Sud statistikasida statistik kuzatuvlar - Юриспруденция - Рефераты

Sud statistikasida statistik kuzatuvlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85 KB

Sud statistikasida statistik kuzatuvlar Reja: 1. Statistik kuzatuv tushunchasi va uni o‘tkazishni tashkil qilish. Statistik kuzatishning tashkiliy shakllari, rasmiy hisobga olish va hisobot; maxsus uyushtirilgan statistik kuzatishlar; 2. Rasmiy davlat hisobi va hisobot statistik kuzatishning birinchi va asosiy shakli sifatida; 3. Kuzatish yig‘indisini qamrab olish darajasiga qarab kuzatish turlari: yoppasiga kuzatish, qisman kuzatish usullari, monografiya usuli, anketali yoki sotsiologik usul, tanlama usul.

Statistik kuzatuv tushunchasi va uni o‘tkazishni tashkil qilish. Statistik kuzatishning tashkiliy shakllari, rasmiy hisobga olish va hisobot; maxsus uyushtirilgan statistik kuzatishlar. Statistik kuzatuvning vazifasi o‘rganilayotgan faktlarning (alohida faktlarning) yig‘indisini qayd qilish (masalan jinoyatlarni) va ularning tavsiflovchi belgilarni qayd qilish (jinoyat kvalifikatsiyasini jinoyat sodir etilgan vaqti va joyi keltirilgan zarar va hokazolar). Bularni barchasi statistik tad q i q otning ani q ma q sadini belgilab beradi. Ma’lumki, h ar q anday sana turli xil nu q tayi nazardan o‘ rganishi , turli xil ma q sadlarda tekshirilishi mumkin. Masalan jinoyatchilikni o‘ rgana turib o‘ z oldiga jinoyatchiga tavsif berishini uning shaxsini tekshirishni yoki jinoyatlarni keltirib chi q argan sabab va shart sharoitlarni o‘ rganishni yoxud ayrim jinoyatlarni sodir etishi usulini ani q lashni ma q sad q ilib qo‘ yadi. Har qanday yuridik – statistik tadqiqot, avvalambor birlamchi ijtimoiy – statistik ma’lumotlar olimdan ya’ni, jinoyatlar, qoida buzishlar, fuqarolik nizolari, hukmlar, sud qarorlari, jazo turlari va boshqa yuridik ahamiyatli faktlarini hisobga olish (uchet) dan boshlanadi. Ikkinchidan, hisobga olingan faktlarni tegishlicha umumlashtirishdan boshlanadi. Amalda statistik kuzatuvning bu ikki jihatini hisobga olish hisobotning yagona jarayonini tashkil qiladi: dastlab jinoiy yoki fuqarolik ishlari, bizga kerakli alomatlar bo‘yicha da’vogar yoki javobgarlar hisobga olinadi; keyin esa olingan ma’lumotlar hisobot berishning turli shakllarida taqdim etiladi. Statistik kuzatuv – har qanday yuridik-statistik tadqiq etishning boshlang‘ich va asosiy bosqichi bo‘lib, uning pirovard natijalari o‘rganishni to‘g‘ri tashkil etishga bog‘liqdir. Statistik kuzatuvni tashkil etish quyidagilarni o‘z ichiga oladi: maqsad va vazifalarini belgilash, tegishli ob’ektni tanlash, kuzatuv, yig‘indi, o‘lchov birliklarini belgilash, kuzatuv dasturini tuzish. Rasmiy davlat hisobi va hisobot statistik kuzatishning birinchi va asosiy shakli sifatida. R asmiy davlat hisobi va hisoboti statistik kuzatish ning birinchi asosiy shaklidir. Rasmiy jinoyat – huquqiy, kriminalogik, ma’muriy – huquqiy va fuqarolik – huquqiy statistikani o‘tkazmay turib biror sayozmi – chuqurmi yuridik

statistik kuzatuv olib borish ma’nosizdir. Ra s miy davlat hisobi va hisoboti barcha sohalarda, tashkil etiladi. Mamlakatdagi hisob yuritish va hisobotning markazlashgan tizimi – davlat boshqaruvining hamda iqtisodiy, siyosiy, huquqiy tartibga solishning eng muhim dasta k laridan biridir. Aynan shuning uchun ham hisob va hisobot umumiy tamoyillar asosida, yagona uslub va usullar bo‘yicha tashkil etiladi. Bu masalalarga bepisand q arash ko‘rsatkichlarni taqqoslab bo‘lmaslikka, kompleks statistik (iqtisodiy, ijtimoiy, demografik, yuridik) tekshiruvlarning imkoni bo‘lmasligiga, miqdor va sifat vo q eliklari buzilishiga olib kelishi mumkin. Maxsus tashkil etilgan statistik o‘rganish – statistik kuzatuvning ikkinchi shaklidir. U rasmiy statistika hisobotini qamrab olmagan ko‘rsatkichlarni yuridik statistik kuzatuv maqsad va vazifalari talab qilganida qo‘llanadi. Statistik kuzatuvning turlari va usullari statistik kuzatuvni turlarga bo‘lish asosida ikki mezon yotadi: 1) Yig‘indi birlilarini qamrab olishi to‘liqligi; 2) Faktlarni vaqtida hisobini yuritish uzluksizligi. Faktlarni vaqtida uzluksiz hisobga olish bo‘yicha statistik kuzatuvlar joriy, davriy va bir vaqtlik bo‘lishi mumkin. Kuzatuvning ko‘rsatilgan turlari kriminologik va ijtimoiy-huquqiy o‘rganishlarda katta amaliy ahamiyat kasb etmaydi, negaki, ularni o‘tkazish, odatda, jinoyatchilik, ma’muriy qoidabuzish, fuqarolik-huquqiy sud yoki arbitraj qarorlarini uzoq vaqt davomida aholini o‘sishi, qonunchilik o‘zgarishi, sud amaliyoti, hisob va hisobot shakllarini hisobga olgan holda joriy kuzatishni taqozo etadi. Jinoyatchilikni, masalan, bir vaqtlik yoki davriy kuzatuv jarayonida o‘rganib bo‘lmaydi, aholini ro‘yxatga olish yoki aholi tarkibini aniqlash, huquq-tartibot organlari shaxsiy tarkibini o‘rganishda shunday qilish mumkin. Chuqur kriminologik va delektologik tadqiqotlar prokuratura, Ichki ishlar, soliq va valyutaga oid jinoyatlar va qoida buzish hamda jinoyatlar vaqtida ro‘yxatga olinishi tamoyili asosida hisob yuritiladigan boshqa huquq-tartibot organlarining rasmiy statistik ma’lumotlari asosida olib borilishi kerak. Garchi bu bir vaqtlik, qolaversa davriy statistik kuzatuvlarni istisno etmasada, ular goh-

gohida qo‘llanadi. Yig‘indi birlilarini qamrab olish to‘liqligi bo‘yicha kuzatuv sidirg‘a va nosidirg‘a bo‘lishi mumkin. Statistikada sidirg‘a kuzatuv – yig‘indi birliklarini to‘liq hisobga olishdir. Misol uchun, shaharda, tumanda, respublikada sodir etilgan barcha ma’lum jinoyatlar va ma’muriy qoidabuzishlarning; jinoyat sodir etgani aniqlangan shaxslarning; jinoyatchilik yoki qoida buzish bilan bog‘liq boshqa ijtimoiy hodisa va jarayonlarning to‘liq hisobi. To‘liq kuzatuv ancha haqqoniy va ishonchli, ammo uni faqat cheklangan sonli alomatlar bo‘yicha amalga oshirish mumkin, buni jinoyat va ma’muriy yustitsiya organlarining joriy hisobotlarida ko‘rayapmiz. Jinoyatlarga qarshi va qoidabuzishlarga qarshi kurashni tashkil etish uchun qisqa muddatda rasmiy hisobotda mavjud bo‘lmagan ma’lumotlar kerak bo‘ladi, ularni sidirg‘a usulda olish qimmatga tushadi, uzoq vaqtni talab etadi, murakkab yoki amalda imkoni yo‘q. Bunday hollarda nosidirg‘a kuzatuv qo‘llanadi. Unda zarur ma’lumotlarni mamlakat, hudud, shahar bo‘yicha batafsil o‘rganish vazifasi qo‘yilmaydi. Nisbatan ishonchli va haqqoniy ma’lumot beruvchi biror-bir qism o‘rganiladi. Aks holda yig‘ilgan ma’lumotlar xato va hatto zararli qarorlar qabul qilinishiga olib kelishi mumkin. Kuzatish yig‘indisi qamrab olish darajasiga qarab kuzatish turlari: yoppasiga kuzatish, qisman kuzatish usullari, monografiya usuli, anketali yoki sotsiologik usul, tanlama usul. Nosidirg‘a kuzatuv: 1) monografik; 2) asosiy massivni o‘rganish; 3) anketali yoki ijtimoiy; 4) tanlanma bo‘ladi. Ularning har biri o‘z ijobiy va salbiy jihatlariga ega. Nosidirg‘a statistik kuzatuvning anchayin oddiy turi – monografik yozish usulidir. U yakka, ammo kriminologik yoki ijtimoiy – huquqiy sohada tipik bo‘lgan ob’ektlarni chuqur o‘rganish uchun qo‘llanadi. Nosidirg‘a kuzatuvning keyingi usuli – asosiy massivni o‘rganish bo‘lib, o‘rganish uchun tadqiqotchi tomonidan kuzatuvning anchayin kompleks yoki yirikro q birliklari yi g‘ iladi. Misol uchun, h ududdagi kriminologik vaziyatni o‘rganish chog‘ida chuqur statistik kuzatuv uchun ma’lum ko‘rsatkichlar (aholi soni, sanoat va madaniy rivoji,

jinoyatchilik va qoidabuzish darajasi, huquq - tartibot organlari va sudlar faoliyati) bo‘yicha anchayin xarakterli va muhim bo‘lgan 2 – 3 shahar (tuman) tanlab olinadi. Ularni o‘rganish asosida kuch va mabla g‘ ni tejagan holda hudud bo‘yicha umumiy xulosa yasash mumkin. Nosidirg‘a kuzatuvning yana bir usuli – anketali, yoki ijtimoiydir. U, qoidaga ko‘ra, maxsus tashkillashtirilgan statistik o‘rganishlar shaklida hamda tegishli muassasalar va ularning rasmiy hujjatlarida yo‘q ma’lumotlarni yig‘ish maqsadida o‘tkaziladi. Fuqarolarning huquqiy savodxonligi, ijtimoiy fikri, qiziqishlari va boshqa muhim ma’lumotlarni anketani qo‘llamay turib olib bo‘lmaydi. Texnik jihatdan ijtimoiy usul maxsus ishlab chiqilgan anketalarni to‘ldirishdan iborat. Ular so‘ralayotgan shaxslar tomonidan suhbat chog‘ida yoki zarur hujjatlarni o‘rganish asosida (jinoyat ishlari, ma’muriy qoidabuzishlar haqidagi materiallar, fuqarolik ishlari va boshqalari) to‘ldiriladi. Nosidirg‘a kuzatuvning so‘nggi usuli – tanlanma usuldir. U nosidirg‘a kuzatuvning boshqa usullaridan ko‘proq ishonchlilik bilan o‘rganish o‘tkazish, aniqlikning zarur chegaralarini hisoblab chiqish va olingan natijalarga tegishli o‘zgartirishlar kiritish imkonini beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Luneev V.V. Yuridicheskaya statistika. - M.: Yurist, 1999. – 428 s. 2. Madaliyev O.M. Sud statistikasi. O ‘ quv q o‘ llanma. - T.: TDY U I, 2006. 3. Madaliyev O.M. Sud statistikasi: O‘quv qo`llanma. - T.: TDYUI nashriyoti, 2009. – 289 b.

Похожие

Statistik kuzatish materiallarini svodkalash va guruhlashtirish mutlaq va nisbiy ko‘rsatkichlar

Sud hokimiyati 2

Sud - psixologik ekspertizasi

Sud qarorlarining ijro etilishi

Sud xarajatlari va jarimalari