари бўйича гуруҳ зиммасига юклатилган эди. Вилоят ҳокимликларида бошқарув аппарати ташкилий тузилмаларининг фаолиятини такомиллаштириш ҳамда уларга юкланган функцияларнинг бажарилиши учун зарур шарт-шароитларни таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 5 январдаги “Давлат бошқаруви ҳудудий органлари тузилмасини такомиллаштириш тўғрисида”ги Қарори ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 10 августдаги “Тошкент шаҳар ҳокимлиги бошқарув аппарати тузилмасини тасдиқлаш тўғрисида”ги Қарори билан вилоят ва Тошкент шаҳар ҳокимликларида юридик хизматни Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар, ҳарбий сафарбарлик ва фавқулодда вазиятлар масалалари бўйича гуруҳ эмас, балки ҳокимлик бошқарув аппаратининг тузилмасида назарда тутилган юрисконсульт бажаришлиги белгилаб қўйилди. Бундан ташқари ушбу қарорга мувофиқ ҳокимлик бошқарув аппаратидаги юрисконсульт ўз функцияларини бажаришда фақат бевосита ҳокимга бўйсуниши қатъий белгилаб қўйилди. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари юридик хизматининг фаолияти асосан норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни қабул қилишда қонунийликни таъминлаш, шартномавий муносабатларни тартибга солиш ҳамда маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини судда ва бошқа органларда ҳимоя қилишга қаратилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 24 апрелдаги 177-сонли Қарори билан маҳаллий ҳокимият органларининг ишини ҳуқуқий таъминлаш мақсадида туман ва шаҳар ҳокимликлари аппарати тузилмасида юрист лавозими жорий этилди.

Вилоят, туман ва шаҳар ҳокимликлари юридик хизматининг ҳуқуқий мақомини тартибга солувчи махсус норматив-ҳуқуқий ҳужжат мавжуд эмас. Ҳозирги пайтда маҳаллий давлат ҳокимияти органлари юридик хизматининг ҳуқуқий мақоми шу органларнинг ички ҳужжатлари билан белгиланади. Мазкур ҳужжатларга ҳокимликнинг юридик бўлими тўғрисидаги низом ёки юридик хизмат ходимининг мансаб йўриқномаси киради. 5-§. Хўжалик юритувчи субъектларнинг юридик хизмати Ў збекистон мустақилликка эришгандан кейин ўтган давр мобайнида мамлакатимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришга алоҳида эътибор берилмоқда. Натижада, ташкилий ҳуқуқий шакли акциядорлик жамиятлари, масъулияти чекланган жамият, қўшимча масъулиятли жамият, хусусий корхона ҳамда хўжалик ширкатлари кўринишида бўлган корхона ва ташкилотларнинг сони бир неча юз бараварга кўпайди. Уларнинг фаолиятида қонунчиликни таъминлаш, шартнома ва меҳнат интизомига риоя қилиш устидан назорат қилиш, мулкни сақлашни ҳуқуқий воситалар орқали таъминлаш ҳамда бошқа ҳуқуқий ишларни амалга оширишда юридик хизматнинг роли муҳим аҳамият касб этмоқда. Хўжалик юритувчи субъект юридик хизматининг ҳуқуқий мақоми Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1993 йил 2 мартдаги қарори билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикасининг давлат бошқарув органлари ва корхоналардаги юридик хизмат тўғрисида”ги Низом ҳамда Ўзбекистон Республикасининг 1998 йил 29 августдаги “Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-ҳуқуқий базаси тўғрисида”ги Қонун билан белгилаб қўйилган. Ҳозирги пайтда хўжалик юритувчи субъект штат жадвалида назарда тутилган юридик хизмат ходимларининг сони жуда озчиликни ташкил этади. Айни пайтда фаолият юритаётган хўжалик юритувчи субъектларнинг

аксарияти доимий равишда юрисконсульт хизматидан фойдаланиш имкониятига эга эмас. Бунинг ҳам объектив, ҳам субъектив сабаблари мавжуд. Объектив сабаблар жумласига – юристлар сонининг республикамизда камлиги, барча корхоналарда ҳам доимий равишда юридик хизмат ходимларига ҳақ тўлаш имконияти йўқлиги, шунингдек юридик хизмат ходимлари маошларининг камлиги киради. Субъектив сабабларга эса – корхона раҳбарларининг юридик хизматга юзаки қараб уни мустаҳкамлашга эътибор бермаслиги, юристларнинг кўпчилигида асосан прокуратура, суд ва бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларда ишлаш иштиёқи кўплиги ва юридик хизматга беписандалик билан қарашлари киради. Шунинг учун хўжалик юритувчи субъектлар асосан адвокатлар ҳайъатлари, адвокатлик фирмалари ҳамда адвокатлик бюроларида фаолият олиб бораётган адвокатларнинг хизматларидан кўпроқ фойдаланмоқдалар. Бироқ адвокатура институти томонидан хўжалик юритувчи субъектларга кўрсатиладиган юридик хизмат юридик хизматнинг барча йўналишларини қамраб ололмаяпти ва асосан шартнома лойиҳаларини тузиш, уларни ҳуқуқий экспертизадан ўтказиш ҳамда судда вакиллик қилиш билан чекланиб қолмоқда. Хўжалик юритувчи субъектлар юридик хизматининг вазифаларига асосан улар фаолиятини ҳуқуқий таъминланишини ташкил этиш, талабнома- даъво ишларини юритиш, меҳнат интизомини мустаҳкамлаш, мулкни сақлаш бўйича ҳуқуқий ишларни йўлга қўйиш, корхона ходимларининг юридик ўқувини ташкил этиш кабилар киради. Хўжалик юритувчи субъектлар ўз фаолиятларининг хусусиятидан ҳамда ҳуқуқий ишларнинг ҳажмидан келиб чиққан ҳолда юридик хизмат ходими учун штат бирлиги ажратиш ёки ажратмаслик масаласини мустақил ҳал этадилар. Агарда хўжалик юритувчи субъект давлат органининг қарори асосида ташкил этиладиган бўлса, унда унинг тузилмасида юридик хизмат

ходими учун штат бирлигини ажратиш ёки ажратмаслик масаласини шу органнинг ўзи ҳал этади. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 31 майдаги “Товар-хом ашё биржалари фаолиятини такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги 251-сонли қарорига мувофиқ “Ўзбекистон Республикаси товар-хом ашё биржаси” акциядорлик жамиятининг ташкилий тузилмасида юридик бўлим ходимлари учун иккита штат бирлиги ажратилган.

Похожие

«Узбекистон Республикасида юридик хизмат» уқув фанининг предмети, услублари ва аҳамияти

Ўзбекистон Республикасида юридик хизмат ҳакидаги конунчиликнинг ривожланиши

Узбекистон Республикасида бюджет жараёни

Узбекистон Республикасида солик хукуки

Узбекистон Республикасида Президент сайлови