Хўжалик судларида ишларни кўриб чиқишда прокурорнинг процессуал ҳолати - Юриспруденция - Рефераты

Хўжалик судларида ишларни кўриб чиқишда прокурорнинг процессуал ҳолати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

130 KB

Хўжалик судларида ишларни кўриб чиқишда прокурорнинг процессуал ҳолати Режа: 1. Апелляция шикояти 2. Протестни чақириб олиш. 3. Протестнинг нусхалари ишда иштирок этувчи шахсларга юборилади.

Хўжалик судларида ишларни кўриб чиқишда прокурорнинг процессуал ҳолати Ўзбекистон Республикасининг «Прокуратура тўғрисида»ги Қонунининг 33- моддасига асосан ҳамда «Судлар тўғрисида»ги Қонунинг 9-моддасига асосан хўжалик судларида хўжалик низоларини кўришда прокурори иштирокининг ҳуқуқий асослари белгилаб берилган. Унга кўра прокурор хўжалик низоларини кўришда судда иштирок этади. Ўзбекистон Республикасининг Хўжалик процессуал кодексининг 43-моддасига кўра, «Прокурор ҳамма ишлар бўйича суд мажлисида иштирок этишга ҳақли. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судига даъво аризасини Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ёки унинг ўринбосари, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоят ва Тошкент шаҳар хўжалик судига эса- тегишинча Қорақалпоғистон Республикаси, вилоят ва Тошкент шаҳар прокурорлари ҳамда уларга тенглаштирилган прокурорлар ёки уларнинг ўринбосарлари тақдим этади. Даъво тақдим этган прокурор келишув битими тузишдан ташқари даъвогарнинг барча ҳуқуқларидан фойдаланади ва мажбуриятлар бажаради. Прокурорнинг ўз даъвосидан воз кечиши даъвогарни ишни мазмунан кўриб чиқишни талаб қилиш ҳуқуқидан маҳрум қилмайди. Прокурор томонидан ҳуқуқини ҳимоя қилиш мақсадида тақдим этилган даъводан даъвогарнинг воз кечиши аризани кўрмасдан қолдиришга олиб келади. Қонунда назарда тутилган ёки суд ишда прокурор қатнашиш зарур деб топган ҳолларда ишни кўришда прокурор иштирок этиши шарт». Хўжалик судида ишни кўришга тайёрлаш тўғрисидаги ажрим чиқарилган кундан бошлаб иш бир ойдан ортиқ бўлмаган муддатда кўрилиши ва ҳал қилув қарори қабул қилиниши керак Алоҳида ҳолларда ишни кўриш муддати хўжалик судининг раиси томонидан бир ойдан ошмаган муддатга узайтирилиши мумкин.

Хўжалик суди ишни кўрганда иш бўйича далилларни текширади: ишда иштирок этувчи шахсларнинг тушунтиришларини, гувоҳларнинг кўрсатувларини, экспертларнинг хулосаларини эшитади, ёзма далиллар билан танишади, ашёвий далилларни кўздан кечиради. Ишни кўриш суднинг ўзгармас таркибида амалга оширилади. Хўжалик судида ишни кўришнинг яна бир ўзига хос хусусияти шундан иборатки, ҳар бир ишни кўриш дам олиш учун белгиланган вақтдан ташқари узлуксиз давом этади. Хўжалик суди иш бўйича ҳал қилув қарори қабул қилингунча ёки ишни кўриш кейинга қолдирилгунча бошқа ишларни кўришга ҳақли эмас. Барча далиллар текширилганидан кейин суд мажлисида раислик қилувчи ишда иштирок этувчи шаслардан уларда иш бўйича қўшимча материаллар бор-йўқлигини аниқлайди. Бундай аризалар бўлмаса, раислик қилувчи ишни текшириш тугаганлигини эълон қжилади ва хўжалик суди ҳал қилув қарори қабул қилиш учун чиқиб кетади. Ҳал қилув қарори имзолангандан кейин иш кўрилган мажлиснинг ўзида раислик қилувчи томонидан эълон қилинади. Хўжалик судининг ҳал қилув қарори қабул қилингандан кейин бир ойлик муддат ўтгач кучга киради. Хўжалик судининг ҳал қилув қарори ишда иштирок этувчи шахсларга қабул қилинган кундан эътиборан беш кунлик муддатда топширилганлиги маълум қилинадиган буюртма хат орқали юборилади ёки тилхат олиб топширилади. Ишда иштирок этувчи шахслар хўжалик судининг қонуний кучга кирмаган ҳал қилув қарори устидан апелляция шикояти беришга ҳақлидир. Апелляция шикоятини биринчи инстанцияда ҳал қилув қарорини қабул қилган хўжалик судининг апелляция инстанцияси кўради. Апелляция шикояти хўжалик суди ҳал қилув қарорини қабул қилгандан кейин бир ой ичида берилади.

