Tashqi iqtisodiy bitimning predmeti - Юриспруденция - Рефераты

Tashqi iqtisodiy bitimning predmeti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64 KB

Tashqi iqtisodiy bitimning predmeti Fuqarolik huquqi va majburiyatlarini vujudga keltirishga, ya`ni muayyan huquqiy natijaga erishishga qaratilgan harakatlar bitimlar deb hisoblanadi. Shunday ekan, bitim erk bayonnomasi. Bunday erk tan olingan shaklida, usulda bayon etilgan taqdirdagina huquqiy ahamiyat kasb etadi. Bunday usul erkni bildirishdan, izhor etishdan, bayon etishdan iboratdir. O`zining ushbu xususiyatlari bilan bitimlar huquqiy munosabatlarni vujudga keltiruvchi hodisalardan, voqealardan farq qiladi. Bitimlar fuqarolik huquq va majburiyatlarni vujudga kelishi, ularga o`zgartirishlar kiritish, ularni bekor qilish uchun asos bo`ladi. Xalqaro munosabatlarda tashqi iqtisodiy bitimlarni yuzaga kelish asoslari uning predmeti bilan belgilanadi. Xalqaro oldi-sotdi shartnomalari bo`yicha tashqi iqtisodiy bitim predmeti bu - bojxona qiymatiga ega bo`lgan tovar hisoblanadi. Tovar sifatida individual - aniq ashyo ishtirok etishi lozim. Bitim sharti bo`yicha tovar haqidagi shartnoma rasmiylashtirilgan bo`lishi lozim. Bunda tovar bitimda to`g`ridan-to`g`ri ko`rsatishi yoki uning miqdori va nomi ko`rsatilishining o`zi kifoya bo`ladigan holatlarda ham yuzaga kelishi mumkin. Masalan, tomonlar bitim bo`yicha quyidagilarga kelishganlar: Variant 1. «Yetkazib beruvchi elektr plita va quritgich mosla malarini non mahsulotlar ishlab chiqarish uchun yuqoridagilarning har qaysidan komplekt miqdorida yetkazib beradi.» Variant 2. «Yetkazi beruvchi tegishli taklif qilingan texnik hujjatlar asosida bitta mini-non zavodi uchun kerak bo`ladigan moslamalarni yetkazib beradi.» Bunday holatda, bu yerda bitim predmeti yuzasidan kelishib olinmaganlik masalasi kelib chiqishini ko`rishimiz mumkin. Bu yerda bitim predmeti texnik hujjatlarga havola qilinib individuallash tirilgan. U shartnomaning ajralmas qismi hisoblanadi. Tovar miqdori bitta zavod uchun ketadigan moslamalarning komplektatsiyasi bilan belgilanadi.

