Ҳуқуқ тизими ( Хукук тизими ) - Юриспруденция - Рефераты

Ҳуқуқ тизими ( Хукук тизими )

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

135 KB

Ҳуқуқ тизими Режа: 1. Ҳуқуқ тизими тушунчаси ва унинг тузилиши 2. Ҳуқуқ тизимининг тузилиш тамойиллари 3. Ҳуқуқ тизими ва ҳуқуқшунослик фанлар тизими

1. Ҳуқуқ тизими тушунчаси ва унинг тузилиши. Ҳуқуқ тизими жамиятнинг иқтисодий тузилишидан пайдо бўлиб, у билан боғлиқ бўлган, унинг мустаҳамлайдиган ҳар бир давлатнинг ички ҳуқуқ тузилиши бўлиб, кишилар ўртасидаги турли ижтимоий муносабатларни тартибга солади. Ҳуқуқ тизими жамиятнинг сиёсий, ғоявий, маърифий, маданий ва бошқа ижтимоий белгилари билан боғлиқдир. Ҳамда ҳуқуқ тизими жамиятнинг миллий муносабатлари, унинг урф —одатлари, барча халқнинг ҳуқуқий онги ҳуқуқий маданиятлиги ва давлатнинг ҳуқуқ ижодкорлик фаолиятига борлиқдир. Ҳуқуқ тизими жамиятдаги барча синф, миллат, табақа ва халқнинг қонун даражасида кўтарилган эрки —иродаси бўлиб, улар ўртасидаги турли ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи ҳуқуқ нормалари, ҳуқуқ институтлари ва ҳуқуқ соҳаларидан иборат бўлиб, объектив характерга эга. Ҳуқуқ нормалари - бу ҳуқуқ тизимининг энг асосий, дастлабки тузилишидир. Ҳуқуқ нормалари жамиятнинг иқтисодий тузилиши билан белгиланадиган, барча кишилар учун мажбурий бўлган, ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи турмуш қоидаларидир. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясиниг ҳар бир моддаси ҳуқуқий норма булиб, булар барча давлат органлари, жамоат бирлашмалари, мансабдор шахслар ва фуқаролар учун амал қилиш мажбурий бўлган қоидалардир. Ҳҳуқуқ нормалари барча аҳоли учун умумий ва мажбурийдир. Булар доимий қўлланиладиган бўлиб, унда кишилар учун бажариш шартлари, субъектлар ўртасидаги тартибга солинадигаи ижтимоий муносабатлар, тарафларнинг ҳуқуқ ва бурчлари ҳуқуқбузарлик учун жазо чоралари белгиланади. Ҳуқуқ институтлари -ҳуқуқ соҳасида ўзаро боғланган жамиятда кишилар ўртасидаги бир турдаги ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи бир қанча ҳуқуқ нормаларидан иборат. Ҳуқуқ институтлари ҳуқуқнинг асоси ҳисобланган Ўзбекистон Республикаси Конституциясида ҳам мавжуд. Масалан, «инсон ва фуқароларниннг асосий ҳуқуқлари эркинликлари ва бурчлари», «жамият

