Oilaga, yoshlarga va axloqqa qarshi jinoyatlar - Юриспруденция - Рефераты

Oilaga, yoshlarga va axloqqa qarshi jinoyatlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

98.5 KB

Oilaga, yoshlarga va axloqqa qarshi jinoyatlar Reja: 1. Voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxslarni moddiy ta`minlashdan bo`yin tovlash 2. Ota-onani moddiy ta`minlashdan bo`yin tovlash 3. O`zR JK 123-moddasi) 4. Bolani almashtirib qo`yish 5. Farzandlikka olish sirini oshkor qilish 6. Ko`p xotinli bo`lish 7. Voyaga yetmagan shaxsni g`ayriijtimoiy hatti-harakatlarga jalb qilish 8. O`n olti yoshga to`lmagan shaxs bilan jinsiy aloqa qilish 9. O`n olti yoshga to`lmagan shaxsga nisbatan uyatsiz-buzuq harakatlar qilish

Oilaga, yoshlarga va axloqqa qarshi jinoyatlar Ko`p xotinli bo`lish (JK 126- moddasi) Voyaga yetmagan shaxsni g`ayri- ijtimoiy xatti- harakatlarga jalb qilish (JK 127-moddasi) 16 yoshga to`lmagan shaxs bilan jinsiy aloqa qilish (JK 128- moddasi) 16 yoshga to`lmagan shaxsga nisbatan uyatsiz buzuq harakat-lar qilish (JK 129- moddasi) Pornografik narsalarni tayyorlash yoki tarqatish (JK 130-moddasi) Fohishaxona saqlash yoki qo`shmachilik qilish (JK 131- moddasi) Tarix yoki mada-niyat yodgorlikla-rini nobud qi-lish, buzish yoki ularga shikast yetkazish (JK 132-moddasi) Inson a'zolari yoki to`qimalarini ajratib olish (JK 133-moddasi) Qabrni tah qirlash (JK 134-moddasi)Voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxs - larni moddiy ta'minlashdan bo`yin tovlash (JK 122-modda) Ota-onani moddiy ta' - minlashdan bo`yin tovlash (JK 123- moddasi) Bolani almashtirib qo`yish (JK 124- moddasi) Farzandlikka olish sirini oshkor qilish (JK 125-moddasi)

Voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxslarni moddiy ta`minlashdan bo`yin tovlash (O`zR JK 122-moddasi) O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 64-moddasida: «Ota-onalar o`z farzandlarini voyaga yetgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga majburdirlar. Davlat va jamiyat yetim bolalarni va ota-onalarining vasiyligidan mahrum bo`lgan bolalarni boqish, tarbiyalash va o`qitishni ta`minlaydi, bolalarga bag`ishlangan xayriya faoliyatlarni rag`batlantiradi»; 65-moddasida esa: «Farzandlar ota- onalarning nasl-nasabidan va fuqarolik holatidan qat`i nazar, qonun oldida tengdirlar», deb ta`kidlangan. O`zbekiston Respublikasi Oila kodeksiga ko`ra ota-onalar voyaga yetmagan yoxud voyaga yetgan, ammo mehnatga layoqatsizligi tufayli moddiy yordamga muhtoj bo`lgan farzandlarini boqishga majburdirlar. Bu haqda O`zbekiston Respublikasining Oila kodeksi 100-moddasi 1- qismida «Ota-ona voyaga yetgan mehnatga layoqatsiz, yordamga muhtoj bolalariga ta`minot berishi shartdir», – deb ta`kidlanadi. Sudning qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qaroriga ko`ra moddiy yordamga muhtoj bolalarni yoki mehnatga layoqatsiz shaxs larni boqish uchun mablag` ota- onalardan yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslardan undirilishi lozim bo`lgan, ammo ular moddiy ta`minlashdan bo`yin tovlaganlarida ularni JK 122-moddasi bilan javobgar qilinadilar. Ushbu jinoyatning obyekti voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxslarning manfaatlari, ya`ni ularning sog`lig`i, normal jismoniy rivojlanishi va sudning hal qiluv qaroriga muvofiq mablag` olish huquqiga ega shaxslarning moddiy ta`minoti hisoblanadi. Jinoyatning obyektiv tomoni sudning hal qiluv qaroriga muvofiq moddiy yordamga muhtoj bo`lgan voyaga yetmagan va mehnatga layoqatsiz shaxslarni

boqish uchun undiriladigan mablag`larni jami uch oydan ortiq muddat mobaynida to`lamaslikda ifodalanadi. Bo`yin tovlash deganda, nafaqat sudning hal qiluv qarori bajarilishini to`g`ridan-to`g`ri rad etish, balki aybdorning oladigan maoshi miqdorini, boshqa daromadlarini yashirishi, ijro varaqasi bo`yicha to`lovlardan qochib qutulish maqsadida ish yoki yashash joyini o`zgartirishi yoxud shu maqsadda mehnat qilishdan bo`yin tovlashi va h.k. tushunish lozim. Sudning qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qaroriga binoan moddiy yordamga muhtoj bo`lgan voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxslarni boqish uchun undirilishi lozim bo`lgan mablag` jami uch oy mobaynida to`lanmagan taqdirda jinoyat tugallangan deb hisoblanadi. Mehnatga layoqatsiz shaxslar 1 va 2-guruh nogironlari yoki kasalligi tufayli vaqtincha mehnat layoqatini yo`qotgan shaxslardir. Subyektiv tomondan jinoyat qasddan sodir etiladi. Mazkur jinoyatning subyekti sudning hal qiluv qaroriga binoan moddiy yordamga muhtoj voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxslarni moddiy ta`minlash vazifasi zimmasiga yuklangan 18 yoshga to`lgan, aqli raso har qanday shaxs (ota-onalar, farzandlikka oluvchilar) bo`lishi mumkin. Shaxsiy ota-onalik huquqidan mahrum qilish alimentlarni to`lashdan ozod etmaydi. Qayd etilgan shaxslarni boqish vazifasi zimmasiga yuklangan shaxs uzrli sabablarga ko`ra (kasalligi, mehnatga layoqatsizligi va h.k.) ularni boqa olmagan hollarda uni JK 122-moddasi bilan jinoiy javobgarlikka tortilmaydi. Ota-onani moddiy ta`minlashdan bo`yin tovlash (O`zR JK 123-moddasi) O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 66-moddasida: «Voyaga yetgan, mehnatga layoqatli farzandlar o`z ota-onalari haqida g`amxo`rlik qilishga majburdirlar», deb ta`kidlaydi. Oila kadeksiga qonunlarga muvofiq voyaga yetgan farzandlar mehnatga layoqatsiz, moddiy yordamga muhtoj o`z ota-onalarini yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslarni moddiy ta`minlashga majburdirlar.

Ushbu jinoyatning obyekti – axloq, ota-onalar yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslarning sog`lig`i va hayotidir. Jinoyatning obyektiv tomoni , sudning hal qiluv qaroriga binoan mehnatga layoqatsiz va moddiy yordamga muhtoj bo`lgan ota-onani yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslarni moddiy ta`minlash uchun undiriladigan mablag`ning voyaga yetgan shaxslar tomonidan jami uch oydan ortiq muddat mobaynida to`lanmasligida ifodalanadi. Shaxsni JK 123-moddasi bilan jinoiy javobgarlikka tortish uchun farzandlar zimmasiga ota-onalarini yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslarni moddiy ta`minlash uchun mablag` to`lab turish majburiyatini yuklovchi sudning hal qiluv qarori mavjudligini aniqlash zarur. Ota-onalar – 55 yoshga to`lgan ayollar, 60 yoshga to`lgan erkaklar hamda I va II guruh nogironlari mehnatga layoqatsiz shaxslar hisoblanadi. Sudning hal qiluv qaroriga binoan undirilishi lozim bo`lgan mablag`ning kamida uch oydan ortiq muddat to`lanmasligi qilmishni tugallangan jinoyat, deb e`tirof etilishiga asos bo`ladi. Bo`yin tovlash usuli (masalan: yashash joyini, ish joyini o`zgartirish, maoshining haqiqiy miqdorini yashirish va h.k.) qilmishni kvalifikatsiya qilishda ahamiyatga ega emas. Subyektiv tomondan jinoyat to`g`ri qasd bilan sodir etiladi. Jinoyatning sodir etilish motivi va ko`zlangan maqsad uni kvalifikatsiya qilishda ahamiyat kasb etmaydi. Jinoyatning subyekti sudning hal qiluv qaroriga binoan ota- onalarini yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslarni moddiy ta`minlash majburiyati yuklangan voyaga yetgan tug`ishgan farzandlar, farzandlikka olingan o`g`il va qizlar, o`gay o`g`il va qizlar bo`lishi mumkin.

Bolani almashtirib qo`yish (O`zR JK 124-moddasi) Ushbu jinoyatning obyekti bola va uning ota-onalarining huquqlari va qonuniy manfaatlari, axloq normalari hisoblanadi. Obyektiv tomondan jinoyat tamagirlik yoki boshqa past niyatlarni ko`zlab bolani almashtirib qo`yishda ifodalanadi. Bolani almashtirib qo`yish yangi tug`ilgan chaqaloq yoki emizikli bolani boshqa bolaga (kasal bolani sog`iga, qiz bolani o`g`il bolaga yoki aksincha, bir millatdagisini boshqa millatga va h.k.) almashtirib qo`yishdan iboratdir. Qilmish bola almashtirib qo`yilgan paytdan e`tiboran tugallangan deb hisoblanadi. Subyektiv tomondan jinoyat to`g`ri qasd bilan sodir etiladi. Qilmishni kvalifikatsiya qilish uchun jinoyatning sodir etilish motivi aniqlanishi shart – bu tamagirlik yoki boshqa past niyat (o`ch olish, hasad va hokazo) bo`lishi mumkin. Ehtiyotsizlik, beparvolik orqasida bola almashtirib qo`yilgan bo`lsa, aybdor jinoyat qonunlari bilan jazolanmaydi. Unga nisbatan ma`muriy yoki intizomiy jazo qo`llanishi mumkin. Jinoyatning subyekti 16 yoshga to`lgan, aqli raso, tug`ruqxona, chaqaloqlar uyi va h.k. muassasalarning xodimi, bo`lgan har qanday shaxs bo`lishi mumkin. Farzandlikka olish sirini oshkor qilish (O`zR JK 125-moddasi) O`zbekiston Respublikasi Oila to`g`risidagi kodeksi 151-moddasi 1-qismida: «Farzandlikka olishni sir saqlash qonun bilan himoya qilinadi», deb belgilab qo`yilgan. Ushbu jinoyatning obyekti oila manfaatlari, bolaning normal axloqiy rivojlanishi hisoblanadi.

Jinoyat Obyektiv tomondan farzandlikka oluvchining (mazkur shaxslar vafot etgan hollarda vasiylik va homiylik organlarining) roziligisiz farzanlikka olingan o`g`il yoki qiz bola haqidagi ma`lumotlarni oshkor etishi, fuqarolik holatini qayd etish yozuvlari kitobidagi farzandlikka oluvchilar bolaning qon- qarindoshi emasligini anglash mumkin bo`lgan ko`chirmalarni berishida ifodalanadi. O`g`il yoki qiz bolaning farzandlikka olingani haqidagi sirning oshkor etilishi , farzandlikka olingan bolalarning tug`ishgan ota-onasi emasligi to`g`risidagi axborotni (og`zaki, yozma ravishda, bosma usulda va h.k.) oshkor qilish jinoiy javobgarlikka tortish uchun asos bo`ladi. Bunda axborot farzandlikka oluvchilarning xohish-irodasiga qarshi yoxud ularning vafotidan so`ng vasiylik va homiylik organlarining ruxsatisiz oshkor etilgan bo`lishi mumkin. Farzandlikka olish siri ana shu sirni rasmiy yo`l bilan olish imkoniga ega bo`lmagan har qanday shaxsga ma`lum qilinishi mumkin. Basharti farzandlikka olish sirining oshkor etilishi farzandlikka olishni haqiqiy emas deb e`tirof etish yoki farzandlikka olishni bekor qilish talabi bilan bog`liq bo`lgan hollarda, ushbu talablar tegishli rasmiy organlarga (sud, vasiylik organi va h.k.) qonunda ko`zda tutilgan tartibda ma`lum qilingan bo`lsa, bunday harakat jinoyat hisoblanmaydi. O`g`il yoki qiz bolaning farzandlikka olingani haqidagi sir oshkor etilgan paytdan e`tiboran jinoyat tugallangan hisoblanadi. Subyektiv tomondan jinoyat to`g`ri qasd bilan sodir etiladi. Mazkur jinoyatning subyekti 16 yoshga to`lgan, aqli raso, har qanday shaxs, shu jumladan bolani farzandlikka olgan er-xotindan birontasi ham bo`lishi mumkin. Jinoyatning sodir etilish motivi va undan ko`zlangan maqsad qilmishning kvalifikatsiya qilishda ahamiyatga ega emas. Farzandlikka olish sirini oshkor etish kasb faoliyati yoki egallab turgan xizmat mavqei munosabati bilan buni sir saqlashi lozim bo`lgan shaxs tomonidan sodir etilgan bo`lsa, aybdorning qilmishi JK 125-moddasi 2-qismi bilan kvalifikatsiya qilinadi.

O`g`il yoki qiz bolaning farzandlikka olingaligi haqidagi ma`lumotlar vasiylik va homiylik, fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organining mansabdor shaxsi tomonidan oshkor etilgan hollarda, aybdor jinoyatlarning jami bo`yicha, ya`ni JK 25-moddasi 2-qismi va mansabdorlik jinoyati uchun ham javobgarlikka tortiladi. Farzandlikka olish sirini aybdor tamagirlik yoki boshqa past niyatlarda (o`ch olish, hasad va h.k. maqsadlarda) oshkor etgan hollarda qilmish JK 125-moddasi 2- qismi bilan kvalifikatsiya qilinadi. JK 125-moddasi 2-qismi mohiyatidan kelib chiqib, og`ir oqibatlar deganda, oilaning buzilishi; odamlarning sog`lig`iga zarar yetkazilishi va h.k. tushunish zarurdir.

Ko`p xotinli bo`lish (O`zR JK 126-moddasi) Ushbu jinoyatning obyekti odob-axloq va jinslararo munosabatlarning jamiyatdagi qoidalari hisoblanadi. Obyektiv tomondan jinoyat umumiy ro`zg`or yuritish asosida ikki yoki undan ortiq ayol bilan er-xotin bo`lib yashashda ifodalanadi. Umumiy ro`zg`or asosida ikki yoki undan ortiq ayol bilan er-xotin bo`lib yashash mazkur jinoyatning zaruriy belgisi hisoblanadi. Umumiy ro`zg`or odatda umumiy xonadon yoki uydan, umumiy mol-mulk, pul mablag`lari va h.k. iborat bo`ladi. Nikohda bo`lgan erkakning boshqa ayollar bilan birgalikda yashashi kabi ayrim hollar JK 126-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinishi mumkin emas. Shu bilan bir qatorda, agarda shaxs bir xotin bilan nikohni xo`jako`rsinga bekor qilib, boshqa xotini bilan nikohdan o`tsa, ammo aslida ikkala oilani ham saqlab qolsa, tahlil qilinayotgan jinoyat sodir etilgan hisoblanadi, demak, shaxsni javobgarlikka tortish uchun har ikki xotin bilan yuridik jihatdan nikohda ekanligi faktini aniqlashning hojati bo`lmaydi. Umumiy ro`zg`or yuritish asosida ikki yoki undan ortiq ayol bilan er-xotin bo`lib yashash boshlangan paytdan e`tiboran jinoyat tugallangan, deb hisoblanadi. Subyektiv tomondan jinoyat qasddan sodir etiladi. Jinoyat sodir etilish motivi va bundan ko`zlangan maqsad jinoyatni kvalifikatsiya qilishda ahamiyatga ega emas. Jinoyatning subyekti 16 yoshga to`lgan, har qanday aqli raso shaxs bo`lishi mumkin. Voyaga yetmagan shaxsni g`ayriijtimoiy hatti-harakatlarga jalb qilish (O`zR JK 127-moddasi) Tahlil qilinayotgan modda uch qismdan iborat.

Bu jinoyatning obyekti voyaga yetmagan shaxsning normal, axloqiy rivojlanishi, uning sog`lig`i hamda jamoat xavfsizligi va tartibi hisoblanadi. JK 127-moddasi I-qismida nazarda tutilgan jinoyatning obyektiv tomoni voyaga yetmagan shaxsni tilamchilik qilishga, spirtli ichimliklar iste`mol qilishga, giyovandlik yoki psixotrop hisoblanmaydigan, lekin kishining aql-idrokiga ta`sir qiladigan vosita va moddalarni iste`mol etishga jalb qilishdan iborat. Tilamchilik qilish deganda, voyaga yetmagan shaxsni begona shaxs lardan pul, oziq-ovqatlar, kiyim-kechaklar va h.k. tilab, so`rab olishga jalb qilishni tushunmoq zarur. Voyaga yetmaganlarni spirtli ichimliklar iste`mol qilishga, giyovandlik yoki psixotrop hisoblanmagan, lekin kishining aql-idrokiga ta`sir qiladigan vosita va moddalarni iste`mol etishga jalb qilish deganda, voyaga yetgan shaxsni yuqorida nomi aytilgan ichimliklar, vosita va moddalarni bir necha marta iste`mol qilishga o`rgatish yoki ularni voyaga yetmaganlar uchun bir necha marta olinishi va voyaga yetmagan shaxsni aldash, mehmon qilish, ko`ndirish va h.k. yo`llar bilan shu predmetlarni iste`mol qilishga ko`ndirishga qaratilgan harakatlarini tushunish zarur. Voyaga yetmagan shaxs spirtli ichimliklarni, giyovandlik yoki psixotrop moddasi hisoblanmagan, lekin odamning aql-idrokiga ta`sir qiladigan vosita va moddalarni bir necha bor istemol qilishga jalb qilinganida mazkur jinoyatning tarkibi mavjud bo`ladi. Shaxsni JK 127-moddasi 1-qismi bilan javobgar, deb topish uchun aybdorga nisbatan ilgari xuddi shunday harakatlari uchun ma`muriy jazo qo`llanilgan bo`lishi lozim. JK 127-moddasi 1-qismida nazarda tutilgan jinoyat voyaga yetmagan shaxsni tilamchilikka, spirtli ichimliklar iste`mol qilishga, giyovandlik yoki psixotrop moddasi hisoblanmagan, lekin odamning aql-idrokiga ta`sir qiladigan vosita va moddalarni iste`mol etishga jalb qilishga qaratilgan har qanday harakat sodir etilgan paytdan, aybdor o`z maqsadiga erishgani yoki erishmaganidan qat`i nazar, tugallangan deb e`tirof etiladi.

JK 127-moddasi 2-qismida nazarda tutilgan jinoyatning obyektiv tomoni voyaga yetmagan shaxsni turli usullar bilan (avrash, mehmon qilish, aldash va h.k.) giyovandlik vositalarini yoki psixotrop moddalarni iste`mol etishga jalb qilishdan iboratdir. Jinoyat voyaga yetmagan shaxs qilmishni sodir etishga jalb etilgan paytdan e`tiboran, aybdorning o`z maqsadiga erishgani yoki erishmaganidan, ya`ni voyaga yetmagan shaxs giyovandlik vositalarini yoki psixotrop moddalarni iste`mol qilgan yoki qilmaganidan qat`i nazar, tugallangan deb e`tirof etiladi. JK 127-moddasi 3-qismida nazarda tutilgan jinoyatning obyektiv tomoni voyaga yetmagan shaxsni jinoyatga jalb etishdan iboratdir. Voyaga yetmagan shaxsni jinoyatga jalb etish deganda, voyaga yetmagan shaxsga nisbatan jismoniy zo`rlikni qo`llash yoki unga ruhiy tazyiq o`tkazish, qo`rqitish, pul berib og`dirish, avrash, aldash, o`ch olish, hasad, rashk tuyg`ularini va boshqa past niyatlarini qo`zg`atish, jinoyat sodir etishni taklif qilish, o`g`irlangan narsalarni sotib olish yoki sotib berishni va`da qilish, jinoyatni sodir etish joyi va usullari yoki jinoyat izlarini yashirish haqida maslahatlar berish yo`li bilan uning bir yoki bir nechta jinoyatlarning sodir etilishida ishtirok etish niyatini rag`batlantirishga qaratilgan harakatlar va jinoyatni sodir etishga og`dirish maqsadida voyaga yetmagan shaxslar bilan spirtli ichimliklar ichilishini tushunish zarur. Basharti shunday harakatlar ilgari giyovandlik vositalari yoki psixotrop moddalarining g`ayriqonuniy muomalasi bilan bog`liq jinoyatni sodir etgan shaxs tomonidan amalga oshirilgan bo`lsa yoxud shunday harakatlar ikki yoki undan ortiq voyaga yetmagan shaxsga nisbatan sodir etilgan bo`lsa, shuning dek, jinoyat o`quv yurtlarida, o`quvchilar va talabalar o`quv-tarbiya, sport yoki jamoat tadbirlarini o`tkazishda foydalaniladigan boshqa joylarda sodir etilgan bo`lsa, aybdorning qilmishi JK 127-moddasi 3-qismi bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim. Mazkur jinoyat tarkibining mavjud, deb topish uchun subyektning voyaga yetmagan shaxsni qanday jinoyatga jalb etganining ahamiyati yo`q.

Tahlil etilayotgan jinoyat shaxs tomonidan voyaga yetmaganni jinoyatga jalb etishga qaratilgan yoxud jinoyat sodir etishga dalolat qiluvchi harakatlarni sodir etgan paytdan e`tiboran, voyaga yetmagan jinoyatga jalb etilgan yoki etilmaganidan qat`i nazar, tugallangan deb hisoblanadi. Voyaga yetmagan shaxsni ma`lum bir jinoyatni sodir etishga da`vat qilgan shaxsning qilmishi, basharti shu jinoyat sodir etilgan bo`lsa, JK 127-moddasi 3- qismi va voyaga yetmagan shaxsni jinoyatga sodir etishga dalolat qilish yoxud aybdorning o`zi ham jinoyatni sodir etishda ishtirok etgan bo`lsa, uning qilmishini jinoyatning ishtirokchisi sifatida jinoyatlar jami bo`yicha kvalifikatsiya qilinadi. O`smir jinoyatga jalb qilingan, ammo u jinoyatning subyekti bo`la olmaydigan hollarda, uni jinoyatga jalb qilgan shaxsning qilmishi JK 127-moddasi va voyaga yetmagan shaxs sodir etgan jinoyatning tashkilotchisi sifatida jinoyatlarning jami bo`yicha javobgarlikka tortilishi lozim. Sodir etilgan jinoyatda voyaga yetmagan va voyaga yetgan shaxslar birgalikda ishtirok etgan va voyaga yetgan shaxslar tomonidan jinoyatga jalb etish yoki dalolat etish alomatlari bo`lmagan hollarda ularning qilmishini JK 127- moddasi 3-qismi bilan kvalifikatsiya qilib bo`lmaydi, jinoyat JK 28-moddasiga asosan jinoyatda ishtirokchilik, deb baholanib, sodir qilingan qilmish uchun javobgarlik belgilangan modda bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim. Yosh boladan foydalangan holda jinoyatni sodir etish JK 56-modda «j» bandiga muvofiq jazoni og`irlashtiruvchi holat deb hisoblanadi va jazo tayinlash vaqtida sud tomonidan inobatga olinadi. Subyektiv tomondan jinoyat to`g`ri qasd bilan sodir etiladi, ya`ni aybdor voyaga yetmagan shaxsni g`ayriijtimoiy xatti-harakatga jalb qilayotganini biladi va shunday bo`lishini xohlaydi. Ayni paytda aybdor g`ayriijtimoiy hatti-harakatga jalb qilinayotgan shaxs ning voyaga yetmaganligini bilgan holdagina uni mazkur modda bo`yicha jinoiy javobgarlikka tortish mumkin ekanligiga e`tibor bermoq kerak. Ushbu jinoyatning subyekti 18 yoshga to`lgan har qanday aqli raso shaxs bo`lishi mumkin.

O`n olti yoshga to`lmagan shaxs bilan jinsiy aloqa qilish (O`zR JK 128-moddasi) Ushbu tahlil qilinayotgan modda ikki qismdan iboratdir. Bu jinoyatning obyekti 16 yoshga to`lmagan shaxslarning jinsiy daxlsizligi hisoblanadi. Mazkur jinoyat sodir etilishi natijasida o`n olti yoshga to`lmagan shaxslarning normal axloqiy va jismoniy rivojlanishiga putur yetkaziladi. Obyektiv tomondan jinoyat erkak yoki ayolning qarama-qarshi jinsdagi o`n olti yoshga to`lmagan shaxs bilan ixtiyoriy ravishda aloqa qilishi yoki jinsiy ehtiyojni g`ayritabiiy usulda qondirishida ifodalanadi. Bunday jinsiy aloqa qilish rasmiy nikohdan o`tilgandan keyin ham ro`y berishi mumkin. Ixtiyoriy ravishda jinsiy aloqa qilish yoki jinsiy ehtiyojni g`ayritabiiy usulda qondirish deganda, zo`rlik ishlatmay, qo`rqitmay yoki jabrlanuvchining ojizlik holatidan foydalanilmagan holda jinsiy ehtiyojning qondirilishini tushunish zarur. Jinsiy aloqa qilish yoki jinsiy ehtiyojni g`ayritabiiy usulda qondirishning ixtiyoriy ravishda bo`lgani yoki bo`lmaganligi har bir holda alohida, jabrlanuvchi ayol (erkak) o`z yoshi va rivojlanish darajasidan kelib chiqib, o`ziga nisbatan sodir etilayotgan qilmishning mohiyati va ahamiyatini idrok etgani yoki idrok etmaganligidan kelib chiqib aniqlanishi zarur. Necha yoshgacha voyaga yetmagan shaxs jinsiy aloqa qilish yoki g`ayritabiiy usulda jinsiy ehtiyojni qondirishning ahamiyatini tushunmaydiq degan savolga javob biron bir qonunda belgilangan emas. Bu masala har bir jinoyat ishida, ish holatlari hisobga olinib, jabrlanuvchining ongi qay darajada rivojlanganligi, o`ziga nisbatan sodir etilayotgan jinsiy aloqaning mohiyati va ahamiyatini qay darajada idrok etganligi hisobga olinib, hal etilishi lozim.

Jinsiy aloqa qilish boshlangan, ya`ni erkakning jinsiy a`zosi ayolning jinsiy a`zosiga kiritilgan yoxud jinsiy ehtiyojni g`ayritabiiy usulda qondirishga qaratilgan xatti-harakatlar sodir etilgan paytdan jinoyat tugallangan, deb hisoblanadi. O`n olti yoshga to`lmagan shaxs qayd etilgan xatti-harakatlarni sodir etishga ko`ndirilgan, ammo aybdorga bog`liq bo`lmagani holda jinoyat amalga oshirilmagan bo`lsa, qilmish tahlil etilayotgan jinoyatga suiqasd, deb kvalifikatsiya qilinishi lozim. Subyektiv tomondan jinoyat to`g`ri qasd bilan sodir etiladi. Jabrlanuvchi qiz (o`g`il) bolaning o`n olti yoshga to`lmaganligi subyektga oldindan ayon bo`lganligi, aybdorni JK 128-moddasi bilan javobgarlikka tortishning zaruriy sharti hisoblanadi. Basharti subyekt jabrlanuvchi qiz (o`g`il) bolaning yoshiga nisbatan haqiqatan ham adashgan bo`lsa, qilmish JK 128-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinmaydi. Ushbu jinoyatning subyekti har ikki jinsdagi, 16 yoshga to`lgan, aqli raso shaxs bo`lishi mumkin. Ko`rib chiqilayotgan jinoyatda aybdor ham jabrlanuvchi ham 16 yoshga to`lmagan bo`lsa, o`n olti yoshga to`lmagan har ikki shaxsning yoshidan, ularni tavsiflovchi ma`lumotlardan, ro`y bergan oqibatlar va ishdan boshqa alomatlar (masalan, muhabbat tuyg`usi)dan kelib chiqib, ularni JK 87-moddasiga asoslanib majburlov choralarini qo`llagan holda javobgarlikdan yoki jazodan ozod qilish maqsadga muvofiqdir. Ushbu moddaning 1-qismida javobgarlik nazarda tutilgan qilmish takroran yoki retsidivist tomonidan yoxud ilgari JK 118 yoki 119-moddalarida nazarda tutilgan jinoyatlarni sodir etgan shaxs tomonidan amalga oshirilgan bo`lsa, aybdor JKning 128-moddasi 2-qismi bilan javobgarlikka tortiladi. O`n olti yoshga to`lmagan shaxsga nisbatan uyatsiz-buzuq harakatlar qilish (O`zR JK 129-moddasi)

O`zbekiston Respublikasi JK 129-moddasi ikki qismdan iborat bo`lib, (JK 129-moddasi 1-qismi)da nazarda tutilgan jinoyatning obyektiv tomoni shaxsning o`n olti yoshga to`lmaganligi aybdorga ayon bo`lgan holda unga nisbatan zo`rlik ishlatmay, uyatsiz-buzuq harakatlar sodir etishda ifodalanadi. Uyatsiz-buzuq harakatlar deganda, o`n olti yoshga to`lmagan shaxslar ko`zi oldida jinsiy organlarni yalang`ochlash, jinsiy aloqa qilish yoki jinsiy ehtiyojni g`ayritabiiy usulda qondirish, ularni jinsiy aloqalar qilishga o`rgatish, behayo filmlarni, tasvirlarni namoyish etish, behayo adabiyotlarni o`qish va h.k.lar, ya`ni jinsiy hayotga nosog`lom va erta qiziqish uyg`otuvchi har qanday jinsiy xatti-harakatlarning sodir etilishini tushunmoq kerak. O`n olti yoshga to`lmagan shaxs bilan jinsiy aloqa qilish yoki jinsiy ehtiyojni g`ayritabiiy usulda qondirish hollari bundan mustasno bo`lib, bunday qilmish JK 128-moddasiga muvofiq jazolanadi. Uyatsiz-buzuq harakatlar shahvoniy xususiyatga ega bo`lib, odatda aybdorning jinsiy ehtiyojini qondirishiga yoki o`n olti yoshga to`lmagan shaxslarda jinsiy aloqaga qiziqish uyg`otishga qaratilgan bo`ladi. Jinoyat uyatsiz-buzuq harakat sodir etilgan paytdan e`tiboran tugallangan hisoblanadi. Jinoyatni kvalifikatsiya qilish uchun aybdorning o`n olti yoshga to`lmagan shaxsning axloqini buzishdek, maqsadiga erishgan yoki erisha olmaganligi ahamiyatga ega emas. Subyektiv tomondan jinoyat to`g`ri qasd bilan sodir etiladi. Aybdorning qilmishini JK 129-moddasi bilan kvalifikatsiya qilish uchun jabrlanuvchi qiz (o`g`il) bolaning o`n olti yoshga to`lmaganligi aybdorga oldindan ayon bo`lganligini aniqlash zarur. Agarda u jabrlanuvchining yoshiga nisbatan haqiqatan ham adashgan yoki jabrlanuvchining yoshi o`n oltidan oshganligiga ishongan bo`lsa, qilmish JK 129-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinmaydi. Ammo aybdorning uyatsiz-buzuq harakatlarni sodir etishi natijasida, jabrlanuvchining badaniga shikast yetkazilgan, tanosil yoki OITS kasalliklari yuqtirilgan bo`lsa, qilmish JK 129-moddasi va JK tegishli moddalari bilan jinoyatlarning jami bo`yicha kvalifikatsiya qilinadi.

Mazkur jinoyatning subyekti har ikki jinsdagi, o`n olti yoshga to`lgan, aqli raso shaxs bo`lishi mumkin. Uyatsiz-buzuq harakatlar qilish vaqtida aybdor jabrlanuvchiga zo`rlik ishlatgan yoki qo`rqitgan bo`lsa, u JK 129-moddasi 2-qismi bilan javobgarlikka tortiladi. JK 129-moddasi 2-qismi mohiyatidan kelib chiqib, zo`rlik ishlatish deganda, jabrlanuvchining mushtlanishini, kaltaklanishini, uning badaniga yengil yoki o`rtacha og`ir shikast yetkazilishini tushunish zarur. Jabrlanuvchining badaniga og`ir shikast yetkazilgan hollarda aybdorning qilmishi jinoyatlar jami bo`yicha (JK 129 va 104-moddasi bilan) kvalifikatsiya qilinishi lozim. Uyatsiz-buzuq harakatlarni qilish vaqtida aybdor jinsiy aloqa qilish yoki jinsiy ehtiyojini g`ayritabiiy usulda qondirish maqsadida zo`rlik ishlatgan, qo`rqitgan yoki jabrlanuvchining ojizlik holatidan foydalangan, ammo o`z xohish- irodasiga bog`liq bo`lmagan sabablarga ko`ra maqsadiga erisha olmagan bo`lsa, uning qilmishi o`n olti yoshga to`lmagan shaxsning nomusiga tajovuz qilishga suiqasd sifatida JK 25-moddasi va 118-moddasi 3-qismi bilan yoxud jinsiy ehtiyojni g`ayritabiiy usulda qondirishga tajovuz sifatida JK 25-moddasi va 119- moddasining 3-qismi bilan kvalifikatsiya qilinadi. Pornografik narsalarni tayyorlash va tarqatish (O`zR JK 130-moddasi) Tahlil etilayotgan modda JKga xalqaro Jeneva konvensiyasining 1923 yil 12 oktabrdagi «Pornografiya buyumlarining tarqatilishi va savdo-sotig`iga qarshi kurash to`g`risida»gi qaroriga muvofiq kiritilgan. Jinoyat obyekti jamoat tartibi va jamiyatda o`rnatilgan odob-ax loq munosabatlari hisoblanadi. Ayniqsa keyingi vaqtda butun dunyo bo`yicha yoshlar va voyaga yetmaganlar axloqsizligining kuchayganligi va bunday xolatlarning O`zbekiston Respublikasiga xam o`z ta`sirini o`tkazishi mumkinligining oldini

olish va bunday jinoyatlarga qarshi kurashni kuchaytirish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Parlamenti Senati tomonidan qabul qilingan qonun bilan jinoiy javbgarlik kuchaytirilib, iqtisodiy jazo chorasi - jarima jazosi oshirildi. Jinoyat uchun jazoning oshirilishi jinoyatning ijtimoiy xavfliligining ortganligi sababli xam o`rinlidir. Pornografik narsalar deganda, pornografik asarlarni, bosma buyumlarni, tasvirlarni, jinsiy aloqalarni qo`pol, natural holatda, uyatsizlarcha, sharmandali yoki buzuq holda aks ettiruvchi bosh qa narsalarni tushunish zarur. Turli ko`rinishdagi (bosma, mashinkalangan, ko`lyozma holidagi) asarlar, fotosuratlar, slaydlar, kino plenkalari, videokassetalar va boshqa narsalar shular jumlasidandir. Material yoki predmetlarning pornografik xarakterga ega ekanligini aniqlash uchun kinotanqid, psixologiya, seksopatolo giya, yurisprudensiya va boshqa sohalardagi maxsus mutaxassislar ishtirokida kompleks ekspertiza tayinlanishi lozim bo`ladi. Shu bilan bir qatorda, ishqiy munosabatlarni namoyish etish, ularning tasviri, yalang`och tananing ko`rsatilishi, basharti ular qo`pol, bezbetlik, naturalistik xususiyatga ega bo`lmasa, porno grafiya deb e`tirof etilishi mumkin emas. Jinoyatning obyektiv tomoni pornografik narsalarni namo yish qilish yoki tarqatish maqsadida tayyorlash, shuningdek, ularni yigirma bir yoshga to`lmagan shaxslar o`rtasida namoyish qilish yoki tarqatish, shunday harakatlar uchun ma`muriy jazo qo`llanilganidan keyin sodir etilishidan iboratdir. Mazkur moddada bo`yicha nazarda tutilgan jinoyat uchun javobgarlik aybdorga ma`muriy jazo chorasi qo`llanilganidan keyin vujudga keladi. Pornografik narsalarni tayyorlash deganda, ularning yaratilishi; videofilmga tushirish, fotosuratga olish uchun turli holatlarda turish, asarlar yaratilishi va h.k.larni, shuningdek, ularning texnik jihatdan tayyorlanishi (nusxalarning ko`paytirilishi, chop etilishi, montaj qilinishi, lentaga yozilishi, suratga olinishi va h.k.larni) tushunish zarur.

Tarqatish deganda, pornografik narsalarning hech bo`lmaganda bir shaxsga yetkazib berilishi, jo`natilishini tushunish kerak. Namoyish qilish deganda, pornografiya bilan hech bo`lmaganda bir shaxsning har qanday usullar (masalan: videofilm, kinofilm, fotosuratlar, slaydlarni ko`rsatish, pornografik asarlarni o`qish va boshqa usullar) bilan tanishtirilishini tushunish lozim. Pornografik narsalar namoyish qilish yoki tarqatish maqsadida tayyorlangan paytdan boshlab yoxud pornografik narsalar yigirma bir yoshga to`lmagan shaxslar o`rtasida namoyish qilingan yoki tarqalgan paytdan boshlab jinoyat tugallangan, deb hisoblanadi. Agarda pornografik narsalar yigirma bir yoshga to`lgan shaxslar o`rtasida namoyish etilgan yoki tarqatilgan bo`lsa, bunda jinoyat tarkibi bo`lmaydi. Aybdor pornografik narsalarni namoyish etish yoki tarqatish maqsadini ko`zlab tayyorlagan taqdirdagina jinoiy javobgarlikka tortish uchun asos mavjud bo`ladi. Pornografik narsalar namoyish etish yoki tarqatish maqsadisiz saqlangan bo`lsa, shaxs jazoga tortilmaydi. Subyektiv tomonidan jinoyat qasddan sodir etiladi. Uning sodir etilish motivi har xil (tamagirlik, bezorilik va h.k.) bo`lishi mumkin, ammo ular jinoyatning kvalifikatsiyasiga ta`sir etmaydi. Ushbu jinoyatning subyekti o`n olti yoshga to`lgan, har qanday aqli raso shaxs bo`lishi mumkin. Fohishaxona saqlash yoki qo`shmachilik qilish (O`zR JK 131-moddasi) Mazkur modda ikki qismdan iborat bo`lib, jinoyatning obyekti jamiyatda o`rnatilgan odob-axloq, fuqarolarning sog`lig`i hisoblanadi.

Jinoyat obyektiv tomondan fohishaxona tashkil etish yoki saqlash, shuningdek tamagirlik yoki boshqa past niyatlarda qo`shmachilik qilishda ifodalanadi. Fohishaxona deganda, mijozlarning jinsiy aloqa qilishi yoki jinsiy ehtiyojlarini g`ayritabiiy usulda qondirishi uchun foydalanadigan har qanday xonani tushunish zarur. Fohishaxona deb topishning muhim sharti – u yerga shaxslarning o`z jinsiy ehtiyojlarini qondirish uchun muntazam kelib turishidir. Fohishaxona alohida xonadon, uy, dala hovli, saunadagi, yordamchi xonadagi alohida bir joy va h.k.lar bo`lishi mumkin. Fohishaxona ochish va saqlash deganda, xona tanlanishi, uning jihozlanishi, faoliyat ko`rsatishi uchun shart-sharoitlar yaratilishi, uzoq vaqt xizmat qilishi uchun fohishaxonaning saqlanishi, mijozlar jalb qilinishi, uning reklamasi va h.k.larni tushunish kerak. Fohishaxona egasi shahvoniy yoki boshqa maqsadlarda odam yollagan hollarda, uning qilmishi JK 131- va 135-moddalari bilan jinoyatlar jami bo`yicha kvalifikatsiya qilinishi zarur. Qo`shmachilik – tamagirlik yoki boshqa past niyatlarni ko`zlab, ma`lum shaxslarning o`zaro jinsiy aloqa qilishi yoxud jinsiy ehtiyojlarini g`ayritabiiy usulda qondirishiga xizmat ko`rsatishdan iborat. Jinoyat fohishaxona ochilgan yoxud uni saqlashga qaratilgan xatti-harakatlar sodir etilgan paytdan e`tiboran yoxud mijozlarning o`zaro ishqiy harakatlarni amalga oshirishiga yordam berishga qaratilgan xizmatlar ko`rsatilgan paytdan e`tiboran tugallangan hisoblanadi. Fohishaxonalarga kirish jinoyat hisoblanmaydi. Ushbu qilmish subyektiv tomondan to`g`ri qasd bilan sodir etiladi. O`sha qilmish tamagirlik yoki boshqa past niyatlarda sodir etilgan hollardagina aybdor JK 131-moddasi bilan javobgarlikka tortilishi mumkin. Tamagirlik yoki boshqa past niyat (mansabparastlik, o`ch olish, xushomadgo`ylik, laganbardorlik va h.k.) o`rganilayotgan jinoyat tarkibi zaruriy belgisi hisoblanadi.

Ishqiy harakatlar bilan shug`ullanish uchun xonaning berib qo`yilishi, shaxsning tamagirlik maqsadi yoki boshqa past niyatlari bo`lmasa, jinoyat qonuni bilan jazolanmaydi. Ushbu jinoyatning subyekti 16 yoshga to`lgan, har qanday aqli raso shaxs bo`lishi mumkin. Yuqorida aytilgan qilmish voyaga yetmagan shaxsni jalb qilganda yoki takroran, xavfli retsidivist ushbu yoki ilgari Kodeksning 135-moddasi (odamlardan foydalanish uchun ularni yollash) yoki 137-moddasida (odam o`g`irlash) nazarda tutilgan jinoyatlarni sodir etgan shaxs tomonidan sodir etilgan bo`lsa, aybdorning qilmishi JK 131 -modda 2-qismi bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim. Tarix yoki madaniyat yodgorliklarini nobud qilish, buzish yoki ularga shikast yetkazish (O`zR JK 132 -moddasi) O`zbekiston Respublikasining «Tarix va madaniyat yodgorliklarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to`g`risida»gi qonuniga muvofiq mazkur qonunni buzgan shaxslar ma`muriy yoki jinoiy javobgarlikka tortiladilar. Jinoyat ishi davlat muhofazasiga olingan tarix va madaniyat yodgorliklariga tajovuz qilingan hollardagina qo`zg`atiladi. Tarix va madaniyat yodgorliklarining davlat muhofazasiga olingani taxtachalar, muhofaza lavhalari, ko`rsatkichlarni osib qo`yish, kitoblarda, gazeta va jurnallarda, yo`l ko`rsatkichlarda axborotlar berish va h.k. yo`llar bilan aholi e`tiboriga yetkazilishi lozim. O`zbekiston Respublikasining 1999 yil 20 avgustdagi Qonuni bilan JK 132- moddasi «Yetkazilgan moddiy zarar uch baravariga teng miqdorda qoplangan hollarda ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazo qo`llanilmaydi» degan mazmundagi 3-qism bilan to`ldirildi.

Jinoyatning obyekti jamiyatdagi odob-axloq asoslari, davlatning tarixiy yodgorliklar va madaniy qadriyatlarni muhofaza qilish kabi manfaatlari hisoblanadi. Davlat muhofazasidagi har xil tarix yoki madaniyat yodgorliklari, tabiiy obyektlar, tabiiy favvoralar, sharsharalar, ajdodlarimizning maqbaralari, qo`riqxonalar va h.k.lar jinoyatning predmeti bo`lishi mumkin, ammo mazkur obyektlarning muhofazaga olingani to`g`risida tegishli idoralarning qarorlari chiqarilgan bo`lishi va bu biror-bir usul bilan fuqarolar e`tiboriga yetkazilgan bo`lishi lozim. Jinoyat obyektiv tomondan shunday harakatlar uchun ma`muriy jazo qo`llanilganidan keyin, davlat muhofazasiga olingan tarix yoki madaniyat yodgorliklarini qasddan nobud qilish, buzish yoki shikast yetkazishning sodir etilishida ifodalanadi. Tarix yoki madaniyat yodgorliklarini nobud qilish deganda, ularni qayta tiklash imkoniyati qoldirmagan holda, butunlay yaroqsiz holga keltirilishini tushunish lozim. Tarix yoki madanyat yodgorliklarini buzish deganda, qayta tiklash imkoniyatini qoldirgan holda ularga ma`lum darajada zarar yetkazilishini tushunish kerak. Tarix yoki madaniyat yodgorliklariga shikast yetkazish deganda, ularga ma`lum darajada zarar yetkazilishi, uning o`z qiymatini yo`qotishi tushuniladi. Jinoyatning sodir etilish usullari (yodgorliklarni yondirish, vayron qilish, suv bostirish va h.k.) qilinishi kvalifikatsiya qilishda ahamiyatga ega emas. Davlat muhofazasiga olingan tarix va madaniyat yodgorliklari nobud qilingan yoki buzilgan yoxud shikast yetkazilgan paytdan boshlab jinoyat tugallangan, hisoblanadi. Subyektiv tomondan jinoyat qasddan, bilvosita yoki bevosita tamagirlik niyati bilan sodir etiladi. Jinoyatning sodir etilish motivi jinoyatning kvalifikatsiya siga ta`sir etmaydi. Ammo, yodgorliklarni nobud qilish, buzish, ularga shikast yetkazish bezorilik

harakatlari bilan birgalikda sodir etilsa, aybdorning qilmishi O`zR JK 132- va 277- moddalari bilan jinoyatlar jami bo`yicha kvalifikatsiya qilinadi. Tarix va madaniyat yodgorliklarini nobud qilish, buzish yoki ularga shikast yetkazish ehtiyotsizlik natijasida ro`y bergan hollarda, aybdor JK 207-moddasi (mansabga sovuqqonlik bilan qarash) yoki 172-moddasi (mulkni qo`riqlashga vijdonsiz munosabatda bo`lish) javobgarlikka tortiladi. Tarix yoki madaniyat yodgorliklarini buzish yoki ularga shikast yetkazish yodgorliklarning muayyan qismlarini o`g`irlash bilan birgalikda sodir etilgan hollarda, aybdorning qilmishi JK 132-moddasi va o`zganing mulkini o`g`irlaganlik uchun javobgarlik nazarda tutilgan JK tegishli moddasi bilan jinoyatlar jami bo`yicha kvalifikatsiya qilinishi zarur. Bu jinoyatning subyekti 16 yoshga to`lgan, aqli raso shaxs bo`lishi mumkin. Aybdor shaxsning qilmishida mansab vakolati bilan bog`liq jinoyat alomatlari bo`lgan taqdirda, uning qilmishi jinoyatlarning jami bo`yicha kvalifikatsiya qilinadi. Aybdor qilmishi natijasida ko`p miqdorda zarar yetkazilgan bo`lsa, JK 132 - moddasi 2-qismi bilan javobgarlikka tortiladi. Eng kam oylik ish haqining yuz baravaridan uch yuz baravarigacha miqdordagi zararni ko`p miqdordagi zarar deb tushunish lozim. Yetkazilgan moddiy zarar uch baravariga teng miqdorda qoplangan hollarda, aybdorga nisbatan ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazo qo`llanilmaydi (JK 132-moddasi 3-qismi). Inson a`zolari yoki to`qimalarini ajratib olish (O`zR JK 133-moddasi) O`zbekiston Respublikasi qonunlariga ko`ra inson a`zolari yoki to`qimalari oldi-sotdi predmeti bo`lishi mumkin emas.

Retsipiyentlarga a`zolar va to`qimalarni ko`chirib o`tkazish bilan bog`liq operatsiyalar tibbiy xulosalarga asoslanib amalga oshiriladi. Inson a`zolari yoki to`qimalarni ajratib olish va uning tayyorlanishiga faqat Davlat sog`liqni saqlash muassasalaridagina ruxsat etiladi. Ushbu jinoyatning obyekti odob-axloq hisoblanadi. Obyektiv tomondan jinoyat shaxs tirikligida uning roziligini olmasdan turib yoki o`lganidan keyin yaqin qarindoshlarining roziligisiz, ilmiy yoxud ta`lim ishlari uchun ko`chirib o`tkazish yoki buzilmaydigan holda saqlash (konservatsiya) maqsadida murdaning a`zolari yoki to`qimalarini ajratib olishda ifodalanadi. A`zolar yoki to`qimalarni o`lgan odam tirikligi vaqtida yoxud uning yaqin qarindoshlari shaxs o`lganidan so`ng uning a`zolari yoki to`qimalari ma`lum maqsadlar uchun ajratib olishga rozi emasliklarini ma`lum qilgan bo`lsalar, murdaning a`zolari yoki to`qimalari ajratib olinishiga yo`l qo`yilmaydi. Mutaxassis vrachlar konsiliumi tomonidan qayd etilgan o`lim faktining shubhasiz isbotlari mavjud bo`lsa, ko`chirib o`tkazish uchun murdaning a`zolari yoki to`qimalarini ajratib olish mumkin. Murda a`zolari yoki to`qimalarini ajratib olish sog`liqni saqlash muassasasi bosh vrachining ruxsati bilan amalga oshiriladi. Sud-tibbiy ekspertizasini o`tkazish talab qilingan hollarda murdaning a`zolari yoki to`qimalarini ajratib olishga ruxsat, prokuror ogoh etilib, sud-tibbiy eksperti tomonidan berilishi lozim. Odam o`ldirish murdaning a`zolari yoki to`qimalarini ko`chirib o`tkazish maqsadida sodir etilganligi aniqlansa, aybdorning qilmishi JK 97-moddasi 2-qismi «n» bandi hamda JK 25- va 133- moddalari bilan yoxud agar ko`chirib o`tkazish uchun a`zolarni yoki to`qimalarni ajratib olish ro`y bergan bo`lsa, JK 97-moddasi 2-qismi «n» bandi va 133-modda bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim. Ko`chirib o`tkazilgani yoki o`tkazilmagani, saqlab qo`yilgani yoki saqlab qo`yilmaganidan qat`i nazar, odamning a`zolari yoki to`qimalari ajratib olingan paytdan boshlab jinoyat tugallangan, hisoblanadi.

Subyektiv tomondan jinoyat qasddan sodir etiladi. Jinoyatning sodir etish motivlari aybdorni JK 133-modda 1-qismi bilan javobgarlikka tortish uchun ahamiyat kasb etmaydi. Mazkur jinoyatning subyekti 16 yoshga to`lgan shaxslar bo`lishi mumkin, odatda ular tibbiy ixtisoslikka ega bo`ladilar. O`sha harakatlar tamagirlik yoki boshqa past niyatlarda; takroran yoki xavfli retsidivist tomonidan sodir etilgan bo`lsa, qilmish ushbu moddaning 2-qismi bilan kvalifikatsiya qilinadi. NOTA BENE! Tamagirlik niyati deganda, moddiy manfaat ko`rishga, boylik orttirishga, yaxshi haq to`lanadigan lavozimni egallashga, uy-joy olishga intilish va h.k. tushuniladi. Tamagirlik niyati shaxsning o`z zimmasidagi mulkiy va moddiy majburiyatlardan, olingan qarzni qaytarish, aliment to`lash majburiyatlaridan qutulishga intilishda va h.k.da ham namoyon bo`lishi ham mumkin. Boshqa past niyatlar deganda, mansabparastlik, laganbardorlik, oshna- og`aynigarchilik va boshqalarni tushunish lozim.

Qabrni tahqirlash (O`zR JK 134-moddasi) JK 134-moddasida javobgarlik belgilangan jinoyatning obyekti jamiyatda mavjud bo`lgan odob-axloq asoslari hisoblanadi. Obyektiv tomondan jinoyat qabrni yoki murdani tahqirlashda, shuningdek murdadagi, qabr ustida yoki ichidagi narsalarni olishda ifodalanadi. Qabr o`lgan odam yotgan (har xil anjomlar, kiyim-kechak, tobut va h.k. narsalar joylashtirilgan) joydir. Mozor deganda, qabrni va uning ustidagi tepalikni, yodgorlik, panjara, gullar, gulchambarlarni va h.k. tushunish lozim. Qabrni tahqirlash deganda, uning kovlab tashlanishi, qabr ustidagi toshlar, yodgorliklar, marhumning xoki saqlanayotgan idishlar, panjaralarning vayron qilinishi, yashil nihollarning bosib-yanchilishi, qabr toshlariga beadab yozuvlar yozilishi va h.k. tushunilishi lozim. Murdani tahqirlash deganda, murdaning, uning alohida qismlarining tashqariga chiqarib olinishi, murdaning tanib bo`lmas holga keltirilishi, uning xo`rlanishi tushuniladi. Murdadagi, qabr ustidagi yoki ichidagi narsalarni olish qabrni tahqirlashning ko`rinishlaridan biri bo`lib, ana shu narsalarning yashirin yoki oshkora qo`lga kiritilishidan iboratdir. Ushbu jinoyat qabr ustidagi yoki ichidagi narsalar olingan va aybdor ularni qo`lga kiritgan paytdan boshlab tugallangan hisoblanadi. Subyektiv tomondan jinoyat to`g`ri qasd bilan sodir etiladi. Jinoyatning sodir etilish motivi uni kvalifikatsiya qilishda ahamiyatga ega emas. Mazkur jinoyatning subyekti 16 yoshga to`lgan, har qanday aqli raso shaxs bo`lishi mumkin. Jamoat joylarida jamoat tartibi qoidalariga qasddan hurmatsizlik bildirish bilan birga sodir etilgan o`zganing mulkiga shikast yetkazish yoki nobud qilish,

qabrni yoki murdani tahqirlash JK 134-moddasi va 277-modda 2-qismi »p» bandi bilan kvalifikatsiya qilinadi.

Adabiyotlar : 1. Ignatov A.I. Otvetstvennost za prestupleniya protiv nravstvennosti. – M., 1966. 2. Savelyeva V.S. Ugolovnaya otvetstvennost roditeley za zlostnoye ukloneniye ot uplati alimentov: Avtoref. diss.. kand. yurid, nauk. – M., 1979. 3. Mixaylova L.P. Primeneniye nakazaniy za zlostnoye ukloneniye ot uplati alimentov detyam. – Vestn. MGU. Pravo, 1980, №1. 4. Savelyeva V.S. Primeneniye nakazaniya za zlostnoye ukloneniye ot uplati alimentov.// S3, 1980, №9. 5. Sidirova V. Otvetstvennost za vovlecheniye nesovershennoletnix v prestupnuyu deyatelnost. // S3. – 1981, №7. 6. Prixodko K. Otvetstvennost za vovlecheniye nesovershennoletnix v prestupnuyu deyatelnost. // SYU. – 1981, №22. 7. Dorosh L.V. Ugolovnaya otvetstvennost za zlostnoye ukloneniye ot plateja alimentov na soderjaniye detey: Avtoref. kand. diss../XarYuI. – Xarkov, 1982. 8. Mixaylova L.P. Ugolovno-pravovaya borba so zlostnim ukloneniyem ot uplati alimentov detyam: Avtoref. kand. diss. / MGU. – M.: 1983. 9. Glushkov V.A. Ugolovno-pravovie aspekti peresadki organov. // SGP – 1983, №11, – S. 68-73. 10. Xalikov A. Otvetstvennost za posyagatelstvo na interesi nesovershennoletnix. – Nukus: Karakalpakstan, 1983. 11. Stepanjok A.F. Ugolovnaya otvetstvennost za izgotovleniye, sbit i rasprostraneniye pornograficheskix predmetov: Avtoref. kand. diss. / XarYuI. – Xarkov, 1983. 12. Yakubov A.S. Ugolovno-pravovie meri borbi s vovlecheniyem nesovershennoletnix v pyanstvo i upotrebleniye narkoticheskix sredstv. – T.: VSH MVD Respubliki Uzbekistan, 1992.

Похожие

Sog’liqqa qarshi jinoyatlar

Hayotga qarshi jinoyatlar

Jinsiy erkinlikka qarshi jinoyatlar

Iqtisodiyot asoslariga qarshi jinoyatlar

Tinchlik va insoniyatning xavfsizligiga qarshi jinoyatlar