Yetkazib beriladigan tovarlarning nomi (turi, markasi, modeli, ishlab chiqilgan yil va boshqalar) to`liq bo`lishi lozim. U texnik dokumentatsiyaga muvofiq bo`lishi kerak. Agarda tovarni mohiyatini tashqi iqtisodiy bitimda yetarli darajada, qisqa yozishning imkoni bo`lsa, (masalan, murakkab moslama yetkazib berilganda) u umumiy tarzda bayon qilinadi. Lekin, bitimda bunday holatdagi shartnoma ning bir qismi hisoblangan texnik hujjatlarga murojat qilish havola qilinadi. Agarda turli xil sifatdagi xarakterga yoki keng assartimentga ega bo`lgan tovarlar yetkazib berilayotgan bo`lsa, bunda tegishli tashqi iqtisodiy bitimlarga ilova qilingan hujjatlarda o`z aksini topgan bo`lishi lozim. Tashqi iqtisodiy bitimda tovarning individualligiga bo`lgan talabni bajarish uchun, tashqi iqtisodiy bitimda tovarning sifati va miqdori yuzasidan tegishli holatlar belgilanishi lozim. Bunday holatda barcha qonun normalari bir xil ahamiyat kasb etadi. Agarda bitimda sotilgan tovarning miqdorini aniqlash imkoni bo`lsa, u tuzilgan hisoblanadi. Tovarning sifatiga bo`lgan talab unchalik qat`iy emas. Bunga ko`ra, agarda shartnomada tovarning sifatiga tegishli qoidalar kiritilmagan bo`lsa, unda sotuvchi odatda foyda lanish uchun, maqsadga muvofiq bo`lgan tovarni sotib oluvchiga top shirish kerak. Agarda, tashqi iqtisodiy bitimni tuzuvchi tomonlar tegishli mulk qanday maqsadlar uchun sotib olinayotganligini, tovarning sifati (standart yoki texnik shartlarda, namuna bo`yicha, ko`rsatilgan sharoitda va boshqalar) belgilangan hollarda qayd qilib o`tishlari lozim. Bunday holatda, sotuvchi ushbu maqsadlarda foydalanish uchun haqli bo`lgan tovarni topshirishga majburdir. Agarda bunday natijaga erishilmasa, tovarni sifatini aniqlash usuli o`zgartirilishi lozim. Tovarning miqdorini, ya`ni eksport uchun yetkazib berilayotgan tovarning sonini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Tovarni miqdorini hisob-kitob qilishda uning o`lchov birligiga alohida e`tibor berish kerak. Chunki jahon amaliyoti shuni ko`rsatadiki, boshqa chet ellarda O`zbekistondagiga qaraganda boshqacharoq o`lchov birliklari ishlatiladi.

Aytaylik, temir yo`l transport vositalarida tovarlar yetkazib berilayotganda, ko`pchilik chet ellarda qo`llanilmaydigan o`lchov birligi hisoblangan tonnalarda o`lchanadi. Hamma vaqt ham eksport qilinayotgan tovarning miqdoriga ta`sir qiluvchi mavsumning o`ziga xos xususiyatlari ham e`tiborga olinavermaydi. Agarda, misol tariqasida aytadigan bo`lsak, qishda yuk ochiq moslamalarda yetkazib berilayotgan bo`lsa, bunday hollarda nam o`lchov asboblari orqali miqdorni aniqlashga to`g`ri keladi. Tovar miqdorini parametr bilan aniqlashda kamchiliklarga yo`l qo`ymaslik maqsadida, O`zbekistonlik tovar yetkazib beruvchilar shartnomada shunday shartlarga kelishishi kerakki, ya`ni bir xil o`lchovlarni qo`llashi, masalan, o`rmon mahsulotlarini eksport qiluvchi ko`pchilik rossiyaliklar oddiy obyomni yoki temir yo`l transportida yuklangan platforma soniga qarab qo`llaydilar. (Bu paytda rossiya o`lchov moslamalarning sifatli va aniqligi keyingi muammo). Hozirgi Finlandiya Rossiyaga ularning o`rmonlariga nisbatan eng katta eksportyor hisoblanib, ular o`rmon mahsulotlarini Arximed belgi langan o`lchovlar orqali aniqlash belgilangan. Bunda yog`ochli vagon suv to`ldirilgan basseynga tashlanadi va orqali uning og`irligi aniqlanadi. Eksport va import qiluvchilar o`rtasida bunday masalani hal qilish 20-30 %ni tashkil qiladi. Shartnomada, albatta, yetkazib berilayotgan tovarning qadoqlani shi yoki taralari miqdori aniq qayd qilinishi lozim.(bunda og`irlik brutto, legal og`irlik netto deb belgilanadi). Ushbu qoida agarda, «Inkoterms» bazislari vositasida hal qilinmagan taqdirda qo`llaniladi. Yetkazib berilayotgan tovarning sifatini aniqlash - har bir eksport qiluvchi uchun alohida ahamiyat kasb etishi lozim. Ko`pchilik hollarda importyorlar eksportchilar tomonidan yuklangan yuklarni sifati yuzasidan noroziliklar kelib chiqadi. Importyor tomonidan diskomtning qabul qilinishi u tomonidan tovarga haq to`langan ligini bildiradi. Bunday holatda valyutani nazorat qiluvchi organlarning sanksiya qo`lashi muhim ahamiyat kasb etadi. Amaliyot shuni ko`rsatadiki, tovarning sifatiga bo`lagan talablar yuzasidan nizolar, ko`pincha tashqi savdo bitimlarini tuzishda e`tibor qilinmaganligidan kelib

