Шахсга карши жиноятлар - Юриспруденция - Рефераты

Шахсга карши жиноятлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

120 KB

Шахсга карши жиноятлар Режа: 1. Ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш 2. Таносил ёки ОИВ касаллиги/ОИТСни тарқатиш 3. Касб юзасидан ўз вазифаларини лозим даражада бажармаслик 4. Вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсларни моддий таъминлашдан бўйин товлаш

Ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш (ЖК 112-моддаси) Мазкур жиноятнинг бевосита объекти шахснинг ҳаёти ва соғлиғи дахлсизлигини кафолатловчи ижтимоий муноса батлар ҳисобланади. Объектив томондан ЖК 112-моддасида назарда тутил ган жиноят ўлдириш ёки зўрлик ишлатишда ифодаланади. Кўриб чиқилаётган жи ноят объектив томонининг зарурий белгилари қуйидагилар ҳисобланади: 1) қўрқитишни айтиш; 2) қўрқитишни амалга оширилишидан хавфсираш учун етарли асосларнинг мавжудлиги (қўрқитишни амалга оширишнинг реаллиги); 3) жабрланувчида қўрқитиш амалга оширилганда унинг ҳаёти ва соғлиғига зиён етказилиши мумкинлигидан хавф сирашнинг пайдо бўлиши (қўрқитишнинг ҳақиқийлиги). ЖК 112-моддаси 1-қисмида қўрқитишнинг иккита тури назарда тутилган – ўлдириш билан қўрқитиш ва зўрлик ишлатиш билан қўрқитишдир. Ўлдириш билан қўрқитиш деганда, бошқа кишини ўлдириш нияти борлиги ҳақида хабардор қилишни тушунмоқ лозим. Зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш деганда, айбдорда жабр - ланувчининг соғлиғига шикаст етказиш нияти борлиги тушу нилмоғи лозим. Қўрқитиш мустақил жиноят сифатида бир қатор шарт ларга жавоб бериши керак: хусусан, у объектив жиҳатдан реал бўлиши, яъни уму ман олганда яқин вақт ичида амалга оширилиши лозим. Қўрқитиш аниқ бўлиши керак, яъни жабрланувчига муайян зарар етказиш ниятини ичига олган бўлиши керак. Жиноий жазога лойиқ қўрқитиш аниқ бир шахсга қара тилган бўлиши лозим. Қўрқитишнинг зарурий белгиси унинг ҳақиқийлигидир . ЖК 112-моддаси матнида қўрқитишнинг ҳақиқийлиги унинг амал га оширилишидан хавфсираш учун асослар мавжуд бўлиши тариқасида очиб

берилади. Жабрланувчига амалга оширилишидан хавфсираш учун асослар берадиган сифатларга эга бўлган қўрқитиш ҳақиқий деб топилмоғи лозим. Жабрланувчида қўрқитишнинг амалга ошири лиши дан хавфсираш учун асослар бўлган ёки йўқмиди деган масалани ҳал қилишда айбдор айтган сўзларнинг мазмуни ни, қўрқитишга сабаб бўлган можаронинг жиддийлигини, кескинлигини, қўрқитувчи ва қўрқитилувчи ўртасида ву - жудга келган муносабатлар хусусиятини ҳисобга олиш керак бўлади. Қўрқитишнинг жабрланувчи томонидан идрок этилишига вазият ҳам таъсир кўрсатади. Масалан, ҳеч кимдан ёрдам олиш мумкин бўлмаган хилват жойда, субъектнинг ҳаракатлари натижасида атрофдагиларнинг очиқ-ойдин уни қўллаб-қувватлаши ва бошқа шу сингари ҳолатларда бўлиши мумкин. Ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш айбдор қўрқитиш нинг мазмуни (моҳияти) жабрланувчига маълум бўлиши учун ўзига боғлиқ бўлган ҳамма нарсани қилган пайтидан эътиборан тамом бўлган жиноят деб топилиши лозим. Субъектив томондан ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқи тиш тўғри қасддан содир этилади. Айбдорнинг қўрқитаётганини, унинг мазмунини ва таҳдиди жабрланув чига маълум бўлажагини ва унинг томонидан ҳақиқий деб идрок этилишини англаган бўлиши керак. Айбдорнинг таҳ дидини амалга ошириш ниятида бўлганлиги ёки жабрла - нувчини фақат чўчитмоқчи бўлганлигининг жиноят таркиби мавжуд бўлиши учун аҳамияти йўқ. Бу жиноятнинг мотивлари ҳар хил бўлиши мумкин. Булар тама гирлик, ўч олиш, ғазаб, жабрланувчининг муайян ҳаракатларни содир этишига эришиш истаги, шахсан хуш кўрмаслик кабилардан иборат бўлиши мумкин. Гарчи мотив жиноят таркиби доирасидан четда турса ва жиноятнинг квалификациясига таъсир кўрсатмаса ҳам, улар қилмиш нинг ижтимоий хавфлилиги даражасига таъсир қилади ва бинобарин, жазо тайинлашда ҳисобга олиниши керак.

Ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитишнинг мақсадларини аниқлаш жуда муҳимдир. Айнан мақсадига кўра бу жиноятни бошқа ўхшаш ижтимоий хавфли хатти-ҳаракатлардан ажратиш мумкин бўлади. Масалан, жабрла нувчини жиноятчига мулкни топшириш, мул кий манфаат лар беришга мажбур қилиш мақсадида қўрқитиш товлама чиликдан (ЖК 165-моддаси), ўзганинг мулкини талон-то рож қилиш учун зўрлик ишлатиш билан қўрқитишдан фой даланиш – босқинчиликдан (ЖК 164-моддаси), аёл билан жин сий алоқа қилиш учун зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш эса номусга тегишдан (ЖК 118-моддаси) иборат бўлади. Агар ўлдириш, зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш номусга тегиш амалга оширилгандан сўнг, жабрланувчи бу ҳолда бошқа ларга айтиб қўймаслиги мақсадида амалга оширилган бўлса, айбдорнинг ҳаракати ЖК 118- ва 112-моддалари билан жиноят лар жами тарзида квалификация қилиниши лозим. Қўрқитиш жиноятининг субъекти жиноят содир этил гунга қадар 16 ёшга тўлган ақли расо шахс бўлиши мумкин. ЖК 112-моддаси 2-қисмида ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш: а) ўта хавфли рецидивист томонидан; б) уюшган гуруҳ аъзоси ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этганлик учун жавобгарлик назарда тутилган. ЖК 112-моддаси 3-қисмида ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш ўз хизмат ёки фуқаролик бурчини бажа риши муносабати билан шахсга ёки унинг қариндошларига нисбатан содир этганлик учун жавобгарлик назарда тутилган. Юқорида берилган квалификация белгилари жавобгар ликни оғир - лаштирувчи ҳолатларда қасддан одам ўлдириш нинг таҳлилида кўриб чиқилган эди.

Таносил ёки ОИВ касаллиги/ОИТСни тарқатиш (ЖК 113-моддаси) Мазкур моддада тўртта мустақил жиноят учун жавобгарлик белгиланган: 1) била туриб шахсни таносил касаллигини юқтириш хавфи остида қолдириш (ЖК 113-моддаси 1-қисми); 2) била туриб шахсга таносил касаллигини юқтириш (ЖК 113-моддаси 2-қисми); 3) била туриб шахсни ОИВ касаллиги/ОИТСни юқтириш хавфи ос тида қолдириш ёки юқтириш (ЖК 113-моддаси 4-қисми); 4) шахс нинг касб юзасидан ўз вазифаларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги оқибатида бошқа шахсга ОИВ касаллиги/ОИТС ни юқтириши (ЖК 113-моддаси 5-қисми). Таносил касалликлари деганда , жинсий алоқа қилиш орқали ўтадиган инфекцион касалликлар тушунилади. Бу захм, сўзак, пере лой, триппер, юмшоқ шанкр, мояклар (жин сий) лимфогранулсематози кабилардир. Таносил касаллиги нинг хусусияти, уни даволаш мум кинлиги ёки касаллик туфайли юз берган оқибатлар жиноятнинг квалификация сига таъсир этмайди. Кўриб чиқилаётган жиноят субъектив томондан тўғри қасд билан содир этилади. Чунки айбдор ўзида таносил касаллиги борлигини била туриб унинг жабрланувчига юқиши мумкин бўлган ҳаракатларни содир этади ва бундай оқибатлар келиб чиқишини хоҳлайди ва бунга йўл қўяди. Жиноят мотиви ҳеч қандай асоссиз шахснинг ўзи таносил касаллиги билан касаллангани учун қасд олиши бўлиши мумкин. ЖК 113-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят нинг субъекти 16 ёшга тўлган, таносил касаллиги билан касалланганидан қатъи назар, ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. ЖК 113-моддаси 3-қисмида: а) икки ёки ундан ортиқ шахсни; б) вояга етмаган шахсни била туриб таносил касаллигини юқтириш хавфи остида қолдирганлик ёки уларга касал ликни юқтирганлик учун жавобгарлик назарда тутилган.

Шуни таъкидлаш жоизки, жабрланувчининг ўз хоҳиши билан таносил ёки ОИВ касаллиги/ОИТСни юқтириш хавфи остида қолиши таносил ёки ОИВ касаллиги/ОИТСни юқтириш хавфи остида қол дирган ёки юқтирган ҳамда бу касалликлар ўзида борлигини билган шахсни жиноий жавобгарликдан озод қилиш учун асос бўлмайди. Жиноий равишда ҳомила тушириш (аборт) (ЖК 114-моддаси) Ҳозирги вақтда республикамиз қонунларида аборт ман этилмайди. Бироқ фақат даволаш муассасаларида ва тиббий монелик бўлмасагина, шундай операциянинг амалга оширилишига рухсат этилади. Ушбу жиноятнинг бевосита объекти ҳомиладор аёл нинг (ҳомила нинг эмас) ҳаёти ёки соғлиғининг дахлсизлигини таъминлаш бораси даги ижтимоий муносабатлардир. Объектив томондан жиноят шифокор-акушер ёки гинеколог томонидан даволаш муассасаларидан ташқари жойларда ёки тиббий нуқтаи назардан мумкин бўлмаган ҳолда (ЖК 114-моддаси 1-қисми) ёхуд бундай ҳуқуққа эга бўлмаган шахс томо нидан (ЖК 114- моддаси 2-қисми) сунъий равишда ҳомила туширишда ифодаланади. ЖКнинг 114-моддаси 1-қисмига кўра, сунъий равишда ҳомила тушириш (аборт): 1) даволаш муассасасидан ташқа ри жойларда амалга оширилган; 2) тиббий нуқтаи назардан мумкин бўлмаган ҳолда амалга оширилган бўлса, жиноий равишда амалга оширилган деб топилади. Қуйидаги ҳолларда: а) оғир ёки ўртача оғир кечадиган сўзак, жинсий аъзо ларнинг яллиғланиш жараёнлари, жойлашган жойидан қатъи назар, йиринг ўчоқлари, оғир кечадиган юқумли касалликлар ва бошқа шу синга рилар мавжудлигида; б) ҳомиланинг 12 ҳафталикдан катта эканлигида; в) аввалги абортдан кейин 6 ой ўтмасдан аборт қил дириш, шунинг дек, абортни амалга оширишга доир йўриқ номада назарда тутилган бошқа

ҳолатларда тиббий нуқтаи назардан аборт мумкин эмас деб топилишига асос бўлади. Агар аборт тиббий муассасадан ташқарида амалга оширилган бўлса, тиббий нуқтаи назардан мумкин бўлмаган ҳолатлар борлигидан қатъи назар ноқонуний деб топилади. Агар аборт уни амалга оширишга ваколатли бўлмаган шахс, яъни тегишли олий тиббий маълумотга эга бўлмаган шахс томонидан амалга оширилса, қилмиш ЖК 114-модда си 2-қисми билан квалифика ция қилиниши лозим. Бунда тиббий нуқтаи назардан мумкин бўлма ган ҳолатларнинг бор- йўқлиги, аборт амалга оширилган жой (қилмиш тиббий муассасада ёки ундан ташқарида содир этилганлиги) квалифи кацияга таъсир қилмайди. Абортни амалга ошириш ҳуқуқига эга бўлмаганлар жумласига : 1) шифокор-акушерлар ёки гинекологлардан ташқари, барча тоифадаги шифокорлар, яъни олий тиббий маълумотли шахслар; 2) ўрта тиббий маълумотга эга бўлган шахслар (акушер калар, тиббиёт ҳамширалари ва ҳоказо); 3) тиббиёт соҳасига алоқаси бўлмаган бошқа барча шахслар киради. Ҳомилани сунъий равишда тушириш бошланган пайтдан эътиборан аборт тамом бўлган жиноят деб топилади. Агар қилмиш ҳомилани туширишга қаратилган бўлса-ю, лекин аборт бошланмаган бўлса, у жиноий равишда абортни амалга оширишга тайёргарлик ёки суиқасд қилиш сифатида Ўзбекистон Республикаси ЖК 25- ва 114-моддалари билан квалификация қилинмоғи лозим. Абортни амалга ошириш усуллари турли хил бўлиши (масалан, жарроҳлик, механик, токсик, термик, медикамен тоз) мумкин ва улар жиноятни квалификация қилишга таъсир кўрсатмаслиги лозим. Лекин жазо тайинлашда инобатга олиниши мумкин. Агар ҳомиланинг тушиши аёл соғлиғига шикаст етказиш натижасида юз берган бўлса, айбдорнинг қилмиши ЖК 114-моддаси билан эмас, балки қасддан баданга оғир шикаст етказганлик учун жавобгарликни назарда