Хўжалик судининг қонуний кучга кирган ҳал қилув қарори ҳамда апелляция инстанциясининг қарори устидан ишда иштирок этувчи шахслар кассация шикояти беришга, прокурор эса-апелляция протести келтиришга ҳақлидир (Ўз.Рес.ХПКнинг 156-моддаси). Апелляция шикояти (протести) Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судига ҳал қилув қарори, қарор қабул қилган хўжалик суди орқали берилади. Ҳал қилув қарори, қарор қабул қилган хўжалик суди шикоят (протест) тушган кундан эътиборан беш кунлик муддатда уни Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судига иш билан бирга юбориши шарт. Апелляция шикояти ( протести ) хўжалик судининг ҳал қилув қарори ёки апелляция инстанциясининг қарори қонуний кучга кирганидан кейин бир ой давомида берилиши мумкин. Апелляц ия протестида қуйидагилар кўрсатилиши керак:  протест йўлланаётган хўжалик судининг номи;  протест бераётган шахснинг ва ишда иштирок этувчи шахсларнинг номи;  устидан протест берилаётган ҳал қилув қароригнинг ёки қарорни қабул қилган хўжалик судининг номи, ишнинг тартиб рақами ва ҳал қилув қарори, қарор қабул қилинган сана, низо предмети;  протест берган шахснинг талаблари, моддий ёҳуд процессуал ҳуқуқ нормаларининг бузилиши ёки нотўғри қўлланиши нимадан иборатлиги;  протестга илова қилинаётган ҳужжатлар рўйхати. Апелляция протестида ишнинг ҳолатлари исботланмаганлигини ёки ишда иштирок этувчи шахсларнинг ҳақиқий муносабатлари тўғрисида ҳал қилув қарори ёки қарорда баён қилинган хулосалар ишнинг ҳолатларига номувофиқлиги важ қилиб келтиришга йўл қўйилмайди. Апелляция протестини бераётган шахс ишда иштирок этувчи бошқа шахсларга протест нусхасини ва унга илова қилинган, уларда бўлмаган ҳужжатларнинг нусҳаларини юборади.

Ишда иштирок этувчи шахс кассация протестининг нусхасини олганидан кейин унинг юзасидан ўз ёзма фикрини ҳамда ишда иштирок этувчи шахсларга фикр нусҳалари жўнатилганлигини тасдиқловчи ҳужжатларни апелляция протести кўриб чиқиладиган кунгача етиб боришини таъминлайдиган муддатда хўжалик судига юборишга ҳақлидир. Апелляция протести Ўз.Рес.ХПКнинг 162-моддасига асосан қуйидаги ҳолларда қайтарилади : 1) апелляция шикояти (протести) имзоланмаган ёхуд уни имзолашга ҳуқуқи бўлмаган шахс ёки мансаб мавқеи кўрсатилмаган шахс томонидан имзоланган бўлса; 2) апелляция шикоятига (протестига) унинг нусхалари ишда иштирок этувчи шахсларга жўнатилганлигини тасдиқловчи далиллар илова қилинмаган бўлса; 3) давлат божи белгиланган тартибда ва миқдорда тўланганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар апелляция шикоятига илова қилинмаган бўлса, қонунда давлат божини тўлаш муддатини кечиктириш ёки бўлиб-бўлиб тўлаш имконияти назарда тутилган ҳолларда эса, бу ҳақда илтимоснома берилмаган ёхуд илтимоснома рад этилган бўлса; 4) апелляция шикояти (протести) белгиланган муддат ўтганидан кейин берилган бўлса ва унда ўтказиб юборилган муддатни тиклаш тўғрисида илтимоснома бўлмаса; 5) ишда иштирок этувчи шахсларга апелляция шикояти (протести) иш юритишга қабул қилингани тўғрисидаги ажрим юборилгунга қадар шикоятни (протестни) берган шахсдан уни қайтариш тўғрисида ариза тушган бўлса. Апелля ция протести биринчи инстанция судининг судьяси томонидан қайтарилади. Агар протестни қайтариш асослари кассация инстанциясида аниқланган бўлса, протестини шу инстанция судининг судьяси қайтаради. Апелляция шикоятини (протестини) қайтариш тўғрисида ажрим чиқарилади.

Апелляция шикоятини (протестини) қайтариш тўғрисидаги ажрим устидан кассация шикояти бериш (протести келтириш) мумкин. Шикоят берган (протест келтирган) шахс ушбу модданинг биринчи қисмидаги 1, 2, 3-бандларда кўрсатилган ҳолатлар бартараф этилганидан кейин хўжалик судига апелляция шикояти (протести) билан умумий тартибда яна мурожаат қилишга ҳақли Апелляц ия протести иш юритишга қабул қилингани тўғрисида судья ажрим чиқаради. Ажримда апелляция протестини кўриш вақти ва жойи кўрсатилади. Ажрим ишда иштирок этувчи шахсларга топширилганлиги маълум қилинадиган буюртма хат орқали юборилади. Протестни чақириб олиш. Протест келтирган прокурор, шунингдек юқори турувчи прокурор суд мажлиси бошланганча протестни чақириб олишга ҳақли. Протест чақириб олингани ҳақида ишда иштирок этувчи шахслар хабардор қилинади. Суд апелля ция протести чақириб олинса, агар ҳал қилув қарори, қарор устидан иштирок этувчи бошқа шахслар шикоят қилмаган бўлсалар, апелля ция инстанциясида иш юритишни тугатади. Хўжалик суди апелляц ия инстанциясида иш юритишни тугатиш тўғрисида ажрим чиқаради. Апелляци я протести Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судига тушган кундан эътиборан бир ойлик муддатда кўрилади. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судининг ҳал қилув қарори устидан кассация протести унинг Раёсати томонидан бир ойлик муддатда кўрилади. Хўжалик судининг ажрими устидан кассация тартибида протест келтириш мумкин. Хўжалик судининг ажримлари устидан тушган кассация протести суднинг ҳал қилув қарорлари ва қарорлари устидан тушган кассация шикоятларини кўриш учун назарда тутилган тартибда кўрилади.