chiqadi. Ular orasida eng muhimi – bir davlatning sifatini tekshirish metodlarining tovarlari va ishlab chiqarish texnologiyalarini adaptatsiya qilish holatlari o`ziga xos eksport-import operatsiyalari orqali amalga oshiriladi. Bu esa bevosita har bir davlatdagi standart normalari masalan, metalni eksportga chiqarish oldindan uni milliy standartlar orqali tekshirish o`tkaziladi. Uni tekshirish uslubi metalni qo`yish davrida aniqlanib, uning sifati belgilanadi. Xorijiy mamlakatlarda metallarni sifatini nazorat qiluvchi koordinat partiyasi mavjud. Bunday holatda yetkazib berilayotgan tovarlarning, predmetining sifatini aniqlash parametrlari bir-biriga to`g`ri kelmay qoladi. Tovar sifati standartlar bo`yicha belgilanadi. Uning o`ziga xosligi, namunasi dastlabki ko`zdan kechirish yoki dastlabki analiz shartlarida aniqlanadi. Import qilinayotgan tovarlarning asosida quyidagilar tasdiqlanadi: sifat sertifikati - mamlakatning vakolatli davlat tashki loti tomonidan har bir partiya tovarga beriladigan, zarur holatda esa neytral vakolatli tashkilot, ya`ni sotuvchining hisobidan sotib olinuvchining talabiga ko`ra berilishi ham mumkin; veterinar sertifikat - mamlakatning davlat veterinar xizmati tomonidan chaqirilayotgan tovar uchun beriladi; sanitar sertifikat. Sifat yuzasidan kelib chiqadigan nizolar xalqaro munosabat larda kelib chiqmasligi uchun xalqaro inspeksiya tashkiloti tomoni dan berilgan sertifikati asosida tashqi iqtisodiy bitimlarni tuzishlari lozim. Ushbu tashkilotning vakolatxonalari barcha davlat larda bo`lib, ularning fikri sifat yuzasidan nizosiz argumentdir. O`zbekiston Respublikasida qaysi tovarlar import va eksport qilinishi mumkinligining huquqiy asosi yaratilgan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 25 mart 163-sonli qaroriga ko`ra., O`zbekiston Respublikasiga kiritilishi ta`qiqlangan predmetlar ro`yxati berilgan. Unga ko`ra quyidagilar import qilinishi mumkin emas: pechat mahsulotlari, qo`lyozmalar, rasmlar, fotosuratlar, fotoplyonkalar, kino va audio mahsulotlari, gramyozuvlar, magnit ma`lumotlar va boshqa pechatlar, yaratilgan ovoz materiallari, davlat va jamiyat tuzumiga qaratilgan podrivlar, hamda hududiy

yaxlitlik, siyosiy mustaqillik va davlat suverinitetiga, qarshi chiqishga qaratilgan materiallar, urush, terrorizm, zo`ravonlik, millatchilik, diniy ko`rolmaslik, rashizm, va uning boshqa turlarini (shonizm, anti yashinizm,fashizm), shuningdek, pornografik mazmundagi asarlarni targ`ib qiluvchi materiallar. Shuningdek, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994 yil 21 yanvar farmoniga ko`ra, Eksport qilinishi taqiqlangan tovarlar ro`yxati berilgan (Bunda MDH mamlakatlariga chiqarish istisno). Ushbu farmonga ko`ra quyidagilar eksport qilinishi mumkin: 1.Un, davlat resurslari asosidagi shu tarzdagi mahsulotar. 2.Go`sht. 3.Hayvon yog`i. 4. Furuq sut. 5. Choy va choy mahsulotlari. 6. Shakar. 7. Etil spirti. 8.Qadimiy asotir buyumlar (kartina, skulptura va boshqalar). Ular san`at, tarixiy, ilmiy yoki boshqa madaniy qadriyatlarga ega bo`lishi lozim. Shuningdek, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni ga ko`ra, 1994 yil 21 yanvardan boshlab eksport- import qilinayotgan tovarlarni litsenziya asosida amalga oshirilishi mumkin bo`lganlari ni ro`yxati berilgan. Unga ko`ra quyidagi o`ziga xos tovar (ishlar, xizmatlar) Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi tomonidan berilgan litsenziya asosida eksport-import qilinishi mumkin: dori-darmon vositalari, zaharlar, narkotik va psixotrop vositalar. Dori vositalarini ishlab chiqarish uchun xom-ashyo va yovvoiy hayvon va o`simliklardan qilingan tibet tibbiyot mahsulotlari; O`zbekiston Respublikasi fuqarolarning chet eldagi kasbiy faoliyati. Import kino, video va audio mahsulotlar ; Ilmiy tekshirish natijalari, nau-xau, ixtirolarni eksporti. Chet ellardagi invesitsiya. O`simliklarni himoya qiluvchi kimyo vositalari.

Qurolli va harbiy texnika, ishlab chiqarish uchun mahsus to`plamlar. Qimmatbaho materiallar, ulardan bo`lgan mahsulotlar, rudalar, konsetratlar, tosh va qimmatbaho materiallarning qoldiqlari, qimmatbaho toshlari va ulardan bo`lgan mahsulotlar. Uran va boshqa radioaktiv vositalar va ulardan bo`lgan mahsulotlar. Radioaktiv vositalardan foydalanish uchun pribor va aslahalar. Radioaktiv va portlovchi moddalarning qoldiqlari. Oldi-sotdi bo`yicha tashqi savdo bitimlarini tuzish va ijro qilish, uning predmetini tegishli hujjatlari bilan tasdiqlash talab etiladi. Bu yuzadan O`zbekiston Respublikasidan chiqariladigan tovarlar uchun tovarlar yuzasidan sertifikat, hisob- kitob hujjat lari, talab qilinishi mumkin. Mulkni o`tkazish, berish, topshirish muddati tashqi iqtisodiy bitimlarni alohida muhim belgisi hisoblanadi. Agarda tomonlar shartnomada tovarni topshirish yuzasidan muddat belgilangan bo`lma sa, bunda mulkni qabul qilish vaqtini sotib oluvchi belgilaydi. Tomonlar o`zlariga yuklangan majburiyatlarni oqilona muddatlarda bajarilishi lozim. «Oqilona muddat» tushunchasini sud shu tarzdagi tovarlarga nisbatan amaliyotda qo`llab, aniqlanadi. Oqilona muddatda bajarmaganlik majburiyatni oqilona muddatning qonuniy asosda belgilanishini talab qiladi. Aytaylik, kreditor debitordan biror bir majburiyatni ijro qilinishini talab qilgandan so`ng, debitor buni kreditor tomonidan talab qilingan kundan 7 kun ichida bajarish lozim. Ushbu muddat boshqachi tarzda ham talqin qilinishi mumkin: boshqa huquqiy aktlar, majbu riyat shartlari, ish muomalasi odati yoki majburiyat mohiyatidan kelib chiqishi mumkin. Tashqi savdo bitimlarini baholash operachiyalari ham muhim ahamiyat kasb etadi. Shartnoma bahosi raqobat princhipidan kelib chiqib, tomonlar bahoni belgilashda erkindirlar, hamda ular jahon amaliyotidagi antidemping qoidalariga rioya qiladilar. «Demping» termini jahon xo`jalik amaliyotida insofsiz raqobatning bir turi sifatida ko`riladi. Demping-bu tashqi savdoda tovar ishlab chiqaruvchilari bo`lmaganlar tomonidan tovarlarni o`z bahosidan ham past bahoda bozorda sotilishi

tushiniladi. Rossiyada dastlabki antidemping hujjatning huquqiy asosi yaratilgan. 1998 yil 17 aprelda «Tovarlar bilan tashqi savdoni amalga oshirishda Rossiya Federatsiyasining iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish bo`yicha choralar to`g`risida»gi Federal qonuni qabul qilingan. Demping bilan kurashuvchi iqtisodiy choraning eng ko`p tarqilgan turi hukumat tomonidan importyor mamlakatga nisbatan ichki va eksport baholarining andepming bojlarning oddiy bojxona tarafi dan yuqori bo`lgan tarzda belgilanadi. Rossiyadagi oldingi qonunchiligi oldi-sotdi shartnomasining baho to`g`risidagi shartini ko`rsatadi. Qaysi shartnomada sotiladigan tovarning narxi ko`rsatilmasa shartnoma tuzilgan deb hisoblanmay di. Xalqaro savdo huquqi baho to`g`risidagi masalani boshqacha ham qiladi. Vena konvensiyasining 55-moddasi ko`rsatilgan holatlarga ko`ra, qachonki shartnoma yuridik jihatdan tuzilganda, unda baho bevosita yoki bilvosita belgilangan bo`lsa yoki boshqacha tiratib belgilangan bo`lsa, shuningdek, tomonlar tovar bahosi to`g`risidagi masala biror bir hujjatga havola qilingan bo`lmasa shartnoma tuzilgan paytdagi hududi shunday tovarlarga nisbatan qo`yilgan bahosi deb topiladi. Bunday yondashuv hozir Rossiyaning yangi fuqarolik qonunchiligi da qo`llangan. Masalan, uning 485-424-moddalarida shu holatlar o`z aksini topgan. Vena konvensiyasiga ko`ra, sotib oluvchining tovar uchun haqni to`lash majburiyati tarkibiga shunday tegishli chora va ko`rsatmalarni olgan bo`lishi kerakki, buning natijasida to`lovni amalga oshirish imkoniyati bo`lsin. Haqni to`lash majburiyatida haqni to`lash muddati muhim amaliy o`rin tutadi. Agar shartnomada sotib oluvchi tovarni miqdorini, a`ni unga to`lanish lozim bo`lgan bahoni to`lash joyi belgilanmagan bo`lsa, bunday holat sotib oluvchi uning bahosini sotuvchining tijorat korxonalarida yoki tovarni topshirish joyida ham to`lanish lozimligi belgilangan bo`lsa, bunday holda sotib oluvchi shartnoma intizomi va Konvetsiya qoidalariga muvofiq ravishda o`zi tomonidan oqilona muddatda to`lanishi lozim. Sotuvchi tovarlarni topshirish yoki hisob-kitobni amalga oshiruvchi hujjat larni asoslantirish mumkin. Sotib oluvchi sotuvchi tomonidan taqdim etilayotgan tovarni ko`rmasdan

