Ота-она ҳамда вояга етмаган болаларнинг шахсий ҳуқуқ ва мажбуриятлари - Юриспруденция - Рефераты

Ота-она ҳамда вояга етмаган болаларнинг шахсий ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

107.5 KB

www.arxiv.uz O та-она ҳамда вояга етмаган болаларнинг шахсий ҳуқуқ ва мажбуриятлари Режа: 1. Вояга етмаган болаларнинг шахсий номулкий ҳуқуқлари 2. Ота-онанинг шахсий номулкий ҳуқуқ ва мажбуриятлари 3. Ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш оқибатлари

www.arxiv.uz Вояга етмаган болаларнинг шахсий ҳуқуқ ва мажбуриятлари Ўзбекистон Республикаси оила қонунчилигида вояга етмаган болаларнинг қуйидаги шахсий номулкий ҳуқуқлари кўрсатилган: 1. Боланинг оилада яшаш ва тарбияланиш ҳуқуқи; 2. Ота-онаси ва бошқа қариндошлари билан кўришиш ҳуқуқи; 3. Ҳимояланиш ҳуқуқи; 4. Исм, ота исми ва фамилия олиш ҳуқуқи; 5. Исми ва фамилиясини ўзгартириш ҳуқуқи. Ҳар бир бола оилада яшаш ва тарбияланиш, ўз ота-онасини билиш, уларнинг ғамхўрлигидан фойдаланиш, улар билан бирга яшаш ҳуқуқига эга, бола манфаатларига зид бўлган ҳолатлар бундан мустаснодир. Бола ўз ота-онаси томонидан тарбияланиши, ўз манфаатлари таъминланиши, ҳар тарафлама камол топиши инсоний қадр-қимматлари ҳурмат қилиниши ҳуқуқига эга. Боланинг ота-онаси бўлмаганда ёки улар ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилинганда ва бола ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган бошқа ҳолларда унинг оилада тарбияланиш ҳуқуқи васийлик ва ҳомийлик органи томонидан таъминланади. Оила қонунчилигига биноан ҳар бир бола отаси, онаси, бобоси, бувиси, ака-укалари, опа-сингиллари ва бошқа қариндошлари билан кўришиш ҳуқуқига эга. Ота-онанинг никоҳдан ажралиши, никоҳнинг бекор қилиниши ёки ҳақиқий эмас деб топилиши боланинг ҳуқуқларига таъсир қилмайди. Айрим ажрим оилаларда ота ёки она болани уларнинг бири билан кўришишга тўсқинлик қилади. Қонун эса бола манфаатини ҳимоя қилиб унга отаси-онаси билан кўришиш ҳуқуқидан ҳеч ким ман қилишга ҳаққи йўқлигини билдиради.

www.arxiv.uz Бола ўз ҳуқуқи ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга. Бола ҳуқуқини ҳимоя қилиш деганда, боланинг бузилган ҳуқуқини тиклаш, унинг ҳуқуқларини амалга оширишда мавжуд бўлган тўсиқларнинг олдини олиш, бартараф қилиш тушунилади. Мисол учун агар ота-она фарзандларини тўғри тарбия қилмаса, таълим-тарбия беришда қонун билан юклатилган вазифаларини бажармаса, ота-оналик ҳуқуқларини суистеъмол қилса, болаларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари бузилган деб ҳисобланади. Бундай ҳолатлардан хабардор бўлган васийлик ва ҳомийлик органлари болаларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш чораларини кўради. Бола исм, ота исми ва фамилиясини олиш ҳуқуқига эга. Бу ҳуқуқ болага унинг туғилиши билан берилади. Ота-онага болага исм танглашда эркинлик берилган бўлиб, улар ўзлари хоҳлаган исмни беришлари мумкин. Эр- хотиндан бирининг аризасига биноан боланинг исми рўйхатдан ўтказишда иккинчисининг розилиги бўлганлиги фараз қилинади. Боланинг исмга, ота исмига ва фамилиясига бўлган ҳуқуқи қонун билан кафолатланади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан 1995 йил 21 декабрда қабул қилинган «Давлат тили ҳақида»ги Қонунининг 15-моддасига биноан миллий тарихий анъаналарга амал қилган ҳолда фамилия ўрнига, яъни фамилия сифатида бола отасининг исми ёзилиши мумкин. Масалан Абурахмон Абдуҳамид ўғли ёки Моҳинур Абдуҳамид қизи. Исмга уларнинг туғилган жойи қўшилиб ёзилиши мумкин. Масалан, ал Тошкендий, Самарқандий, Сайрамий ва ҳ.з. Эр-хотиннинг розилиги бўйича, миллий-тарихий анаъаналарга кўра, ота ёки она томонидан бобонинг исми бўйича ҳам фамилия берилиши мумкин. ФҲДЁ органи ота-онанинг биргаликдаги аризасига биноан бола ўн олти ёшга тўлгунча бола манфаатларини эътиборга олиб, унинг исмини ўзгартиришга, шунингдек унга берилган фамилияни ҳам отаси ёки онасининг фамилиясига қараб ўзгартиришга ҳақлидир.

