Судларда фуқаролик ишларини ва хўжалик низоларини кўриб чиқишда прокурор ваколатини таъминлаш - Юриспруденция - Рефераты

Судларда фуқаролик ишларини ва хўжалик низоларини кўриб чиқишда прокурор ваколатини таъминлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

102.5 KB

Судларда фуқаролик ишларини ва хўжалик низоларини кўриб чиқишда прокурор ваколатини таъминлаш Режа: 1. Фуқаролик процессида прокурор ваколати 2. Фуқаролик суд ишлари юритилишида прокурор ваколатлари

Судларда фуқаролик ишларини ва хўжалик низоларини кўриб чиқишда прокурор ваколатини таъминлаш Прокурор ёки унинг ўринбосари давлат бошқарув органлари ёки мансабдор шахслари томонидан, қонунда кўрсатилган ваколати доирасида бўлса, улар томонидан қабул қ илинган актни ғайриҳуқуқий деб топиш тўғрисида умумий юридикциядаги судга ёки хўжалик судига мурожаат этиш ваколатига эга. Суд прокуратуранинг дастлабки терговда жиноятни очишдаги қўллаган процессуал чораларини қонунийлигини назорат қилса, прокуратура бўлса суд қарорларининг қонунийлигини уларга нисбатан юқори турувчи судга протест келтириш йўли билан назорат қилади. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди билан прокуратуранинг ўзаро муносабати "Прокуратура тўғрисида"ги қонуннинг 13-моддасида кўрсатилган. Бунга кўра Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори Ўзбекистон Республикаси Конституциявий судининг мажлисларида иштирок этиши, унинг кўриб чиқиши учун масалалар киритиши ва к ў рилаётган масала юзасидан фикр билдириши мумкин. Умумий юрисдикцияли ва хўжалик судларида прокурорнинг роли бир томондан у суд муҳокамасининг субъекти билиб кўринса, бошқа бир томондан суд қ арорларига нисбатан бир қанча назорат функцияларини амалга оширувчи бўлиб намоён бўлади. Жиноят ишларининг суд муҳокамасида прокурорнинг роли муҳимро қ дир. У ўзига берилган процессуал ҳуқуқ, давлат айбловини қўллаб- қуватлашни амалга оширади. Фуқаролик ишларида ФПКнинг 46-моддаси ва "Прокуратура тўғрисида"ги қонуннинг 26-моддасига кўра, прокурор бош қ а шахсларнинг ҳуқуқларини ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш учун ариза билан судга мурожаат этиш ҳуқуқига эга. Даъвони прокурор тақдим этади ва судда қувватлайди. ФПК га мувофиқ фуқарони бедарак йўқолган деб топиш ёки фуқарони ўлган деб эълон қилиш, фуқарони муомалага лаёқатсиз деб топиш тўғрисидаги ишларда прокурорнинг қатнашиши шарт.