turib uning haqini to`lashga majbur emas. Lekin ayrim hollarda tomonlar o`rtasida bundan istisno holatlar ham belgilanishi mumkin. Sotib oluvchi shartnomada yoki Konvensiyada nazarda tutilgan muddatlarda tovar uchun haqni to`lashga majburdir. Tashqi iqtisodiy bitimlarda hisob-kitobni huquqiy tartibga solish muhim ahamiyat kasb etadi. Tashqi iqtisodiy bitimning «hisob-kitob» qismida tegishli qoidalarga kiritilishi uning predmetini tartibga solishda muhim o`rin tutadi. Tashqi iqtisodiy bitimning «hisob-kitob»lar qismida quyidagilarni belgilash lozim. 1.Savdo amaliyotida bahoni belgilashga qaratilan yagona o`lchovni tanlash. Baho shartnomada quyidagi tarzda qayd qilinishi mumkin: -tovarning miqdoriga nisbatan ushbu tovar uchun savdo qo`yilgan o`lchovni belgilash; Bunda Vena konvensiyasiga ko`ra, tovarning og`irligiga bog`liq bo`ladigan bo`lib, bunda biror shubha bo`lsa, og`irlik netto orqali belgilanadi. - bahoni fiksatsiya qilish usuli (qat`iy, o`zgaruvchan, bitimni ijro qilish jarayonida fiksatsiya qilinadigan baho). - bitimning bahosiga nisbatan chekinma; - valyuta bahosi, hisob-kitoblar, hisob-kitob usuli va muddati. Umuman olganda tashqi iqtisodiy bitimlar—davlatlararo tovarlarning ayriboshlashning, chet el valyutalrini amalga oshirish orqali qo`llash, tovarning xalqaro oldi-sotdisi bo`yicha hisob-kitoblarni konsitutli belgilarni qayd qilish asosi hisoblanadi. Xalqaro hisob-kitobni davlat valyuta monopoliyasi orqali huquqiy tartibga solish tamoyili kuchi kompleks tarzda namoyon bo`ladi. Ma`muriy tabiatga ega bo`lgan valyutani tartibga solish choralari fuqaroli-huquqiy choralar bilan xarakterlanadi. Ushbu choralarni ma`muriy xarakteri shunda namoyon bo`ladiki, masalan, eksport qiluvchi mulkni valyutani topish topshirig`iga ko`ra, fuqarolik- huquqiy prinsipi sanksiyalanmagan holda namoyon bo`ladi, bunda valyutani qismi yuzasidan ma`muriy majburiyat o`rnatiladi. Shartnoma bahosi shu mamlakat valyutasidan, ya`ni qaysi mamlakatda bitim tuzilgan bo`lsa, yoki uchinchi davlat valyutasi tomonidan belgilanadi. Bunday holda

eksport qiluvchi qat`iy bo`lgan valyutani o`z tanlaydi. Import qiluvchi esa o`zining majburiyatlarini o`zi qulay ravishda baholaydi. Tashqi iqtisodiy bitim bahosi har qanday chet el valyutasida belgilanishi mumkin. Tashqi iqtisodiy bitimlarni hisob-kitob qilishda ishlatiladigan chet el davlatining valyutasi, ya`ni eksport nazoratining obyekti Umum valyuta klassifikatsiya kengashi orqali belgilanadi. Chet el valyutasida yuridik shaxslar-rezdentlar o`rtasidagi hisob-kitoblar Rossiya RSFSR Prezidentining 1991 yil 15 fevral 23-sonli «RSFSR hududida tashqi iqtisodiy faoliyatni liberilizatsiya qilish to`g`risida»gi Farmoniga ko`ra, chet el valyutasida hisob-kitoblar olib borish man qilingan edi. 1992 yil 9 oktabrda Rossiya Federatsiyasi tomonidan qabul qilingan «Valyutani tartibga solish va valyuta nazorati to`g`risida»gi qonunining 2-moddasiga ko`ra, hamda Rossiya FKning 140-moddasiga ko`ra, rezedentlar orasidagi majburiyat va talablar yuzasidan hisob-kitoblar rossiya valyutasida amalga oshiriladi deb ko`rsatilgan. O`zbekiston Respublikasining 1993 yil 7 may «Valyutani tartibga solish to`g`risida»gi Qonunining 2-moddasiga ko`ra, O`zbekiston Respublikasida yagona qonuniy to`lov vositasi bilan O`zbekiston Respublikasi pul birligining xarid qobiliyatini mustahkamlashga qaratilgan yagona pul-kredit siyosati amalga oshirib kelinmoqda. Rezidentlar o`rtasidagi munosabatlarda O`zbekiston Respublika sining pul birligi har qanday talab va majburiyatlarning to`lovi uchun cheklovsiz qabul qilinadi. Rossiyadagi amaldagi qonunchilikka ko`ra pul yuzasidan kelib chiqadigan majburiyatlar rublda yoki unga ekvivalent bo`lgan pul birliklarida ham amalga oshirilishi mumkin. (EKYU). Amaldagi fuqarolik qonunchiligiga ko`ra, miliy valyutani inflatsiyasi orqali kelib chiqadigan yo`qotishlar uchun indeksatsiyali yo`qotishlar mavjud bo`lganda shartnoma bo`limlariga mos usulni qo`llashlari mumkin. Tovarning narxi AQSH dollarida sumga qayd qilinishi, yoki boshqa «shartli birliklar» holi bo`lish mumkin. Sotib oluvchi hisob-kitobni so`mlar orqali amalga oshiriladi. Bunday holatda tomonlar AQSH dollarining kursini belgilab oladilar. Kapitan harakati bilan bog`liq valyuta operatsiyalari rezedentlar tomonidan O`zbekis - ton Respublikasi Markaziy banki belgilaydigan tartibda amalga oshiriladi.