www.arxiv.uz Ота-онанинг шахсий номулкий ҳуқуқ ва мажбуриятлари Ота она ўз болаларига нисбатан тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эгадирлар . Ота-оналик ҳуқуқлари болалар 18 ёшга тўлганларида, шунингдек вояга етмаган болалар никоҳга кирганларида ҳамда қонун билан белгиланган бошқа ҳолларда болалар вояга етмасдан тўла муомала лаёқатига эга бўлганларида тугайди. Ота-онанинг бола олдидаги тенг ҳуқуқликлари унга ғамхўрлик қилиш, таълим-тарбия бериш, уни парвариш қилиш ва ҳ.к. иборатдир. Боланинг олдида ўз ҳуқуқларини бажариш ота-она учун фақат аҳлоқий қоида бўлиб қолмай, балки конституциявий ҳуқуқ ва бурчдан биридир. Ота-она ўртасидаги ҳар қандай келишмовчилик уларнинг ҳар иккалалари ёки уларнинг бирининг талаби билан васийлик ва ҳомийлик ёки суд тартибида ҳал қилинади. Оила қонунчилиги алоҳида вояга етмаган ота-онанинг ҳуқуқларини кўрсатган. Вояга етмаганлар оила қуришса, оилада ўзлари ота-оналик ҳуқуқларини амалга оширишлари мумкин. Улар ўз болалари билан бирга яшаш ва унинг тарбиясида иштирок этиш ҳуқуқига эгадирлар. Бола туғилишининг ўзи унинг онаси ким ва ёши нечада бўлишидан қатъий назар у оналик ҳуқуқига эга бўлади. Бу ота-оналар ўз ҳуқуқларини амалга оширишда, маълум ҳолларда, қонуний вакиллари, васий ва ҳомий органларининг иштирок этишлари назарда тутилади. Ота-она ўз болаларининг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишлари шарт. Ўн саккиз ёшга тўлмаган вояга етмаган болалар тўла ҳажмда муомала лаёқатига эга бўлмаганлари сабабли уларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш қонуний вакиллари бўлган ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар зиммасига юкланади. Фуқаролик қонуни бўйича кичик ёшдаги – ўн тўрт ёшгача бўлган болаларнинг муомала лаёқатига эга бўлмаслигини ва ўн тўрт ёшдан ўн саккиз ёшгача бўлган болаларнинг эса, қисман муомала лаёқатига эга

www.arxiv.uz эканликларини эътироф этиши керак. Демак, ота-оналар, фарзандликка олувчилар ёки васийлар ўн тўрт ёшга тўлмаган болаларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиб, уларнинг вакили сифатида улар номидан ҳар қандай битимлар тузиш ҳуқуқига эгадирлар. Ўн тўрт ёшдан ўн саккиз ёшгача бўлган вояга етмаган болаларга тегишли фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларда ота-оналар ўз болаларининг ҳомийси сифатида иштирок этиб, болалар номидан битимлар тузмайдилар, аммо уларга битим тузишлари учун розилик берадилар. Ота-оналик ҳуқуқи болалар манфаатларига зид тарзда амалга оширилиши мумкин эмас. Шу билан бир қаторда ҳар бир ота-она ўз боласини қонунга асосланмасдан ушлаб турган ҳар қандай шахсдан унинг қайтарилишини талаб қилишга ҳақли. Ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш Қонун ота-она (улардан бирини) қуйидаги ҳолларда оталик ёки оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиши мумкинлигини кўрсатади: 1. Ота-оналик мажбуриятларини бажаришдан бош тортса, шу жумладан алимент тўлашдан бўйин товласа; 2. Узрсиз сабабларга кўра ўз боласини туғруқҳона ёки бошқа даволаш муассасасидан, тарбия, аҳолини ижтимоий ҳимоялаш муассаси ва бошқа шунга ўхшаш бошқа муассасалардан олишдан бош тортса; 3. Ота-оналик ҳуқуқини суистеъмол қилса, болаларга нисбатан шафқатсиз муомалада бўлса, жумладан жисмоний куч ишлатса ёки руҳий таъсир кўрсатса; 4. Муттасил ичкиликбозлик ёки гиёвандликка мубтало бўлган бўлса;

www.arxiv.uz 5. Ўз болаларининг ҳаёти ёки соғлиғига ёхуд эри (хотини)нинг ҳаёти соғлиғига қарши қасддан жиноят содир қилган бўлса. Ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш суд тартибида амалга оширилади. Ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилинган ота ёки она ўзига тегишли болаларига нисбатан қариндошлик фактига асосланган ҳамма ҳуқуқлардан маҳрум бўлади. Шу билан бир қаторда ота ёки оналик ҳуқуқидан маҳрум бўлган шахс қонун асосида болали фуқароларга берилиши лозим бўлган ҳар хил имтиёзлардан, нафақа ва моддий ёрдам олиш ҳуқуқларидан маҳрум бўлади. Бундай ота ёки она кексайиб қолганда, меҳнатга қобилиятсиз ва ёрдамга муҳтож бўлиб қолганда вояга етган болаларидан таъминот талаб қилиш ҳуқуқини ҳам йўқотади. Лекин улар ўз болаларига таъминот бериш мажбуриятидан озод бўлмайдилар ва боласи вояга етгунича болани таъминлаши шарт. Ота-она (улардан бири) ўз хулқ-атвори, турмуш тарзини ва (ёки) бола тарбиясига бўлган муносабатини ўзгартирган ҳолларда ота-оналик ҳуқуқи тикланиши мумкин. Ота-она ҳамда болаларнинг алимент мажбуриятлари Ота-онанинг вояга етмаган болаларига алимент тўлаш тартиби; Боланинг ота-онага берадиган таъминот миқдори ва тартиби; Алимент ундиришнинг қонуний асослари. Ота-онанинг вояга етмаган болаларига алимент тўлаш тартиби Ота-она вояга етмаган болаларига таъминот бериши шарт. Вояга етмаган болаларига таъминот бериш мажбуриятини ихтиёрий равишда бажармаган ота (она)дан суднинг ҳал қилув қарорига асосан алимент ундирилади.

www.arxiv.uz Вояга етмаган болаларга алимент тўлаш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаганда ёки алимент ихтиёрий равишда тўланмаганда ва ота- онадан бирортаси ҳам алимент ундириш тўғрисида судга даъво ариза билан мурожаат қилмаган ҳолларда, васийлик ва ҳомийлик органлари вояга етмаган боланинг таъминоти учун ота ёки онадан қонунда белгиланган миқдорда алимент ундириш тўғрисида даъво қўзғатишга ҳақлидир. Қонунга биноан вояга етмаган болаларга алимент тўлаш тартиби ва шакли ота-она томонидан мустақил равишда белгиланиши мумкин. Жумладан, ота-оналар ўзаро келишиб, фақат эрнинг ёки хотиннинг маошини вояга етмаган фарзандлари (болалари) таъминотига сарфлашни белгилашлари мумкин. Ота-оналар бола тарбияси ва таъминоти учун зарур бўладиган харажатлар ҳажмини ҳам, бундай таъминот қанча миқдорда ва қачон берилиш мақсадга мувофиқлигини ҳам мустақил белгилайдилар. Агар вояга етмаган болаларига таъминот бериш ҳақида ота-она ўртасида келишув бўлмаса, уларнинг таъминоти учун алимент суд томонидан ота- оналарнинг ҳар ойдаги иш ҳақи ва бошқа даромадининг бир бола учун – тўртдан бир қисми; икки бола учун – учдан бир қисми; уч ва ундан ортиқ бола учун – ярмиси миқдорида ундирилади. Бу тўловларнинг миқдори тарафларнинг моддий ва оилавий аҳволини ва бошқа эътиборга лойиқ ҳолатларини ҳисобга олган ҳолда камайтирилиши ёки кўпайтирилиши мумкин. Ҳар бир бола учун ундириладиган алимент миқдори қонун ҳужжатлари билан белгиланган энг кам иш ҳақининг учдан бир қисмидан кам бўлмаслиги керак. Маълум асос ва шароитлар мавжуд бўлган ҳолларда ота-онадан алимент олиш ҳуқуқи вояга етган, яъни 18 ёшга тўлган шахсларда ҳам вужудга келади. Қонунга мувофиқ, вояга етган боланинг меҳнатга лаёқатсиз ва ёрдамга муҳтожлиги шундай шартлар ҳисобланади. «Меҳнатга лаёқатсиз» тушунчаси меҳнат қонунчилиги ва «Ўзбекистон Республикасининг пенсия ҳақида» ги 1993 йил қонуни билан аниқланган.

www.arxiv.uz Ота-онадан вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига ундириладиган алиментнинг миқдори суд томонидан алимент тўлаши шарт бўлган ота-онанинг оилавий ва моддий аҳволи ҳисобга олиниб, ҳар ойда пул билан тўланадиган қатъий суммада белгиланади. Ота-онадан болаларга унидириладиган алимент миқдори алимент тўлашга масъул шахснинг ойлик иш ҳақи ва бошқа даромадларига нисбатан улушлар ҳисобида (тўртдан бир, учдан бир, иккидан бир) ёки пул билан ифодаланадиган ва тўланадиган қатъий суммада белгиланади. Ота-она фавқулодда ҳолатлар (боланинг оғир шикастланиши, касал бўлиши ва бошқалар) туфайли келиб чиққан, боланинг таъминоти учун зарур бўлган қўшимча харажатларда иштирок этиши шарт. Қўшимча харажатларда иштирок этишдан бош тортган ота (она)дан суд уларнинг оилавий ва моддий аҳволини ҳисобга олиб, қўшимча харажатни қисман пул билан тўланадиган қатъий суммада ундириш ҳақида ҳал қилув қарори чиқариши мумкин. Алимент Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ва унинг ташқарисида пул ёки натура тарзида олинган барча турдаги даромадлардан ушлаб қолинади. Чет эл валютасида олинадиган даромадлар алимент ундириладиган кунда амалда бўлган Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг расмий курси бўйича сўмларда ҳисобланади. Агар алимент тўлаётган шахснинг яна бошқа вояга етмаган болалари бўлиб, уларнинг қонунда белгиланган миқдорда алимент олишларидан қатъий назар, алимент тўлаётган шахснинг яна алимент олаётган болаларига нисбатан моддий жиҳатдан камроқ таъминланиб қоладиган бўлса, шунингдек, алимент тўлаётган шахс ногирон бўлиб, моддий жиҳатдан қийналиб қолаётган бўлса ёки алимент олаётган шахс мустақил даромадларга эга бўлса, алимент миқдори суд томонидан камайтирилиши мумкин. Ота-онаси вафот этганлиги оқибатида етим қолган вояга етмаган болаларга таъминот бериш, уларни тарбиялаш ва уларга таълим бериш давлат томонидан амалга оширилади. Ота-она қарамоғидан маҳрум бўлган,

www.arxiv.uz яъни тирик ота-оналар мавжудлигида уларнинг қарамоғидан болаларни суднинг ҳал қилув қарори асосида ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилинган, тирик ота-оналар қарамоғидаги болалар тарбия муассасаларига жойлаштирилганда, улар учун алимент ота ёки онадан ундирилади. Вояга етмаган болани ота-онасидан олиб, уни қайси болаларни тарбиялаш муассасасига жойлаштириш ҳақида ҳал қилув қарорини чиқарган суд боланинг фақат ота-онасидангина алимент ундириш ҳақида ҳам қарор чиқаради. Меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож вояга етган болалар ота-онасидан, агар улар йўқ бўлса, қариндошлари ва ушбу Кодексда кўрсатилган бошқа шахслардан ўз таъминоти учун алимент талаб қилиш ҳуқуқига эга. Бундай ҳолларда алимент тўлаши шарт бўлган шахснинг моддий ва оилавий аҳволи ҳисобга олиниб, пул билан тўланадиган қатъий суммада белгиланиши мумкин. Башарти, вояга етган болалар 1- ёки 2-гуруҳ ногирони деб топилган бўлсалар, сўзсиз, ўз ота-оналаридан алимент олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Лекин, 3-гуруҳ ногиронлигини белгилашда шахснинг меҳнат лаёқатини анчагина йўқотгани ва бу лаёқатнинг узоқ вақт давомида пасайиб бориши асос бўлади. Аммо бундай шахснинг меҳнат лаёқати тўлиқ ва узил-кесил йўқотилмайди. Вояга етган болалар 3-гуруҳ ногирони бўлсалар, конкрет вазиятларда суд аниқлаб ва тадқиқ этиб чиқарган хулосага қараб, алимент олиш ҳуқуқидан умидвор бўлишлари мумкин. Боланинг ота-онага берадиган таъминот миқдори ва тартиби Оилада ота-она ва болалар ўртасида юзага келадиган муносабатлар, табиийки, бир-бирига ёрдам кўрсатиш, бир-бирини қўллаб -қувватлаш, ҳамжиҳатлик ҳамда ихтиёрийликка асосланган бўлишини тақозо этади. Акс ҳолда, қонун чиқарувчи вояга етган меҳнатга лаёқатли болаларни ўз ота- онаси тўғрисида ғамхўрлик қилиш, шунингдек, ёрдамга муҳтож меҳнатга

www.arxiv.uz лаёқатсиз ота-оналарига моддий ёрдам кўрсатиш мажбуриятидан озод қилмайди. Ота-онанинг меҳнатга лаёқатсизлиги, шунингдек, оиладаги бошқа аъзонинг меҳнатга лаёқатсизлиги уларнинг пенсия ёшига етганлиги (аёллар 55 ёшга ва эркаклар 60 ёшга тўлганлиги) ёки оилада I ва II гуруҳ ногиронлари мавжудлигини англатади. Ота-онанинг III гуруҳ ногирони бўлганлиги ТМЭК (тиббий-меҳнат комиссияси)нинг тегишли хулосасида тавсия этилган ишни топа олмаганлари тақдирда, уларга ўз болаларидан таъминот олиш ҳуқуқини беради. Ота-онанинг болалар ёрдамига муҳтожлиги уларнинг маблағлари (иш ҳақи, пенсия ва шу кабилар) ўзларининг моддий шароитларини тирикчилик минимуми даражасида сақлашлари учун етмаган вақтда юзага келади. Ёрдамга муҳтож меҳнатга лаёқатсиз ота-онага алимент тўлаш тўғрисидаги келишув ота ёки онанинг ҳар бири билан алоҳида-алоҳида ёки ҳар иккаласи билан бирга тузилиши мумкин. Башарти, меҳнатга лаёқатсиз ота (она) муомала лаёқатига эга бўлмаса, тегишли келишувни унинг номидан қонуний вакили тузади. Ёрдамга муҳтож меҳнатга лаёқатсиз ота-она фойдасига алимент ундирилиши вақтида ота-онанинг ҳам, болаларнинг ҳам моддий, оилавий шароитлари, шунингдек, тарафларнинг эътиборга лойиқ барча манфаатлари ҳисобга олиниши лозим. Ҳар бир меҳнатга лаёқатли бола ўз ота-онасига, шунингдек, фарзандликка олувчига ихтиёрий равишда моддий ёрдам бериши лозим. Суд ота-онанинг ҳамма вояга етган лаёқатли болаларидан алимент ундириб бериши лозим. Таъминот беришга масъул болалар бошқа ҳудудларда бўлиб, уларнинг турар жойи ва иш ҳақи миқдорини аниқлаш масаласи маълум муддатларга чўзиладиган бўлса (масалан, болалардан айримлари чет элда бўлиб, алимент тўлашнинг иложи бўлмаса) ёки алимент ундириш низосини узил-кесил ҳал қилиш имконияти бўлмаса, масала ҳал қилингунга қадар суд шу низо бўйича

www.arxiv.uz муҳтож ота-онанинг моддий таъминотини таъминлаш мақсадида болалар томонидан вақтинча тўлаб турилиши лозим бўлган суммани кўрсатиб ажрим чиқариши мумкин. Ота-онанинг оғир касаллиги, шикастланганлиги, уларга қараган бегона шахсларга ҳақ тўлаш зарурати каби фавқулодда вазиятлар туфайли юзага келадиган ота-онага тааллуқли қўшимча харажатларда вояга етган болаларининг иштирок этиш зарурати тўғрисидаги қоида ЎзР ОКда янгиликдир. Ота-онанинг зарурий қўшимча харажатлари вояга етган болаларнинг барча турдаги даромадлари ҳисобидан қопланиши лозим. Ота-онанинг қўшимча харажатларини қоплаш суд томонидан қатъий пул суммасида белгиланади. Ҳар бир вояга етган боланинг зиммасига юклатиладиган қўшимча харажатларни қоплаш суммасини белгилашда ҳар бир боланинг моддий имкониятлари ҳисобга олинади. Алимент ундиришнинг қонуний асослари Алимент ундириш тўғрисидаги суд қарорлари суд ижрочиси томонидан ўз вақтида қонунга мувофиқ амалга оширилиши керак. Ижро этиш Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик-процессуал кодекси нормалари ва суд қарорини бажаришга оид меъёрий ҳужжатлар асосида амалга оширилади. Суд қарори жавобгар яшаб турган жойнинг суд ижрочиси томонидан унинг иш ҳақидан ёки мулки жойлашган ердаги мулкдан ундирилади. Алимент ундириш ҳақидаги ижро варақасини олган суд ижрочиси алимент тўлашга масъул бўлган шахснинг яшаш ва ишлаш жойини топиб, ундан иш ҳақи ва бошқа даромадларини аниқлайди. Агар унинг яшаш ва иш жойи аниқ бўлмаса, у ҳолда бу шахсга нисбатан қидирув эълон қилиш ҳақидаги масалани суд олдига қўяди. Алимент тўлашга масъул шахснинг яшаш ва иш жойи аниқланмаган тақдирда, алимент ундирувчининг ижро варақасини қайтаришга йўл қўйилмайди. Бутун қидирув давомида болага алимент

www.arxiv.uz ундириш тўғрисидаги суднинг ижро варақаси алимент ундириш вояга етмаган ёки вояга етган лекин меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож бобо ва бувиларининг зиммасига юклатилиши мумкин. Алимент миқдорининг бир бола учун иш ҳақи ва бошқа даромаднинг тўртдан бир қисми, икки бола учун учдан бир қисми, учта ва ундан кўп бола учун иш ҳақи ва бошқа даромадларнинг ярми миқдорида ундирилиши белгиланган. Алимент тўлашга масъул шахс 50% дан ортиқ миқдорда алимент тўлаётган бир вақтда, меҳнатга яроқсиз, моддий таъминотга муҳтож ота- онасига ҳам моддий ёрдам бериши ҳақида суднинг қарори ёки ўзаро келишув мавжуд бўлса, бу ҳолат алимент миқдорини камайтиришни талаб қилиш учун янги асос бўлиб ҳисобланади. Вояга етмаган ёки вояга етган меҳнатга лаёқатсиз, ёрдамга муҳтож болаларига алимент тўлаш ҳақидаги суднинг ҳал қилув қарорини бажаришдан бўйин товлаган шахслар ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиниши ёки жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин. Ота-онасига моддий ёрдам бериш тўғрисидаги суднинг ҳал қилув қарорларини бажармаслик жиноий жавобгарликка сабаб бўлади. Эр-хотин бир-бирини ўзаро моддий қўллаб -қувватлаши никоҳ тузилган пайтдан бошлаб юзага келадиган энг муҳим мажбуриятлардан биридир. Қонунда назарда тутилган асос мавжуд бўлган тақдирда, бундай мажбурият сўзсиз бажарилиши шарт. Бундан шу нарса далолат берадики, агар эр хотинга (хотин эрга) ихтиёрий равишда зарурий моддий ёрдам кўрсатмаса ёки эр ва хотин ўртасида муайян таъминот тўлаш тўғрисидаги келишув мавжуд бўлса-ю, ушбу келишув бажарилмаса, бири бошқасидан тегишли моддий ёрдам кўрсатилишини суд тартибида талаб қилиш ҳуқуқига эгадир. Эркак ва аёл ўртасидаги расман қайд этилган никоҳ мавжуд бўлмаган пайтда бу ҳолат (ҳақиқий никоҳ муносабатида бўлмаганлари сабабли) уларнинг бирига бошқасидан тегишли моддий ёрдам беришни талаб қилиш

