O`zbekistonning zamonaviy huquqi va fiqh an`analari - Юриспруденция - Рефераты

O`zbekistonning zamonaviy huquqi va fiqh an`analari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

40.5 KB

O`zbeki s tonning zamonaviy huquqi va fiqh an`analari Reja: 1. O`zbikistonning zamonaviy huquqida fiqhning o`rni 2. “ Majallat-al-ahkom al-adiya ” fuqarolik kodeksida musulmon huquqining pirintsiplari 3. O`zbekistonning zamonaviy huquqida islom dinining ahamiyati 4. O`bek turmushida davlatninig jamoatchiligi 5. O`zbekistonda huquqiy islohatlarning takomillashuvi

Tayanch so`z va iboralar. 1869-1877yillarda “ Majallat-al-ahkom al-adiya ” fuqarolik kodeksi, ijtimoiy qonunchilik, davlatning jamoatchiligi, diniy – ahloqiy printsiplar va normalar, ko`chmas va harakatdagi mulk ijrosi, oldi-sotdi , xodimni yollash , garov, kafillik, tijorat va qo`shnichilik shirkatlari institutlari 1. O`ZBIKISTONNING ZAMONAVIY HUQUQIDA FIQHNING O`RNI Shariyat ikki qismdan – ilohiyot yoki ibodat tamoyillari (aqidalar) hamda fiqhdan iborat. Fiqh ham ikki qismga bo`linadi: birinchisi – mo`minga o`ziga o`xshaganlarga nisbatan uning xulq-atvor yo`li (muomalat) qanday bo`lishi kerakligini ko`rsatsa, ikkinchisi – Allohga nisbatan majburiyatlar (ibodat) haqida farmoyish beradi. Fiqhning asosiy vazifasi esa musulmon davlati qonunlari bilanuning birlamchi manbalari o`rtasidagi uzviy bog`liqlikni saqlab qolishda o`z ifodasini topadi. O`zbikistonning zamonaviy huquqida fiqhning o`rni qonunchilikda aholining kundalik turmush tarziga singib ketgan, kishilarning huquq va erkinligi, umuminsoniy qadriyatlariga zid kelmaydigan milliy an`analar, shaxslararo va millatlararo muomala, hamda diniy e`tiqod aks ettirilishi lozim. Tarix g`ildiragini orqaga qaytarib bo`lmaganidek, fuqarolik va dunyoviy jamiyatni ham islom huquqi normalarini hukumron bo`lgan dabrga qaytarib bo`lmaydi. Fiqh so`zsiz muayyan tarixiy xodisadir. zamonaviy jamiyatda uni mutloq darajaga kutarish va aynan o`zidek talqin qilish amaliyotga to`g`ri kelmaydi. O`zbekistonda huquqiy jamiyat qurishida xususiy huquqning ayrim sohalarini tartibga solishga oid fiqh tarjibasini hisobga olish maqsadga muvofiq bo`lar edi. Bunday yondashuvlar hozirdanoq shakllanmoqda. misol uchun oila va qo`llab-quvvatlashning (sadaqa-muxtojlarga ixtiyoriy ravishda in`om berish ruxida) birlamchiligi. Abbosiylar xalifaligi davridan boshlaboq (birinchi bo`lib al- mansur shunday qilgan)qozi mahalliy hokimyatlar ta`siridoirasidan chiqarilgan edi.hozir sudiyalarni mustaqil institutga aylantirishga qaratilgan bu an`ana, o`zbekiston respublikasi konstitutsiyasi 93-moddasining 11bandida zamonaviy shaklda o`z ifodasini topgan. Fiqhning sharxlash an`analarini ijobiy tadbiq etish

sud islohoti yulidagi izlanishlar uchun qiziqish uyg`otadi. Bunda qonunlarni konstitutsiyaviy va oliy sud tomonidan islom olamining huquqiy madaniyatiga xos ravishda talqin etish rivojlanadi. Tabiiyki fiqh an`analari avvalambor yuridik ta`lim va huquqiy ilm doirasida, so`ngra ezgulik va huquqiy taraqqiyot insoniylik nuqtai nazaridan qonunchilik siyosati doirasida o`rganilishi lozim. 2. “ Majallat-al-ahkom al-adiya ” fuqarolik kodeksida islom huquqining pirintsiplari 1869-1877 yillarda tayyorlangan, usmonli turklar imperiyasining . “M ajallat- al-ahkom al-adiya ” fuqorolik kodeksida musulmon huquqining 99 prinsipi bitilgan bo`lib, undagi sivilistik madaniyatining boy instrumentariysi e`tiborni o`ziga tortadi. U nda musulmon fuqarolik vasavdo huquqlarining ko`pgina normalari: ko`chmas va harakatdagi mulk ijrosi, oldi-sotdi , xodimni yollash , garov, kafillik, tijorat va qo`shnichilik shirkatlari institutlari aniq belgilab berilgan. Shariyat qoidalari o`z negiziga ko`ra Arab xalifaligi davrida tarkib topgan va islom diniga asoslangandir. Bu qoidalar taqvo (adolat) sifatida Alloh tomonidan tarihiy bir davrda insoniyatga Muhammad payg`ambar orqali nozil etilgan. Islom diniga muvofiq insonning shaxsiy havfsizlik, shaxsiy obro`ini xurmat qilish, tenglik, adolat, birodarlik kabi o`ziga xos «huquq»lari bo`lib, ular Allohning inoyati, marhamatidir, zero, hokimiyat Yaratganning inon-ixtiyoridadir. Demak, islomiy idrok sifatida bu muammolar majmuini tushunish, ochig`ini aytganda inson huquqlarining rasmiy kontseptsiyasidan ancha farq qiladi. Zotan, shariat qoidalari Alloh irodasini ifodlar ekan, barcha sohalarni qamrab oladi. Chunonchi, ular keng ma`noda musulmonlar bilishi zarar bo`lgan ko`rsatmalarni, xususan, ro`za tutish, zakot berish, haj farzi amalini ado etish kabilarni belgilab beradi. Shu ma`noda shariat diniy va ahloqiy omillarni, shuningdek, urf – odatlarni ham qamrab oladi.

3.O`ZBEKISTONNING ZAMONAVIY HUQUQIDA ISLOM DININING AHAMIYATI H ozirgi o`zbek jamiyatining o`ziga xos hususiyati shundaki ,unda islom dini xalq madaniyatining bir bo`lagi, umumbashariy qadriyatlarinlng tartuvchisi milliy ma`naviy an`analarni saqlovchi sifatida qabul qilinadi. Diniy prinsiplar va normalar jamiyatdagi ma`naviy-axloqiy holatning o`ziga xos mezoni bo`lib xizmat qiladi.din va uning NORMALARI HAMDA PRINSIPLARINING jamiyat hayotiga kuchli ta`sir ko`rsatishi ma`na shundadir. Ular orqali ma`lum darajada o`zbek xalqining mentaleti va xalq qabul qilgan qadriyatlar belgilanadi. Shuni alohida qayd etish kerakki, musulmon mamlakatlarida diniy tashkilot bir vaqtning o`zida asosiy davlat tashkiloti bo`lgan davrlar ham bo`lgan. Musulmon olamida bo`nday birlashuv tarihi Muhammad payg`ambarning o`zlaridan boshlanadi. Chunonchi, Allohning rasuli 622 yil16 iyulda Makkadan Yasrib (keyinchalik – Madina)ga hijrat qilgach, u yerda yagona diniy ta`limotga mansublikka asoslangan urug`- qabila jamoasini tashkil qildi. Ayni shu sanada musulmonlar erasi – hijriy yil hisobi boshlanadi 1 . Muhammad payg`ambar faqat diniy jamoa boshlig`i bo`lib qolmay, ayni damda shu tashkilotning dunyoviy boshlig`i ham edi. Alloh rasulining bu vazifasi boshqa jamoalar, keyinchalik esa boshqa xalqlar, davlatlar bilan o`zaro munosabatlarda yanada yaqqolroq namoyon bo`ldi.Shundan boshlab ko`p vaqtgacha (ayrim musulmon mamlakatlarida hozirgacha ham) diniy hokimiyat (imomat) va dunyoviy hokimiyat (amirlik) bir shaxs (xalifa) qo`lida bo`lgan. Ayni paytda musulmon va dunyovuy huquqning o`zaro munosabati sohasida ham jidday o`zgarishlar yuz berdi. Xalifaning amru farmonlari hayotda tobora ko`proq o`zini namoyon eta boshladi. Bir vaqtlar xalifalarning bunday amru farmonlari oliy diniy ulamolarning islom diniga muvofiqligi borasidagi bahs – munozaralarga sabab bo`lgandi. Ammo musulmon mamlakatlari tsivilizarsiya yo`lidan k`proq rivojlanib borishga va boshqa (ayniqsa, G`arbdagi) 4.O`BEK TURMUSHIDA DAVLATNINIG JAMOATCHILIGI

O`zbek tutmush tarziga davlatning jamoatchiligi va paternalizmi xosdir. Albatta, jamoa butun dunyo xalqlari bosib o`tadigan unversal shakldir, lekin o`zbekistonda jamoatchilik asoslari va jamoa manfaatlari doimo shaxsiy manfaatlardan ustun bo`lgan.Shaxsga asoslangan zaifligi o`zbek yuridek turmushining o`ziga xos xususiyatidir. Buni turmushning barcha sohalarini keng ko`lamda xususiy tadbirkorlikni o`zbek hayotiga tadbiq etish va rivojlantirish ishlarida hisobga olish kerak. 5 O`ZBEKISTONDA HUQUQIY ISLOHATLARNING TAKOMILLASHUVI Huquiy islohatlar o`zbekiston uchun man`anaviy bo`lgan diniy -axloqiy prinsiplar va normalarga asoslanishi kerak, shundagina qonunlar hayotiylik xususiyatini oladi va jamiyat tomonidan qabul qilinadi, shuning uchun qabul qilinayotgan qonunlarda axolining kundalik turmush faoliyatiga singib ketgan, kishilarning huquq va erkinliklari zid bo`lgan , asriy tarixdan meros bo`lib qolgan diniy e`tiqod ,shaxslar aro va millatlararo munosabatlardagi xalq an`analari , odatlari , axloqiy me`yorlari albatta hisobga olinishi shart. 1 Qarang: Islom entsiklopediyasi. T., «O`zbekiston milliy entsiklopediyasi», 2004, 311-bet. Ma`lumki, inson huquqlari amaldagi eng ustuvor huquq hisoblanadi. Binobarin, inson huquqlari g`oyat qudratli yuridik kuchga ega bo`lgani bois inson huquqlari masalalari bo`yicha umumiy yurisdiktsiya g`oyasi qaror topadi, Bu esa, xalqaro huquqning ustuvor jihatlariga ko`ra har bir yuridik tizim inson huquqlari pritseplari hamda mezonlariga muvofiq tuzilishi lozim. Shuni ham qayd etish joizki, umumiy pretsedent huquqi tizimida demokratik huquqiy qadriyatlar huquqiy rivojlanish jarayonining o`zida shakllanadi, qaror topadi hamda o`z natijalariga ko`ra amaldagi yuridik tizimga to`g`ridan-to`g`ri kiradi, u u orqali esa huquqiy va siyosiy hayot amaliyotiga kirib boradi. Shu o`rinda yuridik bilimlar sohasidagi oddiy qoidni eslash lozim. Huquqshunoslikda «huquq» so`zi ikki asosiy ma`noda: birinchidan, sub`ektiv

huquq (individning, aniq sub`ektining yuridik imkoniyatlari, masalan, fuqaroning pensiya olish huquqi), ikkinchidan, ob`ektiv huquq (normalar tizimi – masalan, pensiya huquqi) ma`nolariga ega. Shunday qilib, qachonki amaldagi yuridik tizim «inson huquqi»ga aylansa, shundagina inson huquqlari chinakam yuridik ahamiyatga va kuchga ega bo`ladi.

FOYDALANILGAN DABIYOTLAR 1.Qur`onu karim T: “Chulpon” 1992 yil 2. Saidov A.X.Hozirgi zamon asosiy huquqiy tizimlari.T., TDY u I 2004 yil 428 b . 3.Leonid Syukiyaynen. Islamskaya prava.M: 200 g 4. Saidov A.X.Hozirgi zamon asosiy huquqiy tizimlari.T., TDY u I 2004 yil 428 b

Похожие

O’zbеkistonning zamonaviy huquqi va roman-olmon huquqi oilasi

O`zbekistonning moddiy va prosessual huquq sohalari

O`rmon huquqi tushunchasi va tizimi

O`rmondan foydalanish huquqi

O`rta asrlarda Hindiston davlati va huquqi