Umuman olganda tashqi savdo operatsiyalari xalqaro hisob-ki toblar bilan, boshqacha qilib aytganda, tashqi iqtisodiy munosabat ning asosi hisoblangan moliyaviy valyuta munosabatlari bilan aloqadordir. Bunda ya`ni ushbu shartnoma bo`yicha hisob-kitoblar, valyutani tartibga solish obyekti va o`ziga xos huquqiy rejim sifatida kvalifikatsiya qilinadi. Valyutani tartibga solish yuzasidan qonunchilik asoslari ham tashqi iqtisodiy munosabatlarni hisob-kitob qilish bo`yicha valyuta operatsiyalari hisoblanib, valyuta qimmatliklariga nisbatan bo`lgan mulk huquqiy ahamiyatga ega bo`lgan harakat ekanligini belgilaydi Chet el valyutasi va chet el valyutasida qimmatli qog`ozlar yuza sidan operatsiyalar ikkiga bo`linadi: doimiy valyuta operatsiyalari va kapitalning harakati bilan bog`liq valyuta operatsiyalari. Doimiy tashqi savdo doirasidagi valyuta operatsiyalariga quyidagilar kiradi: tovarlarni chetga o`tkazish yuzasidan eksport-import bo`yicha hisob-kitoblar moliyaviy kreditlarni qisqa muddatga olish va o`tkazish. Tashqi savdodagi kapital valyuta operatsiyalariga quyidagilar kiradi; hisob-kitoblarni, ya`ni eksport va import qilinadigan tovarlar, ishlar va xizmatlarni uzoq muddatga uzaytirish orqali olish va o`tkazish; moliyaviy kreditlarni uzoq muddatga o`tkazish va olish; boshqa valyuta operatsiyalari. Ushbu klassifikatsiyaning huquqiy ahamiyati shundaki, ya`ni valyuta operatsiyalarini litsenziyalash bilan bog`liq munosabatlarda bunday holatlar har qanday dastlabki hal qilishsiz ham belgilani shi mumkin. Bizga ma`lumki, shunday faoliyat turlari mavjudki, yuridik shaxslar maxsus litsenziya olmasdan turib ular bilan shug`ullana olmaydilar. Valyutani tartibga solish to`g`risidagi qonunchilikni amaliyotda qo`llash natijasida ayrim masalalar yuzaga keldi. Aytaylik, doimiy valyuta operatsiyalarini tashqi iqtisodiy bitimlar yuzasidan majbu riyatlarni ijro qilish jarayonida kapital operatsiyalar ko`chirish masalasi. Ayrim holatlar bo`yicha xujalik sudi shunday xulosaga keldi, tashqi iqtisodiy bitimda tomonlar doimiy valyuta operatsiya lariga