Хўжалик судининг қонуний кучга кирган ҳал қилув қарори ҳамда апелляция инстанциясининг қарори устидан ишда иштирок этувчи шахслар кассация шикояти беришга, прокурор эса - кассация протести келтиришга ҳақлидир. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар хўжалик судлари томонидан биринчи ва апелляция инстанцияларида қабул қилинган ҳал қилув қарорлари ва қарорларнинг қонунийлигини текширади. Олий хўжалик судининг Раёсати шу суд томонидан биринчи инстанцияда қабул қилинган ҳал қилув қарорларининг қонунийлигини текширади. Кассация шикояти (протести) Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судига ҳал қилув қарори, қарор қабул қилган хўжалик суди орқали берилади. Ҳал қилув қарори, қарор қабул қилган хўжалик суди шикоят (протест) тушган кундан эътиборан беш кунлик муддатда уни Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судига иш билан бирга юбориши шарт. Кассация шикояти (протести) хўжалик судининг ҳал қилув қарори ёки апелляция инстанциясининг қарори қонуний кучга кирганидан кейин бир ой давомида берилиши мумкин. Кассация шикоятида (протестида) қуйидагилар кўрсатилиши керак: 1) шикоят (протест) йўлланаётган хўжалик судининг номи; 2) шикоят (протест) бераётган шахснинг ва ишда иштирок этувчи шахсларнинг номи; 3) устидан шикоят (протест) берилаётган ҳал қилув қарорининг ёки қарорни қабул қилган хўжалик судининг номи, ишнинг тартиб рақами ва ҳал қилув қарори, қарор қабул қилинган сана, низо предмети; 4) шикоят (протест) берган шахснинг талаблари, моддий ёхуд процессуал ҳуқуқ нормаларининг бузилиши ёки нотўғри қўлланилиши нимадан иборатлиги; 5) шикоятга (протестга) илова қилинаётган ҳужжатлар рўйхати.

Кассация шикоятида (протестида) ишнинг ҳолатлари исботланмаганлигини ёки ишда иштирок этувчи шахсларнинг ҳақиқий муносабатлари тўғрисида ҳал қилув қарори ёки қарорда баён қилинган хулосалар ишнинг ҳолатларига номувофиқлигини далил қилиб келтиришга йўл қўйилмайди. Кассация шикояти уни бераётган шахс ёки унинг вакили томонидан имзоланади. Вакил томонидан имзоланган шикоятга унинг суд ҳужжатлари устидан шикоят қилиш ваколатини тасдиқловчи ишончнома, агар у аввал ушбу иш бўйича тақдим этилмаган бўлса, илова қилинади. Шикоятга давлат божи тўланганлигини ва ишда иштирок этувчи бошқа шахсларга шикоятнинг нусхалари юборилганлигини тасдиқловчи далиллар илова қилинади. Кассация шикоятини (протестини) бераётган шахс ишда иштирок этувчи бошқа шахсларга шикоят (протест) нусхасини ва унга илова қилинган, уларда бўлмаган ҳужжатларнинг нусхаларини юборади. Ишда иштирок этувчи шахс кассация шикоятининг (протестининг) нусхасини олганидан кейин унинг юзасидан ўз фикр-мулоҳазасини ҳамда ишда иштирок этувчи шахсларга фикр-мулоҳаза нусхалари жўнатилганлигини тасдиқловчи ҳужжатларни кассация шикояти (протести) кўриб чиқиладиган кунгача етиб боришини таъминлайдиган муддатда хўжалик судига юборишга ҳақлидир. Фикр-мулоҳаза ишда иштирок этувчи шахс ёки унинг вакили томонидан имзоланади. Вакил томонидан имзоланган фикр-мулоҳазага унинг ишни юритишга ваколати борлигини тасдиқловчи ишончнома илова қилинади. Кассация шикояти (протести) қуйидаги ҳолларда қайтарилади : 1) кассация шикояти (протести) имзоланмаган ёки уни имзолашга ҳуқуқи бўлмаган шахс ёхуд мансаб мавқеи кўрсатилмаган шахс томонидан имзоланган бўлса; 2) шикоят (протест) ҳал қилув қарорини қабул қилган хўжалик судини четлаб ўтган ҳолда юборилган бўлса;

3) кассация шикоятига (протестига) ишда иштирок этувчи шахсларга унинг нусхалари жўнатилганини тасдиқловчи далиллар илова қилинмаган бўлса; 4) кассация шикоятига белгиланган тартибда ва миқдорда давлат божи тўланганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар илова қилинмаган бўлса, қонунда давлат божи тўлашни кечиктириш, бўлиб-бўлиб тўлаш имконияти назарда тутилган ҳолларда эса, бу ҳақда илтимоснома берилмаган ёхуд илтимоснома рад этилган бўлса; 5) кассация шикояти (протести) белгиланган муддат ўтганидан кейин берилган бўлса ва ўтказиб юборилган муддатни тиклаш тўғрисида илтимоснома бўлмаса; 6) кассация шикоятида (протестида) моддий ёки процессуал ҳуқуқ нормаларини бузиш ёки нотўғри қўлланиш нимадан иборатлиги кўрсатилган бўлмаса; 7) ишда иштирок этувчи шахсларга кассация шикояти (протести) иш юритишга қабул қилингани тўғрисидаги ажрим юборилгунга қадар шикоятни (протестни) берган шахсдан уни қайтариш тўғрисида ариза тушган бўлса. Кассация шикояти (протести) биринчи инстанция судининг судьяси томонидан қайтарилади. Агар шикоятни (протестни) қайтариш асослари кассация инстанциясида аниқланган бўлса, шикоятни (протестни) шу инстанция судининг судьяси қайтаради. Кассация шикоятини (протестини) қайтариш тўғрисида ажрим чиқарилади. Кассация шикоятини (протестини) қайтариш тўғрисида биринчи инстанция судьяси томонидан чиқарилган ажрим устидан кассация инстанциясига шикоят қилиниши (протест келтирилиши) мумкин. Ушбу модда биринчи қисмининг 1, 2, 3, 4, 6 -бандларида кўрсатилган олатлар бартараф этилгач, шикоятни (протестни) берган шахс кассация шикояти (протести) билан хўжалик судига умумий тартибда яна мурожаат қилишга ҳақли.

Кассация шикояти (протести) иш юритишга қабул қилингани тўғрисида судья ажрим чиқаради. Ажримда кассация шикоятини (протестини) кўриш вақти ва жойи кўрсатилади. Ажрим ишда иштирок этувчи шахсларга топширилганлиги маълум қилинадиган буюртма хат орқали юборилади. Ишда иштирок этувчи шахсларнинг илтимосномасига кўра, кассация инстанциясининг хўжалик суди биринчи инстанция ва апелляция инстанцияси судларида қабул қилинган ҳал қилув қарорининг, қарорнинг ижросини кассация инстанциясида иш юритиш тамомлангунга қадар тўхтатиб туришга ҳақли. Иш кассация инстанциясида ушбу бобда назарда тутилган хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда биринчи инстанция хўжалик суди томонидан ишни кўриш қоидалари асосида кўрилади. Бунда биринчи инстанция учунгина белгиланган қоидалар қўлланилмайди. Кассация шикояти берган шахс қарор чиқарилгунга қадар ундан воз кечишга ҳақли. Суд шикоятдан воз кечишни ушбу Кодекс 40 -моддасининг тўртинчи қисмида назарда тутилган асослар бўйича рад этиб, ишни кассация тартибида кўришга ҳақли. Протест келтирган прокурор, шунингдек юқори турувчи прокурор суд мажлиси бошлангунча протестни чақириб олишга ҳақли. Протест чақириб олингани ҳақида ишда иштирок этувчи шахслар хабардор қилинади. Суд кассация шикоятидан воз кечишни қабул қилса ёки протест чақириб олинса, агар ҳал қилув қарори, қарор устидан ишда иштирок этувчи бошқа шахслар шикоят қилмаган бўлсалар, кассация инстанциясида иш юритишни тугатади. Хўжалик суди кассация инстанциясида иш юритишни тугатиш тўғрисида ажрим чиқаради.

Хўжалик судининг ҳал қилув қарори ёки апелляция инстанциясининг қарори устидан кассация шикояти (протести) иш билан бирга Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судига тушган кундан эътиборан бир ойлик муддатда кўрилади. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судининг ҳал қилув қарори устидан кассация шикояти (протести) унинг Раёсати томонидан бир ойлик муддатда кўрилади. Хўжалик суди ишни кассация инстанциясида кўрганида моддий ва процессуал ҳуқуқ нормалари биринчи инстанция ва апелляция инстанцияси судида тўғри қўлланилганлигини текширади . Кассация инстанцияси хўжалик суди ишни кўрганидан кейин қуйидагиларга ҳақли: 1) биринчи инстанциянинг ҳал қилув қарорини ва (ёки) апелляция инстанциясининг қарорини ўзгаришсиз, шикоятни (протестни) эса қаноатлантирмасдан қолдиришга; 2) биринчи инстанциянинг ҳал қилув қарорини ва(ёки) апелляция инстанциясининг қарорини тўла ёки қисман бекор қилиш ҳамда янги қарор қабул қилишга; 3) биринчи инстанциянинг ҳал қилув қарорини ва (ёки) апелляция инстанциясининг қарорини, агар қабул қилинган ҳал қилув қарори ва қарор етарлича асосланмаган бўлса, бекор қилиш ҳамда ишни ҳал қилув қарори ва (ёки) қарори бекор қилинган хўжалик суди инстанциясига янгидан кўриш учун топширишга; 4) биринчи инстанциянинг ҳал қилув қарорини ва (ёки) апелляция инстанциясининг қарорини ўзгартиришга; 5) биринчи инстанциянинг ҳал қилув қарорини ва (ёки) апелляция инстанциясининг қарорини тўла ёки қисман бекор қилиш ва иш юритишни тугатиш ёхуд даъвони тўла ёки қисман кўрмасдан қолдиришга; 6) аввал қабул қилинган ҳал қилув қарорларидан ёки қарорлардан бирини кучда қолдиришга.

Моддий ёки процессуал ҳуқуқ нормаларининг бузилиши ёхуд нотўғри қўлланилиши хўжалик судининг ҳал қилув қарорини ёки қарорини ўзгартириш ёхуд бекор қилиш учун асос бўлади. Процессуал ҳуқуқ нормаларининг бузилиши ёки нотўғри қўлланилиши, агар бу бузилиш нотўғри ҳал қилув қарори қабул қилинишига олиб келган ёки олиб келиши мумкин бўлса, ҳал қилув қарорини ёки қарорни ўзгартириш ёхуд бекор қилиш учун асос бўлади. Процессуал ҳуқуқ нормаларининг бузилиши қуйидаги ҳолларда ҳал қилув қарорини ёки қарорни бекор қилиш учун асос бўлади: 1) иш хўжалик суди томонидан ноқонуний таркибда кўрилган бўлса; 2) иш хўжалик суди томонидан ишда иштирок этувчи, мажлис вақти ва жойи тўғрисида тегишли равишда хабардор қилинмаган шахслардан биронтасининг йўқлигида кўрилган бўлса; 3) ишни кўришда суд иши юритиладиган тил тўғрисидаги қоидалар бузилган бўлса; 4) хўжалик суди ҳал қилув қарорини ёки қарорни қабул қилишда қайси қонун ҳужжатига амал қилганлиги ҳал қилув қарорида ёки қарорда кўрсатилмаган бўлса; 5) хўжалик суди ишда иштирок этишга жалб қилинмаган шахсларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари тўғрисида ҳал қилув қарори ёки қарор қабул қилган бўлса. Мазкур шахслар бундай ҳал қилув қарори ёки қарор устидан ушбу Кодексда белгиланган тартибда шикоят қилишга ҳақли; 6) ҳал қилув қарори ёки қарор судьялардан бири томонидан имзоланмаган бўлса ёхуд ҳал қилув қарори ёки қарорда кўрсатилганидан бошқа судьялар томонидан имзоланган бўлса; 7) ҳал қилув қарори ишни кўрган суд таркибига кирмаган судьялар томонидан қабул қилинган бўлса; 8) ишда суд мажлисининг баённомаси бўлмаса ёки у ушбу Кодекс 134- моддасининг учинчи қисмида кўрсатилган шахс томонидан имзоланмаган бўлса.

Кассация шикоятини (протестини) кўриш натижалари бўйича қарор қабул қилиниб, у барча судьялар томонидан имзоланади. Қарорда қуйидагилар кўрсатилиши лозим : 1) қарорни қабул қилган хўжалик судининг номи, ишнинг тартиб рақами ва қарор қабул қилинган сана, қарорни қабул қилган суд таркиби, мажлисда ҳозир бўлган шахсларнинг фамилиялари ва ваколатлари; 2) кассация шикоятини (протестини) берган шахснинг ва ишда иштирок этувчи шахсларнинг номи; 3) ишни биринчи ва апелляция инстанцияларида кўрган хўжалик судининг номи, ишнинг тартиб рақами, ҳал қилув қарори, қарор қабул қилинган сана, уни қабул қилган судьяларнинг фамилиялари; 4) қабул қилинган ҳал қилув қарори, қарор мазмунининг қисқача баёни; 5) ҳал қилув қарори, қарорнинг қонунийлигини текшириш тўғрисида масала қўйилишига сабаб бўлган асослар; 6) кассация шикояти (протести) юзасидан мулоҳазада баён қилинган важлар; 7) мажлисда ҳозир бўлган шахсларнинг тушунтиришлари; 8) хўжалик суди ишда иштирок этувчи шахслар асосланган қонун ҳужжатларини қўлламаслигининг сабаблари, шунингдек, суд қарорни қабул қилишда амал қилган қонун ҳужжатлари; 9) биринчи инстанциянинг ҳал қилув қарорини, апелляция инстанциясининг қарорини бекор қилганда ёки ўзгартирганда кассация инстанцияси суди биринчи инстанция ёки апелляция инстанцияси судининг хулосаларига рози бўлмаганлигининг сабаблари; 10) кассация шикоятини (протестини)кўриш натижалари бўйича хулосалар; 11) агар иш янгидан кўриш учун топширилаётган бўлса, ишда иштирок этаётган шахслар ва хўжалик суди томонидан бажарилиши керак бўлган ҳаракатлар;

12) ишда иштирок этувчи шахслар ўртасида суд харажатларининг тақсимланиши. Қарор қабул қилинган кундан эътиборан беш кунлик муддатда ишда иштирок этувчи шахсларга топширилганлиги маълум қилинадиган буюртма хат орқали юборилади ёки тилхат олиб топширилади. Қарор қабул қилинган пайтдан бошлаб қонуний кучга киради ва унинг устидан шикоят қилиш мумкин эмас. Ишни кассация инстанциясида кўрган хўжалик судининг қарорда баён қилинган кўрсатмалари ишни янгидан кўраётган суд учун мажбурийдир. Ишни кассация инстанциясида кўрган хўжалик суди у ёки бу далилнинг тўғрилиги ёки тўғри эмаслиги, бир далилнинг бошқаларидан устунлиги, иш янгидан кўрилганида қандай ҳал қилув қарори қабул қилиниши тўғрисидаги масалаларни аввалдан ҳал қилиб қўйишга ҳақли эмас Хўжалик судининг ажрими устидан ушбу Кодексда назарда тутилган ҳолларда кассация тартибида шикоят қилиш (протест келтириш) мумкин. Хўжалик судининг ажримлари устидан тушган кассация шикояти (протести) суднинг ҳал қилув қарорлари ва қарорлари устидан тушган кассация шикоятларини кўриш учун назарда тутилган тартибда кўрилади. Назорат тартибида протест келтириш. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судининг Раиси ва унинг ўринбосарлари, Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ва унинг ўринбосарлари Ўзбекистон Республикасининг ҳар қандай хўжалик судининг қонуний кучга кирган ҳал қилув қарорлари ва қарорлар устидан протест келтиришга ҳақли. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судди Раёсатининг қарорлари бундан мустасно. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судининг Раёсати барча хўжалик судларининг ҳал қилув қарорлари ва қарорлари устидан келтирилган протестлар бўйича ишларни назорат тартибида кўради. Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 193-моддасида кўрсатиб ўтган мансабдор шахслар назорат тартибида протест келтиришга асослар

мавжудлиги масаласини ҳал этиш учун ишни тегишли хўжалик судидан талаб қилиб олишга ҳақли. Протест келтириш учун асослар мавжуд бўлганда, шу жумладан ишда иштирок этувчи шахснинг аризаси муносабати билан ушбу Кодекснинг 193- моддасида кўрсатилган мансабдор шахс протест келтиради ва уни иш билан бирга Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судининг Раёсатига юборади. Хўжалик судининг қонуний кучга кирган ҳал қилув қарори, қарорига протест келтириш тўғрисидаги ариза иш кўрилганидан кейин апелляция ёки кассация инстанцияси судига берилиши мумкин. Протест келтириш учун асослар йўқлиги тўғрисида ариза берган шахс хабардор қилинади. Протест нусҳалари ишда иштирок этувчи шахсларга юборилади. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судининг Раёсати барча хўжалик судларининг ҳал қилув қарорлари ва қарорлари устидан келтирилган протестлар бўйича ишларни назорат тартибида кўради. Х.П.Кодекснинг 193-моддасида кўрсатиб ўтилган мансабдор шахслар назорат тартибида протест келтиришга асослар мавжудлиги масаласини ҳал этиш учун ишни тегишли хўжалик судидан талаб қилиб олишга ҳақли. Протест келтириш учун асослар мавжуд бўлганда, шу жумладан ишда иштирок этувчи шахснинг аризаси муносабати билан ушбу Кодекснинг 193- моддасида кўрсатилган мансабдор шахс протест келтиради ва уни иш билан бирга Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судининг Раёсатига юборади. Хўжалик судининг қонуний кучга кирган ҳал қилув қарорига ва қарорига протест келтириш тўғрисидаги ариза иш апелляция ёки кассация инстанцияси судида кўрилганидан кейин берилиши мумкин. (ЎзР 30.08.2002 й. 405-II-сон қонуни таҳриридаги жумла) Протест келтириш учун асослар йўқлиги тўғрисида ариза берган шахс хабардор қилинади.

Протестнинг нусхалари ишда иштирок этувчи шахсларга юборилади. Назорат тартибида протест келтирган мансабдор шахс уни ишни кўриш бошланишидан аввал чақириб олишга ҳақли. Протест чақириб олингани тўғрисида ишда иштирок этувчи шахслар хабардор қилинади. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Раёсати протестни кўришда Олий хўжалик суди судьясининг ишнинг ҳолатлари ва протест важлари тўғрисидаги маърузасини эшитади. Тушунтиришлар бериш учун Раёсат мажлисига ишда иштирок этувчи шахслар чақирилиши мумкин. Бундай ҳолда уларга Раёсат мажлисининг вақти ва жойи тўғрисида хабарномалар юборилади. Уларнинг келмаганлиги ишни кўриб чиқишга тўсиқ бўлмайди. Ишни назорат тартибида кўришда Ўзбекистон Республикасининг Бош прокурори ёки унинг ўринбосари иштирок этиб, ўзи келтирган протестни қувватлайди ёки Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Раиси ёки унинг ўринбосари келтирган протест бўйича кўрилаётган иш юзасидан хулоса беради. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судининг Раёсати ишни назорат тартибида кўриб: 1) хўжалик судининг ҳал қилув қарорини, қарорини ўзгаришсиз, протестни эса қаноатлантирмасдан қолдиришга; 2) ҳал қилув қарорини, қарорни тўла ёки қисман бекор қилиб, ишни янгидан кўриш учун юборишга; 3) ҳал қилув қарорини, қарорни ўзгартириб ёки бекор қилиб, ишни янгидан кўришга юбормасдан янги қарор қабул қилишга; 4) ҳал қилув қарорини, қарорни тўла ёки қисман бекор қилиб, иш юритишни тугатишга ёхуд даъвони тўла ёки қисман кўрмасдан қолдиришга; 5) иш бўйича илгари қабул қилинган ҳал қилув қарорлари ёки қарорлардан бирини кучда қолдиришга ҳақли. Суд ҳужжатининг ноқонунийлиги ёки асоссизлиги ҳал қилув қарорини, қарорни назорат тартибида ўзгартириш ёки бекор қилиш учун асос бўлади.

Хўжалик судининг мазмунан тўғри бўлган ҳал қилув қарори, қарори юзаки асослар бўйичагина бекор қилиниши мумкин эмас. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судининг Раёсати ишни назорат тартибида кўриш натижалари бўйича қарор қабул қилади. Агар Раёсатнинг ҳозир бўлган аъзоларидан кўпчилиги ёқлаб овоз берса, қарор қабул қилинган ҳисобланади. Раёсат аъзолари овоз беришда бетараф қолишга ҳақли эмас. Раёсат қарори Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судининг Раиси томонидан имзоланади. Раёсат қарори қабул қилинган пайтдан бошлаб қонуний кучга киради. Раёсат қарори қабул қилинган кундан эътиборан беш кунлик муддатда ишда иштирок этувчи шахсларга топширилганлиги маълум қилинадиган буюртма хат орқали юборилади. Ишни назорат тартибида кўрган хўжалик судининг ҳал қилув қарорини, қарорни бекор қилиш тўғрисидаги қарорида баён этилган кўрсатмалари шу ишни янгидан кўраётган хўжалик суди учун мажбурийдир. Ишни назорат тартибида кўрган хўжалик суди ҳал қилув қарорида, қарорда аниқланмаган ёхуд рад этилган ҳолатларни аниқлашга ёки исботланган деб ҳисоблашга, у ёки бу далилнинг тўғрилиги ёки нотўғрилиги, бир далилнинг бошқаларидан устунлиги, ишни янгидан кўришда қандай ҳал қилув қарори, қарор қабул қилиниши кераклиги масалаларини олдиндан ҳал қилишга ҳақли эмас. Хўжалик судларининг қонуний кучга кирган ажримлари устидан назорат тартибида протест келтирилиши ва ушбу Кодексда улар устидан шикоят қилиш назарда тутилган, шунингдек улар ишнинг давом эттирилишига тўсқинлик қилган ҳолларда, ҳал қилув қароридан алоҳида қайта кўрилиши мумкин. Хўжалик судининг ажримлари устидан келтирилган протестлар суднинг ҳал қилув қарорлари ва қарорлари устидан келтирилган протестларни кўриш учун назарда тутилган тартибда кўрилади.

Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг «Хўжалик судларида ишлар кўрилишида прокурор ваколатини таъминлаш бўлими тўғрисида»ги Низомни тасдиқлаш ҳақида 2004 йил 23 апрел 13 – сон буйруғи Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2004 йил 11 мартдаги ПФ-3406 сонли Фармонига ва Ўзбекистон Республикасининг «Прокуратура тўғрисида»ги қонуни 13-моддасига асосан қабул қилинган. Прокуратура фаолиятининг ушбу йўналиши бўйича иш юритиш шу Низом асосида олиб борилади. Хўжалик судларида ишлар кўрилишида прокурор иштирокининг самарадорлиги ва таъсирчанлигини ошириш тўғрисида 2004 йил 11 май 23-сон буйруғи қабул қилинган бўлиб, буйруқ талабларига биноан, д авлат ва жамоат манфаатларн, хусусий бизнес субъектларининг ҳуқуқ ҳамда эркинликларини ҳимоялаш мақсадида судларга аризалар киритиш, прокурор ваколатини малакали таъминлаш, судларнинг қонунга зид бўлган қарорлари устидан протест келтириш бу соҳадаги прокурор фаолиятининг асосий вазифасидир. Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг хўжалик судларида ишлар кўрилишида прокурор ваколатини таъминлаш бўлими, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар ва Ўзбекистон Республикаси Транспорт прокурорларининг хўжалик судлов соҳасидаги асосий вазифаси корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг, шунингдек, хусусий тадбиркорларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонуний манфаатларининг ҳимоясини таъминлаш, қонунийликни мустаҳкамлаш, прокурор иштирокининг самарадорлиги ва таъсирчанлигини оширишдан иборат. Давлат ва жамоат манфаатлари ҳимоя қилиниши лозим бўлган ҳолларда даъво аризалари киритиш билан бир вақтнинг ўзида манфаатлари ҳимояланиши кўзда тутилаётган корхона, муассаса ва ташкилотларнинг мансабдор шахслари томонидан бу борада амалий чоралар кўрилмаётганлигининг сабаблари ўрганилиб, тегишли муносабат билдирилиши лозим.

Авваломбор, даъво аризалари қўзғатилишига асос бўлаётган ҳужжатлар ҳар томонлама тўлиқ ўрганиб чиқилиши, даъволарнинг асосли ва қонунга мувофиқ бўлиши таъминланиши керак. Қуйидаги низоларнинг хўжалик судларида кўрилишида прокурорнинг иштироки мажбурийлиги белгилаб қўйилган : - прокурор даъвоси билан қўзғатилган; - давлат мулкини ҳимоя қилиш билан боғлиқ; - юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни белгилаш; - халқаро ва давлатлараро шартномалар, келишувлар бўйича; - банкрот деб эълон қилиш; - давлат органлари ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг ҳуқуқий ҳужжатларини ҳақиқий эмас деб топиш; - давлат рўйхатига олишни рад этганлик ёки белгиланган муддатда давлат рўйхатига олишдан бош тортганлик устидан бери лга н шикоятлар; - давлат назорат органларининг пул маблағларини акцептсиз тартибда ундириш ҳақидаги ҳужжатларини ижро этилиши мумкин эмас деб топиш; - контрактация ва ер ижараси шартномалари билан боғлиқ; - табиатга зарар етказишдан келиб чиққан низолар. Суд мажлисига прокурорлар пухта тайёргарлик кўриб, низога оид ҳуқуқий-норматив ҳужжатлар ҳамда иш материалларини суд жараёни бошлангунга қадар ўрганиб чиқишлари лозим. Иш материаллари билан танишиш жараёнида ишнинг хўжалик судига тааллуқлилиги, ўзгалар номидан ариза берган шахснинг қонуний ваколатга эга эканлиги, ишни ҳал этиш учун зарур бўлган далилларнинг мавжудлиги, низо бўйича жавобгар тўғри жалб қилинганлиги, даъвони таъминлаш чоралари кўрилганлиги ва давлат божи тўланганлиги каби низонинг қонуний ҳал этилиши учун муҳим аҳамиятга эга бўлган ҳолатларга алоҳида эътибор қаратилиши талаб этилади. Судда иштирок этувчи прокурор тарафларнинг тортишуви принципига амал қилгани ҳолда, далил-исботларни тўплаш, текшириш ва уларга баҳо

беришда фаол қатнашиб, иш моҳияти бўйича асосли фикр билдириб, уни ҳар томонлама, тўлиқ ва ҳолисона кўрилишига, қонуний ва адолатли қарор қабул қилинишига кўмаклашиши керак. Хўжалик судларининг барча босқичларида ишлар кўрилишида, айниқса, давлат ва жамоат мулкини ҳимоя қилиш, давлат органлари ва фуқароларни ўзини-ўзи бошқариш органларининг ҳуқуқий ҳужжатларини ҳақиқий эмас деб топиш, корхона ва ташкилотларнинг банкротлиги, хусусийлаштириш, табиат муҳофазаси билан боғлиқ низоларнинг муҳокамасида зарар етказилишига сабабчи бўлган мансабдор шахсларга нисбатан интизомий, маъмурий, моддий чоралар кўриш ва жиноят иши қўзғатиш масалалари албатта муҳокама қилиниши зарур. Биринчи инстанция судларида прокурор иштирокисиз ҳал қилинган ҳамда апелляция, кассация босқичларида кўрилган ишлар юзасидан қабул қилинган суд қарорлари билан келишилган ҳолларда прокуратура раҳбарияти томонидан тасдиқланган хулосалар тузилиши шарт. Хўжалик судларининг ноқонуний ва асоссиз қарорларига нисбатан апелляция ва кассация муддатларида ҳамда назорат тартибида протестлар келтирилиши керак. Даъвони кўрмасдан қолдириш, иш юритишни тугатиш ёки тўхтатиб туриш тўғрисидаги суд ажримларининг асослилиги ва қонунийлигини апелляция муддатида ўрганиб, қонуний баҳо берилишига ва қонуний асослар бўлган ҳолда апелляция протести келтирилиши таъминланмоғи лозим. Апелляция инстанциясида кўрилиб, кассация протести келтириш муддати ўтказиб юборилган ёки кассация инстанциясида кўрилган ишлар бўйича ноқонуний суд қарорларига нисбатан. Н азорат тартибида протест келтириш ҳақидаги тақдимномалар зудлик билан республика Бош прокуратурасига юборилиши керак. Судлар томонидан қаноатлантиришдан рад этилган прокурор даъволари, апеллядия ва кассация протестлари бўйича қабул қилинган суд қарорлари билан келишилган тақдирда мазкур хўжалик ишларини вилоят

прокуратуралари ва уларга тенглаштирилган прокуратуралар раҳбарияти томонидан тасдиқланган хулосалар билан Бош прокуратурага юборилиши лозим. Суд қарорлари юзасидан фуқаролар ҳамда юридик шахслардан келиб тушган ариза ва шикоятларнинг қонунда белгиланган муддатда, ишлар тўлиқ ўрганилган ҳолда қонуний ҳал қилиниши зарур. Ишларни ўрганиш натижасига кўра суд қарори асосли деб топилган тақдирда хулоса тузилиб, протест келтириш ваколатига эга бўлган прокурорлар ёки уларнинг ўринбосарлари томонидан тасдиқланиши, ариза муаллифига эса асослантирилган жавоб берилиши керак.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумаджидов Г.А., Саркисянц Г.П. Правосудие и уголовный процесс Франции., -Т., 1992. 2. Апарова Т.В. Суды и судебный процесс Великобритании. Англия, Уэлься, Шотландия. М.: 1996. 3. Апарова Т.В. Статус судей в Великобритании. /Журнал Российского права. 1999. №7-8. 4. Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М., ”Бек” нашриёти, 1998. 5. Безнасюк А.С., Рустамов Х.У. Судебная власть: Учебник для вузов. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2002. 6.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 7.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М. , 2000. 8. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди».

Похожие

Судларда фуқаролик ишларини ва хўжалик низоларини кўриб чиқишда прокурор ваколатлари

Прокурорнинг фуқаролик ишларини юритишнинг апелляция босқичида иштирок этиши асослари

Судларда фуқаролик ишларини ва хўжалик низоларини кўриб чиқишда прокурор ваколатини таъминлаш

Судларда жиноят ишларини кўриб чиқишда прокурор ваколатлари

Хўжалик судларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари