Олий мажлиснинг фуқароларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш бўйича фаолияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

101.5 KB

Скачать

www.arxiv.uz Олий мажлиснинг фуқароларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш бўйича фаолияти Режа: 1 Фуқароларнинг Олий Мажлисга аризалар, таклифлар ва шикоятлар билан мурожаат қилиши тушунчаси ва унинг моҳияти 2. Олий Мажлиснинг фуқаролар мурожаатларига доир ишининг асосий йўналишлари. 3. Фуқаролар мурожаатларига парламент муносабатининг асосий шакллари

www.arxiv.uz 1. Фуқароларнинг Олий Мажлисга аризалар, таклифлар ва шикоятлар билан мурожаат қилиши тушунчаси ва унинг моҳияти Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарига фуқаролар бевосита ва ўз вакиллари орқали мурожаат қилиш ҳуқуқига эгалар. Умуман, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 35-моддасида, давлат органлари ва фуқаролар ўртасида келиб чиқадиган муайян зиддиятларни ҳал этиш тартиби кўрсатилган. Конституцияда тарафларнинг фаолиятини тартибга солувчи ҳуқуқий асослар ёритилган. Унга кўра, “Ҳар бир шахс бевосита ўзи ва бошқалар билан биргаликда ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Аризалар, таклифлар ва шикоятлар қонунда белгиланган тартибда ва муддатларда кўриб чиқилиши шарт” лиги мустаҳкамланган. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат килиш - бу фуқароларнинг давлат ва жамият ишларини бошқаришда иштирок этишининг амалий шаклларидан бири бўлиб, бу ҳуқуқ - фуқароларнинг сиёсий фаоллигини намоён килиш, ижтимоий ишларга қизиқишини, шунингдек ўзларини ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг муҳим воситаларидан биридир. Шу билан бирга, фуқароларнинг мурожаатлари жамият ҳаётидаги жорий масалаларни ҳал қилиш учун зарур ахборот манбаи, давлат аппаратини аҳоли билан мулоқотини мустаҳкамлаш усули ва йўли сифатида ҳам катта аҳамиятга эга. Ўзбекистон Республикасининг " Фуқароларнинг мурожаатлари тўғри сида " 1 ги (янги таҳрири) ва 1995 йил 30 августда қабул қилинган “ Фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини бузадиган хатти-ҳаракатлар ва қарорлар устидан судга шикоят қилиш тўғрисида ”ги қонунларида фуқароларнинг ҳуқуқий соҳалардаги мурожаатларининг асосий қоидалари, кўриб чиқиш тартиби, м у д д а т и в а ҳ а л э т и ш п р и н ц и п л а р и белгиланган 2 . Фуқароларнинг мурожаатлари мазмунига кўра уч шаклда бўлади. 1) таклиф; 2) ариза; 3) шикоят. Фуқароларнинг мурожаатлари, қандай шаклда, яъни ариза, шикоят ёки таклиф шаклида бўлишидан қатъий назар, улар расмийлаштирилади. 1 “ Ўзбекистон Республикасининг фуқароларнинг мурожаатлари тўғри сида”ги қонуни // Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси.- Т., 2003.№1- 21м. 2 “ Фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини бузадиган хатти-ҳаракатлар ва қарорлар устидан судга шикоят қилиш тўғрисида ”ги қонуни // Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси.- Т., 1995.№9- 183 м.

www.arxiv.uz Ўзбекистонда ҳар бир шахс бевосита ўзи ёки бошқалар билан биргаликда ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Аризалар, таклифлар ва шикоятлар қонунда белгиланган тартибда ва муддатларда кўриб чиқилиши шарт (Конституциянинг 35-моддаси). Фуқароларнинг ваколатли давлат органлари ва халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоят билан муражаат этиши – бу уларнинг давлат ва жамият бошқарувида қатнашишининг амалий шаклидир. Бу ҳуқуқнинг моҳияти шундаки, ваколатли давлат органларига фуқаролар ариза, таклиф ва шикоят билан мурожаат қилганларида бу органларнинг раҳбарлари томонидан фуқароларнинг таклиф ва аризаларини кўриб чиқишлари рад этилиши мумкин эмас. Ариза, таклиф, шикоятларда ташкилот, муассасалар фаолиятини яхшилаш билан бир қаторда шундай таклифлар ҳам берилиши мумкинки, уларнинг фаолиятидаги камчиликларни кўрсатувчи ва давлат ҳаётига оид ижтимоий-сиёсий, ижтимоий-маданий тавсифдаги камчиликларни бартараф этиш йўллари ҳам таклиф этилиши мумкин. Бу фуқароларнинг жамият ишларини бошқаришдаги энг самарали усулдир. Ариза, таклиф ва шикоятлар ёзма шаклда ҳамда халқ депутатлари ва мансабдор шахсларнинг қабулида оғзаки ҳам бўлиши мумкин. Шунингдек, ариза, таклиф ва шикоят газета, радио, телевидение воситасида ҳам мурожаат этиш орқали ифодаланиши мумкин. Бу ҳуқуқ, биринчи ўринда, бошқарув маданияти даражаси, ваколатли давлат органларидаги ходимларнинг онги ва масъулиятига боғлиқ. Мурожаатларда фуқаронинг исми, фамилияси, отасининг исми, фуқаронинг турар жойи тўғрисидаги маълумотлар, таклиф, ариза ёки шикоятнинг моҳияти кўрсатилган бўлиши керак. Юқорида кўрсатилган маълумотларни ўз ичига олмаган аризалар кўриб чиқилмайди. Мурожаатлар индивидуал ва жамоа томонидан берилиши мумкин бўлиб, оғзаки ёки ёзма равишда киритилади. Қонунда бир қатор тамойиллар кўрсатилган бўлиб, уларга амал қилинган ҳолда қуйидагилар тақиқланади: 1) Фуқароларнинг ўз мурожаати учун таъқиб остига олиниши ёки мурожаатчининг оила аъзоларини таъқиб қилиш; 2) шахсларни бирон бир мурожаатни ҳимоя қилиш ҳатти-ҳаракатларида иштирок этишга мажбур қилиш; 3) фуқароларнинг мурожаатга тааллуқли бўлмаган фуқаро шахсияти ҳақида далилларни аниқлаш;

www.arxiv.uz 4) фуқароларнинг шахсий ҳаёти ҳақида уларнинг розилигисиз тегишли органлар ва шахсларга мурожаат қилиш. Фуқаролар таклифлар бериш ҳуқуқига эгадирлар. Давлат органлари, жамоат бирлашмалари, ташкилотлар, корхоналар фаолиятини яхшилашга йўналтирилган фуқароларнинг мурожаатномаларини кўриб чиқиши ва мурожаат этувчига унинг натижаларини билдиришлари шартдир. Фуқароларнинг қонуний манфаатлари ва ҳуқуқларини амалга ошириш илтимоси билан ариза (мурожаат) келиб тушганда, аризаларни кўриб чиқиш ваколати бўлган мулкий шаклидан қатъий назар, давлат органлари, жамоат ташкилотлари, корхоналар масъул ходимлари, раҳбарлари ёки бошқа масъул ходимлар аризаларни объектив ва ўз вақтида кўриб чиқиш, қонуний қарорлар қабул қилиш ва уларнинг ижросини таъминлаш, шу мурожаатлар бўйича қабул қилинган қарорлар тўғрисида фуқароларга хабар бериш каби мажбуриятларни бажаришлари шартдир. Аризада кўрсатилган талабларга рад жавоб фуқаролар эътиборига ёзма равишда, сабаблари кўрсатилган ҳолда етказилади. Шикоят – бу қайсидир бир органнинг ёки мансабдор шахснинг қарори ёки ҳаракатлари билан фуқароларнинг ҳуқуқи ва қонуний манфаатларига зиён етказилганда ўз ҳуқуқи ва қонуний манфаатларини тиклаш талаби кўрсатилган мурожаатдир. Шикоят фуқаронинг ўзига нисбатан давлат органи ёки жамоат ташкилотлари қарори қабул қилингани ёки ҳаракатлари ҳақида хабар топганидан сўнг, бир йилдан кечикмаган ҳолда бўйсуниш тартибига қараб, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарига ёки ваколатли шахсларга тақдим этади. Арзнома қонунда кўрсатилган муддатларда судга тақдим этилиши мумкин. Шикоятга фуқаронинг олдинги мурожаатлари бўйича қабул қилинган қарорлар ёки унинг нусхалари, шунингдек, арзномани кўриб чиқиш учун керакли бўладиган бошқа ҳужжатлар илова қилиниши керак. Шикоятларнинг ҳаққоний кўриб чиқилиши мақсадида ҳаракатлари ва қарорлари ўзгартирилиши мумкин бўлган органларга ва ваколатли шахсларга фуқароларнинг шикоятларини қайта жўнатиш қонун томонидан тақиқланади. Қонунда мурожаат қилиш билан келиб чиқадиган фуқароларнинг ҳуқуқлари ва органларнинг мажбуриятлари аниқ кўрсатилган. Фуқаролар шикоятни текшираётган шахсга ўз талабларини шахсан билдириш, текширув материаллари билан танишиш, қўшимча ҳужжатлар тақдим этиш, адвокат ёки бошқа шахснинг хизматидан фойдаланиш, шикоятини текшириш натижаси ҳақида ёзма маълумот олиш, қонунда кўрсатилган тартибда етказилган зарарнинг ундирилишини талаб қилиш ҳуқуқига эгадирлар.

www.arxiv.uz Ариза, шикоят ва таклифлар фуқаролар томонидан индивидуал шаклда, шунингдек, умумжамоа шаклида ҳам амалга оширилиши мумкин. Фуқароларнинг ариза, таклиф ва шикоятлари фактларни яширишни кўзламаганлиги ҳамда ёлғон ахборотлардан иборат бўлмаслиги керак. Бундай ҳаракатлар учун Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида жавобгарлик кўзда тутилган. Ариза ёки шикоят ҳал этиш учун махсус текширувлар ўтказиш, қўшимча материалларни сўраб олиш ёки бошқа чора-тадбирлар кўриш зарур бўлса, тегишли орган, корхона, муассаса, ташкилот раҳбари ёки раҳбарининг ўринбосари ариза ёки шикоятни ҳал этиш муддатини, истисно тариқасида, узайтириши мумкин, бироқ бу муҳлат бир ойдан ошмаслиги лозим бўлиб, бу ҳақда ариза ёки шикоят берган шахсга маълум қилинади. Бунда мурожаатни кўриб чиқиш умумий муддати икки ойдан ошмаслиги керак. Фуқароларнинг мурожаатларини кўриб чиқаётган давлат органлари фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари, шунингдек жамият ва давлат манфаатлари бузилишини юзага келтирувчи сабабларни ўз вақтида аниқлаш ва бартараф этиш мақсадида аризалар, таклифлар ва шикоятларни белгиланган тартибда умумлаштирадилар ҳамда фуқароларнинг сиёсий-ижтимоий ҳуқуқларини бузилиш ҳолатларини ани 2-§. Олий Мажлиснинг фуқаролар мурожаатларига доир ишининг асосий йўналишлари. Фуқаролар мурожаатларига парламент муносабатининг асосий шакллари Бу ҳуқуқ, биринчи ўринда, бошқарув маданияти даражаси, ваколатли давлат органларидаги ходимларнинг онги ва масъулиятига боғлиқ. Мурожаатларда фуқаронинг исми, фамилияси, отасининг исми, фуқаронинг турар жойи тўғрисидаги маълумотлар, таклиф, ариза ёки шикоятнинг моҳияти кўрсатилган бўлиши керак. Юқорида кўрсатилган маълумотларни ўз ичига олмаган аризалар кўриб чиқилмайди. Мурожаатлар индивидуал ва жамоа томонидан берилиши мумкин бўлиб, оғзаки ёки ёзма равишда киритилади. Қонунда бир қатор тамойиллар кўрсатилган бўлиб, уларга амал қилинган ҳолда қуйидагилар тақиқланади: 1. Фуқароларнинг ўз мурожаати учун таъқиб остига олиниши ёки мурожаатчининг оила аъзоларини таъқиб қилиш; 2. шахсларни бирон бир мурожаатни ҳимоя қилиш ҳатти-ҳаракатларида иштирок этишга мажбур қилиш; 3. фуқароларнинг мурожаатга тааллуқли бўлмаган фуқаро шахсияти ҳақида далилларни аниқлаш;

www.arxiv.uz ҳуқуқлари ва эркинликларини кафолатловчи институтлар деб ҳам номлаш мумкин. 2004 йил 27 августда эса “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбуд сман) тўғрисида ” қонун қабул қилинди 3 . Жаҳоннинг ривожланган давлатларида инсон ҳуқуқларига риоя қилиш ва уларни ҳимоя қилиш воситаси сифатида Омбудсман институти ташкил этилган. Омбудсман инсон ҳуқуқларининг бузилишига йўл қўйган маълум бир ташкилот устидан тушган шикоятларни қабул қилувчи ва кўриб чиқувчи мустақил, беғараз учинчи томон сифатида ўз ишини олиб боради. Омбудсман инсон ҳуқуқлари бузилишининг олдини олиш мақсадини кўзлаб текширув ўтказиши ва тавсиялар бериши, маъмуриятни тўғри йўлга солиши, парламентга ва жамоатчилик эътиборига натижаларни тақдим этиши мумкин. Ўзига хос институт бўлиб ҳисобланган Омбудсман мустақил ва беғараз фаолиятни юритиши сабабли бировни қоралаш ёки оқлаш унинг вазифаси эмас. Ушбу институт текширув ўтказади, фактларни ва бошқа далилларни аниқлайди ҳамда баъзи ҳолатлар бўйича тавсиялар беради. Омбудсманлар, давлат органлари, аввало ижроия ҳокимияти томонидан инсон ва фуқаро ҳуқуқлари бузилмаслигини кузатиб туриши шарт бўлган лавозимли (мансабдор) шахслардир. Ушбу институт (соҳа, муассаса) Швеция XIII асрдаёқ пайдо бўлган лекин фақат орадан 700 йил ўтгач эса бир қатор мамлакатларнинг конституциявий-ҳуқуқий матнларига кирган (масалан, Намибия Конституцияси). Кўп мамлакатларда ушбу муассаса (институт)нинг ўхшаш номи белгиланган: Польшада-фуқаро ҳуқуқлари бўйича Вакил ва болалар ҳуқуқи бўйича вакил, Венгрияда фуқаро ҳуқуқлари бўйича Давлат мажлиси Вакили (вакиллари) ва миллий ва этник озчиликларнинг ҳуқуқлари бўйича Вакил (вакиллари), Австрияда-Халқ ҳуқуқий муҳофазси, Руминияда-халқ адвокати (оқловчиси), Буюк Британияда-маъмурий ишлар бўйича парламент комиссари, Францияда-воситачи, Испанияда-халқ ҳимоячиси, Филиппинда-инсон ҳуқуқлари бўйича Комиссия, Германияда-мудофаа бўйича Бундестаг вакили. Бу орган конституциявий ҳуқуқлар бузилганлиги ҳақидаги шикоятларни, кўпинча муаммони ҳал этишнинг барча қонуний йўллари ахтариб кўрилиб, топилмагандан кейин, кўриб чиқади ва агар зарур деб ҳисобласа, уни тегишли давлат органларида қайтадан қўзғатади, мамлакатда инсон ва фуқаро ҳуқуқлари соҳасида олиб борилаётган ишларнинг аҳволини таҳлил қилади ва тегишли қонуний чора кўрилишини таклиф этган ҳолда 3 Ўзбекистон Республикасининг “Олий Мажлиснинг инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман) тўғрисида”ги қонун (янги таҳрири) //Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2004, 38-сон, 420-модда.

www.arxiv.uz парламентга бу ҳақда ҳисобот беради. Омбудсман ёки шунга ўхшаш бошқа орган ишни мустақил ҳал эта олмайди. Омбудсманнинг текшириш ва суриштириш бўйича ҳуқуқлари қатъий белгиланган бўлиб, унинг бирор бир ташкилотга ёки органга буйруқ бериш ҳуқуқи йўқ, фақат бирор фактни аниқлаштириш учун маълумотлар сўраш ёки гувоҳлик беришни талаб қилиш ҳуқуқига эгадир. Ҳуқуқни ҳимоя қилувчи ташкилотлардан фарқли ўлароқ, фақат инсонларнинг ҳуқуқларини ҳимоя этиш ва уларни ҳуқуқларини такомиллаштириш соҳасида иш олиб боради. Зарур ҳолларда эса, О м б у д с м а н т е г и ш л и т а ш к и л о т л а р г а м у р о ж а а т қ и л и ш в а и н с о н ҳуқуқларини ҳимоя этиш бўйича текширув олиб бориши мумкин. И н с о н ҳ у қ у қ л а р и б ў й и ч а в а к и л и н с о н в а ф у қ а р о ҳ у қ у қ в а эркинликларини ҳимоя қилиш ҳамда, кафолатлаш борасидаги имкониятлари, ҳуқуқ ижросини таъминловчи давлат органларига нисбатан (суд, тергов ва суриштирув органлари, прокуратура, давлат хав ф сизлиги хизмати в а ҳоказо) анча кенг в а э ркиндир. Чунки, у нафақат қонун асосида ишни кўриб чиқади, балки ишни мазмунан синчиклаб ўрганади ва ўзининг хулосаларини адолат, умуминсоний меъёрлар асосида беради. Инсон ҳуқуқлари бўйича вакилнинг яна бир афзал томони шундаки, агар судлар ишни ўзидан юқори турувчи ташкилотларнинг (иккинчи инстанция судьялари) талабларидан келиб ч и қ и б ҳ а л қ и л с а л а р , О м б у д с м а н э с а , м а ъ л у м б и р м а ъ н о д а , мустақилдир. Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий Мажлис вакили бу борада ўз ишини юқори ташкилотлардан мустақил ҳолда олиб боради ва бу бўйича муҳим хулосаларни беради; ўз фаолиятини юритишда турли усулларни қўллаши мумкин; вакилга мурожаат қилувчи фуқаролар м и л л а т и , ф у қ а р о л и г и ё к и б о ш қ а б е л г и л а р и д а н қ а т и ъ й н а з а р тенгдирлар; вакил ўз ишини олиб боришда Конституция ва қонунда белгиланган ҳолатлар билан чегараланмай, балки эътироф этилган ҳуқуқларга асосланиб олиб боради ва ҳал қилади. Вакил ваколатлари бу борада ҳам чекланмаган. Вакил ўз фаолиятида буйруқ бериш ва мажбурлаш тамойили асосида эмас, балки ўрганиш ва тавсия этиш тамойилига кўра олиб боради. Омбудсман институтининг муҳим вазифаларидан бири - миллий қонунчилик асосида, инсон ҳуқуқларини р и в о ж л а н т и р и ш в а т а к о м и л л а ш т и р и ш , у н и у м у м и н с о н и й ҳ а м д а х ал қа ро м еъ ёр ла рг а яқ ин ла ш т ир и шд а н и бо ра т. И нс он ҳу қу қл ар и бўйича вакилнинг фаолияти шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини кафолатлашда муҳим аҳамиятга эга, шу мақсадда у йил охирида бу сохада олиб борилган ишлар тўғрисида Олий Мажлис ва Президентга ҳисобот тайёрлайди.

www.arxiv.uz Асосий адабиётлар 1. Конституционное (государственное) право зарубежннх стран. Учебник. В 4-х томах. Тома 1-2. Отв. ред. Б.А.Страшун. -М.: Бек. 1995. - 778 с.

$www.arxiv.uz 2. Конституционное (государственное) право зарубежн ы х стран. Учебник. В 4-х томах. Том 3. Отв. ред. Б.А.Страшун. -М.: Бек. 1997. - 764 с. 3. Конституционное право зарубежных стран. /В.Е. Чиркин Москва: Изд-во "Юристь", 2002. - 622 с. 4. Хамедов И.А. , Хакимов М,М. Парламентское право : Учебное пособие \ Под редакцией М.Х. Рахманкулова. – Ташкент 2003 г. 5. Конституционное Государственное право зарубежных стран. /М.Ф. Чудаков. - Минск: Издательство "Харвест", 1998. - 783 с 6. Парламентское право России: Учебные пособие / Под ред. И.М. Степанова, Т.Я. Хабриевой. М.: Юристъ, 1999. 224 с. 7. Булаков О.Н. Парламентское право Российской Федерации: Учебное пособие. Ростов н/Д: Феникс, 2000. 8. Конституционное право зарубежных стран в схемах.А. Щ.Якушев. - Москва: Издательство "Приор", 1999. - 334 с. 9. Конституционное право зарубежных стран в схемах. А . Щ . Якушев. - Москва: Издательство "Приор", 1999. - 334 с.$

Олий мажлиснинг фуқароларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш бўйича фаолияти

20.09.2019

0

101.5 KB

Похожие