ва шахс» маъмурий ҳудудий ва давлат тузилиши» ва бошқалар ҳуқуқнинг барча соҳасига таалуқлидир. Жумладан, фуқаролик ҳуқуқи соқасида-мулк ҳуқуқи институтлари, жиноят ҳуқуқ соҳасида-давлатга қарши институтлар мавжуд. Бу ҳуқуқ институтлари тегишли ҳуқуқ соҳаларининг ички таркибий қисмини ташкил қилади. Ўз навбатида биринчиси — мулкий муносабатларни, иккинчиси — давлатга қарши қаратилган жиноят қилишдан келиб чиқадиган ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи ҳуқуқий нормалардир. Ҳуқуқ нормалари институтларга бўлишдан мақсад ҳаётда мавжуд бўлган, жуда кўпгина ҳуқуқ нормалари билан турли ижтимоий муносабатларни тартибга солиб, уларнинг ҳуқуқ соҳаларига бирлаштириб, амалиётда ҳуқуқ нормаларини тўғри қўллашда фойдаланишдир, Ҳуқуқ сохаси — бу ҳаётда ўзига хос бир турдаги ижтимоий муносабатларнинг муайян соҳасини тартибга солувчи махсус ҳуқуқ нормалари ва ҳуқуқ институтларининг йиғиндиси . Масалан, молиявий муносабатлар — молия ҳуқуқ сохаси билан мехнат хуқуқ соҳаси эса меҳнат муносабатлари билан тартибга солади. Ҳуқуқ соҳаси – бу ҳуқуқ тизимининг асосий қисми ва мустақил бўғинидир. Ҳқар бир ҳуқуқ соҳаси умумий ва махсус қисмдан иборат бўлади. Буларда шу соҳага тегишли ижтимоий муносабатларни тартибга солишнинг умумий ва махсус тамойиллари баён этилади. Ҳуқуқ нормалари, институтлари ва ҳуқуқ соҳаларига бирлашиб ягона ҳуқуқ тизимини ташқил қилади. Ҳуқуқ тизими — ҳуқуқнинг моҳияти билан яъни табиий ҳуқуқ — табиат томонидан берилган. Масалан, инсоннинг яшаш ҳуқуқи, ҳар бир шахснинг мулкдор бўлишлик ҳуқуқи ва позитив ҳуқуқ давлат томонидан чиқарилган (объектив ва субъектив) ҳуқуқ билан белгиланади. Ҳуқуқ тизими Ўзбекистон Республикасида бозор иқтисодиётига ўтиш вазифаларига, жамиятнинг сиёсий тизимини мустаҳкамлаб, демократияни амалга оширади ва ҳуқуқий давлат қуриш учун хизмат қилади.

Демак, ҳуқуқ тизими — жамиятнинг иқтисоди, сиёсий ва ижтимоий тузилиши билан боғлиқ, объектив характерга эга бўлган бир турдаги ижтимоий муносабатларнинг тартибга солувчи ҳуқуқ нормалари, ҳуқуқ, институтлари ва соҳаларини тартиб билан тўғри жойлаштирилишидир. 2. Ҳуқуқ тизимининг тузилиш тамойиллари. Ҳуқуқ тизими тарихан объектив шакилланувчи ҳодиса бўлгани сабабли, унинг нормалари, ҳуқуқ институтлари ва ҳуқуқ соҳаларига иш ҳам объектив тамойилларга асосланади. Ҳуқуқ тизимининг объектив тамойиллари —бу жамиятда ҳар бир ҳуқуқ соҳаси билан кишилар ўртасидаги ижтимоий муносабатларни тартибга солишдир. Бу ижтимоий муносабатлар ўзининг мазмуни на давлат бошқарувининг қайси соҳасига тегишли эканлиги билан фарқ қилади. Жамиятнинг иқтисоди, ижтимоий ва сиёсий тузилишидан колиб чиққан хилма — хил ижтимоий муносабатлар шу муносабатларни тартибга соладиган ҳуқуқий нормаларнинг турини белгилаб беради. Шунинг учун ҳам ҳуқуқ институтлари ва ҳуқуқ соҳаларига ҳамда ҳуқуқ нормаларига -ҳуқуқ тизимига бўлишнинг бош асосларидан бири бу ҳуқуқ билан тартибга солинадиган ижтимоий муносабатлардир. Бу ижтимоий муносабатлар ҳуқуқий тартибга солиш предмети деб аталади. Ҳуқуқий тартибга солиш қуйидаги учта ҳолат билан белгиланади: а) субъектив ҳуқуқ ва мажбуриятларни —яъни юридик мажбуриятларни белгилаш тартиби; б) субъектлар ҳаракати даражасини белгилаш; в) субъектив ҳуқуқ ва мажбуриятларни таъминлаш йўллари билан. Ҳуқуқий тартибга солиш усули ҳуқуқ соҳаларини таққослаганда яққол намоён бўлади. Чунончи, жиноят ҳуқуқида бу усул бўйича «қаттиқ» ҳуқуқий тартибга солиш кўринади, Масалан, безорилик, ўғрилик, врачнинг касалга ўз вақтида ёрдам бермаганлиги жиноятларида кўринади. Ҳуқуқий тартибга солиш асосан 2 — усулга бўлинади: 1) ҳокимият буйруқ усули ёки авторитар усули, 2) диспозитив ёки автономия усули.

