Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar - Юриспруденция - Рефераты

Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67 KB

Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar Reja: 1. Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar tizimi. 2. Bilim olish huquqi. 3. O’rta maxsus kasb-hunar ta’limi davlat ta’lim standartlari. 4. O`rta maxsus, kasb-hunar ta'limi davlat ta'lim standartlarining vazifalari. 5. Iqtidorli bolalar va iste'dodli yoshlar, ularning ilm olishini qo`llab quvatlovchi va rag`batlantiruvchi jamoat tashkilotlari.

Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar tizimi. Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar fuqarolarning normal turmush kechirishini ta'minlovchi, yashash uchun ma'lum darajada uzining moddiy va ma'naviy ehtiyojini qondiruvchi huquqlardir. Fuqarolarning iqtisodiy va ijtimoiy sohadagi huquqlari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining IX-bob, 36-42-moddalarida kursatilgan bulib, ular: - shaxslarning mulkdor bulish huquqi; - mehnat qilish, erkin kasb tanlash huquqi; - adolatli mehnat sharoitlarida ishlash, ishsizlikdan himoyalanish huquqi; - dam olish huquqi; - qariganda, mehnat layoqatini yuqotganda iqtisodiy ta'minot olish huquqi; - malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqi; - bilim olish huquqi; - ilmiy va texnikaviy ijod erkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqlaridan iborat. Davlatimizda utkazilyotgan iqtisodiy islohotlar, bozor iqtisodiyoti, tadbirkorlikka keng yul ochish, mulkchilikning turli xil shakllarini muhofaza qilish natijasida davlatimiz bu huquqlarning amalga oshishini tobora kengroq kafolatlab bormoqda. Mulkdor bulish huquqi–O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 36-moddasiga kura: Har bir shaxs mulkdor bulishga haqli. Bankka quyilgan omonatlar sir tutilishi va meros huquqi qonun bilan kafolatlanadi. Mulkdor bulish huquqi, mulk bilan bog`liq shaxsiy va tadbirkorlikka oid bo’lgan munosabatlarning barchasi O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi bilan tartibga solinadi. O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining birinchi qismi 1995 yil 11 dekabrda va 1996 yil 29 avgustda ushbu Kodeksning ikkinchi qismi tasdiqlandi va 1997 yilning 1 mart kunidan boshlab kuchga kirdi. Mulk huquqi – shaxsning uziga qarashli mol-mulkka uz xohishi bilan va uz manfaatlarini kuzlab egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish, shuningdek uzining mulk huquqini, kim

tomonidan bulmasin, har qanday buzilishini bartaraf etishni talab qilish huquqidan iboratdir. Mulk huquqi muddatsizdir. Fuqarolik Kodeksida – O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga amal qilgan holda, mulkning utmishda Sobiq ittifoq davrida mulkchilikka bo`lgan davlat monopoliyasiga barham berildi. FKning 167-moddasiga binoan mulk shakllari xususiy mulk va ommaviy mulkka bulinadi. Sobiq ittifoq davridagi qonunlarda fuqarolar faqat shaxsiy mulklar – uy-ruzg`or buyumlari, shaxsiy iste'mol mollari, yordamchi xujalik asbob-uskunalari, turar joy, mehnat jamg`armasi bulishi mumkin edi. Ishbilarmonlik bilan shug`ullanishga va xususiy mulk egasi bulishga yul quyilmas edi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Fuqarolik Kodeksi va O`zbekiston Respublikasining «Mulkchilik tug`risida»gi Qonuni fuqarolarning xususiy mulkka ega bulish huquqini mustahkamlaydi. Konstitutsiyaning VII-bobi «Jamiyatning iqtisodiy negizlari» deb nomlanib, unda bozor iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etishi, xususiy mulk boshqa mulk shakllari kabi daxlsiz va davlat himoyasida ekanligi hamda mulkdor mulkiga uz xohishicha egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi deb belgilangan. Lekin asosiy Qonunimizga binoan, mulkdor uz mulkidan foydalanishda ekologik muhitga zarar yetkazmasligi, fuqarolar, yuridik shaxslar va davlatning huquqlarini hamda qonun bilan quriqlanadigan manfaatlarini buzmasligi shart. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 37moddasiga binoan har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda kursatilgan tartibda ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egaligi, dam olish huquqi (38-modda), ijtimoiy ta'minot olish (39-modda), malakali tibbiy xizmatdan foydalanish (40- modda) huquqlari belgilangan va kafolatlangan. Inson va fuqarolarning bu huquqlari urta maxsus, kasb-hunar ta'lim muassasalari urganiladigan «Davlat va huquq asoslari» fanining huquq sohalarida keng va atroflicha urganiladi. Bilim olish huquqi O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 41-moddasida, «Har kim bilim olish huquqiga ega. Bepul umumiy ta'lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi.

Maktab ishlari davlat nazoratidadir» deb belgilab qo`yilgan. Bilim olish huquqi shaxsning asosiy huquqlaridan hisoblanib, ushbu huquqni aniq va to`liq amalda bajarilishiga 1997 yil 29 avgustda qabul qlingan «Ta'lim to`g`risida» hamda «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi to`g`risida» gi O`zbekiston Respublikasining qonunlari huquqiy kafolat bo`lib xizmat qilmoqda. Konstitutsiyadagi bilim olish huquqining muuim qoidalarini amalga oshirishda O`zbekiston Respublikasi Prezidentining «Ta'lim-tarbiya va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan islou qilish, barkamol avlodni voyaga yetkazish tug`risida»gi farmoni, Vazirlar Maukamasining 1998 yil 5 yanvar 4-sonli «Uzluksiz ta'lim tizimini darsliklar va uquv adabiyotlar bilan ta'minlashni takomillashtirish tug`risida»gi Qarori, 1998 yil 5 yanvar 5-sonli «Uzluksiz ta'lim tizimi uchun davlat ta'lim standartlarini ishlab chiqish va joriy etish tug`risida»gi Qarori alouida auamiyat kasb etadi. O`rta maxsus, kasb-hunar ta'limi davlat ta'lim standartlari O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 16 oktabrdagi 400sonli Qarori bilan «O`rta maxsus, kasb-hunar ta'limining davlat ta'lim standartlari» tasdiqlandi va bugungi kunda ta'lim muassasalarida qullanilmoqda. Davlat ta'lim standartlari ta'limga davlat tomonidan qo`yiladigan talablarni bildiradi. O`rta maxsus, kasb-hunar ta'limining davlat standartlari – akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari o`quvchilarining umumta'lim fanlari buyicha majburiy uquv yuklamasi hajmini, bitiruvchilar saviyasiga quyiladigan talablarni belgilab beradi. O`MKHT standartlarining joriy etilishi quyidagi maqsadlarni ko’zlaydi: 1 O`MKHTning yuksak sifatini hamda mamlakatda amalga oshirilayotgan chuqur iqtisodiy va ijtimoiy islouotlarni, rivojlangan demokratik davlat barpo etish talablariga javob beruvchi raqobat bardosh kadrlar tayyorlanishini ta'minlash; 2 mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti istiqbollaridan, jamiyat eutiyojlaridan, fan, texnika va texnologiyaning zamonaviy yutuqlaridan kelib chiqib kadrlar tayyorlash mazmunini tartibga solish;

3 O`MKHTning demokratlashuvi, insonparvarligi va ijtimoiylashuvi, ta'lim oluvchilarning huquqiy va iqtisodiy bilimlar darajasini, shuningdek ta'lim jarayoni samaradorligini oshirish; 4 sifatli ta'lim xizmatlari kursatish, ta'lim va kadrlar tayyorlash sohasida shaxsning, jamiyat va davlatning manfaatlarini himoya qilish; 5 kadrlar tayyolash sifatini va ta'lim faoliyatini, baholash mezonlarining tartibini belgilash; 6 O`MKHT jarayonini va kadrlar tayyorlashning izchilligi va uzluksizligining ta'minlash va shu kabilardan iborat. O`rta maxsus, kasb-hunar ta'limi davlat ta'lim standartlarining vazifalari: 1 O`MKHT sifatiga va kadrlar tayyorlashga, kursatiladigan ta'lim xizmatlari turlariga quyiladigan talablarni belgilash; 2 O`MKHT va uning pirovard natijalariga, ta'lim oluvchilarning bilimi va kasb malakasini vaqti-vaqti bilan baholash va nazorat qilish talablarini belgilovchi me'yoriy negizini yaratish; 3 xalqning boy aql-zakovat merosi va umuminsoniy qadriyatlar asosida ta'lim oluvchilarni ma'naviy-ahloqiy tarbyalashning samarali shakllari va usullarini joriy etish; 4 O`MKHT uquv-tarbiya va ta'lim jarayoniga, pedogogik va axborot texnoloiyalari bilan ta'minlashga ta'lim darajasini nazorat qilishga, ta'lim oluvchilar va bitiruvchilarning malakasiga nisbatan me'yorlar va talablarni belgilash; 5 kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta'lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta'minlash. O'MKHT muassasalari bitiruvchilariga quyiladigan umumiy talablar: -fundamental fanlar va aniq fanlar buyicha bilimlar, - kasbiy malaka va kunikmalarga ega bulish; -kasbiy mohirlik va tafakkur doirasining shakllanganligi; -tashkilotchilik va tadbirkorlik xislatlarining shakllangan bulishi;

-davlatning tuzilishi, uning ijtimoiy va siyosiy rivojlanishi haqida aniq bilimlarga ega bulish, xalqaro voqea, hodisa va muammolarni tushuna olish; -mustaqil va ijodiy fikrlash, fikrlarini yozma va og`zaki ravon bayon etish malakalari shakllangan bulishi; -turli vaziyatlarni tanqidiy baholash, yangiliklarga doimo intilish; -uzbek tilini mukammal bilish, davlat tilida yozma va og`zaki ravishda erkin muloqatda bulish; -umuminsoniy fazilatlarga ega bulish, o`z millatini va Vatanini sevish, u bilan faxrlanish, milliy urf-odatlar, qadriyatlarni hurmat qilish; -komp'yuterlar va boshqa telekommunikatsiya vositalaridan foydalana olish; -rus tilini yaxshi uzlashtirgan holda boshqa chet tilini mukammal bilish; -uzlashtirilgan nazariy bilimlarni amaliyotga boshlang`ich kasbiy kunikmalarni kundalik hayotga, turmushga tadbiq eta olish; -jismoniy baquvvat, sog`lom bulish, harbiy xizmatga va tezkor tibbiy yordam kursatishga layoqatli bulish; -ma'naviy, ruhiy, jismoniy jiuatdan uzini-uzi doimo takomillashtirish xislatlariga ega bulish; -bilimlarni doimo oshirib, yangilab borishga intilish, uquv va mehnat faoliyatiga ijodiy, mustaqil yondashish sifatlariga ega bulish; -huquqiy bilimlar asoslariga ega bulish; -iqtisodiy bilimlar asoslariga ega bulish; -zamonaviy axborot vositalari bilan ishlashning amaliy kunikmalarini mustaukam egallash; -ma'naviy-ahloqiy madaniyatga ega bulish; -siyosiy madaniyatga egalik, fuqarolik burch va mas'uliyat xislari shakllangan bulishi; -ekologik madaniyatga egalik – kasbiy faoliyatda mas'uliyatni his qilish, tabiat muhofazasi sohasidagi bilimlarga ega bulish; -uquv fanlari buyicha oliy ta'lim muassasasida tahsil olish uchun zarur bo’lgan bilimlar majmuiga ega bulish. O`rta maxsus, kasb-hunar ta'limi

muassasalarini bitiruvchilariga urta maxsus, kasb-hunar ta'limi tug`risida davlat namunasidagi diplom beriladi, unda: akademik letseylar uchun – fanlar buyicha uqitilgan soha; kasb-hunar kollejlari uchun – o`rta maxsus, kasb-hunar ta'limidagi tayyorlov yo`nalishlari, kasblar va ixtisosliklar umumdavlat tasniflagichi (UMKUTTYKIUT)ga muvofiq kasblar va ixtisosliklar buyicha berilgan malaka kursatiladi. Diplomlarga uzlashtirilgan umumta'lim va maxsus (kasb-hunar) fanlar (kurslar), soatlar hajmi va ular buyicha baholar (reytinglar) shuningdek, bitiruvchining umumiy reytingi va yakuniy davlat attestatsiyasining natijalari kursatilgan qushimcha varaqa ilova qilinadi. Akademik litseyni tugatganlik tug`risidagi diplom oliy ta'lim muassasasiga uqishga kirish hamda olingan bilimlarni mehnat faoliyatida ruyobga chiqarish huquqini beradi. Kasb-hunar kollejini tugatganlik tug`risidagi diplom olingan mutaxassislikka muvofiq mehnat faoliyatini amalga oshirish hamda oliy ta'lim muassasasiga uqishga kirish huquqini beradi. Iqtidorli bolalar va iste'dodli yoshlar, ularning ilm olishini qo`llab quvatlovchi va rag`batlantiruvchi jamoat tashkilotlari Iqtidor so`zining lug`aviy ma'nosi, kuch-qudrat, qodirlik degan ma'nolarni anglatadi. Iste'dod so`zi ham arab tilidan olingan bo`lib ijodiy qobiliyat, layoqat,talant demakdir. Iqtidorli bolalar va iste'dodli yoshlar deyilganda - qobiliyatli, layoqatli, talantli hamda kuch-qudratli, mahoratli tashkilotchi o`quvchi yoshlar tushuniladi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining asosiy maqsadlaridan biri ham iqtidorli bolalar va iste'dodli yoshlarni har tomonlama qo`llab- quvvatlashga qaratilgan bo`lib, dasturda alohida «4.5 bandi Iqtidorli bolalar va iste'dodli yoshlar» deb ataladi.Iqtidorli bolalar va iste'dodli yoshlarni aniqlash va o`qitish uslubiyati, psixologik-pedagogik va tashkiliy sharoitlari yaratiladi, bunda bolalar va yoshlarga oid ma'lumotlarning respublika banki va monitoringi shakllanadi. Maxsus o`quv dasturlari va progressiv pedagogik texnologiyalar ishlab chiqarish uchun eng yaxshi pedagog va olimlar jalb qilinadi. O`quv tarbiya jarayonida ularning faol ishtiroki ta'minlanadi. Fan va texnikani, siyosat va

iqtisodiyotni, madaniyat va san'atni o`rgatish markazlari qabilidagi hamda milliy (elita) ta'lim muasasalari tashkil etiladi. Iqtidorli bolalar va iste'dodli yoshlarni chet ellarda umumiy va kasbiy jihatdan tayyorgarlikdan o`tkazishga qaratilgan sobitqadam faoliyat amalga oshiriladi. Akademik litseylarning o`quvchilariga, birinchi navbatda iqtidorli yuksak iste'dod sohiblariga, bilimning tegishli sohalari va fanning aniq yo`nalishlari bo`yicha o`z tabiiy qobiliyatlarini namoyon etish va rivojlantirish o`zlaridagi noyob iste'dodini ro`yobga chiqarish uchun keng imkoniyatlar yaratiladi. Mustaqil O`zbekiston Respublikasida bugungi kunda iqtidorli bolalarni hamda iste'dodli yoshlarni qo`llab-quvatlovchi va rag`batlantiruvchi bir necha jamoat tashkilotlari faoliyat ko`rsatmoqda. Jumladan «Kamolot» yoshlar ijtimoiy harakati, «Ulug`bek» jamg`armasi, «Umid» jamg`armasi hamda UNESCO, SOROS kabi xalqaro jamg`armalarni olishimiz mumkin. «Umid» jamg`armasi Prezidentimiz tashabbusi bilan, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maukamasining 1997 yil 13 yanvar qaroriga muvofiq tashkil qilingan. Mamlakatimizda tarixiy tub o`zgarishlarni muvafaqqiyatli o`tkazish, ijtimoiy-siyosiy, ma'naviy-iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish uchun jahon andozalari darajasida bilim olgan iste'dodli, ruhan barkamol yosh milliy kadrlar zarur. Ular Vatan baxt-saodati yo`lida, uning qudratini mustahkamlash borasida fidokorona mehnat qiladilar, mustaqillik g`oyalariga sadoqatli bo`ladilar. «Umid» jamg`armasi o`z oldiga ana shunday iqtidorli va iste'dodli, o`z Vataniga shon-shuhrat keltira oladigan yosh yigit qizlarni aniqlash, jahonning yetakchi mamlakatlaridagi obro`li oliy o`quv yurtlarida ularning bilim olishini tashkil etish, xalq xo`jaligining nufuzli tarmoqlari uchun yuqori malakali mutaxasislar tayyorlash kabi vazifalarni asosiy maqsad qilib qo`yadi. «Umid» jamg`armasiga ariza bergan har bir yosh yigit va qiz maxsus tanlov tanlov bosqichlarida ko`rik imtixonlaridan o`tadi. Mamlakatimiz oliy o`quv yurtlarining II-III kurs talabalari ta'limning bakalavr bosqichi bo`yicha tanlov saralashlarida, bitirayotgan kurslarning talabalari, oliy ma'lumotli yosh xodimlar magistrlik bosqichi tanlovlarida qatnashishlari mumkin. Shuni alohida ta'kidlash kerakki, ta'lim masalalari bilan shug`ullanuvchi chet el tashkilotlari xorijiy tillar

bo`yicha tanlov da'vogarlarining bilimlarini test yo`li bilan sinovdan o`tkazadilar. Bu ishga ta'lim va til o`rganish bo`yicha AKSELS (AQSh), Britaniya kengashi (Buyuk Britaniya), Akademiya almashuvning nemis xizmati (Germaniya) singari xalqaro tashkilotlar, shuningdek malakatimizdagi Fransiya, Italiya va Yaponiya elchixonalarining vakillari ham jalb qilingan. Bundan tashqari da'vogarlar komp'ter testlarida tanlagan mutaxasisliklari bo`yicha suhbatdan o`tkazadi. Shuningdek, ularning O`zbekiston iqtisodiyoti va siyosiy mustaqilligini mustahkamlashga dahldor bo`lgan dunyoqarashlari, ma'naviyat va tarix bo`yicha bilimlari ham tekshirib ko`riladi. Barcha sinovlardan muvafaqqiyatli o`tgan yoshlarga xorijiy o`quv yurtlarida bilim olish uchun Prezident granti topshiriladi.Bugun tanlovning 200 nafar g`oliblarining 75% respublikamizning turli chekkalaridan, olis qishloqlaridan kelgan yoshlar bo`lib (1998 yilda), AQSh oliy o`quv yurtlariga 99 nafar, Buyuk Britaniyaga 35 nafar, Germaniyaga 9 nafar, Fransiyaga 5 nafar va Yaponiyaga 9 nafar talaba o`qishga yuborildi. Hozirgi vaqtda o`zbekistonlik talabalar o`z tanlagan mutaxassisliklari bo`yicha AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya va Yaponiyaning jahonga mashhur oliy o`quv yurtlarida muvafaqqiyat bilan shug`ullanmoqda. Demak, «Umid» jamg`armasining hamda boshqa yoshlarni qo`llab- quvvatlovchi tashkilotlarning faoliyati xalqimizning ayniqsa iqtidorli va iste'dodli yoshlarimizning ilmiy- intellektual (aqliy) imkoniyatlarini mustahkamlashga, ularning xalqaro obro`e'tiborini ko`tarishga qaratilgandir. Umid qilamizki, ta'lim islohotlari natijasida yangidan tashkil etilgan akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining bitiruvchilari yuqoridagi ko`rik-tanlovlarda faol ishtirok etib O`zbek ta'limini rivojlantirishda, Vatanimiz buyukligini jahonga yoyishda o`z iqtidor va ite'dodlarini namoyish etadilar.

Adabiyotlar: 2. “O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.” T. 2009 y. 3. O’zbekiston Respublikasining Sudlar to’g’risida”gi qonuni. Xalq so’zi. 2001 yil 13 fevral. 4. O’zbekiston Respublikasi “Prokrutura to’g’risida”gi qonun. 1992 yil 9dekabr. O’zbekiston yangi Qonunlari 7-soni T. “Adolat” 1993 yil. 5. I.A. Karimov “O’zbekiston XXI asrga intilmoqda”. T. “O’zbekiston”. 1998 yil. 6. “O’zbekiston Respublikasini Vazirlar mahkamasi to’g’risida”gi qonun 1993 yil 6 may. O’zbekistonning yangi qonunlari 6-son. T. “Adolat” 1994 yil.

Похожие

Ashyoviy huquqlar

Siyosiy huquqlar

Siyosiy huquqlar

Shaxsiy nomulkiy huquqlar tushunchasi va turlari

Rim huquqda boshqa ashyoviy huquqlar