Ташқи иқтисодий битимнинг предмети ( Ташки иктисодий битимнинг предмети - Юриспруденция - Рефераты

Ташқи иқтисодий битимнинг предмети ( Ташки иктисодий битимнинг предмети

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92.5 KB

Ташқи иқтисодий битимнинг предмети Фуқаролик ҳуқуқи ва мажбуриятларини вужудга келтиришга, яъни муайян ҳуқуқий натижага эришишга қаратилган ҳаракатлар битимлар деб ҳисобланади. Шундай экан, битим эрк баённомаси. Бундай эрк тан олинган шаклида, усулда баён этилган тақдирдагина ҳуқуқий аҳамият касб этади. Бундай усул эркни билдиришдан, изҳор этишдан, баён этишдан иборатдир. Ўзининг ушбу хусусиятлари билан битимлар ҳуқуқий муносабатларни вужудга келтирувчи ҳодисалардан, воқеалардан фарқ қилади 1 . Битимлар фуқаролик ҳуқуқ ва мажбуриятларни вужудга келиши, уларга ўзгартиришлар киритиш, уларни бекор қилиш учун асос бўлади. Халқаро муносабатларда ташқи иқтисодий битимларни юзага келиш асослари унинг предмети билан белгиланади. Халқаро олди-сотди шартномалари бўйича ташқи иқтисодий битим предмети бу - божхона қийматига эга бўлган товар ҳисобланади 2 . Товар сифатида индивидуал - аниқ ашё иштирок этиши лозим. Битим шарти бўйича товар ҳақидаги шартнома расмийлаштирилган бўлиши лозим. Бунда товар битимда тўғридан-тўғри кўрсатиши ёки унинг миқдори ва номи кўрсатилишининг ўзи кифоя бўладиган ҳолатларда ҳам юзага келиши мумкин. Масалан, томонлар битим бўйича қуйидагиларга келишганлар: Вариант 1. «Етказиб берувчи электр плита ва қуритгич мосла маларини нон маҳсулотлар ишлаб чиқариш учун юқоридагиларнинг ҳар қайсидан комплект миқдорида етказиб беради.» Вариант 2. «Еткази берувчи тегишли таклиф қилинган техник ҳужжатлар асосида битта мини-нон заводи учун керак бўладиган мосламаларни етказиб беради.» 1 Раҳмонқулов Ҳ. Ўзбекистон Республкаси Фуқаролик Кодексининг биринчи қисмига умумий тавсиф ва шарҳлар. –Т.: Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси. 1997. –Б.251. 2 Раҳмонқулов Ҳ., Зокиров И.Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик ҳуқуқи. II-қисм. – Т.: Адолат, 1999. –Б.541.

Бундай ҳолатда, бу ерда битим предмети юзасидан келишиб олинмаганлик масаласи келиб чиқишини кўришимиз мумкин. Бу ерда битим предмети техник ҳужжатларга ҳавола қилиниб индивидуаллаш тирилган. У шартноманинг ажралмас қисми ҳисобланади. Товар миқдори битта завод учун кетадиган мосламаларнинг комплектацияси билан белгиланади. Етказиб бериладиган товарларнинг номи (тури, маркаси, модели, ишлаб чиқилган йил ва бошқалар) тўлиқ бўлиши лозим. У техник документацияга мувофиқ бўлиши керак. Агарда товарни моҳиятини ташқи иқтисодий битимда етарли даражада, қисқа ёзишнинг имкони бўлса, (масалан, мураккаб мослама етказиб берилганда) у умумий тарзда баён қилинади. Лекин, битимда бундай ҳолатдаги шартнома нинг бир қисми ҳисобланган техник ҳужжатларга мурожат қилиш ҳавола қилинади. Агарда турли хил сифатдаги характерга ёки кенг ассартиментга эга бўлган товарлар етказиб берилаётган бўлса, бунда тегишли ташқи иқтисодий битимларга илова қилинган ҳужжатларда ўз аксини топган бўлиши лозим. Ташқи иқтисодий битимда товарнинг индивидуаллигига бўлган талабни бажариш учун, ташқи иқтисодий битимда товарнинг сифати ва миқдори юзасидан тегишли ҳолатлар белгиланиши лозим. Бундай ҳолатда барча қонун нормалари бир хил аҳамият касб этади. Агарда битимда сотилган товарнинг миқдорини аниқлаш имкони бўлса, у тузилган ҳисобланади. Товарнинг сифатига бўлган талаб унчалик қатъий эмас. Бунга кўра, агарда шартномада товарнинг сифатига тегишли қоидалар киритилмаган бўлса, унда сотувчи одатда фойда ланиш учун, мақсадга мувофиқ бўлган товарни сотиб олувчига топ шириш керак. Агарда, ташқи иқтисодий битимни тузувчи томонлар тегишли мулк қандай мақсадлар учун сотиб олинаётганлигини, товарнинг сифати (стандарт ёки техник шартларда, намуна бўйича, кўрсатилган шароитда ва бошқалар) белгиланган ҳолларда қайд қилиб ўтишлари лозим. Бундай ҳолатда, сотувчи ушбу мақсадларда фойдаланиш учун ҳақли бўлган товарни топширишга мажбурдир. А гарда бундай натижага эришилмаса, товарни сифатини аниқлаш усули ўзгартирилиши лозим.

Товарнинг миқдорини, яъни экспорт учун етказиб берилаётган товарнинг сонини аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Товарни миқдорини ҳисоб-китоб қилишда унинг ўлчов бирлигига алоҳида эътибор бериш керак. Чунки жаҳон амалиёти шуни кўрсатадики, бошқа чет элларда Ўзбекистондагига қараганда бошқачароқ ўлчов бирликлари ишлатилади. Айтайлик, темир йўл транспорт воситаларида товарлар етказиб берилаётганда, кўпчилик чет элларда қўлланилмайдиган ўлчов бирлиги ҳисобланган тонналарда ўлчанади. Ҳамма вақт ҳам экспорт қилинаётган товарнинг миқдорига таъсир қилувчи мавсумнинг ўзига хос хусусиятлари ҳам эътиборга олинавермайди. Агарда, мисол тариқасида айтадиган бўлсак, қишда юк очиқ мосламаларда етказиб берилаётган бўлса, бундай ҳолларда нам ўлчов асбоблари орқали миқдорни аниқлашга тўғри келади. Товар миқдорини параметр билан аниқлашда камчиликларга йўл қўймаслик мақсадида, Ўзбекистонлик товар етказиб берувчилар шартномада шундай шартларга келишиши керакки, яъни бир хил ўлчовларни қўллаши, масалан, ўрмон маҳсулотларини экспорт қилувчи кўпчилик россияликлар оддий обьёмни ёки темир йўл транспортида юкланган платформа сонига қараб қўллайдилар. ( Бу пайтда россия ўлчов мосламаларнинг сифатли ва аниқлиги кейинги муаммо ). Ҳозирги Финландия Россияга уларнинг ўрмонларига нисбатан энг катта экспортёр ҳисобланиб, улар ўрмон маҳсулотларини Архимед белги ланган ўлчовлар орқали аниқлаш белгиланган. Бунда ёғочли вагон сув тўлдирилган бассейнга ташланади ва орқали унинг оғирлиги аниқланади. Э кспорт ва импорт қилувчилар ўртасида бундай масалани ҳал қилиш 20-30 %ни ташкил қилади. Шартномада, албатта, етказиб берилаётган товарнинг қадоқлани ши ёки таралари миқдори аниқ қайд қилиниши лозим.(бунда оғирлик брутто, легал оғирлик нетто деб белгиланади). Ушбу қоида агарда, «Инкотермс» базислари воситасида ҳал қилинмаган тақдирда қўлланилади. Етказиб берилаётган товарнинг сифатини аниқлаш - ҳар бир экспорт қилувчи учун алоҳида аҳамият касб этиши лозим. Кўпчилик ҳолларда

импортёрлар экспортчилар томонидан юкланган юкларни сифати юзасидан норозиликлар келиб чиқади. И мпортёр томонидан дискомтнинг қабул қилиниши у томонидан товарга ҳақ тўланган лигини билдиради. Бундай ҳолатда валютани назорат қилувчи органларнинг санкция қўлаши муҳим аҳамият касб этади 3 . Амалиёт шуни кўрсатадики, товарнинг сифатига бўлаган талаблар юзасидан низолар, кўпинча ташқи савдо битимларини тузишда эътибор қилинмаганлигидан келиб чиқади. Улар орасида энг муҳими – бир давлатнинг сифатини текшириш методларининг товарлари ва ишлаб чиқариш технологияларини адаптация қилиш ҳолатлари ўзига хос экспорт-импорт операциялари орқали амалга оширилади. Бу эса бевосита ҳар бир давлатдаги стандарт нормалари масалан, метални экспортга чиқариш олдиндан уни миллий стандартлар орқали текшириш ўтказилади. Уни текшириш услуби метални қўйиш даврида аниқланиб, унинг сифати белгиланади. Хорижий мамлакатларда металларни сифатини назорат қилувчи координат партияси мавжуд. Бундай ҳолатда етказиб берилаётган товарларнинг, предметининг сифатини аниқлаш параметрлари бир-бирига тўғри келмай қолади. Товар сифати стандартлар бўйича белгиланади. Унинг ўзига хослиги, намунаси дастлабки кўздан кечириш ёки дастлабки анализ шартларида аниқланади. Импорт қилинаётган товарларнинг асосида қуйидагилар тасдиқланади: - сифат сертификати - мамлакатнинг ваколатли давлат ташки лоти томонидан ҳар бир партия товарга бериладиган, зарур ҳолатда эса нейтрал ваколатли ташкилот, яъни сотувчининг ҳисобидан сотиб олинувчининг талабига кўра берилиши ҳам мумкин; - ветеринар сертификат - мамлакатнинг давлат ветеринар хизмати томонидан чақирилаётган товар учун берилади; - санитар серт и ф и кат. 3 Бублик Б. Внешне торговые сделики . // Хозяйство и право. –М.: 1998. №3.

Сифат юзасидан келиб чиқадиган низолар халқаро муносабат ларда келиб чиқмаслиги учун халқаро инспекция ташкилоти томони дан берилган сертификати асосида ташқи иқтисодий битимларни тузишлари лозим. Ушбу ташкилотнинг ваколатхоналари барча давлат ларда бўлиб, уларнинг фикри сифат юзасидан низосиз аргументдир. Ўзбекистон Республикасида қайси товарлар импорт ва экспорт қилиниши мумкинлигининг ҳуқуқий асоси яратилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 25 март 163- сонли қарорига 4 кўра., Ўзбекистон Республикасига киритилиши таъқиқланган предметлар рўйхати берилган. Унга кўра қуйидагилар импорт қилиниши мумкин эмас: печат маҳсулотлари, қўлёзмалар, расмлар, фотосуратлар, фотоплёнкалар, кино ва аудио маҳсулотлари, грамёзувлар, магнит маълумотлар ва бошқа печатлар, яратилган овоз материаллари, давлат ва жамият тузумига қаратилган подривлар, ҳамда ҳудудий яхлитлик, сиёсий мустақиллик ва давлат суверинитетига, қарши чиқишга қаратилган материаллар, уруш, терроризм, зўравонлик, миллатчилик, диний кўролмаслик, рашизм, ва унинг бошқа турларини (шонизм, анти яшинизм,фашизм), шунингдек, порнографик мазмундаги асарларни тарғиб қилувчи материаллар 5 . Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1994 йил 21 январь фармонига кўра, Экспорт қилиниши тақиқланган товарлар рўйхати берилган (Бунда МДҲ мамлакатларига чиқариш истисно). Ушбу фармонга кўра қуйидагилар экспорт қилиниши мумкин: 1.Ун, давлат ресурслари асосидаги шу тарздаги маҳсулотар. 2.Гўшт. 3.Ҳайвон ёғи. 4. Фуруқ сут. 5. Чой ва чой маҳсулотлари. 6. Шакар. 4 Мирхаева А.И. Законодательство Республики Узбекистан о вне ш не экономической деятельности . С борник нормативных актов. –Т.: Шарк, 1995. –С. 86-99. 5 Мирхаева А.И. Законодательство Республики Узбекистан о вне ш не экономической деятельности . С борник нормативных актов. –Т.: Шарк, 1995. –С.99.

7. Этил спирти. 8.Қадимий асотир буюмлар (картина, скульптура ва бошқалар ) . Улар санъат, тарихий, илмий ёки бошқа маданий қадриятларга эга бўлиши лозим 6 . Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони га кўра, 1994 йил 21 январдан бошлаб экспорт- импорт қилинаётган товарларни лицензия асосида амалга оширилиши мумкин бўлганлари ни рўйхати берилган. Унга кўра қуйидаги ўзига хос товар (ишлар, хизматлар) Ташқи иқтисодий алоқалар вазирлиги томонидан берилган лицензия асосида экспорт-импорт қилиниши мумкин: 1- дори-дармон воситалари, заҳарлар, наркотик ва психотроп воситалар. 2- Дори воситаларини ишлаб чиқариш учун хом-ашё ва ёввоий ҳайвон ва ўсимликлардан қилинган тибет тиббиёт маҳсулотлари; 3- Ўзбекистон Республикаси фуқароларнинг чет элдаги касбий фаолияти. 4- Импорт кино , видео ва ауд и о маҳсулотлар ; 5- Илмий текшириш натижалари , нау-хау, ихтироларни экспорти. 6- Чет эллардаги инвесиция . 7- Ўсимликларни ҳимоя қилувчи кимё воситалари. 8- Қуролли ва ҳарбий техника, ишлаб чиқариш учун маҳсус тўпламлар. 9- Қимматбаҳо материаллар, улардан бўлган маҳсулотлар, рудалар, концетратлар, тош ва қимматбаҳо материалларнинг қолдиқлари, қимматбаҳо тошлари ва улардан бўлган маҳсулотлар. 10- Уран ва бошқа ради о актив воситалар ва улардан бўлган маҳсулотлар . 11- Ради о актив воситалардан фойдаланиш учун прибор ва аслаҳалар . 12- Ради о актив ва портловчи моддаларнинг қолдиқлари 7 . Олди-сотди бўйича ташқи савдо битимларини тузиш ва ижро қилиш, унинг предметини тегишли ҳужжатлари билан тасдиқлаш талаб этилади. Бу юзадан 6 Мирхаева А.И. Законодательство Республики Узбекистан о вне ш не экономической деятельности . С борник нормативных актов. –Т.: Шарк, 1995. –С. 84. 7 Богуславский М.М., Вилкова Н.Г. и др. Венская Конвенция о договорах международной купли -продажи товаров. Комментарий. – М.: Юридическ ая литература, 1994.

Ўзбекистон Республикасидан чиқариладиган товарлар учун товарлар юзасидан сертификат, ҳисоб-китоб ҳужжат лари, талаб қилиниши мумкин. Мулкни ўтказиш, бериш, топшириш муддати ташқи иқтисодий битимларни алоҳида муҳим белгиси ҳисобланади. Агарда томонлар шартномада товарни топшириш юзасидан муддат белгиланган бўлма са, бунда мулкни қабул қилиш вақтини сотиб олувчи белгилайди. Томонлар ўзларига юкланган мажбуриятларни оқилона муддатларда бажарилиши лозим. «Оқилона муддат» тушунчасини суд шу тарздаги товарларга нисбатан амалиётда қўллаб, аниқланади. Оқилона муддатда бажармаганлик мажбуриятни оқилона муддатнинг қонуний асосда белгиланишини талаб қилади. Айтайлик, кредитор дебитордан бирор бир мажбуриятни ижро қилинишини талаб қилгандан сўнг, дебитор буни кредитор томонидан талаб қилинган кундан 7 кун ичида бажариш лозим. Ушбу муддат бошқачи тарзда ҳам талқин қилиниши мумкин: бошқа ҳуқуқий актлар, мажбу рият шартлари, иш муомаласи одати ёки мажбурият моҳиятидан келиб чиқиши мумкин. Ташқи савдо битимларини баҳолаш операчиялари ҳам муҳим аҳамият касб этади. Шартнома баҳоси рақобат принчипидан келиб чиқиб, томонлар баҳони белгилашда эркиндирлар, ҳамда улар жаҳон амалиётидаги антидемпинг қоидаларига риоя қиладилар. «Демпинг» термини жаҳон хўжалик амалиётида инсофсиз рақобатнинг бир тури сифатида кўрилади. Демпинг-бу ташқи савдода товар ишлаб чиқарувчилари бўлмаганлар томонидан товарларни ўз баҳосидан ҳам паст баҳода бозорда сотилиши тушинилади. Россияда дастлабки антидемпинг ҳужжатнинг ҳуқуқий асоси яратилган. 1998 йил 17 апрелда «Товарлар билан ташқи савдони амалга оширишда Россия Федерациясининг иқтисодий манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича чоралар тўғрисида»ги Федерал қонуни қабул қилинган. Демпинг билан курашувчи иқтисодий чоранинг энг кўп тарқилган тури ҳукумат томонидан импортёр мамлакатга нисбатан ички ва экспорт

баҳоларининг андепминг божларнинг оддий божхона тарафи дан юқори бўлган тарзда белгиланади. Россиядаги олдинги қонунчилиги олди-сотди шартномасининг баҳо тўғрисидаги шартини кўрсатади. Қайси шартномада сотиладиган товарнинг нархи кўрсатилмаса шартнома тузилган деб ҳисобланмай ди. Халқаро савдо ҳуқуқи баҳо тўғрисидаги масалани бошқача ҳам қилади. Вена конвенциясининг 55-моддаси кўрсатилган ҳолатларга кўра, қачонки шартнома юридик жиҳатдан тузилганда, унда баҳо бевосита ёки билвосита белгиланган бўлса ёки бошқача тиратиб белгиланган бўлса, шунингдек, томонлар товар баҳоси тўғрисидаги масала бирор бир ҳужжатга ҳавола қилинган бўлмаса шартнома тузилган пайтдаги ҳудуди шундай товарларга нисбатан қўйилган баҳоси деб топилади. Бундай ёндашув ҳозир Россиянинг янги фуқаролик қонунчилиги да қўлланган. Масалан, унинг 485-424-моддаларида шу ҳолатлар ўз аксини топган. Вена конвенциясига кўра, сотиб олувчининг товар учун ҳақни тўлаш мажбурияти таркибига шундай тегишли чора ва кўрсатмаларни олган бўлиши керакки, бунинг натижасида тўловни амалга ошириш имконияти бўлсин. Ҳақни тўлаш мажбуриятида ҳақни тўлаш муддати муҳим амалий ўрин тутади. Агар шартномада сотиб олувчи товарни миқдорини, аъни унга тўланиш лозим бўлган баҳони тўлаш жойи белгиланмаган бўлса, бундай ҳолат сотиб олувчи унинг баҳосини сотувчининг тижорат корхоналарида ёки товарни топшириш жойида ҳам тўланиш лозимлиги белгиланган бўлса, бундай ҳолда сотиб олувчи шартнома интизоми ва Конвеция қоидаларига мувофиқ равишда ўзи томонидан оқилона муддатда тўланиши лозим. Сотувчи товарларни топшириш ёки ҳисоб- китобни амалга оширувчи ҳужжат ларни асослантириш мумкин. Сотиб олувчи сотувчи томонидан тақдим этилаётган товарни кўрмасдан туриб унинг ҳақини тўлашга мажбур эмас. Лекин айрим ҳолларда томонлар ўртасида бундан истисно ҳолатлар ҳам белгиланиши мумкин. Сотиб олувчи шартномада ёки Конвенцияда назарда тутилган муддатларда товар учун ҳақни тўлашга мажбурдир.

Ташқи иқтисодий битимларда ҳисоб-китобни ҳуқуқий тартибга солиш муҳим аҳамият касб этади. Ташқи иқтисодий битимнинг «ҳисоб-китоб» қисмида тегишли қоидаларга киритилиши унинг предметини тартибга солишда муҳим ўрин тутади. Ташқи иқтисодий битимнинг «ҳисоб-китоб»лар қисмида қуйидагиларни белгилаш лозим. 1.Савдо амалиётида баҳони белгилашга қаратилан ягона ўлчовни танлаш. Баҳо шартномада қуйидаги тарзда қайд қилиниши мумкин: -товарнинг миқдорига нисбатан ушбу товар учун савдо қўйилган ўлчовни белгилаш; Бунда Вена конвенциясига кўра, товарнинг оғирлигига боғлиқ бўладиган бўлиб, бунда бирор шубҳа бўлса, оғирлик нетто орқали белгиланади. - баҳони фиксация қилиш усули (қатъий, ўзгарувчан, битимни ижро қилиш жараёнида фиксация қилинадиган баҳо). - битимнинг баҳосига нисбатан чекинма; - валюта баҳоси, ҳисоб-китоблар, ҳисоб-китоб усули ва муддати. Умуман олганда ташқи иқтисодий битимлар—давлатлараро товарларнинг айрибошлашнинг, чет эл валюталрини амалга ошириш орқали қўллаш, товарнинг халқаро олди-сотдиси бўйича ҳисоб-китобларни конситутли белгиларни қайд қилиш асоси ҳисобланади. Халқаро ҳисоб-китобни давлат валюта монополияси орқали ҳуқуқий тартибга солиш тамойили кучи комплекс тарзда намоён бўлади. Маъмурий табиатга эга бўлган валютани тартибга солиш чоралари фуқароли-ҳуқуқий чоралар билан характерланади. Ушбу чораларни маъмурий характери шунда намоён бўладики, масалан, экспорт қилувчи мулкни валютани топиш топшириғига кўра, фуқаролик-ҳуқуқий принципи санкцияланмаган ҳолда намоён бўлади, бунда валютани қисми юзасидан маъмурий мажбурият ўрнатилади. Шартнома баҳоси шу мамлакат валютасидан, яъни қайси мамлакатда битим тузилган бўлса, ёки учинчи давлат валютаси томонидан белгиланади. Бундай ҳолда экспорт қилувчи қатъий бўлган валютани ўз танлайди. Импорт қилувчи эса ўзининг мажбуриятларини ўзи қулай равишда баҳолайди.

Ташқи иқтисодий битим баҳоси ҳар қандай чет эл валютасида белгиланиши мумкин. Ташқи иқтисодий битимларни ҳисоб-китоб қилишда ишлатиладиган чет эл давлатининг валютаси, яъни экспорт назоратининг объекти Умум валюта классификация кенгаши орқали белгиланади. Чет эл валютасида юридик шахслар-рездентлар ўртасидаги ҳисоб-китоблар Россия РСФСР Президентининг 1991 йил 15 февраль 23-сонли «РСФСР ҳудудида ташқи иқтисодий фаолиятни либерилизация қилиш тўғрисида»ги Фармонига кўра, чет эл валютасида ҳисоб-китоблар олиб бориш ман қилинган эди. 1992 йил 9 октябрда Россия Федерацияси томонидан қабул қилинган «Валютани тартибга солиш ва валюта назорати тўғрисида»ги қонунининг 2- моддасига кўра, ҳамда Россия ФКнинг 140-моддасига кўра, резедентлар орасидаги мажбурият ва талаблар юзасидан ҳисоб-китоблар россия валютасида амалга оширилади деб кўрсатилган. Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 7 май «Валютани тартибга солиш тўғрисида»ги Қонунининг 2-моддасига кўра, Ўзбекистон Республикасида ягона қонуний тўлов воситаси билан Ўзбекистон Республикаси пул бирлигининг харид қобилиятини мустаҳкамлашга қаратилган ягона пул-кредит сиёсати амалга ошириб келинмоқда. Резидентлар ўртасидаги муносабатларда Ўзбекистон Республика сининг пул бирлиги ҳар қандай талаб ва мажбуриятларнинг тўлови учун чекловсиз қабул қилинади. Россиядаги амалдаги қонунчиликка кўра пул юзасидан келиб чиқадиган мажбуриятлар рубльда ёки унга эквивалент бўлган пул бирликларида ҳам амалга оширилиши мумкин. (ЭКЮ). Амалдаги фуқаролик қонунчилигига кўра, милий валютани инфлацияси орқали келиб чиқадиган йўқотишлар учун индексацияли йўқотишлар мавжуд бўлганда шартнома бўлимларига мос усулни қўллашлари мумкин. Товарнинг нархи АҚШ долларида сумга қайд қилиниши, ёки бошқа «шартли бирликлар» ҳоли бўлиш мумкин. Сотиб олувчи ҳисоб- китобни сўмлар орқали амалга оширилади. Бундай ҳолатда томонлар АҚШ долларининг курсини белгилаб оладилар. Капитан ҳаракати билан боғлиқ

валюта операциялари резедентлар томонидан Ўзбекис тон Республикаси Марказий банки белгилайдиган тартибда амалга оширилади. Умуман олганда ташқи савдо операциялари халқаро ҳисоб-ки тоблар билан, бошқача қилиб айтганда, ташқи иқтисодий муносабат нинг асоси ҳисобланган молиявий валюта муносабатлари билан алоқадордир. Бунда яъни ушбу шартнома бўйича ҳисоб-китоблар, валютани тартибга солиш объекти ва ўзига хос ҳуқуқий режим сифатида квалификация қилинади. Валютани тартибга солиш юзасидан қонунчилик асослари ҳам ташқи иқтисодий муносабатларни ҳисоб-китоб қилиш бўйича валюта операциялари ҳисобланиб, валюта қимматликларига нисбатан бўлган мулк ҳуқуқий аҳамиятга эга бўлган ҳаракат эканлигини белгилайди Чет эл валютаси ва чет эл валютасида қимматли қоғозлар юза сидан операциялар иккига бўлинади: доимий валюта операциялари ва капиталнинг ҳаракати билан боғлиқ валюта операциялари. Доимий ташқи савдо доирасидаги валюта операцияларига қуйидагилар киради: - товарларни четга ўтказиш юзасидан экспорт-импорт бўйича ҳисоб- китоблар - молиявий кредитларни қисқа муддатга олиш ва ўтказиш. Ташқи савдодаги капитал валюта операцияларига қуйидагилар киради ;  ҳисоб-китобларни, яъни экспорт ва импорт қилинадиган товарлар, ишлар ва хизматларни узоқ муддатга узайтириш орқали олиш ва ўтказиш;  молиявий кредитларни узоқ муддатга ўтказиш ва олиш;  бошқа валюта операциялари. Ушбу классификациянинг ҳуқуқий аҳамияти шундаки, яъни валюта операцияларини лицензиялаш билан боғлиқ муносабатларда бундай ҳолатлар ҳар қандай дастлабки ҳал қилишсиз ҳам белгилани ши мумкин. Бизга маълумки, шундай фаолият турлари мавжудки, юридик шахслар махсус лицензия олмасдан туриб улар билан шуғуллана олмайдилар.

Валютани тартибга солиш тўғрисидаги қонунчиликни амалиётда қўллаш натижасида айрим масалалар юзага келди. Айтайлик, доимий валюта операцияларини ташқи иқтисодий битимлар юзасидан мажбу риятларни ижро қилиш жараёнида капитал операциялар кўчириш масаласи. Айрим ҳолатлар бўйича хужалик суди шундай хулосага келди, ташқи иқтисодий битимда томонлар доимий валюта операция ларига келишиб олиб, буни шартномада белгиланган бўлсалар, шартнома мажбуриятларини ижро қилиш жараёнида капитал ҳаракат операциялари асосида амалга ошириш мумкин. Шундай қилиб, валюта операцияларига оид талабларни формал бузиш, валюта операцияларининг иқтисодий талабларини ўзгартир майди, яъни доимийни капиталга айлантирмайди. Бунинг сабаби объектив характерга эга, суд даговарининг муддатини кечиктириш ҳолатларини таҳлил қилмайди. Қонунчиликда қуйидаги валюта операцияларини амалга ошириш юзасидан шартлар ўрнатилган: - норматив мустаҳкамланган талаб ; - валюта операцияларининг ҳар қандай турига тадбиқ қилинувчи меъёрлар. Ҳар қандай валюта операциялари ваколатли банклар томонидан амалга оширилиши лозим. Улар валюта операциясининг мазмунидан келиб чиқиб уни тегишли ҳужжатлар билан расмийлаштирадилар. Лицензия талаб қилувчи валюта операциялари , улар Ўзбекистон Республикаси Марказий банки то монидан берилади, мижозлар ўзларининг банкларига шу лицензиядан бир нусхани тақдим этадилар. Банк ўзининг мижозлари томонидан амалга оширилган операциялар ва ўтказилган ҳисоб-китоблар юзасидан Ўзбекистон Республикаси Марказий банкига ҳисобот беради. Агарда валюта операцияларинихалқаро ҳисоб-китобларини банк лар орқали амалга ошириш кўрсатилмаган бўлса, резедентлар бундай операцияларни божхона қоидаларига риоя қилган ҳолда амалга оширадилар. Капитал ҳаракати билан боғлиқ операциялар Ўзбекистон Респуб ликаси Марказий банки томонидан амалга оширилади. Валюта опера цияларни амалга ошириш бўйича рўйхатлари иккига ажратилади:

1. Мажбурий рўйхат. 2. Қўшимча рўйхат. Ташқи иқтисодий битимларда товарни ўралаш ва қадоқланиши муҳим касб этади. Товарни қадоқлаш бу- товарнинг технологик ва истеъмол сифатига мос келувчи, товарнинг юклаш-тушириш ва транстировка қилиш жойига етказишда механик, химик ва бошқа зарарлардан ҳимоя қилиш воситасидир. Товарнинг қадоқланиш сифатининг яхши бўлиши унинг ташқи кўринишида, ҳамда бозор чаққон бўлишига олиб келиши мумкин. Агарда товарни қадоқлаш зарур бўлса бу шартномада кўрсатилган бўлиши лозим. Товар маркировкаси ҳам ташқи савдо битимлари алоҳида ўрин эгаллайди. 70-йиллардан бошлаб товарни маркировкаси юзасидан махсус штрихлар ишлатила бошлади. 1977 йил товарнинг тартиб рақами (нумерацияси) бўйича Халқаро ассоциация ташкил қилинди. Ушбу ассоциация унинг аъзоларига ички ва ташқи савдони амалга ошириш юзасидан машина ёзуви асосида товар кодини унификация асосида белгилайди.

Похожие

Ташқи иқтисодий фаолият соҳасидаги тадбиркорлик ( Ташки иктисодий фаолият сохасидаги тадбиркорлик

Кишлок хужалигидаги шартнома муносабатларига умумий тавсифнома

Ер хукуки предмети ва тизими

Молия хукуки предмети ва тизими

Сув ҳуқуқининг предмети ва тизими