Авторитар усулда — ҳуқуқий муносабатларда иштирок этувчи тарафлардан бири давлат бўлиб у субъектнинг ва бурчларини пайдо бўлишлигини аниқ белгилайди. У ҳокимият ҳуқуқига эга бўлиб, «қаттиқ» тартиб ўрнатилади. Бу усул маъмурий, жиноий ва конституциявий ҳуқуқ, соқаларида ижтимоий муносабатларни тартибга солишда кенг қўлланилади. Автономия (диспозитив) усулда ҳуқуқий муносабат иштирокчиларига тенг мажбурият белгилайди. Тарафларнинг ҳуқуқ ва бурчлари уларнинг келишуви билан пайдо бўлади, ўзгаради ва бекор бўлади. Бу усул фуқаролик ва соила ҳуқўқ соҳаларида кўпроқ ишлатилади Демак, Ўзбекистон Республикаси ҳуқуқ соҳалари ижтимоий муносабатларнинг тартибга солиш ва усули билан бир биридан фарқ қилади. Масалан, фуқаролик на меқнат ҳуқуқий муносабатлари ўзаро ўхшаш бўлсада, уларнинг тартибга солиш предмети ва усули турличадир. Фуқаролик ижтимоий муносабатларнинг тартибга солиш предмети бўйича — мулкий бўлмаган ва мулкий ҳуқуқий муносабатларни ўргатади. Меқнат ҳуқуқи эса — ходимларнинг меқнат қилиш муносабатларини ўргатади. Ижтимоий муносабатларни тартибга солиш усули бўйича ҳам икки ҳуқуқ соқаси бир- биридан фарқ қилади. Фуқаролик ҳуқуқида ижтимоий муносабатларни тартибга солиш усули бўйича даъво аризаси судга берилади. Суд бу ишларни кўриб ҳал қилади. Маҳнат ҳуқуқи бўйича ходимларнинг меқнат низоларини корхоналар ва ташкилотларнинг меҳнат низоларини ҳал қилиш комиссияларида кўриб, кейин касаба уюшмаларида кўрилади. Ходимлар буларнинг қарорларига рози бўлмаса кейин меҳнат низоси тўғрисида ариза билан судга мурожаат қилади, суд меҳнат низоларини кўриб чиқиб ҳал қилади. 3. Ўзбекистонда ҳҳуқуқ соҳаларии янгиланиши. Ўзбекистон Республикаси мустақил давлат бўлиб, ўзининг миллий ҳуқуқ тизимига эга. Ҳуқуқ тизимини асосини ва унинг янгиланишини 1991 йил 31 августда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллиги тўғрисидаги Асосий қонун. ЎзРнинг Конституцияси ва бошқа бозор

иқтисодиётига ўтиш тўғрисидаги норматив ҳуқуқий ҳужжатлар ташкил қилади. Ҳуқуқ тизими жамият тарраққиёт маҳсули сифатида талабларига мувофиқ равишда ўзгариб боради. Шу билан бирга ҳуқуқ тизимини ташкил топиши ва ривожланиши объектив ҳолда бўлиб, унинг ҳуқуқий нормалар, ҳуқуқ институтлари ва ҳуқуқ соҳаларига ажратиш ҳам объектив характердаги тамойилларга асосланади. Шунинг учун Ўзбекистон иқтисодий, сиёсий, маънавий ва ҳуқуқий соҳада ислоҳатлар ўтказиб унинг ҳуқуқ тизимига кирувчи — ҳуқуқ соҳалари янгиланиб ривожланиб бормоқда. Ўзбекистон Республикаси мустақил давлат бўлиб, жаҳонда ривожланган давлатлар ва шарқона миллий урф—одатлар асосида кўпгина янги қонунлар қабул қилди. Жумладан, мулк, тўғрисида, давлат тасаруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида, гаров тўғрисида ва бошқа бозор иқтисодига ўтищ билан боғлиқ бўлган кўпгина қонунлар. Булар Ўзбекистон Республикасининг ҳуқуқ тизимини умумий ва хусусий бўлинишга олиб келади. Буржуазия ҳуқуқ фанида унинг ҳуқуқ тизими умумий ва ҳусусий ҳуқуқга бўлинади. Ҳуқуқнинг бундай бўлинишига қадимги Рим юристи Ульпиан асос солган. Бу назария ҳозиргача буржуазия давлатларида сақланиб, буржуазия олимларининг фикрича ҳуқуқнинг бундай бўлиниши табиий бўлиб, шахс билан давлат ўртасидаги ва хусусий мулкга асосланган ижтимоий муносабатлардан келиб чиққан. Умумий ҳуқуқ давлатга таалуқи бўлиб —унга конституциявий (давлат) ҳуқуқи, савдо ҳуқуқи ва бошқа ҳуқуқ соҳалари киради. Хусусий ҳуқуқ — алоҳида шахсларга таалуқли бўлиб, унга фурқаролик ҳуқуқи, савдо ва бошқа ҳуқуқ соҳалари киради, Собик совет давлатида ҳуқуқнинг умумий ва хусусий бўлиниши тан олинмади. Чунки ҳуқуқнинг бундай бўлиниши қукмрон эксплуататор синфига хизмат қилади деб келинди. Демак, ҳуқуқ тизими жамиятнинг иқтисодий, сиёсий ва ижтимоий тузилиши билан белгиланган объектив характерга эга бўлган бир турдаги ижтимоий муносабатларнинг тартибга солувчи ҳуқуқий нормалар ҳуқуқ

институтлари ва ҳуқуқ соҳаларидан иборат. Ҳар бир ҳуқуқ соҳаси ижтимоий муносабатларнинг тартибга солувчи предмет ва усулларга эгадир. Ўзбекистон Республикасининг асосий ҳуқуқ соҳалари қуйидагилардан иборат: Конституциявий ҳуқуқ — бу ҳуқуқ соҳаси ЎзРсида давлат ҳокимиятини амалга ошириш шаклини, фуқароларнинг ҳолатини, иисон ҳуқуқи ва эркинликларини кафолатловчи ҳуқуқий нормаларни, маъмурий ҳудудий ва давлат тузилиш шаклини, Олий Мажлис, Президент ва Вазирлар Маҳкамаси фаолиятини, сайлов тизими, прокуратура, молия ва кредит, мудофа ва хавфсизликка оид ҳуқуқий нормалар йиғиндисидир. Бу ҳуқуқнинг манбаи мустақил Ўзбекистон Республикасининг янги Конституцияси, турли қонунлар ва бошқа ҳужжатлардир . Маъмурий ҳуқуқ — давлат бошқаруви, унинг органларининг ташкил топиш тартибини, давлат хизматини ўташ шартларини, давлатни бошқаришда фуқароларниниг ҳуқуқ ва бурчларини ўргатади. Бу ҳуқуқнинг манбаи ЎзРсининг маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги Кодекси, Президент фармонлари, қарор, фармойишлари ва бошқа норматив ҳуқуқий ҳужжатдир. Молия ҳуқуқи — Ўзбекистонда давлат пул муомаласини ва молиявий фаолиятини белгилаш, кредит бериш, суғурта, заёмларлар тарқатиш ва уларга ютуқ бериш, банкларга раҳбарлик қилишга оид ҳуқуқий нормалар йиғиндисидир. Молия ҳуқуқининг нормалари ЎзРсининг Конституциясида бюджет тўғрисидаги қонунда, банклар ва банк фаолияти тўғрисидаги қонунда ва бошқа норматив ҳуқуқий хужжатларда мустаҳкамланган. Фуқаролик ҳуқуқи - аҳолининг моддий ва маънавий эхтиёжларини қондириш учун давлат органлари, жамоат бирлашмалари билан фукаролар ўртасидаги мулкий (маълум қимматга эга бўлган буюм, ашёлар) ва мулкий бўлмаган шахсии (фуқаронинг номи, шаъни, қадр қиммати) муносабатларини тартибга соладиган ҳуқуқий нормалар йиғиндисидир. Фуқуролик ҳуқуқининг

нормалари фуқаролик тўғрисидаги қонунда ва ЎзРсининг фуқаролик Кодексида ифодаланган. Меҳнат ҳуқуқи - меҳнат муносабатларини пайдо бўлиши, ўзгариши, тўхтатилиши шартларини белгиловчи, иш ва дам олишликни ва бошқа меҳнат муносабатларини ўргатади, Бу ҳуқуқ нормалари ЎзРсининг Меҳнат Кодекси билан тартибга солинади. Ер ҳуқуқи - давлат мулки бўлган ердан, ундаги ўрмонлардан ва бошқка бойликлардан фойдаланиш ва унинг самарадорлигини ошириш муносабатларини тартибга солувчи ҳуқуқий нормалар йиғиндисидир. Бу ҳуқуқ нормалари ЎзРсининг Ер Кодекси ва бошқа ер тўғрисидаги норматив ҳуқуқий ҳужжатлар билан тартибга солинади. Сув ҳ уқуқи - аҳоли ва халқ хўжалиги эҳтиёжлари учун сувдан фойдаланиш ва сув объектлари ҳолатини яхшилаш муносабатларини ўргатади. Бу ҳуқуқ нормалари ЎзРсининг Конституциясида, Сув Кодекси ва бошқа сув тўғрисидаги қонунларда акс эттирилган. Оила ҳуқуқи -фуқароларнинг никоҳда бўлиш шартларини, эр-хотин, ота- оналар, болалар ва оиланинг бошқа аъзолари ўртасидаги шахсий ва мулкий, фарзандлика олиш, васийлик, болаларни тарбиялашга, никохни бекор қилиш, фуқаролик ҳолати актларни қайд қилиш тартибини ва бошқа оила муносабатларини ҳуқуқий нормалар билан тартибга солади. Бу ҳуқуқ нормалари ЎзРсининг Оила Кодексида мустаҳкамланган. Жиноят ҳуқуқ - жамият учун хавфли бўлган ҳамда ижтимоий хавфли қилмишлар жиноят эканлигини апиқлайди, жиноят содир қилган шахсларга жазо чораларини белгилаиди. Бу ҳуқуқ Жиноят Кодексидан иборат. Жиноятни ижро этиш ҳуқўқи-суд томонидан айбдор деб топилган шахсларга нисбатан жиноий жазо чораларини ижро этиш, жазони ўташ тартиби ва шартларини, махкумларни ахлоқини тузатиш ва уларни қайта