Суд томонидан ғайриқонуний ва асоссиз қарорлар чиқарилганда прокуратура органлари фуқароларнинг бузилган ҳуқуқини тиклашда муҳим роль ўйнаши мумкин. Ўзбекистон қонунчилиги прокуратурага судларда ишларни кўришда катта ваколатлар берган. Прокурор ўз ваколатлари доирасида ноқонуний ва асоссиз қарори (ҳукм, ажрим, ҳал қилув қарори) устидан юқори турувчи судга аппеляция ёки тартибида протест келтириши мумкин. Бундан ташқари, прокурор ўз ваколатлари доирасида суднинг хукми, ҳал қилувчи қарори, ажрими ва қарори қонуний кучга кирган ҳар қандай ишни суддан талаб қилиб олиш ҳуқуқига эга. Агар бу актларнинг ғайриқонуний ва асоссизлигини прокурор аниқласа, назорат тартибида протест келтиради ёки протест келтириш ваколати доирасидан четга чиқиб кетадиган ҳолларда у протест келтириш тўғрисидаги та қ димнома билан юқори турувчи прокурорга мурожаат этади. Фуқаролик процессида прокурор ваколати. Фуқаролик процессида прокурорнинг ваколатлари ифодасини топган ҳуқуқий нормалар қонунчиликни мустаҳкамлаш, ижтимоий ҳаётда қонун устуворлигини таъминлашга қаратилган. Фуқаролик процессида қонунларнинг аниқ ва бир хилда ижро этилиши бўйича прокурор ваколатини амалга ошириш вазифаси прокуратура идоралари тизимида қуйи поғонадаги прокурорларнинг юқори поғонадаги прокурорларга бўйсиниш тартибининг ўрнатилиши билан, давлат ҳокимияти ҳамда давлат бошқарув идоралари, мансабдор шахслардан мустақил равишда ташкил қилиниши билан таъминланади. “Ўзбекистон Республикаси прокуратура органлари -, дейилади Ўзбекистон Республика Конституциясининг 120-моддасида, - ўз ваколатларини ҳар қандай давлат органлари, жамоат бирлашмалари ва мансабдор шахслардан мустақил ҳолда, фақат қонунга бўйсиниб амалга оширадилар.

Прокурорлар ўз ваколатлари даврида сиёсий партияларга ва сиёсий мақсадларни кўзловчи бошқа жамоат бирлашмаларига аъзоликни тўхтатиб турадилар.” Прокурор фуқаролик процессида ўз ваолатларини фақат қонунга ва Ўзбекистон республикаси Бош прокурорининг қонунга асосан чиқарилган кўргазма ва буйруқларига асосланиб амалга оширади. Демак, фуқаролик процессида прокурор ваколатининг асосий вазифалари қонунчиликни мустаҳкамлаш, фуқаролар, жамоат бирлашмалари ва давлат ташкилотларининг ҳуқуқлари ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳар қандай ғайриқонуний тажовузлардан ҳимоя қилишдан иборатдир. Ўзбекистон Республикаси ўз мустақиллигини қўлга киритгандан кейинги ўтган давр ичида мамлакатимизда ижтимоий қаётни тартибга солиш, одил судловни амалга ошириш, суд ишини юритишни такомиллаштириш ва қонунчиликни мустаҳкамлаш борасида бир қатор қонунлар, Президент фармонлари ва Вазирлар Маҳкамаси қарорлари қабул қилинди. Фуқароларнинг, давлат жамоат ташкилотларининг фуқаролик процессуал ҳуқуқларини ҳимоя қилиш билан прокурор уларнинг Конституцияда белгиланган ҳуқуқ ва эркинликларини ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилади. Шу сабабдан ҳам прокурорнинг фуқаролик процессида ўз ваколатини амалга ошириши қонун устуворлигини таъминлашни кафолатлайди. Прокурор фуқаролик процессининг барча босқичларида қонунларнинг аниқ ва бир хилда бажарилишини таъминлаш ва ҳар қандай қонунбузарликларни бартараф қилиш учун масъулдир. Прокурор фуқаролик процессида йўл қўйилган ғайриқонуний ҳаракатлар ва ҳаракатсизликларни, у ким томонидан содир қилинмасин, мулк шаклидан қатъи назар, шунингдек суд томонидан қабул қилинган қарор ва ажримларнинг қонунга тўғри келмаган қисмларини ўз вақтида аниқлаб, ўз ҳуқуқлари ҳамда ваколатлари доирасида қонун ҳужжатларида белгиланган