kelishib olib, buni shartnomada belgilangan bo`lsalar, shartnoma majburiyatlarini ijro qilish jarayonida kapital harakat operatsiyalari asosida amalga oshirish mumkin. Shunday qilib, valyuta operatsiyalariga oid talablarni formal buzish, valyuta operatsiyalarining iqtisodiy talablarini o`zgartir maydi, ya`ni doimiyni kapitalga aylantirmaydi. Buning sababi obyektiv xarakterga ega, sud dagovarining muddatini kechiktirish holatlarini tahlil qilmaydi. Qonunchilikda quyidagi valyuta operatsiyalarini amalga oshirish yuzasidan shartlar o`rnatilgan: normativ mustahkamlangan talab; valyuta operatsiyalarining har qanday turiga tadbiq qilinuvchi me`yorlar. Har qanday valyuta operatsiyalari vakolatli banklar tomonidan amalga oshirilishi lozim. Ular valyuta operatsiyasining mazmunidan kelib chiqib uni tegishli hujjatlar bilan rasmiylashtiradilar. Litsenziya talab qiluvchi valyuta operatsiyalari, ular O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan beriladi, mijozlar o`zlarining banklariga shu litsenziyadan bir nusxani taqdim etadilar. Bank o`zining mijozlari tomonidan amalga oshirilgan operatsiyalar va o`tkazilgan hisob-kitoblar yuzasidan O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga hisobot beradi. Agarda valyuta operatsiyalarinixalqaro hisob-kitoblarini bank lar orqali amalga oshirish ko`rsatilmagan bo`lsa, rezedentlar bunday operatsiyalarni bojxona qoidalariga rioya qilgan holda amalga oshiradilar. Kapital harakati bilan bog`liq operatsiyalar O`zbekiston Respub likasi Markaziy banki tomonidan amalga oshiriladi. Valyuta opera siyalarni amalga oshirish bo`yicha ro`yxatlari ikkiga ajratiladi: 1. Majburiy ro`yxat. 2. Qo`shimcha ro`yxat. Tashqi iqtisodiy bitimlarda tovarni o`ralash va qadoqlanishi muhim kasb etadi. Tovarni qadoqlash bu- tovarning texnologik va iste`mol sifatiga mos keluvchi, tovarning yuklash-tushirish va transtirovka qilish joyiga yetkazishda mexanik, ximik va boshqa zararlardan himoya qilish vositasidir. Tovarning qadoqlanish sifatining yaxshi bo`lishi uning tashqi ko`rinishida, hamda bozor chaqqon bo`lishiga olib

kelishi mumkin. Agarda tovarni qadoqlash zarur bo`lsa bu shartnomada ko`rsatilgan bo`lishi lozim. Tovar markirovkasi ham tashqi savdo bitimlari alohida o`rin egallaydi. 70- yillardan boshlab tovarni markirovkasi yuzasidan maxsus shtrixlar ishlatila boshladi. 1977 yil tovarning tartib raqami (numeratsiyasi) bo`yicha Xalqaro assotsiatsiya tashkil qilindi. Ushbu assotsiatsiya uning a`zolariga ichki va tashqi savdoni amalga oshirish yuzasidan mashina yozuvi asosida tovar kodini unifikatsiya asosida belgilaydi.

Похожие

Tashqi iqtisodiy faoliyat sohasidagi tadbirkorlik

Davlat ichki tashqi funksiyalari

Xalqaro iqtisodiy huquq

Yer huquqi predmeti va tizimi

Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar