Rim huquqda boshqa ashyoviy huquqlar - Юриспруденция - Рефераты

Rim huquqda boshqa ashyoviy huquqlar

Загружено в:

30.09.2023

Скачано:

0

Размер:

23.6826171875 KB

Rim huquqda boshqa ashyoviy huquqlar Reja: Kirish. Asosiy qism. 1.Ashyolar tushunchasi va turlari. 2.Egallash tushunchasi va turlari 3.Egalik qilish va uning tugatilishi. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish Rim huquqining asosiy institutlaridan birini tashkil etadigan munosabatlar - bu ashyoviy huquqiy munosabatlardir. Ashyoviy huquqiy munosabatlar fuqarolik huquqining asosiy obyektlaridan biri bo’lib hisoblanadi. Qadimgi Rim tarixida ayniqsa uning sinfiy davrida ashyolar tushunchasi keng ma’noda ishlatilgan. Rim yuristlari ashyolar - bu tashqi dunyoning moddiy munosabatlaridan iboratdir, ular o’z ichiga yuridik munosabatlarni va huquqni ham qamrab oladi deb ta’riflaganlarAshyoviy huquqiy munosabatlar - erk, xohish, iroda bilan bog’liq bo’lgan shaxslar yoki guruhlar o’rtasidagi ashyolarning kimgadir taalluqliligini belgilaydigan va mustahkamlaydigan ba’zi holatlarda o’zgartiradigan holatlar haqidagi umumiy ta’limotdan iborat bo’lib,shaxslarning ashyolar ustidan hukmronligini va boshqarishni ta’minlovchi munosabatlardir.

1. Ashyolar tushunchasi va turlari Ashyolar ko’chmas mulklar va ko’chirilishi mumkin bo’lgan, bo’linadigan va bo’linmaydigan iste’mol qilinadigan va iste’mol qilinmaydigan jinsiy alomatlarga ega bo’lgan ashyolar va individual ashylarga, oddiy va murakkab ashyolarga, asosiy va mansub ashyolarga fuqarolik muomalasidan chiqarilgan va fuqarolik muomalasidan chiqarilmagan va boshqa ashyoviy huquqiy munosabatlarga bo’lingan. Rim tarixchilari va huquqshunoslari umuman ashyolarni ikki qismga bo’lganlar, ular quyidagilardir1. Xudo, Alloh huquqi (tabiiy huquq) tomonidan yaratilgan ashyolar; 2. Xuda, Allohning yerdagi vakili bo’lgan insonlar huquqi tomonidan. vujudga kelgan ashyolar. Alloh huquqi (tabiiy huquq) tomonidan yaratilgan ashyolar faqat Ollohning maʼlum, nihoyatda kuchli va yuqori bo’lgan, shaxslar unga bo’ysunishi asosida bo’lgan fuqarolik munosabatidan chiqarilgan va huquqiy sohalar bilan tartibga solinmaydigan sakral huquqlarga aytilgan. Rimliklar qadimdan ashyolarni yana ikki qismga, yaʼni sa- kral ashyolar va diniy ashyolarga bo’lganlar. Sakral ashyolarga Xuda Alloh huquqi (tabiiy huquq) tomonidan berilgan ashyolar kiritilib, ular ommaviy qarorlar, yaʼni Alloh tomonidan qabul qilingan qarorlar asosida vujudga kelgan. Diniy ashyolarga esa xususiy huquq bilan belgilangan yoki insonning shaxsiy qarori bilan vujudga keladigan munosabatlar kiritilgan. Masalan: insonning dafn etilishi va bu joyning muqaddas joyga aylanishi, insonning faqat o’z erki bilan bog’liq bo’lgan harakatlarini amalga oshirishga tushunilgan. Inson huquqlari bilan bog’liq munosabatlar ashyolar yoki huquqiy sohalar, yaʼni Rim davlatining ommaviy huquqi va xususiy huquqlari bilan tartibga solingan. Rim huquqida shunday ashyolar bo’lganki, ularning subyekti Rim xalqi bo’lib hisoblangan (Populus Romanus) ular ommaviy huquq bilan bog’liq bo’lgan. Ular quyidagilardan iboratdir:

1. Rim jamiyati aʼzolarining barchasi tomonidan umumiy asosda foydalaniladigan yaʼni daryolar, portlar, yo’llar, teatrlar, stadionlar va boshqa ommaviy xarakterga ega bo’lgan ashyolar; 2. Davlatga oid bo’lgan maxsus foydalaniladigan ashyolar, davlat xazinasi, harbiy obyektlar, qurol aslahalar va boshqa ashyolardan iborat bo’lib, ular maxsus huquqiy rejim qo’llanishini taqozo etadi hamda fuqaro tomonidan foydalanishi chegaralangan huquq obyektlaridan iboratdir; 3. Davlatga xos bo’lgan savdo munosabatlarining obyektlari, masalan davlat yer fondidan tashkil topgan. Rim huquqida ashyolarni bo’linadigan va bo’linmaydigan qismlarga bo’lganlar. Bo’linadigan ashyolar tub mohiyatini, xo’jalik maqsadini yo’qotmaydigan shunday ashyolarki, uni qismlarga bo’lganda ham o’z jinsini, bahosini yo’qotmasdan qismlarga bo’lingan ashyolarning o’zi ham alohida o’z qiymatini yo’qotmaydigan lekin kichik, oz bo’lgan tovarlardan ammo to’liq asosda mavjud bo’lgan munosabatlardan tashkil topadi. Masalan qand, sariyog’, asal, non, go’sht, kolbasa, yong’oq va boshqalar. Bo’linadigan ashyolar turkumida ayniqsa umumiy mulk huquqi bilan bog’liq munosabatlarda huquqga bo’lgan hissa va obyektga bo’lgan hissalar mavjud bo’lgan. Ularni real va ideal hissalarga bo’lganlar. Bu munosabatlarning asl ko’rinishi moddiy munosabatlarga o’xshamasligi ham mumkin lekin o’sha hududlarning asosini moddiy ashyolar tashkil etadi. Ideal hissalar deb, ashyoga qo’shilgan mol-mulk boshqa mulklar bilan aralashib, o’zining jismini obyekt sifatida yo’qotishi yoki boshqa obyektlarga o’tib ketishi mumkin. Ana shu ashyoga bo’lgan huquq ichida qaysi shaxs tomonidan qo’shilgan ashyo bo’lsa, uning qiymati, bahosi yotadi va hissalarga bo’linadi. Mulk bo’lingan paytda qo’shgan hissasiga qarab ashyoga huquqning maʼlum bir qismini oladi va uni ulushlarga ajratib. 1/2, 1/3, 1/4 qismlariga qarab o’z mulkini shu ashyoga qo’shgan shaxs mulkning qiymatini yoki shu hiymatga asosan mulkdan hissa ajratib oladi. Ideal hissalar asosida vujudga kelgan obyekt umumiy mulk huquqi

asosida bo’lsa, ularning bo’linish va bo’linmasligi muhim ahamiyatga ega bo’lib, yaʼni barpo qilingan obʼyekt natura asosida bo’linishi yoki bu ashyo umumiy mulk huquqi subyektlarining biriga o’tkazilgan bo’lsa, qolganlari esa pul tovonlari (yoki qo’shgan haqini) oladi. Bo’linmaydigan ashyolar turkumiga maʼlum qismlarga ajralishi natijasida xo’jalik mohiyatini, unga mansubligini yo’qotadigan ashyolar (mashina, traktor, stanok va hokazolar) kiradi. Ashyolarni bo’lishmajburiyatini bajarishda, javobgarlik o’rnatishda hissalarga qarab belgilanishi yoki ashyolarni bo’lmaslik va birgalikdagi umumiy javobgarlik xususiyatlari bilan bog’liqdir. Isteʼmol qilinadigan va isteʼmol qilinmaydigan ashyolar deganda, ashyoning tayinlanishiga qarab belgilanadi. Ular isteʼmol qilingandan keyin o’z jinsini, jismini, urug’ini yo’qotadi. Bular oziq-ovqat mahsulotlaridir. Isteʼmol qilinmaydigan ashyolar - ulardan foydalangan vaqtda o’z bahosini, mohiyatini yo’qotmasdan yoki umuman yo’q bo’lib ketmaydigan ashyolarga tushunilgan. Masalan: qimmatbaho toshlar, yoqut va zumradlar, brilliantlar, oltin taqinchoqlar va boshqa qimmatbaho ashyolar kiritiladi. Jinsiy belgilari va xususiy alomatlari, yaʼni individual xususiyatlari bilan farq qiladigan ashyolar, ularni ko’pchilik Rim yuristlari almashtiriladigan va almashtirilishi mumkin bo’lmaydigan ashyolarga sifatida eʼtirof etganlar. Jinsiy belgilari bilan farq qiladigan ashyolar tayinlanishiga qarab, jinsiga qarab, soni, o’lchov belgisi, og’irligi, baholariga asoslanib, har. birining huquqiy munosabatda qanday holatda, yaʼni obyekt sifatidami yoki jinsiy alomatga ega bo’lgan ashyomi (ona qo’y yoki qo’chqor) yoki sonining kerakligi (100 ta soldat), og’irligi (10 tonna) ni yetkazib berish kabi mu- nosabatlarga tushunilgan. Individual yoki xususiy alomatga ega bo’lgan ashyolar - maʼlum. shaxslar, ustalar, hunarmandlar tomonidan ishlab chihiladigan ashyolar, yaʼni individual shaxsning ish faoliyati statusi bilan, hatto obro’yi, mehnatining sifati, mahsulotning jahon andozalari asosida ishlab chiqilganligi bilan, umuman individual shaxsning xarakterli xususiyati bilan belgilanadigan ashyolardir.

Ularning o’rniga boshqa ashyolarni ishlatib bo’lmaydi. Asosiy ashyolar va unga mansub bo’lgan ashyolar deb, shunday ashyolarga aytiladiki, bu ashyolar asosiy ashyosiz o’z harakatini amalgaoshira olmaydigan hamda uning yuridik holatiga bo’ysu- nadigan ashyolar turkumidan iborat bo’lgan. Mansub ashyolar - asosiy ashyolarning qismi, unga taalluqli yoki uning hosillaridir. Ular yuridik mustaqil harakatlarni amalga oshira olmaydi, yaʼni asosiy ashyoga bo’ysunuvchidir. Hosil va daromadlarni hal qilishda asosiy ashyoga murojaat qilganlar. Ayniqsa, qonuniy, insofli asosda egallangan shaxs tomonidan jarblanuvchi daʼvo qilgunga qadar, olingan foyda va daromadlarni tasarruf qilgan bo’lsa, uni qaytarib olishi mumkin bo’lmagan. Tabiiy bo’lgan foydalar ham mavjud bo’lib, bu yerda ashyoning maqsadga muvofiq ravishda tayinlanishi buzilmasdan tabiat orqali hosil daromadlar olish mumkin. Yana daraxtlardan olingan mevalar, bog’dan olingan hosillar yoki qoramol, qo’y, echki va boshqa hosil beruvchi hayvonlardln olingan ashyolar tushunilgan. Ularning huquqiy holatlari shu ashyolar, yaʼni daraxtlar, bog’lar, qo’y-qo’zilar, qoramollar kimga tegishli bo’lsa, o’sha shaxsning hukmronligida bo’lib, shu shaxs tomonidan belgilangan. Rim huquqida, ayniqsa, ashyoviy huquqiy munosabatlarga kirishayotgan paytda ashyoning huquqiy holati, yaʼni fuqarolik muomalasidan chiqarilganmi yoki chiqarilmaganligini aniqlab olish lozim. Chunki shunday ashyoviy obyektlar borki, bu munosabatlar. fuqarolik huquqiy munosabatlarida yoki aynan fuqarolar o’rtasida shartnomalar tuzishga yo’l qo’yilmaydi. Fuqarolik huquqiy munosabatlarning obyektlari xususiy mulk bilan bog’liq ashyolar bo’lib, ko’pchilik holatlarda fuqarolarning o’rtasida hamda fuqarolar va yuridik shaxslar o’rtasida ham qo’llaniladi.

2. Egallash tushunchasi va turlari Qadimgi Rim quldorchilik davlatida “Egalik qilish” amaliyotda ko’pincha “mulk” terminlari yoki tushunchasi bilan bir maʼnoda qo’llanilsa ham Rim fuqarolik huquqi va hozirgi zamon fuqarolik huquqida ikkalasini bir maʼnoda tushunmaslik lozim. Rim yuristlari. egalikni “mol-mulkka egaman” so’zi orqali, mulkni esa “mening mulkka egalik huquqim bor” degan taʼriflar bilan ajratib olganlar. Egalik qilish - bu ashyo ustidan faktik holatda hukmronlik qilish demakdir. U mulk huquqining kelib chiqishi uchun asos bo’lib, bir joyga joylashish, o’troq bo’lib qolish, egasiz bo’lgan ashyoni, predmetni yoki o’tloq, yaylovni egallab olish tushunilgan. Rim huquqida “ager publucus” degan tushuncha bo’lib, «umumiy joy», hamma uchun tegishli ravishda foydalanishi mumkin bo’lgan yer, boshqa shaxslar tomonidan egallanib olinmagan joyga tushunilgan. Qadimgi Rus tarixchilari «Kiye haqida»gi yozma asarlarida Kishing. o’z urug’lari bilan Dnepr daryosining yonbag’irlarida joylashgan tog’da o’tirib, (ko’chib kelib) joylashib qolganligini va Kiyev shahrini vujudga keltirganligini misol qilib, egalik tushunchasini “egasiz joyni o’zlashtirish, o’sha joyda o’tirib qolish, o’troq bo’lish yoki joylashib olish” degan maʼno bilan bog’laydilar. Egalik qilish institutining vujudga kelishini mashhur yuristlardan biri yurisprudensiyaning atoqli olimi Labeop (o’tgan eramizning 45 yillari va yangi eramizning 10 yillari) «Rim huquqida egalik tushunchasini “o’tirmoq”, “joylashib qolmoq”, “o’troq hayot kechirmoq” degan so’zlar bilan “egasiz bo’lgan joyni ishg’ol qilmoq yoki egallab olmoq” asosidataʼriflagan. Demak egallash bu - ashyoni real ravishda egallab olib, uning ustidan hukmronlikni amalga oshirish degan maʼnoni anglatgan. Qadimgi Rim va unda yashab turgan jamoa uchun doimo yer yetishmasdan, tanqis bo’lib kelgan. Ular doimo o’zlashtirilmagan joylarni yoki urushlar natijasida joyga, hududga ega bo’lishga ko’p intilganlar. Hatto mashhur yurist Sitsirionning

taʼkidlashicha, 12 jadval qonunlarida, egasiz bo’lgan joylarni, hech kim yashamaydigan qiradirlarni egallab olishga daʼvat etib, hatto ikki yil davomida insofli ravishda yerni, joyni egallab olgan shaxs civil (fuqarolik) huquqiga asosan egalik qilish huquqini vujudga keltiruvchi muddat ikki yil muddat asosida belgilangan va muddatning o’tishi bilan u shu mulkning egasi yaʼni, mulk huquqining subyekti bo’lib tanilgan hamda uni qonuniy asosda mustahkamlab bergan. Fuqarolik huquqiga asosan egallash deganda, avvalo ashyoni egallagan shaxs mustaqil shaxs bo’lishi – persona sui suris (persona sui yuris) talab etilardi. Agar u shaxs mulkiy huquqi va muomala layoqatiga to’liq ega bo’lsa va uni egallash hamda faktik hukmronlikni amalga. oshirish masalasini o’z harakatlari bilan tasdiqlasa, u egallash interdiktlari himoyasiga va qo’riqlash munosabatlariga ega bo’ladi. Fuqarolik egallash, eng avvalo o’zi uchun o’zining ismiga, to’liq ishonch asosida, yaʼni mulk huhuqining subyekti bo’lishini eʼtirof etishni ham o’z ichigaolgan. Rim huquqshunoslari ashyolarni egallash va ularni ushlab turishning bir- biridan farqini to’liq anglab, ularga nisbatan har xil huquqiy holatlarni qo’llaganlar. Rim davlatining fuqarolik huquqiy munosabatlarida egallash tushunchasi ikki qismga bo’lingan: • mulkni jismoniy holatda egallash; • mulkni maʼnaviy asosla egallash deb tushunilgan. Jismoniy asosda egallash corpus possesiones (korpus possisiones) va maʼnaviy asosda egallash – animus possesiones deb atalgan. Jismoniy asosda egallash deb, uni fizik holatda (gavdasini jismini) yoki faktik holatda egallashga aytilgan. Maʼnaviy egallash deganda, ashyoni o’z erki, istagi, xohishi asosida shu mulkka egalik qilishga tushunilgan. Lekin hamma egallashlar ham fuqarolik egallashga o’xshab huquqiy munosabatlarni keltirib chiqarmaydi. Egallashga

o’xshab ketadigan ammo egallash kabi o’xshash harakatlar sodir etilsa-da, lekin huquqni himaya qilish va qo’riqlash munosabatlarini interdiktlarni qo’llash kabi xususiyatlarni keltirib chiqara olmaydigan element - ushlab turish (derjaniye) naturalis possesio deb ataladi. Uning fuqarolik egalik qilish elementidan farqi quyidagilardan iborat: 1. Ashyoni ushlab turish - o’ziga o’tkazib, egalik qilib olish xohishining yo’qligi, yaʼni xuddi o’zining mulkiga bo’lgan munosabatning vujudga kelmasligi bilan; 2. Rim fuqarolarining shaxslar o’rtasida shartnomalar yaʼni, topshiriq shartnomasi, depozit mulkni saqlab turish (hozirgi fuqarolik huquqida tuzilgan shartnomalarni o’z vaqtida bajarish uchun sud yoki notarial idoralarga maʼlum bir summani, pulni ushlab turish uchun depozit hisobiga qo’yiladi) shartnomasini, ssuda kabi shartnomalarni tuzganlar va vaqtincha ular bu ashyolarni o’z uyida, omborlarida, seyflarida saqlab turganlar va ular oddiy saqlovchilar yoki ashyoni ushlabturuvchilar deb atalgan. Rim davlatining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi, ayniqsa huquqiy munosabatlarning yanada takomillashishi ilgari tekinga tuziladigan shartnomalar o’rniga, yangi haq baravariga tuziladigan yerni ijaraga olish, uy-joylarni ijaraga olish, ko’chirilishi mumkin bo’lgan obyektlarni saqlab turish, umrbod foydalanish asosida tuziladigan yangi-yangi shartnomalar kelib chiqdi. Ko’pchilik ashyolarni ushlab turish vakillar orqali amalga oshirilgan bo’lsa ham, lekin ularga saqlab yoki ushlab turgan ashyolarning hosil va daromadlaridan mulk egasining roziligi asosida foydalanishga ruxsat etilgan. Haq baravari asosida ashyolarni, mulkni ushlab turish instituti vujudga kelishiga qadar Rim huquqi vakillik institutini bilmagan. Hatto tuzilgan shartnomalarni shartnomada ko’rsatilgan subyektning o’zi tomonidan bajarilishini qatʼiy ravishda talab etilgan.

Rim huquqida egalik qilish va ushlab turishning himoya qilinishida ham bir-biridan farqlari mavjud bo’lgan. Egalik qilgan shaxslar egaligida bo’lgan ashyolar boshqa shaxslar. tomonidan o’zlashtirilgan noqonuniy asosda ashyolarni egallab olgan shaxslarga daʼvo qilganlar va ulardan mulkni, ashyoni qaytarib olganlar. Ijarachilar (ushlab turuvchilar, saqlab turuvchilar) boshqa shaxslarga ashyolar noqonuniy asosda o’tib ketgan bo’lsa, mulkni saqlab. turish va foydalanish uchun berilgan mulk egasi orqali qonunsiz mulkni egallab olgan shaxslarga daʼvo qilib, mulkni, yaʼni buzilgan huquqlarni tiklaganlar. Rim quldorchilik jamiyatida egallash turlari qonuniy. egallovchiga yoki qonunga xilof asosda noqonuniy egallashga bo’lingan. Qonuniy asosda egallash deb, mulkdor tomonidan ashyolarni, mulkni egallash huquqiga to’liq ega (ius possedendi), (yus possedendi). ekanligini anglatadigan munosabatlarga aytilgan. Mulkni egallovchi shaxs mulkka xuddi o’zining mulk kabi munosabatda bo’lsa ham, lekin egallash huquqiga ega bo’lmaganligi. sababli uni qonunga xilof asosda egallovchi deb tushunilgan. Rim huquqida qonunni egallash qonunsiz insofli yoki qonunsiz insofsiz egallashlarga bo’lingan. Qonunsiz insofli egallovchi deb, Rim huquqida shunday munosabatlarga tushunilganki, egallab olgan shaxs ashyoning, mulkning yoki biron-bir obyektning kimga taalluqli ekanligini bilmasdan yoki bilishi ham lozim bo’lmagan paytda, u mulkni egallab olishga bo’lgan huquqi yo’qligini bilmasdan yoki mulk huquqining egasi bo’lmagan shaxsdan mulk huquqining egasi deb tasavvur qilib sotib olishga tushunilgan.

3. Egalik qilish va uning tugatilishi Qadimgi Rim yuristlari egalik qilishning vujudga kelish asoslarini doimo corpus (korpus) hamda animus (animus) bilan bog’laganlar. Ular haqiqatan ham egallashni konkret shaxsning ashyoga bo’lganhuquqlarining, yaʼni jismoniy egallash va egallash erkini xuddi o’z mulkiga bo’lgan munosabatidek qarash asosida, xohish va istakning birga vujudga kelganligiga tushunishgan hamda ikkala elementning bir tomoni bo’lmasa, u egallashni tashkil etmasligini tushunganlar. Mulkni jismoniy egallash qiyinchilikni tashkil etmagan, ammo mulkni egallash erkining ifodalanishini aniqlash, murakkab bo’lgan va erkning izhor etilishining kelib chiqish asoslarini causa (asoslar) orqali aniqlash lozim bo’lgan, ayniqsa asoslarning nihoyatda ko’p bo’lishi ularni konkret voqealikka qarab aniqlash lozim bo’lgan. Egallashning tugatilish asoslari, ashyoga bo’lgan corpus (uni jismoniy egallash) ning yoki aimus (egallash to’g’risidagi xohish, istak va erk) ning yo’qotilishi asosida; egallash obyektining shaxs hukmronligidan chiqib ketishi, ashyoning boshqa shaxslarga o’tib ketishi asosida hamda egallash obyektining o’limi yoki fuqarolik muomalasidan chiqarilishi natijasida ham vujudga kelgan. Bulardan tashqari Rim huquqida vakillik instituti, homiylar va vasiylar orqali ham egallash amalga oshirilgan. Egalik qilish ashyoni egallagan shaxsning vafot etishi bilan tugagan bo’lishi doim bo’lgan ammo uning merosxo’ri pretorga murojaat qilib, egallash munosabatining yana davom etishini kuchaytirishi mumkin edi. Egalik qilishning o’tishi ko’pincha odat normalari, anʼanalar (traditsiya) va boshqa usullar orqali hamda mulkni o’z egaligida uzoq vaqt mobaynida saqlash usullari orqali ham o’ziga yoki boshqa shaxsga o’tkazilishi mumkin bo’lgan. Egalik huquqini himoya qilishning asosiy maqsadi ichki- sodda hukmron bo’lgan sinfning quldorlar, jreslar, magistratlar, pretorlar, bonitorlar va shunga o’xshash moddiy boyliklarga ega bo’lgan shaxslarning manfaatini qo’riqlashdan

iborat bo’lgan. Egalik huquqini himoya qilish interdiktlar yaʼni, kuchli hokimiyatning buyruqlari, pretor ko’rsatmalari asosida himoya qilingan. Egalik huquqini himoya qilish interdiktlari uch asosda amalga oshirilgan yaʼni, ilgari mavjud bo’lgan egalik huquqini saqlab qolish, buzilgan egalik huquqini qaytadan tiklash va dastlabki holatda vujudga kelgan egalik huquqini himoya qilishni kuchaytirish, mustahkamlashdan iborat bo’lgan. 1. Egalik huquqining hozirgi davrdagi amalda bo’lgan munosabatlarini qo’riqlash, yaʼni egallab turgan shaxsni egallovchi deb tanib, boshqa shaxslarning tajovuz qilishiga yo’l qo’ymaslik. 2. Kuch ishlatish yoki bildirmasdan, qonunga xilof ravishda boshqa shaxs tomonidan egallangan ashyoni, mulkni o’z egallovchisiga qaytarish; 3. Birinchi marta yoki dastlabki egallash bilan vujudga kelayotgan interdiktlar va boshqa usullarda himoya qilish munosabatlari amalga oshirilgan. Interdiktlarning qo’llanilishi sudlarda ishni hal qilishga qaraganda qulay va tez asosda huquqlarni qimoya qilgan, qo’riqlagan va ularning buzilishini maʼmuriy huquqlar bilan taʼqiqlagan. Bu yo’l Rim huquqida eng katta samaralarni bergan.

Xulosa Rim huquqida, ayniqsa, ashyoviy huquqiy munosabatlarga kirishayotgan paytda ashyoning huquqiy holati, yaʼni fuqarolik muomalasidan chiqarilganmi yoki chiqarilmaganligini aniqlab olish lozim. Chunki shunday ashyoviy obyektlar borki, bu munosabatlar. fuqarolik huquqiy munosabatlarida yoki aynan fuqarolar o’rtasida shartnomalar tuzishga yo’l qo’yilmaydi. Fuqarolik huquqiy munosabatlarning obyektlari xususiy mulk bilan bog’liq ashyolar bo’lib, ko’pchilik holatlarda fuqarolarning o’rtasida hamda fuqarolar va yuridik shaxslar o’rtasida ham qo’llaniladi. Rim huquqida qonunni egallash qonunsiz insofli yoki qonunsiz insofsiz egallashlarga bo’lingan. Qonunsiz insofli egallovchi deb, Rim huquqida shunday munosabatlarga tushunilganki, egallab olgan shaxs ashyoning, mulkning yoki biron-bir obyektning kimga taalluqli ekanligini bilmasdan yoki bilishi ham lozim bo’lmagan paytda, u mulkni egallab olishga bo’lgan huquqi yo’qligini bilmasdan yoki mulk huquqining egasi bo’lmagan shaxsdan mulk huquqining egasi deb tasavvur qilib sotib olishga tushunilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati 1. https://uz.wikipedia.org/wiki/Rim_huquqi 2. Shomuhamedova Z.Sh. Rim xususiy huquqi /Mas’ul muharrir: H. Rahmonqulov. Darslik. - Т.: TDYUI nashriyoti, 2005. -113 b 3. Dronnikov V.K. Rimskoye privatnoye pravo. Izd. Kiyevskogo universiteta. 1961

Похожие

Ashyoviy huquqlar

Mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlarni himoya qilish

Siyosiy huquqlar

Siyosiy huquqlar

Xalqaro huquqda aholi