тутувчи ЖК 104-моддаси билан квалифика ция қилинади. Агар ҳомила аёлнинг розилигисиз туширилган бўлса ҳам қилмиш худди шундай квалификация қилинади. ЖК 114-моддаси 1- ва 2-қисмида назарда тутилган жиноят субъектив томондан фақат тўғри қасд билан содир этилади. Жиноят мотиви тамагирлик ниятлари, режалаш тирилмаган боладан қутулишни хоҳлаган аёлга нисбатан ачиниш ҳисси ва бошқалар бўлиши мумкин. Мотив ва мақ - сад жиноятни квалификация қилишда инобатга олин майди. ЖК 114-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноий равишда ҳомила туширишнинг субъекти шифокор-акушер ёки гинеколог, 114-моддаси 2- қисми субъекти эса 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. Агар абортни амалга оширган шахс охирги зарурат ҳолатида ҳаракат қилган бўлса (масалан, ҳомиладор аёлнинг ҳаёти хавф остида қолган тақдирда, даволаш муассасасидан ташқари жойда ёки тиббий нуқтаи назардан мумкин бўл маган ҳолда ҳомила туширилганда), жиноий равишда ҳоми лани туширганлик учун жавобгарлик вужудга келмайди. Ҳомиласини ўзи туширган ёки жиноий равишда ҳомила си туширилган аёл Ўзбекистон Республикаси ЖК 114-мод даси билан жиноий жавобгарликка тортилмаслиги лозим. Агар ҳомилани тушириш: а) жабрланувчининг ўлимига; б) бошқа оғир оқибатларга сабаб бўлган бўлса, жиноий равишда ҳомилани туширишда айбдор ҳаракатлари Ўзбе кистон Республикаси ЖК 114-моддаси 3-қисми билан квалификация қилинмоғи лозим.

Аёлни ўз ҳомиласини сунъий равишда туширишга мажбурлаш (ЖК 115-моддаси) Мазкур жиноятнинг бевосита объекти ҳомиладор аёлнинг ҳаёти ёки соғлиғи хавфсизлигини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Объектив томондан жиноят аёлни ўз ҳомиласини сунъий равишда туширишга мажбурлаш, яъни ҳомиладор аёлнинг ҳомиласини тушириш мақсадида унга жисмоний, руҳий ёки бошқача усулда таъсир кўрсатиш (масалан, никоҳ муносабатларини тугатиш билан қўрқи-тиш, моддий таъми - нотдан маҳрум қилиш билан қўрқитиш ва бошқ.) натижасида ҳомиланинг сунъий туширилишида намоён бўлади. Жабрланувчига уни абортни амалга оширишга мажбур лаш усули сифатида ўртача оғир ёки оғир тан жароҳати етказиладиган бўлса, қилмишни ЖК 115-моддаси (агар ҳомила туширилган бўлса) ва тегишли равишда ЖК 104- ёки 105-моддаларининг тегишли қисми билан жиноятлар мажмуи бўйича квалификация қилиш лозим. Фақат жиноий бўлмаган абортни содир этишга мажбур лаш Ўзбекистон Республикаси ЖК 115-моддасига кўра квалификация қили нади. Айбдор аёлни жиноий абортни содир этишга мажбур лаётганини англаган ҳолларда (даволаш муассасасидан таш қари, тўсиқ бўлувчи бошқа ҳолатларда), унинг қилмишини жиноий равишдаги абортни содир этишга далолат қилиш тариқасида ЖК 28-моддаси 4-қисми, 114-моддалари билан квалифи кация қилиш керак бўлади. Жиноят ҳомила сунъий равишда туширилган пайтдан эътиборан тамом бўлган деб топилади. Субъектив томондан жиноят фақат тўғри қасд билан содир этилади, аёлнинг ҳомиласини туширишга мажбур лаш мақсадини кўзлайди. Жиноятнинг мотиви жиноятни квалификация қилиш учун аҳамиятга эга эмас. Ушбу жиноят субъекти аёлнинг ҳомиласини сунъий ра вишда туширишга мажбур қилган 16 ёшга тўлган ақли расо шахс ҳисобланади.

Касб юзасидан ўз вазифаларини лозим даражада бажармаслик (ЖК 116-моддаси) ЖК 116-моддасида жавобгарлик белгиланган жиноят нинг объекти инсон ҳаёти ёки соғлиғининг хавфсизлигини таъминлаш соҳасидаги ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. ЖКнинг 116-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят объектив томондан шахснинг ўз касбига нисбатан бепар волиги ёки инсофсизлик билан муносабатда бўлиши туфай ли касб юзасидан ўз вазифаларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилишига сабаб бўлишида ифодаланади. Шахснинг касб юзасидан ўз вазифаларини бажарма ганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги нафақат айрим ҳаракатсизлик ёки ҳаракатда, балки узоқ муддатли фаолиятсизликда ёки лозим даражада бажарилмаган бир қатор ҳаракатларда ҳам намоён бўлиши мумкин. Ушбу жиноятнинг субъекти ўзига касби билан боғлиқ муайян вазифалар юкланган 16 ёшга тўлган, ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. Агар айбдор қонунга ёки махсус қоидаларга мувофиқ беморга ёрдам кўрсатиши шарт бўлса-ю, узрли сабабсиз унга ёрдам кўрсат маган бўлса, бу баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст еткази лишига сабаб бўлса, бундай ҳолларда айбдорнинг қилмиши ЖК 116-моддаси 2-қисми билан квалификация қилиниши керак. Шифокорлар, акушерлар, тиббиёт ҳамширалари, шунингдек, махсус қоидаларга кўра беморга ёрдам кўрсатиш мажбурияти юклатил ган бошқа шахслар (милиция ходим лари, ёнғин хавфсизлиги, қутқа рув хизмати ва бошқ.) жиноят субъекти бўлишлари мумкин. «Тиббий ёрдамгача бўлган биринчи ёрдамни воқеа жойида мили ция ходимлари, ёнғин хавфсизлиги хизмати, авария ҳолатлари, транспорт ташкилотлари, шунингдек, қонунчилик томонидан шундай мажбурият юклатилган бошқа касб вакиллари ходимлари кўрсатиш лари лозим» .