тарбиялайдиган ҳуқуқий нормалар йиғиндисидир. Бу ҳуқуқ манбаи ЎзРси жиноятни ижро этиш кодексида жамланган. Жиноят процессуал хуқуқи — суд, прокуратура, тергов суриштирув органлари, адвакатура билан фуқаролар учун жиноий ишларни кўриш тартибини ўргатади. Бу ҳуқуқ нормалари ЎзРсининг Жиноят —Процессуал Кодексида акс эттирилган. Фуқаролик - процессуал хуқуқи — судларнинг фуқаролик, оилавий меҳнат, ер, молиявий ва бошқа ишларнинг кўриш тартибини ўргатади. Бу ҳуқуқ манбаи ЎзРсининг Фуқаролик — процессуал Кодексида акс эттирилган. Хўжалик-процнссуал-ҳуқуқ — хўжалик суди томонидан ҳар хил шакилдаги мулкка эга бўлган корхоналар, жамоа хўжаликлари, хусусий корхоналар ҳамда Ўзбекистон Республикаси бошқа давлатлар ўртасидаги хўжалик низоларини тартибга солади. Бу ҳуқуқ нормалари ЎзРнииг Конституциясида ва ЎзРнинг Хўжалик — Процессуал Кодексида мустахкамланган. Бу соҳаларидан дастлабки ўнтаси моддий ва кейинги учтаси процессуал хуқуқ соҳаларга киради. Ҳуқуқ тизимида ҳар бир ҳуқуқ соҳасини пайдо бўлиш ва ривожланиши жамият иқтисодий тараққиётининг объектив қонунлари билан белгиланади, Масалан ҳозирги вақтда ЎзРси бозор иқтисодига ўтиш даврида хусусий мулк ҳуқуқи божхона ҳуқуқи, хўжалик хуқуқи ва бошқа янги ҳуқуқ, соҳалари пайдо бўлмоқда. Ҳуқуқ тизимида халқаро ҳуқуқ алоҳида ўрин эгаллайди. У бирон давлатнинг миллий ҳуқуқ тизимига кирмайди. Халқаро ҳуқуқ, турли ижтимоий системадаги давлатлар ўртасида тинч — тотув яшаш тамойилларига ва улар ўртасидаги дипломатия ва бошқа турли ижтимоий муносабатларни тартибга солади. Халқаро ҳуқуқнинг субъекти фақат давлатлар бўлади. Бу ҳуқуқ манбаи турли халқаро шартномалар, битимлар, конвенциялар ва бошқа халқаро нормалар қисобланади. Халқаро ҳуқуқ халқаро умумий ва хусусий соҳалари

мавжуд. Халқаро денгиз ҳуқуқи халқаро ҳаво ҳуқуқи, халқаро космос ҳуқуқи ва бошқа ҳуқуқ соҳалари мавжуд. Ҳуқуқ тизими ва ҳуқуқшунослик фанлар тиз ими . Ҳуқуқ тизимини юқорида кўриб ўтдик. Ҳуқуқ тизимида қонунлар ва ҳуқуқшунослик фанлар тизими асос қилиб олинсада, лекин улар ўртасида фарқу бор. Қонунлар ёки норматив ҳужжатларни тизими яъни тартибга солиб нашр этиш қуйидаги икки хил усуллар билан амалга оширилади. Инкорпорация ва кодификация. 1. Инкорпорация (лотинча «қўшиш») — ҳаётда амал қилаётган қонун ва бошқа норматив ҳуқуқий ҳужжатларни мазмунига ўзгартириш киритмасдан хронологик ёки алифбо тартибида, соҳалар бўйича алоҳида тизимга солиб, чиқарилади. Масалан, (1938 —1971) йилларда чиқарилган ЎзССР қонунлар тўплами. Инкорпорациянинг уч тури мавжуд: 1) расмий инкорпора ция, қонун ва бошқа норматив ҳуқуқий ҳужжатларни уларни чиқарган давлат органлари томонидан тартибга солиб нашр этиб чиқарилади. Масалан, ЎзРсининг Олий Мажлиси Олий давлат вакиллик органи бўлиб, қонун чиқарувчи ҳокимиятни амалга оширади. Қабул қилган қонунлар ва қарорларни ҳар ойда чиқадиган Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномасида чиқаради. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси — ҳукумат амалдаги қонунларга асосан Ўзбекистон худудидаги барча органлар, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фуқаролар томонидан бажарилиши мажбурий бўлган қарорлар ва фармойишлар чиқаради. Бу қарорлар ва фармойишларни ҳар ойда чиқадиган Ўзбекистон Республикаси ҳукуматининг қарорлар тўпламида чиқаради. 2. Официоз инкорпорация — қонун ва бошқа норматив ҳуқуқий ҳужжатларни тартибга солишда ваколатли давлат органлари томонидан тўплам қилиб чиқарилади. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлиги томонидан нашр қилинган қонунлар ва бошқа норматив ҳуқуқий хужжатлар тўплами.

3. Норасмий инкорпорация — бунда қонун ва бошқа норматив ҳуқуқий ҳужжатларни махсус ваколатли бўлмаган идора ва ташкилотлар томонидан чиқарилади. Масалан, Ўзбекистонда юридик нашриёт «Адолат» томонидан кўп томлик Ўзбекистоннинг янги қонунларини нашр этиб чиқарилиши. 4. Кодекс (лотинча садех —китоб) —ҳуқуқ нормаларининг соҳалари бўйича ягона тизимга солинган норматив ҳужжат. У қонунларни ҳуқуқ соҳалари бўйича тартибга солишнинг энг муҳим мукаммал шаклидир. Кодекс жамиятда кишилар ўртасидаги ижтимоий муносабатларни муайян соҳасини тартибга солади. Масалан, Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги меҳнат, жиноят, фуқаролик, хўжалик процессуал ва бошқа кодекслар. Ҳуқуқшунослик фанлар тизими ҳуқуқ тизимидан кенг бўлиб кўпгина ҳуқуқшунослик фанларининг номи тизимига тўғри келади. Масалан, жиноят ҳуқуқи, фуқаролик хуқуки, жиноят процессуал ҳуқуқи ва бошқалар. Аксинча шундай ҳуқуқшунослик фанлар борки, улар ҳуқуқ тизимига тўғри келмайди. Масалан, давлат ва ҳуқуқ назарияси, давлат ва ҳуқуқ тарихи ва ҳоказолар. Ҳуқуқшунослик фанлари ҳам соҳаларга бўлинади, лекин улар ҳуқуқ тизими соқаларига мос келмайди. Ҳуқуқшунослик қуйидаги соҳаларга бўлинади: давлат ва ҳуқуқ назарияси ва тарихи, конституциявий ҳуқуқ г маъмурий фуқаролик қуқуқи ва фуқаролик процессуал ҳуқуқи, меқнат ҳуқуқи, ер ҳуқуқи, жиноят ҳуқуқи, жиноят процессуал халқаро ҳуқуқ ва халқаро умумий, хусусий криминалистика, криминалогия ва хўжалик ҳуқуқи. Юридик адабиётда ҳқукукшунослик фанлари қуйидаги асосий тўрт гуруҳга бўлинади: 1) умумназарий методологик ва тарихий фанлар (давлат ва ҳуқуқ назарияси, давлат ва тарихи); 2) махсус ҳуқуқ соҳаси билан боғлиқ бўлган фанлар (конституциявий ҳуқуқ, ер, сув, жиноят ва бошқалар); 3) халқаро ва чет эл ҳуқуқни ўрганувчи фанлар (халқаро ҳуқуқ, чет мамлакатлар давлати ва ҳуқуқи); 4) амалий ҳуқуқшунослик фанлари (криминалистика, суд медицинаси, суд — психиатрияси, суд химияси ва бошқалар).

Демак, Ўзбекистон Республикасининг ҳуқуқ тизими жамиятда кишилар ўртасидаги ижтимоий муносабатларнинг ўхшаш белгиларига қараб жойлаштирилиб, ҳуқуқий нормалар, инситутлари ва турли ҳуқуқ соҳаларидан иборат. Ўзбекистон Республикаси бозор иқтисодига ўтиш даврида бу соҳалари кишилар ўртасидаги турли ижтимоий муносабатларни тартибга солишда ўрни ва мавқеи ўсиб бормоқда. Шунинг учун жамият тараққий этиши билан тизими ҳам ривожланмоқда.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Ўзбекистон», 2003 2. Каримов А.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасидир. 3-том, Т., «Ўзбекистон», 1996 3. Каримов А.А. Биздан озод ва обод ватан қаолсин. 2-том, Т., «Ўзбекистон», 1996. 4. Холмўминов Қ. Давлат ва ҳуқуқ назарияси, ўқув қўлланма. Тошкент, 2000. 5. Бобоев Ҳ.Б., Одиловқориев Ҳ.Т. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик, Тошкент, 2000 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Ҳуқуқ тизими ва тушунчаси

Фукароларнинг хукук ва эркинликлари тизими

Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари тизими

Позитив ҳуқуқ тизими ва категориялари

Ҳуқуқ шакллари ( Хукук шакллари )