Qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqi - Юриспруденция - Рефераты

Qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

www.arxiv.uz Qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqi Reja : 1. Qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqi tushunchasi va o`ziga xos xususiyatlari. 2. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqi subyektlari va obyektlari. 3. Qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqi mazmuni. 4. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqini himoya qilish.

www.arxiv.uz Qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishida yer asosiy vosita rolini uynaydi. Shu sababdan yer resurlarisiz qishloq xo`jalik korxonalarining ishlab chikarish faoliyatlarini tasavvur etib bo`lmaydi. Yer resurslaridan, xususan qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlardan foydalanish qishloq xo`jalik ishlab chiqarish bilan shug`ullanuvchi korxonalar uchun muhim ahamiyatga ega. Hozirda harakatda bo`lgan O`zbekiston Respublikasi qonunlariga binoan qishloq xo`jaligi ishlab chiqarish bilan qishloq xo`jalik kooperativlari (shirkat xo`jaliklari), fermer xo`jaliklari, dehqon xo`jaliklari shug`ullanadilar. Ularning yerdan foydalanish huquqi O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, Yer Kodeksi, "Qishloq xo`jalik kooperativlari (shirkat xo`jaligi) to`g`risida"gi Qonun, "Ijara to`g`risida"gi Qonun, "Fermer xo`jaligi to`g`risida"gi Qonun, "Dehqon xo`jaligi to`g`risida"gi qonunlari bilan tartibga solinadi. Qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqi qishloq xo`jaligi huquqining mustaqil va markaziy institutlaridan biri hisoblanadi. Qishloq xo`jalik qonunchiligi korxonalari yerdan foydalanish bilan bog`liq munosabatlarni tartibga soluvchi bir qator huquqiy normalarni o`zida jamlaydi. Qishloq xo`jalik korxonalari ichida qishloq xo`jalik kooperativlari (shirkat xo`jaliklari)ning yerdan foydalanish huquqi ahamiyatlidir. Chunki, qishloq xo`jalik kooperativlari (shirkat xo`jaliklari) qishloq xo`jaligi ishlab chiqarish bilan shug`ullanuvchi yirik tovar ishlab chiqaruvchi hisoblanadi. Qishloq xo`jalik kooperativlariga (shirkat xo`jaliklariga) yer uchastkalari belgilangan maqsadda tovar qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishni yuritish uchun ijara huquqi asosida beriladi. O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksi va "Qishloq xo`jalik kooperativlari (shirkat xo`jaligi) to`g`risida"gi Qonunga ko`ra qishloq xo`jaligi kooperativlari (shirkat xo`jaliklari)ga berib quyilgan yer uchastkalari xususiylashtirish va oldi- sotdi, garov, xadya, ayirboshlash obyektlari bo`lishi mumkin emas. Qishloq xo`jalik korxonalari ichida fermer xo`jaliklari alohida muhim ahamiyat kasb etadi. Fermer xo`jaliklari faoliyatida xam qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlardan foydalanish muhim o`rinni egallaydi. Fermer

www.arxiv.uz xo`jaliklariga yer uchastkalari ijara asosida beriladi. Yer uchastkasini ijaraga berish muddati "Fermer xo`jaligi to`g`risida"gi Qonunga ko`ra hamdaO`zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 53-moddasiga muvofiq fermer xo`jaligini yuritish uchun quyidagi yer uchastkalari ellik yilgacha bo`lgan, lekin o`ttiz yildan kam bo`lmagan muddatga ijaraga tanlov asosida beriladi: a) zaxiradagi yerlardan yer uchastkalari; b) yuridik va jismoniy shaxslarga berilmagan, qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlardan yer uchastkalari; v) qayta tashkil etilayotgan va tugatilayotgan qishloq xo`jaligi kooperativlarining (shirkat xo`jaliklarining) hamda boshqa qishloq xo`jaligi korxonalari, muassasalari va tashkilotlarining yer uchastkalari; g) qishloq xo`jaligi kooperativlarining (shirkat xo`jaliklarining) hamda boshqa qishloq xo`jaligi korxonalari, muassasalari va tashkilotlarining yer uchastkalari. Ilmiy-tadqiqot muassasalariga, oliy o`quv yurtlariga, akademik litseylar, kasb- hunar kollejlariga va umumta`lim maktablariga o`quv, tajriba, nav sinash maqsadlari uchun berilgan yerlar hamda suv fondi yerlari fermer xo`jaliklariga berilmaydi. Fermer xo`jaliklariga yer berish miqdorlari qonunda belgilangan. Fermer xo`jaligi to`g`risidagi qonuniga ko`ra, fermer xo`jaligiga ijaraga beriladigan yer uchastkalarining eng kam ulchami bir shartli bosh chorva molga hisoblanganda Andijon, Samarqand, Toshkent, Farg`ona va Xorazm viloyatlaridan sug`oriladigan yerlarda kamida 0,3 gektar, Qoraqalpog`iston Respublikasi va boshqa viloyatlardagi sug`oriladigan yerlarda kamida 0,45 gektar, sug`orilmaydigan yerlarda esa kamida 2 gektarni tashkil etishi kerak. Fermer xo`jaliklariga berilgan yer uchastkalari davlat mulki xisoblanadi, shu sababdan u xususiylashtirilishi, oldi- sotdi, xadya, ayirboshlash obyekti bo`lishi mumkin emas. Shuningdek, fermer xo`jaliklariga ijaraga berilgan uchastkalari ikkilamchi ijaraga xam berilishi mumkin emas. Fermer xo`jaligi yuritish uchun yer uchastkalarini berish bo`yicha tanlov o`tkazishda tanlov o`tkazishga tayyorgarlik qilish va uni e`lon qilish, tanlovda