(Ўзбекистон Республикаси «Фуқаролар соғлиғини сақлаш тўғрисида»ги Қонунининг 30-моддаси 5-қисми) ЖК 116-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноий жавобгарлик беморга узрли сабабсиз ёрдам кўрсатилмаган тақдирдагина вужудга келади. Қилмишни ЖК 116-моддаси 1- ёки 2-қисми билан квалификация қилишнинг зарурий шарти ўртача оғир ёки оғир тан жароҳати етка - зилганлиги кўринишидаги оқибатнинг келиб чиққанлиги ҳисобланади. Айни шу пайтдан бошлаб жиноят тамом бўлган ҳисобланади. Агар касб юзасидан ўз вазифаларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги ёхуд қонун ёки махсус қоидаларга мувофиқ касалга ёрдам кўрсатиши шарт бўлган шахснинг узрли сабабсиз шундай ёрдам кўрсатмаганлиги билан ўртача оғир ёки оғир тан жароҳати етказилганлиги кўринишидаги оқибат ўртасида сабабий боғланиш мавжуд бўлса, шахс ЖК 116-моддаси 1- ёки 2-қисми билан жавоб гарликка тортилади. Кўриб чиқилаётган жиноят субъектив томондан : а) эгри қасд билан содир этилиши мумкин, яъни агар шахс ЖК 116- моддаси 1- ёки 2-қисмида назарда тутилган қилмишни содир этаётганлигини билса, жабрланувчига ўртача оғир ёки оғир тан жароҳати етказилиши мумкинли гига кўзи етса ва бундай оқибатлар келиб чиқишига йўл қўйса; б) эҳтиётсизликдан содир этилиши мумкин, яъни агар айбдор хавфли оқибатлар келиб чиқишини англаса, асоссиз равишда уларнинг бошқа шахслар томонидан бартараф қилинишига умид қилса ва ол дини олишга ҳаракат қилмаса, лекин ўз касби юзасидан ёки унга юкла тилган мажбурият - лар туфайли уларнинг олдини олиши лозим ва мумкин бўлса. Касб юзасидан ўз вазифаларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги ёхуд қонун ёки махсус қоидаларга мувофиқ касалга ёрдам кўрсатиши шарт бўлган шахснинг узрли сабабсиз шундай ёрдам кўрсатмаганлиги натижасида одам ўлиши тарзидаги оқибатлар юз берган бўлса, айбдор ЖК 116-моддаси 3-қисми билан жавобгар лик ка тортилади. Бундай ҳолларда айбдорнинг қилмиши Ўзбекистон Республикаси ЖК 102-

моддаси (Эҳтиётсизлик орқасида одам ўлдириш) билан қўшимча равишда квалифи кация қилинмайди. Жиноят натижасида одамлар ўлган ёки бошқача оғир оқибатлар рўй берган бўлса, айбдор ЖК 116-моддаси 4-қисми билан жавобгар ликка тортилади. Хавф остида қолдириш (ЖК 117-моддаси) Мазкур жиноятнинг бевосита объекти ўзи ҳақида ғамхўрлик қилиш имконияти бўлмаган шахснинг ҳаёти ёки соғлиғи хавфсизлигини таъминловчи ижтимоий муносабат лар ҳисобланади. Объектив томондан жиноят ҳаёти ёки соғлиғи хавф остида қолган ва ўзини ўзи ҳимоя қилиш имкониятидан маҳрум бўлган шахсга ёрдам кўрсатмасликда, башарти, айбдор бундай аҳволдаги шахсга ёрдам бериши шарт ва бундай имкониятга эга бўлган ёхуд айбдорнинг ўзи жабр ланувчини хавфли аҳволга солиб қўйиши ва бу ҳол баданга ўрта ча оғир ёки оғир шикаст етказилишига олиб келишида ифода ланади. Ҳаёти ёки соғлиғи хавф остида қолган шахсларга ғамхўр лик қилиш ва ёрдам бериш қонун билан белгиланган (маса лан, онанинг ўз боласига ғамхўрлик қилиши) ёки шартно мада мустаҳкамланган (масалан, касалга қаровчи ҳамшира нинг касалга қараш бўйича мажбу риятлари), шу нингдек, касб юзасидан (масалан, қутқарувчининг, мактаб гача таъ лим муассасалари ходимларининг мажбуриятлари) бўлиши мумкин. Бундай шахсларнинг жавобгарлиги ҳаёт ёки соғлиқ учун хавфли вазиятнинг келиб чиқишига уларнинг таъси ридан қатъи назар келиб чиқади. Асосийси, жабрланувчига ёрдам кўрсатиш улар нинг мажбуриятига кирган ва бунга уларда имконият мавжуд бўлган бўлиши лозим. Шахс жабрланувчи ҳақида ғамхўрлик қилиши шарт бўл маган, аммо жабрланувчини ҳаёти ва соғлиғи учун хавфли аҳволга тушириб қўйган (масалан, сузишни билмайдиган одамни сувга ташлаб юбориш, автотранспорт воситаси билан босиб кетиш натижасида ҳаёти ва соғлиғи

учун хавфли аҳволда қолдириш) ҳолларда ҳам мазкур жиноят нинг таркиби мавжуд бўлади. Агар айбдор ҳаёти ёки соғлиғи хавф остида қолган жабрланувчига ёрдам бериши шарт ва бундай имкониятга эга бўлса унинг ҳаракатлари ЖК 117-моддаси билан жавоб гарликка тортилади. Ўзбекистон Республикаси ЖК 117-моддасида назарда тутилган жиноят баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилиши тарзидаги оқибат келиб чиққанидан сўнг тугалланган деб эътироф этилади. Хавф остида қолдириш билан мазкур моддада қайд этилган оқибат - ларнинг келиб чиқиши ўртасида сабабий боғланиш мавжудли гини аниқлаш жиноятни Ўзбекистон Республикаси ЖК 117-моддаси билан квалификация қилишнинг зарурий шарти ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят жабрланувчининг ҳаёти ёки соғлиғи учун хавфли аҳволга солиб қўйганлик фактига нисбатан тўғри қасддан, бунинг натижасида келиб чиққан оқибатга нисбатан эҳтиётсизлик (одатда, ўз-ўзига ишониш)да ифодаланади. Ёрдамсиз қолган одам ҳақида ғамхўрлик қилиши лозим бўлган шахс ёхуд жабрланувчини ҳаёти ва соғлиғи учун хавфли аҳволга солиб қўйган шахснинг ўзи, агар 16 ёшга тўлган ақли расо бўлса, жиноятнинг субъекти бўлиши мумкин. Жиноят оқибатида ҳаёти хавф остида қолдирилган одам ўлган бўлса, айбдорнинг қилмиши Ўзбекистон Республика си ЖК 117-моддаси 2-қисми билан квалификация қилинади. Хавфли аҳволда қолдириш одамлар ўлимига ёки бошқа оғир оқибатларга олиб келган бўлса, айбдор Ўзбекистон Республикаси ЖК 117- моддаси 3-қисми билан жавобгар ликка тортилади. Мазкур 117-моддада қайд этилган оқибатларга нисбатан айбдор эгри ёхуд тўғри қасддан муносабатда бўлса, бундай ҳолда унинг қилмиши баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказганлик ёхуд қасддан одам ўлдирганлик

учун жавоб гарлик назарда тутилган тегишли моддалар билан квалифи кация қилиниши зарур. Номусга тегиш (ЖК 118-моддаси) Ушбу жиноятнинг бевосита объекти жабрланувчининг жинсий эркинлигини таъминловчи ижтимоий муносабатлар, ўз хоҳишига кўра жинсий шеригини танлаш ҳуқуқи, шу нингдек, 16 ёшга тўлмаган шахсларнинг жинсий дахлсиз лиги ҳисобланади. Номусга тегишнинг қўшимча объекти жабрланувчининг ҳаёти ва (ёки) соғлиғи бўлиши мумкин. Ушбу жиноятнинг жабрланувчиси фақат аёллар бўлиши мумкин. Жабрланувчи аёлнинг хоҳиш-иродасига қарши у билан жинсий алоқада бўлиш, жабрланувчи бокира қизми ёки «кўҳна» касб вакили (фоҳиша)ми бундан қатъи назар, зўрлаб номусга тегиш ҳисобланади, чунки қонун ахлоқ-одобидан қатъи назар барчанинг жинсий эркинлигини ҳимоя қилади. Эр-хотинлардан биронтаси, ҳатто улар расмий никоҳда бўлишса ҳам, номусга тегиш натижасида жабрланувчи бўлиши мумкин, зеро, никоҳ эр- хотинни жинсий эркин ликдан маҳрум қилмайди. Жиноятнинг объектив томони зўрлик ишлатиб, қўрқи тиб ёки жабрланувчининг ожизлигидан фойдаланиб жин сий алоқа қилишда ифодаланади. Номусга тегиш тарзидаги жинсий алоқа қилиш деганда, фақат табиий жинсий алоқани, яъни жинси қарама-қарши бўлган эркак жинсий аъзосининг аёл жинсий аъзо сига киритиш йўли билан қовушишни тушуниш лозим. Физиологик нуқтаи назардан нор мал жинсий алоқа қилиш билан боғлиқ бўлмаган бошқа зўрлик ишлатиш билан боғ лиқ ҳаракатлар – бесоқолбозлик, аёлнинг жинсий эҳтиёжи ни аёл билан зўрлик ишлатиб қондириши ва бошқа ҳара катлар номусга тегиш ҳисобланмайди ва ЖК 119- мод дасида назарда тутилган жиноят таркибини ташкил қилади. Номусга тегиш вақтида айбдор қўллаган зўрлик жисмоний ёки руҳий бўлиши мумкин.

Номусга тегиш вақтида жисмоний зўрлик ишлатиш муштлаш, калтаклаш, жисмоний азоб бериш, баданга енгил ёки ўртача оғир шикаст етказиш, зўрлаб маълум бир ҳолатда туришга мажбурлаш ва ҳоказо тарзида бўлиши мумкин. Номусга тегиш вақтида жабрланувчининг баданига оғир шикаст етказилган ҳолларда айбдорнинг қилмиши Ўзбекистон Республикаси ЖК 118-моддаси 3-қисми «д» банди билан квалификация қилинади. Номусга тегиш вақтидаги руҳий зўрлик деганда, жабрланув чига нисбатан ёки унинг иродасини синдириш мақсадида унинг яқин кишиларига нисбатан жисмоний зўрлик ишлатиш билан қўрқитишда ифодаланадиган таъсирни тушуниш лозим. Қўрқи тиш ва уни амалга ошириш имконияти жабрланувчини шундай аҳволга солиб қўйиши керакки, у айбдорнинг шаҳвоний инти лишларига қаршилик кўрсата олмай қолган бўлиши лозим. Қўрқитиш оғзаки тарзда қўрқитувчи имо-ишоралар, жабрланувчи соғлиғига зиён етказиши мумкин бўлган қурол ёки бошқа ашёлар билан қўрқитиш, мулкни нобуд қилиш, жабрланувчини шарманда қилувчи маълумотларни тарқа тиш билан қўрқитиш, шантаж орқали амалга оширилади. Жиноят субъекти олдида бир неча шахслар бўлган тақдирда қўрқитиш жабрланувчининг айбдор билан жинсий алоқа қилишдан бош тортганда бир гуруҳ шахслар томонидан номусга тегишни амалга оширишида ифодаланиши мумкин. Жабрланувчининг иродасини синдириш усули сифатида ги қўрқитиш аниқ бўлиши керак. Қўрқитиш ҳам жабрла нувчининг манфаатларига нисбатан, ҳам унинг яқин киши лари (болалари, ота-онаси, яқин қариндошлари ва ҳоказо)га нисбатан бўлиши мумкин. Баданга ҳар хил шикаст етказиш билан қўрқитиш учун жавоб гарлик ЖК 118-моддаси 1-қисми билан қамраб олина ди, шу сабабдан ЖК 112- моддаси билан қўшимча квали фикация талаб қилинмайди. Зўрлик ишлатиш билан, мулкни нобуд қилиш ёки унга шикаст етказиш билан, жабрланувчи сир сақлашни хоҳлаган уни шарманда қилувчи маълумотларни тарқатиш билан қўрқитиш номусга тегиш нинг белгиси

сифатида жабрланувчининг қаршилигини бартараф этиш мақсадида амалга оширилади. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, номусга тегиш вақ тида қўрқи тиш ҳақиқий (яъни, фақатгина жабрланувчининг хаёлида бўлмаслиги), тўғридан-тўғри қаратилганлиги (яъни, келажакда эмас, яқин орада амалга оширилиши мумкинлиги) ва етарли даражада жиддий (жабр ланувчи иродасини, қаршилигини синдира оладиган) бўлиши лозим. Лекин айбдор ҳаракатларини ЖК 118-моддаси билан квали фикация қилишда унинг қўрқитишда айтганларини амалда қўллаш мақсади бор-йўқлиги инобатга олинмайди. Жабрланувчининг ожизлигидан фойдаланиш деганда, ўзига нисбатан содир этилаётган ҳаракатнинг моҳияти ва аҳамиятини идрок қила олмай диган ёки идрок этган тақдир да ҳам зўравонга қаршилик кўр сатиш имкониятига эга бўл маган жабрланувчи билан жинсий алоқада бўлиш тушуни лади. Ожизлик ҳолати руҳий ёки жисмоний бўлиши мумкин. Руҳий ожизлик деганда, жабрланувчининг руҳий ҳолати туфайли (хасталиги, ҳушсизлиги, ёш болалиги) ўзига нисбатан содир эти лаётган жинсий алоқанинг аҳамиятини идрок этмаслиги тушунилади. Жисмоний ожизлик деганда, шахс айбдорнинг ўзи би лан жинсий алоқага киришаётганини тушунса ҳам ўзининг жисмоний нуқсони туфайли, зўравонга қаршилик кўрсатиш имкониятига эга бўлмаган ҳолати (ногиронлиги натижаси да, қариб қолганлиги, жисмоний толиқ қанлиги сабабли ва ҳоказо) тушунилади. Номусга тегиш дефлорация ёки эякуляциядан қатъи назар, жинсий алоқа бошланган пайтдан эътиборан тугаллан ган жиноят деб эътироф этилади. Бевосита жинсий алоқани содир этишга қаратилган, аммо айб дорнинг хоҳиш-иродасига боғлиқ бўлмаган сабабларга кўра ниҳоясига етказилмаган ҳаракатлар номусга тегишга суиқасд деб топилади ва Ўзбекистон Республикаси ЖК 25-моддаси ҳамда 118-моддасининг тегишли қисми билан

(масалан, жабрланувчининг иродасини синди риш мақсади да унинг кийимларини ечиш, йиртиш, муштлаш, калтак лаш, азоб бериш ва ҳоказо) квалификация қилиниши керак. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор жабрланувчига нисбатан зўрлик ишлатиб, қўрқитиб ёки унинг ожизлигидан фойдаланиб, унинг хоҳиш-иродасига қарши номусига тегаётганлигини англайди ва буни хоҳлайди. Жиноятни содир этиш мотиви ва кўз ланган мақсад квалификация учун аҳамиятга эга эмас. Жиноятнинг мотиви аксарият ҳолларда, шаҳвоний ҳирс ҳи собланади. Айрим ҳолларда, жиноят мотиви жабрланувчи дан ўч олиш, уни шар манда қилиш, атрофдагилар олдида камситиш ва бошқалар бўлиши мумкин. Номусга тегиш, шунингдек, диний таассублар замирида ҳам содир этилиши мумкин. Миллий ёки ирқий адоват мотивининг мавжуд лиги жиноятни квалификация қилишга таъсир кўрсатмайди. Жиноятнинг субъекти ҳар икки жинсдаги, жиноят содир этилган вақтга келиб 14 ёшга тўлган ақли расо шахс бўлиши мумкин. ЖК 118-моддаси 2-қисмида жазони оғирлаштирувчи қатор ҳолатлар назарда тутилади: 1. ЖК 118-моддаси 2-қисмининг «а» банди – икки ёки ундан ортиқ кишининг номусига тегиш. 2. Такроран, хавфли рецидивист томонидан ёхуд илгари ЖКнинг 119- моддасида назарда тутилган жиноятни содир этган шахс томо нидан содир этилган бўлса, Ўзбекистон Республикаси ЖК 118-моддаси 2-қисми «б» банди билан жавобгарликка тортилади. 3. ЖК 118-моддаси 2-қисми «в» бандида бир гуруҳ шахслар томонидан номусга тегиш учун жавобгарлик белгиланган. 4. Ўлдириш билан қўрқитиб номусга тегиш Ўзбекистон Респуб ликаси ЖК 118-моддаси 2-қисми «г» банди билан квалификация қилинади.

ЖК 118-моддаси 3-қисми бир қатор оғирлаштирувчи ҳолатларни ўз ичига олади: 1. ЖК 118-моддаси 3-қисми «а» банди – шахснинг 18 ёшга тўлмаганлиги айбдорга аён бўлган ҳолда номусга тегиш. 2. Яқин қариндошнинг номусига тегиш Ўзбекистон Республикаси ЖК 118-моддаси 3-қисми «б» банди билан квалификация қилинади. 3. Ўзбекистон Республикаси ЖК 118-моддаси 3-қисми «в» банди – оммавий тартибсизликлар қатнашчиси томонидан содир этилган номусга тегиш. 4. Ўзбекистон Республикаси ЖК 118-моддаси 3-қисми «г» банди – ўта хавфли рецидивист томонидан содир этилган номусга тегиш. 5. Ўзбекистон Республикаси ЖК 118-моддаси 3-қис ми «д» банди – номусга тегиш натижасида оғир оқибатларнинг келиб чиқиши . Ўзбекистон Республикаси ЖК 118-моддаси 4-қисми – ўн тўрт ёшга тўлмаганлиги айбдорга аён бўлган шахс нинг номусига тегиш. Вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсларни моддий таъминлашдан бўйин товлаш (ЖК 122-моддаси) Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 64-модда сида: «Ота- оналар ўз фарзандларини вояга етгунларига қадар боқиш ва тар биялашга мажбурдирлар. Давлат ва жамият етим болаларни ва ота-оналарининг васийли гидан маҳрум бўлган болаларни боқиш, тарбиялаш ва ўқитишни таъ мин лайди, болаларга бағишланган хайрия фаолиятларни рағбат лантиради», деб белгиланган. ЖКнинг 122-моддасида назарда тутилган жиноятнинг бевосита объекти вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсларнинг турмуш кечириши учун нормал моддий шароитларни таъминлаш, шунингдек, вояга етмаганларнинг ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсларнинг соғлиғи, нормал жисмоний ривожланишини таъминлашга йўналтирилган муносабатлардир.

Жиноятнинг объектив томони суднинг ҳал қилув қарорига мувофиқ моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ва меҳнатга лаёқатсиз шахсларни боқиш учун ундириладиган маблағларни жами уч ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламасликда ифодаланади. Қилмиш фақат қуйидаги ҳолларда ЖК 122-моддаси билан жавоб - гарликка тортилади: 1) моддий ёрдамга муҳтож болаларни ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсларни боқиш учун маблағ тўлаш тўғрисида қонуний кучга кирган суднинг ҳал қилув қарори мавжудлиги; 2) вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсларни боқиш учун ундириладиган маблағларни жами уч ойдан ортиқ муддат мобайнида қасддан тўламаган бўлиши. Меҳнатга лаёқатсиз шахслар – I ва II гуруҳ ногиронлари ёки касаллиги туфайли вақтинча меҳнат лаёқатини йўқотган шахслардир. Қонуний кучга кирган суднинг ҳал қилув қарорига биноан моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахс ларни боқиш учун ундирилиши лозим бўлган маблағ жами уч ой мобайнида тўланмаган тақдирда жиноят тугалланган деб эътироф этилади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан содир этилади. Айбдор ЖК 122-моддаси диспозициясида кўрса тилган шахсларни моддий таъминлаши лозим бўлган суд қарорининг қонуний кучга кирган лигини билади ва мазкур мажбуриятни бажаришдан бўйин товлайди. Жиноятнинг мотив ва мақсадлари қилмишни квалифика ция қилишга таъсир кўрсатмайди. Кўпинча ғараз ният ёки ўч олиш мотиви мавжуд бўлади. Мазкур жиноятнинг субъекти суднинг ҳал қилув қарорига биноан моддий ёрдамга муҳтож вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахс ларни моддий таъминлаш вазифаси зиммасига юкланган 18 ёшга тўлган ақли расо ҳар қандай шахс (ота-оналар, фарзандликка олув чилар) бўлиши мумкин.

Ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш алиментларни тў лашдан озод этмайди. Мазкур жиноят субъектлари, шунинг дек, суд томонидан оталик белгиланган шахслар бўлиши мумкин. Қайд этилган шахсларни боқиш вазифаси зиммасига юкланган шахс узрли сабабларга кўра (касаллиги, меҳнатга лаёқатсизлиги ва ҳоказо) уларни боқа олмаган ҳолларда уни ЖК 122-моддаси билан жиноий жавобгарликка тортиб бўлмайди. Ота-онани моддий таъминлашдан бўйин товлаш (ЖК 123-моддаси) Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 66-модда сида: «Вояга етган, меҳнатга лаёқатли фарзандлар ўз ота-оналари ҳақида ғамхўрлик қилишга мажбурдирлар», деб уқтирилади. Ўзбекистон Республикаси Оила кодексига му вофиқ, вояга етган, меҳнатга лаёқатли болалар меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож ўз ота-онасига таъминот бериш лари ва улар тўғрисида ғамхўрлик қилишлари шарт. Ушбу жиноятнинг бевосита объекти – айбдорнинг ота-онаси бўлмиш, меҳнатга қобилиятсиз шахсларнинг яшаш учун нормал моддий шароитга эга бўлиши, шунингдек, уларнинг соғлиғини таъминловчи ижтимоий муносабат - лардир. Жиноятнинг объектив томони суднинг ҳал қилув қарорига биноан меҳнатга лаёқатсиз ва моддий ёрдамга муҳтож бўлган ота-онани ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларни моддий таъминлаш учун ундириладиган маблағ нинг вояга етган шахслар томонидан жами уч ойдан ортиқ муддат мобайнида тўланмаслигида ифодаланади. Шахсни ЖК 122-моддасидаги каби ЖК 123-моддаси билан жиноий жавобгарликка тортиш учун: 1) фарзандлар зиммасига ота-оналарини ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларни моддий таъминлаш учун маблағ тўлаб туриш мажбуриятини юкловчи суднинг ҳал қилув қарори мавжудлиги;

2) мазкур шахсларни боқиш учун ундириладиган маб лағларни жами уч ойдан ортиқ муддат мобайнида қасддан тўламаган бўлишини аниқлаш зарур. Ота-оналар – 55 ёшга тўлган аёллар, 60 ёшга тўлган эркаклар ҳамда I ва II гуруҳ ногиронлари меҳнатга лаёқатсиз шахслар деб ҳисобланади. Суднинг ҳал қилув қарорига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағнинг камида уч ойдан ортиқ муддат тўланмаслиги тугалланган жиноят деб эътироф этилади. Бўйин товлаш усули (масалан, яшаш жойини, иш жойини ўзгартириш, маошининг ҳақиқий миқдорини яшириш ва ҳоказо) қилмишни баҳолашда аҳамиятга эга эмас. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотиви ва кўзланган мақсад уни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. Жиноятнинг субъекти суднинг ҳал қилув қарорига биноан ота- оналарини ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларни моддий таъминлаш мажбурияти юкланган вояга етган туғишган фарзандлар, фарзандликка олинган ўғил ва қизлар, ўгай ўғил ва қизлар бўлиши мумкин. Болани алмаштириб қўйиш (ЖК 124-моддаси) Ушбу жиноятнинг бевосита объекти болага нисбатан ота-онанинг ҳуқуқларини, шу жумладан, уни тарбиялаш билан боғлиқ ҳуқуқларни таъминлаш борасида вужудга келадиган, шунингдек, бола туғилга нидан сўнг келажакда ҳам унинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини ҳи моя қилишда вужудга келадиган ижтимоий муносабатлар ҳисоб ланади. Жабрланувчи қоида тариқасида янги туғилган чақалоқ ҳисобланади. Бундай ҳолатда болада аниқ фарқ қилувчи белгилар намоён бўлмаган ёки унинг ота-онаси уларни фарқлашга улгурмаган бўлади. Объектив томондан жиноят болани алмаштиришда, яъни янги туғилган ёки эмизикли бир чақалоқни бошқаси билан алмаштиришда ифодаланади (касал болани соғлом болага, қиз болани ўғил болага ёки тескариси, бир миллат дагисини бошқа миллатга ва бошқ.). Болани эгаллаш ва унинг ўрнига бошқасини бериш унинг ота-онаси ёки унга ҳуқуқи бор

шахслардан яширин равишда уларнинг иродасига қарши амалга оширилади. Бундай ҳаракатлар туғруқхонада, болалар уйида, уй шароитида ёки бошқа ҳолатларда амалга оширилиши мумкин. Қилмиш бола эгалланган ва унинг ўрнига бошқаси берилган пайтдан бошлаб тугалланган ҳисобланади. ЖК 137-моддаси билан квалификация қилинадиган одам (бола)ни ўғрилашдан фарқли равишда болани алмаштириш «ўринга-ўрин» асосида амалга оширилади. Бошқа жиҳатдан эса санаб ўтилган жиноятлар ўхшаш бўлиши мумкин. Субъктив томондан ЖК 124-моддасида назарда тутил ган жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор у томондан амалга оширилаётган алмаштиришнинг ижтимоий хавфлилигини англайди, шунга кўзи етади ва жиноий оқибатлар келиб чиқишини хоҳлайди. Жиноятни квалификация қилишда жиноят мотиви зарурий белгидир. Тамагирлик ёки бошқа паст ниятлар мавжуд бўлганда жиноят таркиби мавжуд бўлади. Тамагирлик ниятлари моддий манфаатга эришишга интилишда ифодаланади. Болани алмаштираётган шахс ўз ҳаракатлари учун моддий рағбатлантириш олиш мақсади ни кўзлайди. Тамагирлик ниятлари боланинг ота-онаси ёки бошқа манфаатдор шахслар бола касаллигини билган ва унинг даволаниши учун маълум миқдордаги харажатлар талаб қилинишини англаб, ундан алмаштириш орқали қутулмоқчи бўлганда ҳам мавжуд бўлади. Бошқа паст ниятлар деганда, ўч олиш, ҳасад назарда тутилади. Эҳтиётсизлик орқасидан болани алмаштириш жиноий жавобгар ликни келтириб чиқармайди. Мазкур жиноят субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахслар, тегишли муассаса (туғруқхона, болалар уйи ва бошқ.)нинг ходимлари ҳам бўлиши мумкин.

Фарзандликка олиш сирини ошкор қилиш (ЖК 125-моддаси) Ўзбекистон Республикаси Оила кодексига мувофиқ, фарзандликка олиш қонун ҳимоясида ҳисобланади (Оила кодексининг 153-моддаси). Жиноятнинг бевосита объекти фарзандликка олинган болаларнинг нормал ривожланиши учун шарт-шароитларни вужудга келтиришга қаратилган ижтимоий муносабатлар, оила манфаатлари, боланинг нормал руҳий ривожланиши ҳисобланади. Давлат нафақат фарзанд ликка олишнинг ало ҳида тартибини белгилайди, балки биринчи навбатда бола нинг руҳий эзилиши, катталар билан муносабатда тўсиқ ва қийинчиликлар вужудга келишининг олдини олиш мақ садида бошқа шахсларни фарзандликка олишни сир сақлаш мажбуриятини юклайди. Объектив томондан жиноят фарзандликка олувчининг (мазкур шахслар вафот этган ҳолларда васийлик ва ҳомий лик органларининг) розилигисиз фарзанд қилиб олинган ўғил ёки қиз бола ҳақидаги маълумотларни ошкор этиши, фуқаролик ҳолатини қайд этиш ёзувлари китобидаги фар зандликка олувчилар боланинг қон-қариндоши эмаслигини англаш мумкин бўлган кўчирмаларни беришида ифода ланади. ЖК нинг 125-моддасида назарда тутилган жиноят, фар зандликка олиш ҳақидаги сир бир кишига ошкор қилинган пайтдан эътиборан тамом бўлган жиноят ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор фарзандликка олиш ҳақидаги маълумот нинг тўғрилигини билади, бошқаларга буни маълум бўли шини истаб, фарзандликка олганларнинг ёки васий ва ҳомийлик органининг розилигисиз ошкор қилади. ЖКнинг 125-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жи ноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган фарзандликка олинган лик ҳақидаги маълу мотга эга ҳар қандай шахс, фарзанд ликка олган инсоннинг ота-онаси, болалар муассасаси тар биячилари, ўқитувчилари, эр-хотиндан биронтаси (бошқа - сининг хоҳишига зид келса) ҳам бўлиши мумкин.

Айбдорнинг ҳаракатлари қуйидаги ҳолларда ЖК нинг 125-моддаси 2- қисми билан квалификация қилинади: а) фарзандликка олиш сирини ошкор этиш касбий фао лияти ёки эгаллаб турган хизмат мавқеи муносабати билан буни сир сақлаши лозим бўлган шахс томонидан содир этилган бўлса; б) ғаразгўйлик ёки бошқа паст ниятларда содир этилган бўлса; в) оғир оқибатларга сабаб бўлса. Ўз касби ёки хизмат вазифасига кўра фарзандликка олинганлик ҳақидаги маълумотни сир тутиши лозим бўлган шахслар (васийлик ва ҳомийлик органлари ходимлари, суд мажлиси судьяси, котиби, таржимон) ЖКнинг 125-моддаси 2-қисми «а» банди субъекти бўла олади. ЖК 125-моддаси 2-қисми моҳиятидан келиб чиқиб, оғир оқибатлар деганда, оиланинг бузилиши, шахс саломатли гига зиён етиши ва ҳоказони тушуниш зарурдир (масалан, бола асраб олган шахсларнинг ёки асраб олинган бола кўнглининг бузилиши).

Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 1992. 2.Международний пакт о гражданских и политических правах. Международная зашита прав и свобод человека. Сборник документов. М.: Юрид.лит., 1990 г. 3.Основние принципи независимости судебних органов. Международние права и свобода человека: Сборник документов. М: Юрид.лит., 1990 г. 4.Всеобшая декларация прав человека. – Права человека. Основние международние документи: Сборник документов. М.: Международние отношения. 1989 г. – С. 134-142. 5. Конвенция о правовой помоши и правових отношениях по гражданским, семейним и уголовним делам. (Хўжалик ва ҳуқуқ Хозяйство и право. – Ташкент. 1997, №1-2. С. 58-76). 6. Уголовно-процессуалний кодекс Республики Узбекистан. – Т.: Адолат, 1999. 7. «Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартишлар ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикасининг 2001 йил 7 декабрдаги Қонуни.

Похожие

Хориж фукаролари томонидан ва уларга карши содир этилган жиноятлар тергови

Шахсга қарши жиноятларни квалификация қилиш

Соғлиққа қарши жиноятлар

Ҳаётга қарши жиноятлар

Экология соҳасидаги жиноятлар