www.arxiv.uz ҳуқуқини бермайди. Бу қоида мутлақ тусга эга бўлиб, эркак ва аёлнинг амалда қанча вақт никоҳ муносабатларида бўлганига боғлиқ бўлмайди. Эр-хотин никоҳдан ажралгандан кейин таъминот (алимент) беришни талаб қилиш ҳуқуқини берадиган асосларнинг узил-кесил рўйхати назарда тутилган. Собиқ эр (хотин) ҳам собиқ хотин (эри) дан моддий ёрдам талаб қилиш ҳуқуқига эга. Эр-хотин никоҳдан ажралганда биринчи навбатда собиқ хотин никоҳдан ажралмасдан олдин ҳомиладор бўлса, шу ҳомиладорлиги даврида ва ўртадаги бола туғилган кундан бошлаб уч йил давомида алимент олиш ҳуқуқига эга бўлади. Ҳақиқатда, никоҳ муносабатларида бўлишининг тугатилиши бу муносабатлар қанча давом этганлигидан қатъий назар, хотинга эридан алимент талаб қилиш ҳуқуқини бермайди. Эр-хотин ўртасидаги бола улар никоҳдан ажралгунга қадар туғилиб, ўн саккиз ёшга тўлгунича собиқ эр (хотин)нинг қарамоғида бўлса ёки болаликдан 1 гуруҳ ногирони бўлган болага қараётган муҳтож собиқ эр (хотин) алимент олиш ҳуқуқига эга. Алимент тўлаш учун агар эр-хотин ўртасида келишув тузилмаган бўлса, манфаатдор эр (хотин) тегишли даъво билан судга мурожаат қилиши мумкин. Суд қуйидаги ҳолларда эр ва хотинни бир-бирларига таъминот бериш мажбуриятидан озод қилади: 1. агар эр-хотин никоҳда қисқа вақт бўлган бўлса; 2. агар ўз таъминоти учун маблағ тўлашни талаб қилаётган эр ёки хотиннинг нолойиқ ҳулқ-атвори туфайли никоҳдан ажратилган бўлса; 3. агар ёрдамга муҳтож эр ёки хотиннинг меҳнатга лаёқатсиз бўлиб қолиши унинг спиртли ичимликларни, гиёвандлик воситаларини ва ҳ.з. суиистъемол қилиш ёки қасддан жиноят содир этиши туфайли юз берган бўлса.

www.arxiv.uz Фойдаланган адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Адолат», 2000. 2. Ислом Каримов. Ўзбекистон ХХ1 асрга интилмоқда. Т., «Ўзбекистон», 1999. 3. Ислам Каримов. Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлида. Т., «Ўзбекистон», 1998. 4. Ўзбекистон Республикасининг Оила кодекси. Т., «Адолат»,1998. 5. Ўзбекистон Республикаси Оила кодексига шарҳлар. Т., «Адолат»,2000. 6. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси. Т., «Адолат»,1996. 7. Қуръони карим ва ҳадиси шарифлар оила, қариндош, қўшничилик муносабатлари ҳақида. Т., 2001. 8. Инсон ҳуқуқлари тўғрисида халқаро билль. Т., «Адолат», 1992. 9. Амир Темур ўгитлари. Т., «Навруз», 1992; 10. Ф. Отахўжаев. Никоҳ ва унинг ҳуқуқий тартибга солиниши. Т., «Ўзбекистон», 1995. 11. О.А.Ганцкая. Полиская семья. М., «Наука», 1988. 12. О.А.Каримова. Қонун, оила, фарзанд ва жамият. Т., 2001. 13. Ўзбекистон хотин-қизлари. Статистик тўплам, 1999; 14. www.akadmvd.uz

Похожие

Ота-она хамда вояга етмаган болаларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари

Ота-она ҳамда болаларнинг алимент мажбуриятлари

Оила ҳуқуқи фанининг предмети ва вазифалари

Васийлик ва ҳомийликни ўрнатиш тартиби

Оила ва оммавий ахборот воситаларининг конституциявий макоми