прокурор таъсир чораларини қўллаш йўли билан уларни тузатиш ва бузилган ҳуқуқларни тиклаш чораларини кўриши шарт. “Прокуратура тўғрисида”ги қонуннинг 5-бўлимида прокурорнинг судларда ишларни кўришда прокурорларнинг ваколатлари белгилаб қўйилган бўлиб уларни қуйидагича тавсифлашимиз мумкин: 1) Судларда ишларни кўришда прокурорнинг иштироки (“Прокуратура тўғрисида”ги қонуннинг 33-модда си ) 2) Суд қарорларига нисбатан протест келтириш (“Прокуратура тўғрисида”ги қонуннинг 35-моддаси) 3) Суд қарорларини текшириш учун ишларни судлардан талаб қилиб олиш ва чақириб олиш (“Прокуратура тўғрисида”ги қонуннинг 34-моддаси) 4) Фуқаролик ишларига доир суднинг қарорларига нисбатан келтирилган протестларни ўзгартириш, тўлдириш чақириб олиш (“Прокуратура тўғрисида”ги қонуннинг 36-моддаси) 5) Ўзбекистон республикаси Бош прокурори томонидан Ўзбекистон Республикаси Олий суди пленуми мажлисларида иштирок этади, кўрилаётган ишлар бўйича ва муҳокама қилинаётган масалалар юзасидан фикр билдиради, қонун ҳужжатларини қўллаш билан боғлиқ масалалар бўйича Пленум тушунтиришлар бериши хусусида таклифлар киритади. (“Прокуратура тўғрисида”ги қонуннинг 13-моддаси). “Прокуратура тўғрисида”ги қонунда назарда тутилган фуқаролик процессидаги прокурор ваколати прокурорнинг хизмат вазифаси ва суд юритишнинг босқичига қараб белгиланади. Судларда фуқаролик ишларини кўрилишида прокурор ваколатини таъминлаш прокуратура фаолиятининг асосий йўналишларидан бири ҳисобланади. Фуқаролик процессида прокурорларнинг ваколат доираси, асосанЎзбекистон республикаси ФПК 46 -47- моддаларида назарда тутилг ан. Ўзбекистон республикаси ФПК нинг 46-моддасида процессда прокурорнинг иштироки масаласи ёритилган бўлиб унга кўра “Прокурор бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини ва қонун билан қ ў риқланадиган манфаатларини

химоя қилиш учун ариза билан судга мурожат қилиш ҳуқуқига эга. Шунингдек прокурор бошқа шахслар ташаббуси билан қўзғатилган ишни кўришда бошидан иштирок этиши ҳуқуқига эга. Қонунда назарда тутилган ёки суд ишда прокурорнинг қатнашишини зарур деб топган ҳолларда фуқаролик ишларини кўришда, шунингдек прокурорнинг аризаси билан қўзғатилган ишларда прокурор иштирок этиши шарт”. ФПКсининг 47-моддасида прокурорнинг фуқаролик процессидаги ваколатлари бўйича процессуал ҳуқуқ ва мажбуриятлари ўзининг ифодасини топган. Прокурор Фуқаролик процессуал кодексининг 34 моддасида назарда тутилган ишда иштирок этувчи тарафларнинг бир қатор ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга эканлиги кўрсатилган. Бунга кўра ишда иштирок этувчи шахсларнинг иш материаллари билан танишиш, улардан кўчирмалар олиш, нусхалар кўчириш, рад этиш тўғрисида арз қилиш, далилларни тақдим қилиш, далилларни текширишда иштирок этиш, ишда иштирок этувчи бошқа шахсларга ва одил судловни амалга оширишга кўмаклашаётган шахсларга саволлар бериш, арз қилиш, илтимосномалар тақдим қилиш, судга оғзаки ёки ёзма тушунтиришлар бериш, ишни суда кўриш давомида туғиладиган ҳамма масалалар бўйича ўзларининг важларини баён қилиш, бошқа шахсларнинг арзлари, илтимосномалари, важларига қарши эътирозлар билдириш, суднинг ҳал қилув қарори, ажрими ва қарори устидан шикоят қилиш, суд чиқарган ҳал қилув қарори, ажрими ва қарорнинг мажбурий ижросини талаб қилиш, суд ижрочисининг ҳаракатлари вақтида ҳозир бўлиш ва ўз ҳуқуқларини амалга ошириш каби ҳуқуқларидан фойдаланади ва мажбуриятларни ўз зиммасига олади. Булардан ташқари, берган аризасидан бутунлай ёки қисман воз кечиш, бошқа шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун ўзи арз қилган талаблар бўйича судга тушунтиришлар бериш, иш мазмуни юзасидан, шунингдек ишни кўриш вақтида келиб чиққан айрим

масалалар бўйича ўз фикрини баён этиш, суднинг ҳал қилув қарори, ажрими, қарори юзасидан протест келтириш ҳуқуқига эга 1 . Агар даъвогар рози бўлмаса, прокурор ўзи арз қилган талабларнинг асосини ёки предметини ўзгартиришга, даъво талабларинининг миқдорини кўпайтириш ёхуд камайтиришга ҳақли эмас. Прокурорнинг бошқа шахснинг ҳуқуқини ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш учун берган ўз аризасидан воз кечиши, бу шахсни судда ФПКнинг 104-моддасининг қоидаларига риоя этган ҳолда ишни мазмунан кўриб чиқиш ҳуқуқидан маҳрум этмайди. Фуқаролик процессидаги прокурорнинг ваколатлари бўйича унинг фаолияти ҳуқуқий томондан тартибга солиниб, фуқаролик ишларини судда кўриш жараёнида бу ваколатларни амалга ошириш услуби ва шакллари, суд иш юритишининг барча турларида ва суд процессининг ҳамма босқичларида прокурорнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари акс эттирилган. Фуқаролик процессуал Кодексида прокурор иштироки прокурор ваколатини таъминлашнинг асосий шартларидан ҳ исобланади. Фуқаролик ишларини кўриб ҳал қилишда прокурорнинг иштирок этиш асослари ва шакллари фуқаролик иш юритишдаги прокурор ваколат доираси ҳажми Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал кодекси ва Ўзбекистон Республикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги янги таҳрирдаги қонунида ўз ифодасини топган. Ўзбекистон Республикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги янги таҳрирдаги қонунининг 33-моддасига кўра фуқароларнинг, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатлари суд йўли билан самарали ҳимоя қилинишини таъминлаш мақсадида барча инстанция судларида ишлар кўрилаётганда прокурор қонунда белгиланган тартибда иштирок этади. Шунингдек прокурор фуқаролик ишлари бўйича 1 Ўзбекистон Республикасининг 2000 йил 14 декабр қ онуни та ҳ ририда – Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2001 йил, 1-2-сон, 11-модда.

судда далилларни текширишда иштирок этади, қонуннинг қўлланиши юзасидан ўз фикрини билдиради. ФПКнинг 46-моддасида. қонунда назарда тутилган ёки суд ишда прокурорнинг қатнашиши шарт деб топган ҳолларда, шунингдек прокурорнинг аризаси билан қўзғатилган ишларда прокурор иштирок этиши шартлиги белгиланган. Фуқаролик Процессуал кодекси ва бошқа қонун ҳужжатларига кўра қуйидаги фуқаролик ишларида прокурор иштироки мажбурийдир : Суд томонидан ишда прокурорнинг қатнашишини зарур деб топилган ҳолларда, шунингдек прокурорнинг аризаси билан кўзғатилган ишлар (ФПКнинг 46-моддаси); Сайлов комиссиясининг ҳатти-ҳаракатлари (қарорлари) устидан берилган шикоятни кўриб чиқишда (ФПКнинг 272-моддаси); Прокурорнинг ҳуқуқий ҳужжатни ғайриқонуний деб топиш ҳақидаги аризасини кўриб чиқишда (ФПКнинг 277-моддаси); Фуқарони бедарак йўқолган деб топиш ёки фуқарони ўлган деб эълон қилиш (ФПКнинг 288-моддаси) ; Фуқарони муомалага лаёқатсиз деб топиш (ФПКнинг 294-моддаси); Апелляция, кассация, назорат тартибида кўриладиган ишлар; Ғайриихтиёрий равишда стационарга ётқизиш; Ота-оналиқ ҳуқуқидан маҳрум қилиш тўғрисидаги ишлар ( Оила кодексининг 80-моддаси); Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 2004 йил 11 майдаги 22-сонли “ Судларда фуқаролик ишлари кўрилишида прокурор иштирокининг самарадорлиги ва таъсирчанлигини ошириш тўғрисида ”ги буйруғига кўра, Ўзбекистон Республикасининг

Фуқаролик-процессуал ва Оила кодексларида назарда тутилган қуйидаги ишлар судларда кўрилишида прокурор иштироки мажбурийдир: - суд ишда прокурорнинг қатнашишини зарур деб топган ҳолларда; - прокурорнинг аризаси билан қўзғатилган ишлар; - сайлов комиссиясининг хатти-ҳаракатлари (қарорлари) устидан берилган шикоятлар бўйича ишлар; - прокурорнинг ҳуқуқий ҳужжатни ғайриқонуний деб топиш ҳақидаги аризаси бўйича ишлар; - фуқарони бедарак йўқолган деб топиш ёки ўлган деб эълон қилиш тўғрисидаги ишлар; - фуқарони муомала лаёқати чекланган ёки муомалага лаёқатсиз деб топиш тўғрисидаги ишлар; - ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш, шу ҳуқуқни тиклаш ёки чеклаш тўғрисидаги ишлар; - шахсни ғайриихтиёрий тартибда психиатрия стационарига ётқизиш тўғрисидаги ишлар; - апелляция, кассация ва назорат инстанцияларида кўрилаётган ишлар. Шунингдек: -фуқароларни ишга тиклаш; -мулкни рўйхатдан чиқариш; -фуқароларни бошқа турар жой бермасдан яшаш жойидан кўчириш тўғрисидаги ишлар; -Ол и й суд вилоят судлари ва уларга тенглаштирилган судларнинг биринчи инстанциясида кўриладиган ишларда прокурор иштироки қатъий таъминлансин дейилган. Прокурорнинг ўз ташаббуси билан бошқа тоифадаги ишларнинг кўрилишида иштирок этиши ижобий баҳоланади. Прокурорнинг фуқаролик ишларини судда кўриш билан боғлиқ бўлган фаолиятида прокурор назоратига оид умумий қоидаларга риоя этиш иш

юзасидан суднинг ҳал қилув қарорига протест бермасдан илгарироқ вужудга келишини қайд қилиш керак Прокуратура органларининг фуқаролик процессидаги вазифалари Ўзбекистон Республикасида прокуратура органларининг фуқаролик процессидаги вазифалари Ўзбекистон республикаси Конституциясида белгиланган асосий тамойиллардан келиб чиқади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 118-моддасида “Ўзбекистон Республикаси ҳудудида қонунларнинг аниқ ва бир хилда бажарилиши устидан назоратни Ўзбекистон Республикасининг Бош прокурори ва унга бўйсинувчи прокурорлар амалга оширади” деб кўрсатиб ўтилган. Маълумки фуқаролик процессуал қоидалар моддий ҳуқуқ нормаларининг амалда ҳаракатини кафолатлайди, шунингдек жамиятда ижтимоий муносабатларни тартибга солиб, фуқароларни қонунларга риоя қилиш руҳида тарбиялайди. Фуқароларнинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, шахсий ҳуқуқлари ва эркинликларини муҳофаза қилишни таъминлашга қаратилган қонунларнинг аниқ ва бир хилда ижро этилиши устидан назорат олиб бориш прокуратура фаолиятининг асосий йўналишларидан бири ҳисобланади. Прокуратура органларининг фаолияти қонунларнинг устунлигини ҳар томонлама қарор топтиришга, ҳуқуқ тартиботни мустаҳкамлашга, Конституция ва қонунларда мустаҳкамланган инсон ва фуқароларнинг шахсий, ижтимоий, иқтисодий, сиёсий ҳуқуқлари ҳамда эркинликларини, қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ғайриқонуний тажовузлардан ҳимоя қилишни таъминлашга қаратилган бўлиб, бу мақсад ва вазифаларни амалга ошириш учун уларга кенг ваколатлар берилган. Бу ваколатларни амалга оширишда прокуратура органларининг мустақил ҳолда фаолият юритиши қонун билан кафолатланган. Ўзбекистон Республикаси “Прокуратура тўғрисида”ги қонунининг 14- моддасига мувофиқ прокуратура органларининг фаолияти Ўзбекистон

Республикаси Президенти ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси назоратида бўлиб, қонунларнинг ижро эитилишини назорат қилиш, фуқароларнинг ариза ва шикоятларини, фуқаролик ишларини текшириш ва ҳал қилиш, қонун билан белгиланган бошқа ваколатларини ҳар қандай давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, жамоат бирлашмалари, оммавий ахборат воситалари вакиллари ва мансабдор шахслардан мустақил ҳолда, фақат қонунга бўйсуниб амалга оширадилар. Прокурорнинг иккинчи инстанция судида иштирок этиши тўғрисида шуни айтиш керакки, унинг бу инстанцияда иштирок этиши икки шаклда (формада): биринчидан, суд қарори устидан шикоят, протест келтириш йўли билан; иккинчидан, тарафлардан бирининг суд қароридан норози булиб шикоят аризаси берганида бу тўғрисида фикр бериш йўли билан иштирок қила олади. Прокурорнинг протест билдириш ҳуқуқи - унинг биринчи инстанция судида ишнинг кўрилишида иштирок қилиш-килмаслигига боғлиқ эмас. апелляция протестини ҳамма прокурорлар, яъни туман, шаҳар, вилоят ва юкори турган прокурорлар бера оладилар. Иккинчи инстанция судида протест кўрилганида прокурор иштирок этади ва протестни қ увватлайди. Фуқаролик ишларини апелляция босқичида кўришда, бу босқич предмети булиб - қонуний кучга кирмаган суднинг қарор ва ажримлари ҳисобланади. Прокурор ишни биринчи инстанция судида кўрилишида иштирок этиш этмаслигидан катъи назар ноқонуний ёки асоссиз деб топган суд қарори устидан апелляцион тартибда кўриш учун протест келтириш мумкин. Апелляцион протестлар прокурор томонидан қарорни чикарган суд оркали келтирилади. Протестнинг тўғридан тўғри апелляция инстанциясига берилиши унинг кўрилишига тўс қ инлик қ ила олмайди. Апелляцион протест қарор чи қ арилгач 20 кун мобайнида келтирилади.

Апелляцион шикоят процессуал ҳужжат сифатида қ уйидаги талабларга жавоб бериши керак: 1) протест объектив, асосланган бўлиши керак Апелляцион протест ёки протест муаллифи бўлган прокурор ёки юкори турувчи прокурор томонидан қ увватланади. Апелляцион протест учун қ уйидагилар асос булиб ҳисобланади: 1) иш учун аҳамиятли бўлган ҳолатларнинг тўли қ очилмаганлиги; 2) иш учун аҳамиятли бўлган, суд томонидан аниқланган деб ҳисобланган ҳолатларнинг исботланмаганлиги; 3 ) суд хулосаларининг қарор ини иш ҳолатларига номувофиқлиги; 4) моддий ёки процессуал нормаларнинг нотўғри қ ўлланилиши ёки бузилиши. Прокурор ишнинг ҳал этилишида иштирок этар экан, ишда қ атнашувчи шахслардан сўнг қарорнинг қонунийлиги ва асосланганлиги тўғрисида фикр беради. Прокурорнинг апелляция инстанцияси судидаги иштироки иш бўйича фикр тузиш билан якунланади. Бунда у суд қарорининг мазмунини, ишни апелляция тартибида кўриш учун асослар, қарорга протест келтирилиши сабабини ва иш кўрилиши якуний натижаларини кўрсатиб ўтади. Агар прокурор нуқтаи назари билан суд ажрими нуқтаи назари билан суд ажрими ўртасида фарқлар (ҳар хиллик) вужудга келса, у бу тўғрисида кассация тартибида протест келтириш ваколатига эга бўлган прокурорга ҳабар қилади. Пр о куратура органларининг раҳбари п рокурор фикрини тасдиқлагач у процессуал ҳужжатга айланади. Агар тарафлардан бири суд қарори устидан шикоят аризаси берган булса, бу шикоят судда кўрилишида прокурор, гарчи ўзи протест бермаган бўлса ҳам, иштирок эта олади ва ўзининг оғзаки ва ёзма фикрини беради. Прокурор биринчи ва иккинчи инстанция судларида иштирок этишдан ташқари, юқорида айтилганидек, суд қарорларининг қонуний кучини ҳам

текширишга ҳақлидир. Унинг бу ҳуқуқи суднинг қонуний кучга кирган ҳал қилув қарори, ажримлари ва қарорлари юзасидан протест келтиришдан иборат. Назорат тартибида протест келтириш ҳуқуқи ФПКнинг 349- моддасида кўрсатилган шахсларга берилган. "Прокуратура тўғрисида"ги қонунда белгиланишича, прокурор ўз фаолиятини қуйидаги йўналишларда амалга оширадилар, жумладан: - инсон ва фуқароларнинг ижтимоий, сиёсий, шахсий ҳуқуқлари, эркинликларини муҳофаза қилишни таъминлашга каратилган қонунларнинг аниқ ва бир хилда ижро этилиши устидан назорат олиб бориш; - судларда жиноий ишларни кўриб чиқилишида давлат айбини қ ўллаб- қ увватлаш, судларда фуқаролик ишларини, маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишларни ҳамда ҳўжалик ишларини қараб чиқишда иштирок этиш, қонунларга зид бўлган ҳужжатларга протест келтириш ва хоказо. Назорат тартибида протест киритиш тўғрисидаги аризалар асосида Бош прокуратурага чақирилган ишлар вилоят прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар томонидан тасдиқланган хулосалар билан юборилиши зарур. Назорат тартибида берилган протест судда кўрилишида прокурорнинг иштирок этиши шарт ва шу бўйича ўзи ёки юқори турган прокурор келтирган протестни қувватлайди, ваколатли шахсларнинг берган протести бўйича иш юзасидан хулоса беради. Прокуратура фаолиятини бу йўналиши бўйича ҳам Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг махсус буйруғи ва Низоми мавжуд. Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг «Судларда фуқаролик ишлари кўрилишида прокурор ваколатини таъминлаш бўлими тўғрисида»ги Низомни тасдиқлаш ҳақида 2004 йил 23 апрел 14 – сон буйруғи қабул қилинган. Бу буйруқ ҳам Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2004 йил 11 мартдаги ПФ-3406 сонли Фармонига ва Ўзбекистон Республикасининг «Прокуратура тўғрисида»ги қонуни 13-моддасига асосан қабул қилинган.

Судларда фуқаролик ишлари кўрилишида прокурор иштирокининг самарадорлиги ва таъсирчанлигини ошириш тўғрисида 2004 йил 11 май 22-сон буйруғида қайд этилишича, Фуқароларнинг, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида судларда прокурор ваколатини малакали таъминлаш судларнинг қонунга зид бўлган қарорлари устидан протест келтириш бу соҳадаги прокурор фаолиятининг асосий вазифасидир. Ўзбекистон Республикасининг «Прокуратура тўғрисида»ги ва «Судлар тўғрисида»ги қонунларининг қабул қилиниши, фуқаролик суд ишларини юритиш қонунчилигидаги ўзгаришлар, шу жумладан, судларнинг ихтисослашуви ва суд қарорларини текширишда апелляция институтининг жорий қилинганлиги фуқаролик ишларини кўришда прокурор иштирокининг самарадорлиги ва таъсирчанлигини оширишни тақозо этмоқда. Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг судларда фуқаролик ишлари кўрилишида прокурор ваколатини таъминлаш бўлими, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар, Ўзбекистон Республикаси Транспорт, Ҳарбий, шаҳар, туман прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорларнинг фуқаролик судлов соҳасидаги асосий— вазифаси фуқароларнинг, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларининг ҳимоясини таъминлаш қонунийликни мустаҳкамлаш, прокурор иштирокининг самарадорлиги ва таъсирчанлигини оширишдан иборат. Фуқаролик суд ишлари юритилишида прокурор ваколатлари:  фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларида мустаҳкамланган шахсий, сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ҳуқуқ ҳамда эркинликларини, давлат, жамоат ва хусусий мулк эгаларининг қонуний манфаатларини ҳимоялаш;  қонунда назарда тутилган ёки суд ишда прокурорнинг қатнашишини зарур деб топган ҳамда мазкур буйруқда белгиланган - ҳолларда барча суд инстанцияларида прокурор ваколатини самарали таъминлаш;

 прокурор иштирокисиз кўрилган ишлар юзасидан суд қарорларининг қонунийлигини апелляция муддатида ўрганиб, ноқонуний суд қарорларини шу босқичда қонунга мувофиқлаштириш чораларини кўриш;  қонуний кучга кирган суд қарорларининг қонунийли гин и аризаларга асосан ўрганиш ва аниқланган қонунбузилишларни бартараф этишга йўналтири ҳисобланади. Барча прокурорлар ва прокуратура органларининг тегишли тармоқлари фуқароларнинг ҳуқуқ ҳамда эркинликлари ҳимоясини таъминлаш мақсадида, айниқса, ота-оналик мажбуриятларини бажаришдан бош тортаётган, муттасил ичкиликбозлик ва гиёҳвандликка мубтало бўлган, ўз болаларининг ҳаёти ёки соғлиғига қарши қасддан жиноят содир этган шахсларни ота- оналик ҳуқуқидан маҳрум этиш, уларнинг муомала лаёқатини чеклаш ҳақида, шунингдек, соғлигига, ёши ёки бошқа сабабларга кўра судда ўз ҳуқуқ ва эркинликларини шахсан ҳимоя қилиш имкониятига эга бўлмаган фуқароларнинг манфаатини кўзлаб даъво аризалари киритиш амалиётини янада фаоллаштириш талаб этилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумаджидов Г.А., Саркисянц Г.П. Правосудие и уголовный процесс Франции., -Т., 1992. 2. Апарова Т.В. Суды и судебный процесс Великобритании. Англия, Уэлься, Шотландия. М.: 1996. 3. Апарова Т.В. Статус судей в Великобритании. /Журнал Российского права. 1999. №7-8. 4. Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М., ”Бек” нашриёти, 1998. 5. Безнасюк А.С., Рустамов Х.У. Судебная власть: Учебник для вузов. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2002. 6.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999.

Похожие

Судларда фуқаролик ишларини ва хўжалик низоларини кўриб чиқишда прокурор ваколатлари

Судларда жиноят ишларини кўриб чиқишда прокурор ваколатлари

Прокурорнинг фуқаролик ишларини юритишнинг апелляция босқичида иштирок этиши асослари

Хўжалик судларида ишларни кўриб чиқишда прокурорнинг процессуал ҳолати

Судларда фуқаролик ишлари кўрилишида прокурор иштирокининг мақсади, вазифаси ва ҳуқуқий асослари