Otalikni belgilash to`g`risidagi ishlarni sudda ko`rishning protsessual xususiyatlari - Юриспруденция - Рефераты

Otalikni belgilash to`g`risidagi ishlarni sudda ko`rishning protsessual xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53 KB

Reja: 1. Otalikni belgilash to`g`risidagi ishlarni qo`zg`atish 2.Otalikni belgilash to`g`risidagi da`voni qanoatlantirish asoslari 3.Otalikni belgilash to`g`risidagi ishlar bo`yicha sud qarorlari

Otalikni belgilash to`g`risidagi ishlarni qo`zg`atish Bolalarning ota-onalari qonun bilan belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan nikohda bo`lganlarida otalikni belgilash to`g`risidagi masala qo`yilishi (nizo qo`zg`atilishi) mumkin. Agar nikohlari qonuniy rasmiylashtirilmagan ota-onaning farzandlari bo`lsa, bunday bolalarning nasabi ota-onalarining nikohni qayd qilish organlariga bergan arizalariga binoan belgilanadi. Bordi-yu bunday ariza berilmasa, (ota bolaning otasi bo`lishini tan olmasa) bolaga nisbatan otalik sud tartibida da`vo qo`zg`atish yo`li bilan belgilanishi mumkin. Otalikni belgilash to`g`risidagi talabning sudda ko`rilishi masalasini hal qilish uchun sudya protsessual ahamiyatga ega bo`lgan va oilaviy qonunchilikda nazarda tutilgan qator holatlarni tekshiradi. Otalikni sud tartibida belgilash-da`vo ishi va alohida tartibda ko`riladigan ishlarga oid qoidalar bo`yicha amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasi oila qonunchiligi otalikni belgilash to`g`risidagi ishlarning uch xil turkumini ajratib ko`rsatadi. Bulardan birinchisi, da`vo ishini yuritish tartibida ko`riladigan otalikni belgilash to`g`risidagi ishlar; ikkinchi va uchinchisi, alohida ish yuritish tartibida ko`riladigan otalikka iqror bo`lish faktini va otalik faktini belgilash to`g`risidagi ishlar bo`ladi. Otalikni sud tartibida belgilashning moddiy-huquqiy oqibatlari birdek bo`lsa ham, ammo bu uch turkumdagi ishlarning har qaysilari o`ziga xos protsessual va moddiy-huquqiy ta`rifga egadir. Ularning sudda ko`rilishida har xil faktik holatlar belgilanadi va shu bilan birga sudga murojaat qilish uchun bo`lgan huquq asoslari, isbotlash predmeti, sud qarori ham har xil bo`ladi. Otalikning da`vo ishini yurgizish tartibida belgilanishi to`g`risidagi va alohida tartibda ish yuritishda otalik faktini belgilash to`g`risidagi talablarning qanoatlantirilishi ishning sudda ko`rilishi davomida Oila kodeksining 62- moddasida sanab o`tilgan holatlardan birining tasdiqlanishi bilan bog`liqdir.1 Bolani o`z tarbiyasiga olgan va bolani otasi bo`lishligiga iqror bo`lgan shaxs vafot etgani holda otalikni tan olish fakti «Nikoh va Oila to`g`risidagi qonun Asoslarini

tasdiqlash haqida» 1968 yil 27 iyunda qabul qilingan qonunning 3-moddasiga asosan belgilanadi. Otalikni belgilash to`g`risidagi ishni qo`zg`ata turib sudya mazkur konkret talabning sudda ko`rishga tegishli bo`lish-bo`lmasligini belgilashnigina emas, balki bu ishning qaysi turkumdagi ishlarga oid bo`lishligini ham belgilashi lozim. Buning uchun muayyan protsessual ahamiyatga ega bo`lgan holatlarning bo`lish- bo`lmasligi tekshiriladi. Bulardan ba`zilarini otalikni belgilash to`g`risidagi ishlar bo`yicha sudga murojaat qilish huquqini beradigan asosi sifatida ko`rilsa, boshqalari boshqacha ahamiyatga, masalan, ishlarni qaysi turkumga doir bo`lishligini chegaralash uchun ahamiyatga ega bo`ladi. Chunonchi, bolaning otasi sifatida faraz qilingan shaxsning vafot etishi fakti-alohida tartibda ish yuritishda ko`rilishi lozimligini bildiradi. Otalikni belgilash to`g`risidagi ishlarni qo`zg`atish uchun umumiy asos: bolaning ota-onalari o`rtasida nikohni qayd qilish organlarida rasmiylashtirilgan nikohning yo`qligi bo`ladi. Boshqa holatlar da`vo ishini, yoinki alohida tartibda ko`riladigan ishlarni qo`zg`atish uchun har xil ta`sir qiladi. Masalan, bolaning 1968 yil 1 oktabrga qadarli va bundan so`ng tug`ilishi vaqti otalikni belgilash to`g`risidagi da`vo ishining qo`zg`atilishi mumkin bo`lish-bo`lmasligini belgilaydi va alohida tartibda ko`riladigan ishlar bo`yicha bu esa yuridik faktni belgilash ishlarining boshqa turkumini, ya`ni otalikni tan olish faktini belgilashda yoki otalik faktini belgilash to`g`risidagi ishlar turkumini ajratishga ta`sir qiladi. Otalikni belgilashning da`vo ishi tartibi Asoslar amalga kiritilganidan so`ng tug`ilgan bolalarga nisbatan tadbiq etiladi. 1969 yili 4 dekabrda chiqarilgan «Nikoh va oila to`g`risidagi qonun Asoslarining sudlar tomonidan tadbiq etilishi amaliyoti to`g`risida»gi qarorining 2-bandida tushuntirilishicha, sudlar 1968 yil 1 oktabrgacha tug`ilgan bolalarga nisbatan da`vo ishi tartibida otalikni belgilash to`g`risidagi arizalarini qabul qilishga haqli emaslar.

Alohida tartibda ish ko`rilishida 1968 yil 1 oktabrgacha tug`ilgan bolalarga nisbatan otalikni tan olish (otalikka iqror bo`lish) fakti belgilanishi mumkin. Asoslar amalga kiritilganidan keyin tug`ilgan bolalarga nisbatan esa-otalikni fakti belgilanadi. Agar alohida ish yuritish tartibida otalik faktini belgilash to`g`risida ish ko`rilganlik fuqarolik huquqiga oid nizolar, masalan, meros to`g`risida, boquvchisining yo`qotilganligi tufayli ko`rilgan zararning to`latilishi to`g`risida da`vo qo`zg`atilsa, ish da`vo ishini yurgizish tartibida ko`riladi. Demak, 1968 yil 1 oktabrgacha bolaning tug`ilgan bo`lishi, uning otasi deb faraz qilingan shaxsning vafot etgani holda, alohida ish yuritish tartibida otalikni belgilash to`g`risidagi arizani qabul qilinishini rad qilish uchun asos bo`lmaydi. Bolaning tug`ilishi faktini ko`rsatadigan holatlarning tekshirilishi ba`zan 1968 yil 1 oktabrgacha tug`ilgan bolalar bilan birga boshqa bir necha bolalarga nisbatan ham otalikni belgilashga oid talablar qo`yilganida, ish birmuncha murakkablashadi. Alohida tartibda ko`riladigan ariza bilan murojaat qilinganida sudya ishni qo`zg`atishda qanday faktning belgilanishi kerakligini aniqlaydi. Bolaning tug`ilishi vaqtida nikohni qayd qilish organida bolaning otasi to`g`risida yozilgan yozuv alohida protsessual ahamiyatga ega bo`ladi. Bolaning tug`ilishi fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish organlarida qayd qilinishi, qoida bo`yicha bolaning muayyan ota-onadan tug`ilganligini isbotlovchi dalil bo`lib ko`riladi. Ota-onalar bilan bolalar o`rtasida huquq va burchlarning vujudga kelishi faqat nikohning qayd qilinishi bilangina emas, balki nikoh bo`lmaganida otalikning fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish organlarida qayd qilinishi fakti bilan ham bog`liq bo`ladi. Otalikni belgilash to`g`risidagi ariza qabul qilinishida otalik haqida yozilgan yozuv tekshiriladi. Bunday yozuvning bo`lishi muayyan holatlardagina ishning sudda ko`rilishiga to`sqinlik qilmaydi. Birinchidan, bu bolaning tug`ilishini qayd qilish vaqtiga bog`liqdir. Agar bola 1968 yil 1 oktabrgacha fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish organlariga, bolaning onasi bilan nikohda bo`lmagan

otasining ismiga qayd qilingan bo`lsa, bunday yozuvlar hech qanday (huquqiy) oqibatlar tug`dirmaydi, ammo bu holat arizasini qabul qilinishini rad qilish uchun asos bo`lmaydi. Bunday hollarda, agar bolaning otasi vafot etgan bo`lsa, otalikning tan olinishi fakti to`g`risidagi ishgina sudda ko`rilishga tegishli bo`ladi. Aks holda, bolaning subyektiv huquqlarni, chunonchi: davlat pensiyasini, meros olishga bo`lgan huquqlarini amalga oshirish mumkin bo`lmay qoladi. Bolaning otasi to`g`risidagi yozuvning Fuqarolik holati dalolatnomarini qayd qilish (bundan keyin «ZAGS»-so`zi yuqorida berilgan tartibda yoziladi!) ZAGS organlarida yozilishi muayyan ahamiyatga ega bo`ladi. Agar bolaning otasi to`g`risidagi yozuv Oila kodeksining 207-moddasi 3-qismiga asoslanib qilingan bo`lsa, uning bo`lishligi otalikni belgilash uchun sudga murojaat qilishga to`sqinlik qilmaydi va ishning yuritilishini to`xtatish uchun ham asos bo`lmaydi. Bunday yozuvning bo`lishligi uz-uzicha moddiy-huquqiy oqibatlarni vujudga keltirmaydi. Bu to`g`rida tushuntirishlar Oliy sud Plenumining 1982 yil 25 martda chiqargan qarorining 2-a bandida berilgan.1 Bolaning otasining roziligini olmasdan, otalikni qayd qilinishi boshqacha protsessual ahamiyatga egadir. Oliy sudi Plenumining bergan tushuntirishlarga ko`ra, agar bolaning tug`ilishi to`g`risida ZAGS organlari daftarida bo`lgan yozuvga asoslanib berilgan guvohnoma bo`lsa, bolaga nisbatan otalikni belgilash to`g`risidagi arizalar ko`rish uchun sud tomonidan qabul qilinmasligi kerak. Ammo otalik to`g`risidagi yozuvning Asoslarining 17-moddasi 3-qismi asosida yozilishi hollari bundan mustasno bo`lishligi ko`rsatildi (Respublika Oliy sudi Plenumining 1982 yil 25 martda chiqargan qarorining 2-a bandi). Bolaning otasi to`g`risida ZAGS organlarida yozilgan yozuv bolaning unda ko`rsatilgan shaxsdan tug`ilganligini isbotlovchi dalil bo`lganligi sababli bu yozuvning bo`lishi otalikni belgilash to`g`risidagi ariza bilan sudga murojaat qilish uchun to`sqinlik qiladi. Bunday hollarda otalik to`g`risidagi yozuv to`g`risida manfaatdor shaxslar nizo qo`zg`atishlari mumkin (Oila kodeksining 61-63-moddalari).

Nikohda bo`lmagan shaxslardan bolaning tug`ilishida otalik agar ota-onalar otalikni belgilash to`g`risida birgalikda ZAGS organiga ariza bermagan bo`lsalar, sud tartibida belgilanishi mumkin, bunday holat bolanining ota-onalari o`rtasida nizo bo`lganida, ya`ni ota-onalardan birining qarshi bo`lishi yoki uni otalikni tan olish to`g`risida ZAGSga birgalikda ariza berishdan bosh tortganida yuz berishi mumkin. Aksariyat hollarda otalikni belgilash to`g`risidagi da`vo arizalari alimentlar undirish to`g`risidagi talablar bilan birga qo`shib beriladi. Oila qonunchiligida otalikni belgilash va alimentlar undirish to`g`risidagi da`volarni ko`rish nazarda tutilmagan. Ammo Oliy sud Plenumining 1982 yil 25 martda chiqargan qarorining 2-a bandida otalikni belgilash to`g`risidagi da`vo bilan bir vaqtda bolaning ta`minoti uchun alimentlar undirish to`g`risidagi da`vo ham birga qo`zg`atilishi mumkinligi tushuntiriladi. Da`vo arizasi FPKning 148-149 moddalariga muvofiq sudga yozma shaklda beriladi. Arizada da`vogarning bir yoki birga qo`shilgan bir necha da`volari bayon etilgan bo`lishi mumkin. Bunday arizani qabul qilish yoki qabul qilmaslik huquqi sudga berilgan. Bu turkumdagi ishlarning sudyaning tashabbusi bilan qo`zg`atilishi erkin huquq tamoyiligi muvofiq kelmaydi, chunki bunday da`volarni qo`zg`atish- qo`zg`atmaslik huquqi taraflarning o`zlariga berilgan. Sudya bunday hollarda manfaatdor shaxslarga alimentlar undirish uchun otalikni belgilashning ahamiyatini tushuntirishni va otalikni belgilash to`g`risidagi talabni yozma tarzda rasmiylashtirishga taklif qilishi kerak. Otalikni belgilash to`g`risidagi da`volar FPKning 241-moddasiga muvofiq javobgarning ham, da`vogarning ham turar joyi bo`yicha, ya`ni alternativ sudlovlik qoidalari bo`yicha qo`zg`atilishi mumkin. Otalikni alohida ish yuritish tartibida belgilash to`g`risidagi ariza FPKning 284-moddasiga asosan yuridik ahamiyatga ega bo`lgan faktlarni belgilash to`g`risidagi arizalar kabi ariza beruvchining turar joyidagi sudga beriladi.

Fuqarolik ishi qo`zg`atilishida sudya huquqini himoya qilinishini so`rab murojaat qilgan shaxsning protsessual holatini aniqlashi, ishda ishtirok etuvchi shaxslarning doirasini belgilashi lozim. Oila kodeksining 62-moddasiga muvofiq otalikni belgilash to`g`risidagi ariza bilan sudga bolaning ota-onalaridan biri yoki vasiysi (xomiysi), bolani tarbiyalab turgan shaxs, shuningdek bolaning o`zi ham voyaga yetganidan so`ng murojaat qilishi mumkin. Alohida ish yurgizish tartibida ko`riladigan ishlarda manfaatdor shaxslarning ishtirok etishi, ishning holatlarini bir muncha to`la aniqlashga yordam beradi. Ammo bunday hollar ariza bergan bilan manfaatdor shaxslar o`rtasida sudga taalluqli huquq to`g`risida nizo chiqqanida otalikni belgilash to`g`risidagi ishlar, agar ota deb faraz qilingan shaxs vafot etgan bo`lsa, alohida ish yurgizish tartibida ko`rilmasdan, balki da`vo ishini yurgizish tartibida ko`riladi.

Otalikni belgilash to`g`risidagi da`voni qanoatlantirish asoslari Yuqorida aytilganidek, O`zbekiston Respublikasi Nikoh va Oila kodeksi nikohda bo`lmagan ota-onalardan tug`ilgan bolalarga nisbatan otalikning sud tartibida belgilanishi mumkinligi to`g`risida qoidalar o`rnatdi. Bu qoidalar ota-bola o`rtasida huquqiy munosabatlarni vujudga keltirish, xususan ona va bolalarning manfaatlarini himoya qilish uchun muhim ahamiyatga egadir. qonuniy nikohda bo`lmagan shaxslardan tug`ilgan bolaning otasini sud yo`li bilan belgilash uchun muayyan yuridik faktlarning mavjudligini aniqlash talab qilinadi. Sud otalikni belgilash to`g`risidagi nizolarni ko`rishda tubandagilarning: birinchidan, bolaning onasi bilan javobgarning bola tug`ilishiga qadar birga yashaganliklari va umumiy ruzgor yuritganliklarini; yoki ikkinchidan, bolani birgalikda tarbiyalaganliklarini yoxud uni ta`minlab turganliklarini; yoxud uchinchidan, javobgarning otalikni tan olganligini (otalikka iqror bo`lganligini) aniq tasdiqlaydigan dalillarning bo`lishligini e`tiborga oladi. Yuqorida ko`rsatilgan hollar bolaning javobgar shaxsdan tug`ilishi faktini tasdiqlaydigan dalillar bo`lishi bilan bir qatorda, moddiy-huquqiy ahamiyatga ega bo`lgan, ya`ni otalik huquqlari va burchlarini vujudga keltiruvchi shartlar bo`lib ham ko`riladi va mazkur turkumdagi ishlar bo`yicha da`voning asosini tashkil etadi. Ko`rsatilgan bu holatlar qat`iy bo`lib, ularning har qaysisi huquqiy oqibatlarining tug`dirilishi uchun mustaqil ahamiyatga egadir. Binobarin, da`voni qanoatlantirishda bolaning javobgardan tug`ilishi faktini tasdiqlash uchun Oila kodeksining 62-moddasida ko`rsatilgan holatlardan hammasi bo`lmasa ham, faqat birigina bo`lganida ham yetarli asos bo`ladi. Bu modda ko`rsatilgan holatlarning fuqarolik protsessida ikki xil ahamiyatga ega bo`lishini nazarda tutish kerak. Bir tomondan, bu holatlar bolaning otasi bilan bola o`rtasida huquqiy munosabatlarni vujudga keltiradigan moddiy-huquqiy ahamiyatga ega bo`lgan yuridik faktlar bo`lib ko`riladi. Binobarin, bular da`voning asosi tarkibiga kiradi va isbotlash predmetini tashkil etadi. Ikkinchi tomondan, ya`ni protsessual

tomondan, bu holatlar da`voning asosida bo`lgan eng muhim faktni-bolaning javobgardan tug`ilishi faktini tasdiqlovchi dalillar rolini bajaradi. qonunda bunday holatlar sifatida bolaning otasi bilan bola o`rtasida kon-qarindoshlikni to`g`ridan- to`g`ri yoki egri tarzda isbotlovchi faktlar ko`rsatiladi va shu tufayli ular isbotlovchi dalil sifatida muayyan ahamiyatga ega bo`ladi. Masalan, bolaning javobgar tomonidan asralishi, unga ta`minot berilishi, otalikni belgilash uchun shart bo`lib ko`rilishi bilan birga bolaning javobgardan tug`ilgan bo`lishligini egri tarzda bo`lsa ham isbotlovchi dalil qatorida ko`riladi. Otalikni belgilashda sud tomonidan e`tiborga olinishi lozim bo`lgan holatlar orasida Oila kodeksining 62-moddasida, avvalo bolaning otasi bilan onasi birgalikda yashagan bo`lishlari va birgalikda umumiy ruzgor yuritganliklari ko`rsatiladi. Oliy sud Plenumining yuqorida ko`rsatilgan 1982 yil 25 martda chiqarilgan qarorining 3-bandida tushuntirilishicha, bolaning onasi javobgar bilan birgalikda yashashlari va birgalikda umumiy ruzgor, xo`jalik olib borishlari, oilaviy munosabatlar uchun xarakterli holat bo`lishi bilan, chunonchi, bir uyda yashashlari, birgalikda ovqatlanishlari, bir-birlari to`g`risida o`zaro gamxurlikda bo`lishlari, birgalikda foydalanish uchun uy-ruzgor buyumlari olishlari va boshqa holatlar bilan tasdiqlanishi mumkinligi aytiladi. Sud amaliyotida O`zbekiston Respublikasi Nikoh va Oila kodeksining 61-moddasi talablari bo`yicha bolaning nasabini belgilash bilan bog`liq bo`lgan holatlarni yetarli tekshirilmagani holda sud otalikni belgilash haqidagi da`voni qanoatlantirish hollari mavjudligi to`g`risida Respublika Oliy sudi ko`rsatib o`tgan.1 Otalikni sud tartibida belgilash uchun bo`lgan asoslardan ikkinchisi-bola onasi va javobgar tomonidan birgalikda tarbiyalanishi yoxud otaning bolaga ta`minot berib turishi bo`ladi. Bunday hollarda ularning birgalikda yashashlari shart qilib qo`yilmaydi. Oliy sud Plenumining 1982 yil 25 martda chiqargan qarorida tushuntirishicha, bolaning javobgar tomonidan tarbiyalanishi deb aytilganida, uning doimiy ravishda bola bilan ko`rishib turishligi, to`g`risida ota-onalarcha gamxurlikda bo`lishligi nazarda tutiladi. Bunday hollarda javobgar boladan ayrim

holda yashasa ham, ammo doimiy ravishda uning bilan ko`rishib turishi unga ruhiy va jismoniy tarbiya berilishi to`g`risida gamxurlik ko`rsatishi ham dalil bo`lishi mumkin. Xullas, bolani tarbiyalashda, unga moddiy yordam berishda javobgarning ishtirok etishi-otalikni belgilash uchun asos bo`ladigan dalil hisoblanadi. Otalikni bu ikkinchi asos bo`yicha belgilash uchun bola javobgarning to`la qaramog`ida bo`lishi yoki javobgar tomonidan beriladigan moddiy yordam bola uchun doimiy va asosiy yashash manbai bo`lishi kerak. Bunday hollarda javobgarning birmuncha uzoq muddat davomida bolani asrash uchun moddiy yordam ko`rsatib turganligining belgilanishi ham kifoya bo`ladi. Bu asosni e`tiborga olish uchun yordamning qancha vaqt davomida berib turganligi muhim ahamiyatga ega emas. Ammo javobgar tomonidan sovgalar tariqasida yoki har zamonda moddiy yordam berilishini-bolaning javobgar tomonidan asralishi fakti deb ko`rilmasligi kerak. Bolaning onasi va javobgar bir oila bo`lib yashaganliklarida bolaga qilingan xarajatlarining miqdoridan qat`iy nazar, bolani asragan bo`lib ko`riladigan oilaviy munosabatlar mavjud bo`lganida, maxsus asos, qoida bo`yicha bolani birgalikda tarbiyalash bilan bog`liq qilinadi. Binobarin, bolaning javobgar tomonidan asralishi to`g`risida gumon bo`lganida, masalan, javobgar hech qayerda ishlamasdan, bolaning onasi qaramog`ida bo`lganida ham otalikni belgilash uchun bolaning ular tomonidan birgalikda tarbiyalanishi fakti sifatida e`tiborga olinishi mumkin. Bolaning ota-onalari birga yashaganlarida bolaning javobgar boqimida bo`lishligi fakti, aksariyat hollarda, ochiqdan-ochiq ko`rinib turadi. Buni belgilash sud uchun unchalik qiyinchilik tug`dirmaydi. Agar taraflar ayrim yashaganliklarida va javobgar moddiy yordam ko`rsatib turganida, bu holatni aniqlash qiyinrok bo`ladi. Bunday hollarda sud o`z tashabbusi bilan zarur dalillarni to`plashi lozim bo`ladi. Javobgarning otalikni tan olganligining, otalikka iqror bo`lganligining sud tomonidan belgilanishi muhim ahamiyatga ega bo`lgan yuridik fakt hisoblanadi.

Oila kodeksining 62-moddasida ko`rsatilgan otalikni sud tartibida belgilashning bu uchunchi asosiga alohida e`tibor berilish talab qilinadi. Javobgarning otalikka iqror bo`lishligi to`g`risidagi sudning xulosasi bu faktni aniq tasdiqlaydigan dalillarga asoslangan bo`lishi lozim. Otalikka iqror bo`lish qat`iy formada qilingan bo`lishi va bu to`g`rida qarama-qarshi fikrlarga- mulohazalarga yo`l qo`yilmasligi kerak. Javobgarning noaniq iqrori, bolaning o`ziniki bo`lishligiga ishonib yetmasligi, shu bilan birga bunday extimolni inkor ham etmasligi boshqacha aytganda yarim iqror bo`lishlik otalikni belgilash uchun asos bo`lmaydi. Otalikni tan olganlikni isbotlaydigan dalillar: javobgarning xatlari, anketalari, arizalari va boshqa faktik ma`lumotlar bo`ladi. Bular bilan birgalikda otalikka iqror bo`lish faktini aniq tasdiqlaydigan, protsessual qonunlarda nazarda tutilgan boshqa isbotlash vositalaridan ham, masalan, javobgarning otalikka iqror bo`lganligini isbotlaydigan aktlar yoki hujjatlarning muallif ekanligi belgilash to`g`risida ekspertlarning fikrlaridan ham foydalanish mumkin bo`ladi. Javobgarning sud majlisida otalikka iqror bo`lishligi alohida ahamiyatga egadir. Javobgar sudda da`voni tan olsa, otalikka iqror bo`lsa, qonunda nazarda tutilgan shartlar bo`lmasa ham, sud otalikni belgilash to`g`risida qaror chiqarishga haqli bo`ladi. Javobgarning da`voni tan olishi, ya`ni otalikka iqror bo`lishligi moddiy- huquqiy va protsessual ahamiyatga ega bo`lgan fakt hisoblanadi. Bundan tashqari, javobgarning sud majlisida otalikka iqror bo`lishi muhim dalil sifatida ham ko`rilishi mumkin. Ammo sudda iqror bo`lishlik-da`voni qanoatlantirish to`g`risida qaror chiqarishga izohsiz asos bo`la olmaydi. Ba`zi hollarda javobgar o`z bolasi bo`lmagan bolaga nisbatan ham iqror bo`lishi mumkin. Bunday iqror taraflarning qonunda belgilangan tartibdan chikib, bolani sud orqali farzand qilib olishni istashlari bilan ham bog`liq bo`lishi mumkin. Otalikka yolgondan iqror bo`lish rad qilinishi kerak. Chunki sudning qarori barcha hollarda ish holatlariga muvofiq bo`lishi va chin haqiqatga qarama-qarshi bo`lmasligi kerak. Binobarin, javobgarning sud majlisida otalikka iqror bo`lishi

sudni bolaning haqiqatan kimdan tug`ilganligini aniqlash burchidan ozod qilinmaydi. Otalik to`g`risidagi nizolarni hal qilishda bexuda protsessual harakatlar qilmaslik va taraflarning o`zaro haqiqiy munosabatlarini har taraflama aniqlash maqsadida sud avvalo Oila kodeksining 62-modddasida ko`rsatilgan holatlarning bo`lish-bo`lmasligini belgilashi lozim. Agar ulardan biri ham tasdiqlanmasa, bolaning kimdan tug`ilganligi to`g`risidagi masalani tekshirishning ahamiyati bo`lmaydi, chunki tekshirish natijalaridan qat`iy nazar talab qanoatlantirilmaydi. Otalikni belgilash to`g`risidagi ishlar bo`yicha sud qarorlari O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik Protsessual kodeksining sud qarorlari to`g`risidagi talablariga otalikni belgilash to`g`risidagi ishlar bo`yicha chiqariladigan qarorlari ham javob berishi kerak. Oliy sud Plenumi 1982 yil 25 martda chiqargan qarorining 13-bandida otalikni belgilash to`g`risidagi va otalikka iqror bo`lish fakti to`g`risidagi ishlar bo`yicha chiqariladigan sud qarorlari har tomonlama tekshirilgan ma`lumotlarga, arz qilingan talablarni tasdiqlaydigan dalillarga asoslangan bo`lishi lozimligi to`g`risida sudlarga ko`rsatma berilgan. Otalikni belgilash to`g`risidagi sud qarorlarining qonuniy va asoslantirilgan bo`lishligiga moddiy va protsessual normalarni to`g`ri tadbiq etish va sudda belgilangan faktlarni dalil bilan isbotlash yo`li bilan erishiladi. Sud qarorlarida sud majlisida tekshirilgan dalillar bilan tasdiqlangan faktlar aks ettirishi lozim. Ma`lumki, sud qarori kirish, bayon qilish, asoslash va qaror qismlaridan iborat bo`ladi. Bu qoida otalikni belgilash to`g`risidagi ishlar bo`yicha chiqariladigan qarorlarga ham taalluqlidir. Bu to`g`rida qarorning mazmuni ham FPKning 206- moddasi talablariga javob berishi lozim. Sud qarorlarining mazmunida moddiy- huquqiy munosabatlarning xususiyatlaridan kelib chiqadigan ba`zi xususiyatlar aks ettirilishi mumkin. Otalikni belgilash to`g`risidagi qarorning kirish qismida, boshqa ishlar bo`yicha chiqariladigan qarorlarda ko`rsatilganidek, qarorlarning chiqarilishi vaqti va joyi, qaror chiqaruvchi sudning nomi, sudning tarkibi, sud majlisi kotibi, agar

protsessda qatnashsa prokurorning kimligi, taraflar, ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslar, ularning vakillari va nizoli predmet nimadan iborat bo`lishi ko`rsatiladi. qarorning bayon qilish qismida da`vogarning (ariza beruvchining) talablari nimadan iborat bo`lishi, javobgarning e`tirozi, ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarning tushuntirishlari, shuningdek sudda ishtirok etuvchi shaxslarning o`z talablari va e`tirozlarini asoslaydigan holatlar qisqacha ifodalanadi. Bundan tashqari otalikni belgilash to`g`risidagi ishlar bo`yicha chiqariladigan qarorning bu qismida-javobgarning da`voni (talabni) tan olishligi yoki tan olmasligi ko`rsatiladi va da`voga bo`lgan e`tirozlar ifodalanadi. qarorning asoslash qismida sud tomonidan belgilangan ish holatlari, sudning xulosalari nimaga asoslangan bo`lsa, buni isbotlovchi dalillar ularning qanday vajlar va asoslar bo`yicha rad qilinishi, shuningdek sud amal qilgan qonun ko`rsatilishi kerak. qarorning muhim qismlaridan bo`lib ko`rilgan asoslash qismi, sud majlisi davomida tekshirilgan dalillarning tahlil qilinganligini va uning baholanishini ko`rsatishi lozim. Xal qiluv qarorining qaror qilish qismida otalikni tan olish to`g`risidagi ishlar, sudning da`votalablarini qanoatlantirganlik yoki da`vo talablarini butunlay yoxud qisman rad qilganlik to`g`risidagi ma`lumotlar, sud xarajatlarining qanday taqsimlanishi, qarorning shikoyat qilish muddati va tartibi ko`rsatilishi kerak. Sud qarorining qonunga muvofiq ifodalanib to`g`ri chiqarilishi fuqarolarning subyektiv huquqlarini himoya qilish uchun muhim ahamiyatga egadir. Agar otalikni belgilash to`g`risidagi ishlar bo`yicha chiqariladigan sud qarorlarining qaror qismi to`liq yozilmasa, qonun talablariga muvofiq bo`lmasa, otalikni fuqarolik holatlari dalolatnomalarini qayd qilish organida ro`yxatdan o`tkazishda ba`zi qiyinchiliklar tug`ilishi mumkin. «Otalikni belgilash to`g`risidagi dalolatnomalarini qayd qilish formasini va otalikni belgilash to`g`risidagi guvohnomalarning formasini tasdiqlash to`g`risida» qarorda fuqarolik holatlari dalolatnomalarini qayd qilish organlarida otalikni belgilash to`g`risida onaning va bolaning otasi ixtiyoriy ravishda murojaat qilganlarida, shuningdek bu to`g`rida sud qarori chiqarilganida otalikni mazkur sud

organlarida qayd qilinishini rasmiylashtirish tartibi belgilangan. Sud hal qiluv qarorining qaror qismi ham, mazkur talablar e`tiborga olingan holda yozilishi kerak. qarorning bu qismida bolaning otasi to`g`risidagi ma`lumotlar, chunonchi: uning familiyasi, ismi, otasining ismi, tug`ilgan yili, millati, domiy turar joyi, ish joyi va mansabi(agar ishlamasa yashash manbai nimadan iborat ekanligi) ko`rsatiladi. Bu ma`lumotlarning hammasi talab kuygan shaxsni yashash joyidagi fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd qilish organida otalikni belgilash to`g`risidagi daftarga yoziladi. Otalikka iqror bo`lish faktini va otalik faktini belgilash to`g`risidagi arizalar ishlari bo`yicha chiqariladigan sud qarorlarining mazmuni va shakliga nisbatan qo`yiladigan barcha talablarga javob berishi lozim. Shu bilan birga bunday ishlar bo`yicha sud qarorlarining mazmuni ba`zi xususiyatlarga ega. Bu xususiyatlar qaror tuzishda e`tiborga olinishi kerak. Nikoh va Oila to`g`risidagi qonun Asoslarini tasdiqlash haqida 1969 yil 27 iyunda qabul qilingan qonunida ko`rsatilishicha, bolani asrab turgan va uning otasi ekanligiga iqror bo`lgan shaxs vafot etgani holda otalikka iqror bo`lishi fakti sud tartibida belgilanishi mumkin. Agar bola asoslar amalga kiritilganidan keyin tug`ilgan bo`lsa, unga nisbatan muayyan shaxsning otaligi sud tomonidan belgilanishi mumkin bo`lganida, bu shaxs vafot etgani tufayli sudlar maxkumning hayotligida tug`ilgan bolaga nisbatan otalik faktini belgilaydilar. Ish uchun javobgar bo`lmagani uchun alohida ish ko`rish tartibida sud tomonidan belgilanadigan yuqorida ko`rsatilgan yuridik faktlarning bir-biriga uxshash bo`lishligiga qaramasdan, ular faktik tartibi bo`yicha farqlanadi. Shu sababli ularni alohida tartibda ko`riladigan ishlarning bir turdagi turkumiga birlashtirish mumkin emas. Chunonchi: otalikni tan olish (otalikka iqror bo`lish) tubandagicha holatlar bo`lganidagina: 1-dan, bola Asoslar amalga kiritilishiga (ya`ni 1968 yil 1 oktabrga) qadar tug`ilganida; 2-dan, bolaning faraz qilingan otasi vafot etganida; 3-dan, bola o`lgan shaxsning hayotligida, uning boqimida bo`lganligida; 4-dan, otalikka uning iqrorligi bo`lganida sud tomonidan alohida ish yuritish tartibida belgilanishi mumkin.

Otalik fakti esa tubandagicha hollarda: 1-dan, bola Asoslar amalga kiritilganidan so`ng, ya`ni 1968 yil 30 sentabrdan so`ng tug`ilgan bo`lsa; 2-dan, bolaning onasi faraz qilingan otasi bilan birgalikda umumiy xo`jalik olib borgani holda; 3-dan, bolaning faraz qilingan otasi o`lgan holda shu yuqorida ko`rsatilgan tartibda belgilanishi mumkin. Sud amaliyotining urganilishi shuni ko`rsatadiki, sudlar barcha hollarda ham bunday ishlar o`rtasida farq bo`lishini tasavvur qilmaydilar. Ba`zi hollarda otalikning iqrorligi fakti o`rniga otalik faktini va ba`zi aksincha holatni belgilaydilar.

Похожие

Alimentlar undirish to`g`risidagi ishlarni ko`rishning protsessual xususiyatlari

Mehnatga oid nizolarni sudda ko`rishning protsessual xususiyatlari

Nikohni bekor qilish va nikohni haqiqiy emas deb topish to`g`risidagi ishlarni ko`rishning protsessual xususiyatlari

Mehnatga oid nizoli ishlarni sudda mazmunan ko'rib hal qilishnng o'ziga xos protsessual xususiyatlari

Alohida tartibda ko`riladigan ishlar