www.arxiv.uz ishtirok etish shartlari, tanlovni o`tkazish tartibi hamda yer uchastkasini ijaraga olish shartnomasini va tanlov g`olibining mulkka bo`lgan huquqini rasmiylashtirish masalalari tegishlicha O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 5 yanvardagi 8-sonli, 2003 yil 30 oktabrdagi 476-sonli qarorlari hamda Qishloq va suv xo`jaligi vazirining 2005 yil 18 noyabrdagi 237a- son buyrug`i bilan tasdiqlangan “Fermer xo`jaligini yuritish uchun yer uchastkalarini berishda tanlov g`olibini aniqlash tartibi to`g`risida”gi Nizom talablari asosida o`tkaziladi. Qishloq xo`jalik ishlab chiqarish tizimida qishloq xo`jalik korxonasi sifatida yuridik shaxs huquqiga ega bo`lgan dehqon xo`jaliklari muhim o`rinni egallaydi. Yuridik shaxs huquqiga ega bo`lgan dehqon xo`jaligini Qishloq xo`jalik korxonasi sifatida tan olinishining sababi uning qonunda ko`rsatilgan mayda tovar xo`jaligi ekanligi, qishloq xo`jaligi mahsuloti yetishtirish va realizatsiya qilish, tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanishi kabi belgilari bilan xarakterlanadi. Dehqon xo`jaliklarining yerdan foydalanish huquqi O`zbekiston Respublikasi Yer Kodeksi (55-modda) xamda "Dehqon xo`jaligi to`g`risida"gi Qonunning 2-bobi bilan tartibga solinadi. Ushbu huquqiy qoidalarga binoan qishloq xo`jalik kooperativi (shirkat xo`jaligi) har bir a`zosining, boshqa qishloq xo`jaligi va o`rmon xo`jaligi korxonalari, muassasalari hamda tashkilotlari har bir xodimining oilasiga, shuningdek qishloq joylarda yashovchi o`qituvchilar, shifokorlar va boshqa mutaxassislarning oilalariga dehqon xo`jaligi yuritish uchun meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik kilishga tomorqa yer uchastkasi imorat va hovli egallagan maydonni xam qo`shganda sug`oriladigan yerlarda 0,35 gektargacha va sug`orilmaydigan yerlarda 0,5 gektargacha ulchamda, cho`l va sahro mintaqasida esa sug`orilmaydigan yerlarda 1 gektargacha o`lchamda beriladi. Fuqarolarga dehqon xo`jaligi kiritish uchun 0,06 gektar doirasida tomorqa yer uchastkalariga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi kimoshdi savdosi asosida sotilishi mumkinligi qonunda ko`rsatilgan (Yer Kodeksining 55-moddasi, "Dehqon xo`jaligi to`g`risida"gi qonunning 8-moddasi).

www.arxiv.uz Tomorqa yer uchastkasidan oqilona va samarali foydalanayotgan xo`jaliklariga qishloq xo`jalik kooperativi (shirkat xo`jaligi) boshqaruvi tomonidan umumiy majlisining qarori asosida qishloq xo`jalik mahsuloti yetishtirish va realizatsiya qilish, yem ishlab chiqarishni tashkil etish, shuningdek yaylov yaratish uchun qisqa muddatli ijaraga qo`shimcha ravishda yer uchastkalari beriladi. Dehqon xo`jaligi boshlig`i vafot etgan taqdirda tomorqa yer uchastkasiga meros qilib qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi shu xo`jalik a`zolarining o`zaro kelishuvi asosida xo`jalik a`zolaridan biriga meros bo`yicha o`tadi. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: birinchidan, qishloq xo`jalik korxonalari o`zlariga berilgan yer maydonlaridan asosan qishloq xo`jaligi mahsulotlari yetishtirish uchun foydalanadilar; ikkinchidan, yer qishloq xo`jalik korxonalari uchun asosiy ishlab chiqarish vositasi bo`lganligi uchun undan oqilona foydalanishlari, uni hosildorligini doimo oshirib borishlari lozim; uchinchidan, qishloq xo`jalik korxonalari foydalanishida bo`lgan qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar oltin fondimizni tashkil etganligi uchun xususiylashtirilishi, oldi-sotdi qilinishi, garov, hadya, ayirboshlash obyektlari bo`lishi mumkin emas; to`rtinchichdan, qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar davlat mulki hisoblanib, qishloq xo`jalik korxonalari uni egallash va undan foydalanish huquqlariga ega bo`ladilar. Yuqorida bildirilgan fikr va mulohazalardan kelib chiqib, qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqi deganda, ularga foydalanish uchun berib quyilgan yer uchastkalariga egalik qilish, undan foydalanish bilan bog`liq bo`lgan munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan huquqiy normalar yig`indisi tushuniladi. Bu huquqiy normalar qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqining vujudga kelish tartibi va asoslari, ularning yerdan foydalanishdagi huquq va majburiyatlari, qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlarni muhofaza qilish, yer qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlik kabi munosabatlarni tartibga soladi.

www.arxiv.uz 2. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqi subyektlari va obyektlari. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqi subyektlari deganda qishloq xo`jalik mahsulotlari yetishtirish uchun qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlardan foydalanuvchi ishlab chiqarish tuzilmalari tushuniladi. Bu subyektlar doirasi O`zbekiston Respublikasining Yer Kodeksida ko`rsatilgan. Shu Kodeksning 47-moddasiga ko`ra, qishloq xo`jaligi kooperativlari (shirkat xo`jaliklari), qishloq xo`jalik mahsuloti yetishtirish va uni ayirboshlovchi qishloq xo`jaligiga ixtisoslangan xo`jaliklararo korxonalar va tashkilotlar, fermer xo`jaliklari, dehqon xo`jaliklari, qishloq xo`jalik korxonalari hisoblanadi. Ushbu korxonalar qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqining subyektlari bo`lish uchun yuridik shaxs huquqiga ega bo`lishlari kerak. Shuni ta`kidlash lozimki, qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqining subyektlari bilan qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlardan foydalanish huquqining subyektlari doirasini farqlash lozim. Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlardan foydalanish huquqi subyektlari doirasi qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqi subyektlariga nisbatan ancha kengdir. Chunki, qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlardan foydalanish subyektlari qatoriga qishloq xo`jalik korxonalaridan tashqari sanoat korxonalarining yordamchi xo`jaliklari, fuqarolar, ilmiy muassasalarning, oliy o`quv yurtlarining tajriba o`quv uchastkalari va boshqalar bo`lishi mumkin. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqi subyektlari ichida eng muhim o`rinni qishloq xo`jalik kooperativlari (shirkat xo`jaliklari) egallaydi. Qishloq xo`jalik kooperativlari (shirkat xo`jaliklari) uzlariga ijara huquqi asosida berib kuyilgan yer uchastkalarini ichki xo`jalik bo`linmalariga, oilalarga foydalanish uchun birkitib qo`yadi. Ma`lumki, qishloq xo`jalik kooperativlarining yerlari dehqon xo`jaliklari yuritish uchun xam ajratib berilgan bo`ladi. Dehqon xo`jaliklari qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqining mustaqil subyektlari hisoblanadilar. Ular o`zlariga berib quyilgan yerlarga nisbatan mustaqil xo`jalik yuritish,

www.arxiv.uz yetishtirilgan mahsulotlarni mustaqil ayirboshlovchi to`la qonli yerdan foydalanuvchi subyekt bo`ladilar. Amaldagi Yer qonunchiligiga binoan fermer xo`jaliklari xam qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqining mustaqil subyekti bo`ladilar. Fermer xo`jaligi o`ziga uzoq muddatli ijaraga berilgan yer uchastkalaridan foydalangan holda tovar qishloq xo`jaligi ishlab chiqarish bilan shug`ullanuvchi fermer xo`jaligi a`zolarining birgalikdagi faoliyatiga asoslangan, yuridik shaxs huquqlariga ega mustaqil xo`jalik yurituvchi subyektdir. Fermer xo`jaligi yer uchastkalarini ijara asosida oladi. Subyekt sifatida barcha fermer xo`jaligi a`zolari, butun fermer xo`jaligi tan olinadi. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqi subyektlari sifatida yuqorida sanab ko`rsatilganlardan tashqari, Yer kodeksida belgilanishicha, xo`jaliklararo korxonalar va tashkilotlar (52-modda), jamoa bog`dorchiligi, uzumchiligi va polizchiligi bilan shug`ullanuvchi fuqarolar (56-modda), yordamchi qishloq xo`jalik korxonalari (57-modda) bulishlari mumkin. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqi umumiy tavsifnomasi ushbu huquq obyekti masalasiga xam alohida to`xtalib o`tishni zarurat qilib quyadi. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqining obyekti deganda qishloq xo`jalik korxonalariga xo`jalik ishlab chiqarish faoliyatini yuritish uchun berib quyilgan yerlarning toifalarini, chegaralarini, tizimini belgilash bilan bog`lik bo`lgan munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy koidalar yig`indisi tushuniladi. Ma`lumki, qishloq xo`jaligi korxonalariga avvalo, qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar beriladi. Demak, qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqi obyektini qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar tashkil etadi. Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar deb qishloq xo`jaligi ehtiyojlari uchun berib quyilgan yoki ana shu maqsadlar uchun belgilangan yerlar aytiladi. O`zbekiston Respublikasi Yer Kodeksida belgilanishicha, qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar qishloq xo`jaligini yuritish uchun zarur bo`lgan qishloq xo`jaligi yerlari va daraxtzorlar, ichki xo`jalik yullari, kommunikatsiyalar,

www.arxiv.uz o`rmonlar, yopiq suv havzalari, binolar, imoratlar va inshootlar egallangan yerlarga ajraladi (43-modda). Shuningdek haydaladigan yerlar, pichanzorlar, yaylovlar, tashlandiq yerlar, ko`p yillik dov-daraxtlar (bog`lar, tutzorlar, mevali daraxt ko`chatzorlari, mevazorlar va boshqalar) egallagan yerlar ham qishloq xo`jaligi yerlari jumlasiga kiradi. Qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlar ichida sug`oriladigan yerlar muhim o`rinni egallaydi. Sug`orish uchun yaroqli bo`lgan, suv resurslari shu yerlarni sug`orishni ta`minlay oladigan sug`orish manbai bilan bog`langan doimiy yoki muvaqqat sug`orish tarmog`iga ega bo`lgan yerlar sug`oriladigan yerlar jumlasiga kiradi. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqi obyektlarini bir qancha jihatlariga qarab tavsiflash mumkin. Yer uchastkalaridan foydalanish maqsadiga qarab qishloq xo`jalik korxonalari yerlari tovar qishloq xo`jaligi mahsuloti yetishtirishga mo`ljallangan xamda qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlarga (uy-joylar, binolar, inshootlar, yo`llar va x.k.) bo`linadi. Suv bilan ta`minlanganlik darajasiga qarab qishloq xo`jaligi korxonalari yerlari sug`oriladigan yerlar xamda sug`orilmaydigan yerlari toifalariga bo`linadi. Yuqoridagilardan tashqari, qishloq xo`jalik korxonalarning yerlari xo`jalik yuritish shakliga qarab jamoa fondi yerlari va dehqon xo`jaligi yuritish uchun ajratilgan yerlar toifalariga bo`linadi. 3. Qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqi mazmuni. Umumiy koidaga ko`ra, yerdan foydalanish va uni muhofaza qilishga qaratilgan huquq va majburiyatlarni tartibga soluvchi huquqiy normalar yig`indisi yerdan foydalanish huquqi mazmunini tashkil etadi. Boshqacha qilib aytganda, yerdan foydalanish huquqining mazmuni yerdan foydalanuvchi subyektlarga tegishli bo`lgan huquq va majburiyatlar yig`indisidir. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, qishloq xo`jaligi korxonalarining yer bilan bog`liq munosabatlarga doir huquq va majburiyatlarini tartibga soluvchi huquqiy normalar yig`indisi ularning

www.arxiv.uz yerdan foydalanish huquqi mazmunini tashkil etadi. YA`ni qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqi mazmuni ularga tegishli yerdan foydalanish bilan bog`liq bo`lgan huquq va majburiyatlar yig`indisidan iboratdir. Ma`lumki, yer huquqiy munosabatlar mazmuni uchta elementdan: yerni egallash, undan foydalanish va uni tasarruf qilish huquqidan iborat bo`ladi. Dastavval ta`kidlash o`rinliki, yer qonunchiligiga ko`ra, qishloq xo`jalik korxonalari yerning egasi bo`lmaganligi sababli uni tasarruf qilish huquqiga ega emaslar. Bu huquq faqat yerning egasi bo`lgan davlatda saqlanib qoladi. Demak, qishloq xo`jalik korxonalariga xo`jalik faoliyati yuritish uchun yer berilganda unga nisbatan mulk huquqi davlatda saqlanib qoladi va hech vaqt u ikkinchi tomonga o`tmaydi. Shunday ekan, qishloq xo`jalik korxonalari yerning egasi hisoblanmaydilar va tasarruf qilish huquqiga ega bo`lmaydilar. Shundan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, qishloq xo`jalik korxonalari faqat yerni egallash va undan foydalanish huquqiga egadirlar. Subyektiv mulk huquqining asosiy elementi bo`lgan tasarruf etish huquqi esa mulk egasida, ya`ni davlatda saqlanib qoladi. Qishloq xo`jalik korxonalarining yer bilan bog`liq bo`lgan munosabatlarda yerga egalik huquqi muhim axamiyat kasb etadi. Yerga egalik huquqi tufayli qishloq xo`jalik korxonalari undan mustaqil tarzda foydalanishlari, o`zlari xohlagan ekin turlarini yetishtirishlari, yetishtirilgan hosilni mustaqil ayirboshlashlari mumkin. Yerga nisbatan egalik huquqi undan foydalanish huquqini ham keltirib chiqaradi. Yerni egallamasdan turib, undan foydalanib bo`lmaydi. Shuning uchun ularni ko`p jihatdan bir-biri bilan uzviy bog`liq deyish mumkin. Shuni aytish kerakki, yerdan foydalanish huquqi - mustaqil element sifatida yer huquqiy munosabatlarda alohida ahamiyatga va o`ziga xos xususiyatlarga ega. Yerdan foydalanish huquqi deganda, qishloq xo`jalik korxonalari tomonidan yerning foydali xususiyatlarini o`zlashtirish, yerni iqtisodiy ma`noda ekspluatatsiya qilish tushuniladi.

www.arxiv.uz Qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqi mazmuni to`g`risida fikr yuritganda bu huquqni bekor qilish yoki to`xtatib quyish masalasiga alohida to`xtalib o`tish kerak. Yerdan foydalanish huquqini to`xtatishning umumiy asoslari qonunda belgilangan (O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 36- moddasi). Bu umumiy asoslar qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqini to`xtatish uchun ham taalluqli hisoblanadi. Bular, asosan yer uchastkasidan ixtiyoriy voz kechish; yer uchastkasi berilgan muddatning tugashi, korxona faoliyatining tugaganligi, yerdan qonunda belgilanganidan boshqa maqsadlarda foydalanishlik, yer uchastkasining tuproq unumdorligi pasayishi, uning kimyoviy va radioaktiv bo`lganini, ekologiya vaziyati yomonlashishiga yo`l quyishlik, belgilangan muddatlar mobaynida yer solig`ini uzluksiz to`lamaslik va boshqalardir. Shu bilan birga, yer uchastkalaridan foydalanishni to`xtatish qishloq xo`jalik korxonalari tomonidan O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 90-moddasida ko`rsatilgan yerga nisbatan g`ayriqonuniy harakatlarni sodir etganda ham, shuningdek yerning davlat va jamoat ehtiyojlari uchun olib quyilishi (O`zbekiston Respublikasi Yer Kodeksi 37-moddasi) munosabati bilan ham to`xtalishi mumkin. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqi mazmuni to`g`risida fikr yuritganda, albatta bu korxonalarning yerdan foydalanish bo`yicha huquq va majburiyatlariga to`xtalib o`tish lozim. Chunki, qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqi mazmunini qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish buyicha huquq va majburiyatlari tashkil etadi. Bu huquq va majburiyatlar O`zbekiston Respublikasining Yer Kodeksida ko`rsatilgan. Chunonchi, ushbu kodeksning 39-moddasiga ko`ra, yer egasi, yerdan foydalanuvchi, ijarachi va yer uchastkasi mulkdori quyidagi huquqlarga ega: yer uchastkasida undan foydalanish maqsadiga muvofiq mustaqil xo`jalik yuritish, qishloq xo`jalik ekinzorlari va kuchatzorlari xamda dovdaraxtlarga, yetishtirilgan qishloq xo`jalik mashhsuloti va uni realizatsiya kilishdan olingan daromadga bo`lgan mulk huquqi, yer uchastkasidagi mavjud keng foydali kazilmalar, o`rmonzorlar, suv obyektlaridan xo`jalik ehtiyojlari uchun belgilangan tartibda

www.arxiv.uz foydalanish, yerlarni sug`orish va ularni zaxini qochirish, agrotexnika va boshqa melioratsiya ishlari o`tkazish, qishloq xo`jalik ekinlarini, dov-daraxtlarni sug`orish maqsadida sug`orish manbalaridan suv olish, uy-joy binolari, ishlab chiqarish, madaniy-maishiy holda boshqa imoratlar va inshootlarni barpo etish, yer uchastkasi olib quyilgan taqdirda unga yetkazilgan zararning, shu jumladan boy berilgan foydaning qoplanishini yoki yer uchastkasidan ixtiyoriy voz kechilganda sarflangan xarajatlarning to`lanishi talab qilish va boshqa huquqlarga ega. Yer kodeksining 40-moddasida qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish buyicha majburiyatlari sanab ko`rsatilgan. Bular, yerdan oqilona foydalanish, to`proq unumdorligini oshirish, yer solig`ini yoki yer uchun ijara haqini o`z vaqtida to`lash, boshqa yer egalari, yerdan foydalanuvchilar huquqlarini buzmaslik, mahalliy davlat hokimiyati organlariga yerdan foydalanish to`g`risida ma`lumotlarni o`z vaqtida takdim etish, yerlarni muhofaza etish, mineral o`g`itlarni to`g`ri qo`llash, begona o`tlarga qarshi kurashish, eroziyaga uchratmaslik, yerga nisbatan davlatning mulk huquqini buzuvchi bitimlar tuzmasligi va boshqalardir. 4. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqini himoya qilish. Qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqi qonun bilan kafolatlanadi va himoya qilinadi. Yer to`g`risidagi qonun qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlardan samarali foydalanilayotgan qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish bo`yicha huquqlarini muhofaza etadi. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqini himoya qilish deganda qishloq xo`jalik korxonalariga qonunda belgilangan tartibda yerdan foydalanish sohasidagi huquqlari hamda qonuniy manfaatlariga, ularni yer bilan ta`minlash, yer uchastkalarini g`ayriqonuniy ravishda olib quymaslik, o`zboshimchalik bilan egallab olmaslik, yetkazilgan zararni qoplashga qaratilgan chora-tadbirlar yig`indisi tushuniladi. Yer to`g`risidagi qonunlar avvalo qishloq xo`jalik korxonalarining yerlarini noqishloq xo`jalik ehtiyojlariga o`tkazishdan himoya etadi. Ayniqsa sug`oriladigan

www.arxiv.uz yerlarni boshqa toifaga o`tkazishga alohida hollardagina yo`l quyiladi. Bunda qishloq xo`jaligi, suv xo`jaligi idoralari, shuningdek tabiatni muhofaza qilish idoralari bilan kelishib amalga oshirilish, o`ta zarur shart-sharoitlar vujudga kelgandagina berilishi lozim. Yer kodeksining 44-moddasiga ko`ra sug`oriladigan yerlarni sug`orilmaydigan yerlar sirasiga o`tkazish alohida hollarda to`proq- meliorativ va iqtisodiy shartlari xamda yerlarning suv bilan ta`minlanganligini, ulardagi mavjud suv resurslarini va bu suvlarga belgilangan limitlarni inobatga olib O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bilan kelishilgan xolda viloyat hokimi qaroriga binoan amalga oshiriladi. Qishloq xo`jaligi korxonalari foydalanishida bo`lgan alohida qimmatga ega bo`lgan unumdor sug`oriladigan yerlar sug`orilmaydigan yerlar jumlasiga o`tkazilmaydi, zarur hollarda esa korxonalar, binolar va inshootlar qurilish uchun berishga alohida hollarda Vazirlar Mahkamasining qaroriga binoan yo`l quyiladi (Yer kodeksi 45-modda). Yer qonunchiligi qishloq xo`jalik korxonalarining yerlarini asossiz ravishda tortib olishdan himoya qiladi. Chunonchi, Yer kodeksining 37-moddasida ko`rsatilishicha, yer uchastkasi yoki uning bir qismi davlat va jamoat ehtiyojlari uchun yer egasining roziligi bilan yoki yerdan foydalanuvchi va ijarachi bilan kelishilgan holda tegishlicha tuman, shahar, viloyat hokimining qaroriga yoxud O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga binoan olib quyiladi. Agar yer egasi yer uchastkasini olib quyish haqidagi tuman, shahar, viloyat hokimining qaroriga yoki Vazirlar Mahkamasining qaroriga rozi bo`lmasa bu qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish mumkin. Qishloq xo`jalik korxonalarining yerlarni o`zboshimchalik bilan egallab olinishdan himoya qilinishi Yer Kodeksida alohida belgilangan. Ushbu kodeksning 91-moddasiga binoan o`zboshimchalik bilan egallab olingan yer uchastkalari ularga g`ayriqonuniy ravishda egalik qilingan va foydalanilgan vaqtda qilingan sarf-harajatlar qoplanmagan tarzda tegishliligiga ko`ra qaytariladi. Yer uchastkalarini foydalanish uchun yaroqli holatga keltirish yer uchastkalarini o`zboshimchalik bilan egallab olgan shaxslar hisobidan amalga oshiriladi.

www.arxiv.uz Yuqorida aytilganlardan tashqari, Yer qonunchiligi qishloq xo`jalik korxonalarining ishlab chiqarish faoliyati davrida ularga yetkazilgan zarar, nobudgarchilikning o`rnini qoplash masalasini ham hal qilgan. Yer kodeksining 86-moddasida ko`rsatilishicha, yer uchastkasidan foydalanuvchiga yetkazilgan zarar (shu jumladan boy berilgan foyda)ning o`rni quyidagi hollarda to`la hajmda qoplanadi: yerlar olib qo`yilgan, qayta sotib olingan yoki vaqtincha egallab turilganida; suv havzalari, kanallar, kollektorlar, shuningdek qishloq xo`jaligi ekinlari va dov-daraxtlar uchun zararli moddalar chiqaradigan boshqa obyektlar qurish va ulardan foydalanishning ta`siri xamda yuridik va jismoniy shaxslarning hosil kamayishiga va qishloq xo`jaligi mahsulotining sifati yomonlashuviga olib boradigan boshqa hatti-harakatlari oqibatida yerlarning sifati yomonlashgan taqdirda qoplanishi kerak. Yetkazilgan zarar aybdor korxona, tashkilot tomonidan qoplanadi. Qishloq xo`jalik korxonalari yerdan foydalanish huquqi qonun bilan kafolatlanadi. Chunonchi, Yer kodeksining 41-moddasida o`rnatilishicha, yer egalari faoliyatiga davlat, xo`jalik organlari, xamda mansabdor shaxslarning aralashuvi ta`qiqlanadi. Shuningdek, yer egalarining buzilgan huquqlari tiklanishi kerak. Qishloq xo`jalik korxonalarining yerdan foydalanish huquqini kafolatlanganligi, qonun bilan muhofaza qilinishi ular ishlab chiqarish faoliyati barqarorligini ta`minlashga, qishloq xo`jalik ishlab chiqarishni rivojlantirishga olib keladi.

Похожие

Qishloq xo`jalik huquqi tushunchasi, predmeti va tizimi

Qishloq xo'jaligida suvdan foydalanish huquqi

Qishloq xo`jalik korxonalari moliyaviy faoliyatini huquqiy tartibga solish

O`zbekiston Respublikasida xo`jalik sudlari va ularda xo`jalik nizolarining ko`rilishi

Xo`jalik protsessida isbotlash va dalillar