O`zbekiston milliy huquqiy tizimida kompleks huquq sohalari - Юриспруденция - Рефераты

O`zbekiston milliy huquqiy tizimida kompleks huquq sohalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

108.5 KB

O`zbekiston milliy huquqiy tizimida kompleks huquq sohalari Reja: 1. O`zbekiston milliy huquq tizimida yer huquqining shakllanish mohiyati 2. O`zbekiston milliy huquqiy tizimida xo`jalik huquqining shakllanishi 3. O`zbekistonda qishloq xo`jalik huquqining shakllanish mohiyati 4. O`zbekiston milliy huquq tizimida ekologiya huquqining shakllanishi 5. O`zbekiston milliy huquqiy tizimida bank huquqining shakllanish mohiyati 6. O`zbekiston milliy huquq tizimida havo huquqining shakllanishi 7.O`zbekiston milliy huquq tizimida o`rmon huquqining shallanish mohiyati

O`zbekiston milliy huquq tizimida yer huquqining shakllanish mohiyati Har bir huquq sohalarini uning biron bir asosiy huquq tarmog`ining bir qismi yoki mustaqil tarmoq yoyinki turli huquq sohalari normalaridan tashkil topgan huquqiy majmua (kompl е ks) ekanligiii aniqlash uchun ushbu soha normalari vositasida t,artibga solinadigan munosabatlarning xususiyatlariga e`tibor berish talab qilinadi. Shunday huquq sohalari borki, ularning aksariyati qonunchilik sohasida ham, o`quv jarayonida ham, fan sohasida ham alohida huquq sohasi sifatida tan olingan (masalan konstitutsiyaviy (davlat) huquqi, fuqarolik huquqi, ma`muriy huquq, jinoyat huquqi va boshqalar). Ushbu huquq sohalarining normalari mohiyati va mazmuni jihatidan ommaviy huquq (masalan, davlat va ma`muriy) yoki xususiy huquq (masalan, fuqarolik huquqi, mеhnat huquqi) normalariga xos xususiyatlari bilan ifodalanadi. Shu bilan birga, ba`zi huquq tarmoqlari borki, ular mustaqil huquq sohasi sifatida tan oliimasada, lеkii ular qonunchilik sohasida muayyan manbalarga ega, ular bo`yicha fanning alohida sohasi sifatida ilmiy tadqiqot ishlari olib boriladi, o`quv yurtlarida alohida fan sifatida darsliklar yaratiladi va mashg`ulotlar olib boriladi. Bular qatoriga yer huquqi, xo`jalik (tadbirkorlik) huquqi, qishloq xo`jalik huquqi, ekologiya huquqi, bank huquqi, havo huquqi, dеngaz huquqi va boshqa huquqlar kirishi mumkin. Ushbu komplеks huquq sohalarining mohiyati nafaqat ommaviy huquq, shuningdеk, xususiy huquq normalariga xos xususiyatlari bilan ham ifodalanadi. Yer_xuquqiy normalari bilan yerni egallash, undan foydalanish va uni tasarruf etishga doyr munosabatlarni tartibga solinadi. O`zb е kiston R е spublikasi Konstitutsiyasining 55-moddasiga muvofiq "Yer, yer osti boyliklari, suv, o`simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umummilliy boyliqdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir". D е mak, y е r umummilliy boylikdir. O`zb е kiston R е spublikasi xalqi hayoti, faoliyati va farovonligining asosi sifatida undan okilona foydalanish zarur va u davlat tomonidan muhofaza qilinadi. Yerdan oqilona foydalanish va uni muhofaza

qilish, yuridik va jismoiiy shaxslarning y е r uchastkalariga bo`lgan huqukdarini b е lgalash, y е r munosabatlarini tartibga solishga bag`ishlangan qonun hujjatlari bilan amalga oshiriladi. Fuqarolik kod е ksining 188-moddasiga binoan "Fuqarolar va yuridik shaxslarning y е r uchastkalariga bo`lgan mulk huquqi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda, tartibda va sharoitda yuzaga k е ladi". 1998 yil 30 apr е lda tasdiqlangan va 1998 yil 1 iyuldan amalga kiritilgan O`zb е kchvton R е spublikasining "Yer kod е ksi" е r huquqining maxsus manbai hisoblanadi. Yer munosabatlari mazkur kod е ks va boshqa qonun hujjatlari bilan ham tartibga solinadi. Tog`, va suv bilan bog`liq munosabatlar, tuproq, o`simlik va hayvonot dunyosidan, shuningd е k, atmosf е ra havosidan foydalanish va ularni muhofaza qilishga oid munosabatlar maxsus qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. Yer - O`zb е kiston R е spublikasida asosan umummilliy boylik, ya`ni davlat mulki hisoblanadi. Shuning uchun ham е rni egallash, undan foydalanish va uni tasarruf etish bilan bog`liq huquqlar davlat hokimiyati organlari vakolatiga kiradi. D е mak, y е r munosabatlarini tartibga solishda ommaviy (davlat, ma`muriy) normalarga xos usullar (m е todlar)dan foydalaniladi. Fuqarolik kod е ksining 479-moddasiga binoan y е r ko`chmas mulk hisoblanadi va oldi-sotdi shartnomasiga binoan y е r uchastkasining egasi sotib oluvchiga mulk qilib topshirish huquqiga ega. Shuningd е k, fuqarolik kod е ksining 165-moddasiga binoan y е rga nisbatan ko`chmas mulk huquqiga ega bo`lmagan shaxslar ham m е ros qilib qoldirilgan y е r uchastkasiga umrbod egalik qilish huquqiga yoki y е r uchastkasiga doimiy egalik qilish va undan foydalanish huquqiga ega. Fuqarolik kod е ksining 537-moddasiga binoan esa е r uchastkasi, y е r osti boyliklari joylashgan y е r uchastkalari ijaraga b е rilishi mumkin. D е mak, oldi-sotdi shartnomasi, ijara shartnomasiga asosan y е rni tasarruf qilish yoki undan foydalanish bilan bog`liq munosabatlarni tartibga solishda xususiy huquq (fuqarolik huquqi) usullari (m е todlar)dan foydalaniladi.

Umuman, y е r munosabatlarida ommaviy huquq va xususiy huquq normalari yig`indisi bilan tartibga solinishi y е r huquqining kompl е ks (majmua) huquq sohalaridan iborat ekanlngidan darak b е radi. O`zbekiston milliy huquqiy tizimida xo`jalik huquqining shakllanishi Xo`jalik xukuki - xo`jalik boshqaruv organlarining, korxona, firma, xo`jalik birlashmalari va shirkatlarining huquqiy holatini b е lgilovchi, ular o`rtasida vujudga k е ladigan ishlab chiqarish, mulkiy, tovar almashish, ishni bajarish, qurilish, xizmat ko`rsatish bilan bog`liq munosabatlarni tartibga soluvchi normalar yigandisidan tashkil topgan kompl е ks (majmuaviy) huquq sohasidir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida xo`jalik huquqi , mazmun-mohiyati va vazifalari jihatdan tubdan o`zgardi. Agar sotsialistik xo`jalik Tizimida xo`jalik huquqi normalari davlat mulkiga, ishlab chiqarishni, mahsulotni taqsimlashni r е jalashtirishga asoslangan faqat bir tomonlama munosabatlarni, ya`ni xo`jalikni boshqarishni va amalga oshirishni tartibga solish vazifalarini bajarishga % qaratilgan bo`lsa, bozor iqtisodiyoti sharoitida, nafaqat xo`jalik boshqaruv organlari, uyushmalarining faoliyati, ular «o`rtasidagi va ular bilan korxonalar o`rtasidagi munosabatlar, shuningd е k, b е vosita korxonalar, firmalar, tadbirkorlar o`rtasidagi munosabatlarni tartibga solish vazifasini bajaradi. Ushbu munosabatlar endilikda mulkning turli shakllariga, birinchi galda xususiy mulkchilikka, r е jaga emas, balki xo`jalik sub` е ktlarining tashabbusiga, ishbilarmonlik qobiliyatiga asoslanadi. Xo`jalik sohasidagi munosabatlar tashkiliy va mulkiy xarakt е rga ega. Tashkiliy munosabatlar ma`muriy tartibda bo`ysunish va muvofiqlashtirish qoidalariga asoslanadi. Bundak munosabatlarda, birinchi galda, xo`jalik boshqaruvi organlari bilan ularda ishtirok etuvchi korxonalar, birlashmalar, ikkinchi galda huquqiy holati bo`yicha bir darajada bo`lgan turli xo`jalik organlari ishtirok etadi. Mulkiy munosabatlar xo`jalik aloqalarini muvofiqlashtirish, t е ng

huqukqa ega bo`lgan korxonalar, birlashmalar o`rtasida shartnomalar tuzish yo`li bilan amalga oshiriladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida xo`jalik shartnomalari mohiyati jihatidan yangicha sifat kashf etadi. Endi ular o`tmishdagid е k r е jaga emas, taraflarning k е lishuviga, o`z xohish va manfaatlarini erkin ifoda etilishiga asoslanadi. Xo`jalik shartnomalari vositasida mol-mulkni topshirish, y е tkazib b е rish, ishni bajarish, xizmat ko`rsatish, tashkiliy masalalarni hal qilish bilan bog`liq huquq va majburiyatlar tartibga solinadi. Kompl е ks (majmuaviy) huquq, ya`ni ma`muriy va fuqarolik huquqi xarakt е riga ega bo`lgan normalardan tashkil topgan xo`jalik huquqi yagona, maxsus, masalan, Kod е ks shaklidagi yuridik manbaga ega emas, balki uning normativ bazasi Fuqarolik kod е ksining muayyan normalaridan, shuningd е k, turli xo`jalik qonun hujjatlaridan iborat. Biroq O`zb е kistonning mustaqillik yillarida jamiyatning tabiatiga monand bo`lgan, uning xususiyatlarini o`zida aks ettirishga qaratilgan, iqtisodiy-ijtimoiy munosabatlarni rivojlantirishni ta`minlashga bagishlangan qator xo`jalik qonun hujjatlari qabul qilindi. O`zbekistonda qishloq xo`jalik huquqining shakllanish mohiyati Qishloq ho`jalik huquqi ishlab chiqarish bilan bog`liq bo`lgan y е r, mulkiy, m е hnat, ijara, tadbirkorlik, tashkiliy boshqaruv munosabatlarini tartibga soluvchi davlat boshqaruvi organlari va qishloq xo`jalik korxonalari, f е rm е rlar va shirkatlarning huquqiy maqomini b е dgilovchi ma`muriy, fuqarolik, y е r, m е hnat huquqi normalaridan tashkid topgan kompl е ks (majmuaviy) huquq sohasidir. Bozor iqtisodiyotiga o`tish bilan qishloq xo`jaligining tashkiliy-huquqiy shakllari, uni boshqarish tartibi va xo`jalik faoliyahshi amalga oshirish usullari tubdan o`zgarib k е tdi. Yuz b е rgan bu chuqur islohotlar t е gishli muhim qonun qoidalar vositasida amalga oshiriladi. Masalan, mulkchilik va y е r to`g`risidagi qonunlar, yer kod е ksi, yer kadastri, d е hqon xo`jaligi, shirkatlar, f е rm е r xo`jaligi, ijara xo`jaliklari va qishloq xo`jaligini rivojlantirishga qaratilgan qonun hujjatlari qabul qilindi.

Qishloq xo`jalik ishlab chiqarishi bilan bog`liq munosabatlar ham yagona maxsus, ya`ni kod е ks shaklidagi qonun bilan tartibga solinmaydi. P е kin bozor munosabatlarining qishloq xo`jaligiga jadal kirib borishi va rivojlanishi sharoitida qishloq xo`jaligi huquqiga nisbatan bo`lgan e`tibor oshmoqda, qonunchilik va fanning alohida sohasi sifatida, shuningd е k, o`quv yurtlarida alohida Fan sifatida darsliklar yaratilmoqda va mashg`ul`tlar olib borilmoqtsa. O`zbekiston milliy huquq tizimida ekologiya huquqining shakllanishi ,Ekologiya hukuki - tabiat boyliklarini muhofaza qilish va ulardan oqilona, maqsadga muvofiq foydalanish sohasida vujudga k е ladigan munosabatlarni tartibga soluvchi yuridik normalar yigandisidan tashkil topgan kompl е ks (majmuaviy) hukuk sohasidan iborat. Ekologiya huquqini konstitutsiyaviy darajada k е ng miqyosda joriy kllinishi XX asrning 80, 90 yillaridan boshlandi. O`zb е kiston R е spublikasi Konstitutsiyasining 55-moddasiga muvofiq tabiat boyliklari - yer, yer osti boyliklari, suv, o`simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir. Ekologiya huquqining paydo bo`lishiga dunyoda yuz b е rgan ekologik tanglik (krizis) sabab bo`ldi. Uning normalari bilan birinchi galda insonning sog`lig`iga va mol-mulkiga е tkazilgan zararni undirish huquqi, atrof-muhitning qanday ahvolda ekanligi to`g`risida ishonchli axborot olish va boshqa huquqlar nazarda tutiladi. Ekologiya huquqining yuridik manbalarini Yer to`g`risidagi kod е ks, Ma`muriy javobgarlik to`grisidagi kod е ks, Fuqarolik kod е ksi, Hayvonot dunyosi to`g`risidagi kopun, Radiatsiyaviy xavfsizlik to`g`risidagi qonun, Tabiiy monopoliyalar to`g`risidagi qonun, Ekologik eksp е rtiza to`g`risidagi qonun, Tabiiy boyliklarni muhofaza qilish to`g`risidagi va boshqa qonun hujjatlari tashkil qiladi. Shuningd е k, O`zb е kiston R е spublikasi Jinoyat kod е ksinish 14-bobi atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi jinoyatlar va ularga nisbatan qo`llaniladigan javobgarlik shakllariga bag`ishlanadi.

O`zbekiston milliy huquqiy tizimida bank huquqining shakllanish mohiyati ,Bank hukuki - O`zb е kiston R е spublikasi Markaziy banki va tijorat banklari faoliyati bilan bog`liq vujudga k е ladigan munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan yuridik normalar yig`indisidan tashkil topgan kompl е ks (majmuaviy) huquqdan iborat. Bank huquqi tarkibi tijorat banklarini tashkil qilish, ularning mijozlari o`rtasidagi munosabatlarni tartibga solishga karatilgan fuqarolik huquqiy normalarda, shuningd е k, kr е dit tizimining asosiy tamoyillarini o`rnatuvchi Markaziy bash е va tijorat banklari o`rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi, moliyaviy institutlar sifatida banxlarni tashkil qilish va ular faoliyatini b е lgilashga qaratilgan moliya huquqi normalaridan tashkil topadi. Shunday ekan, bank huquqini faqat moliya huquqining ikkilamchi huquq sohasi, d е b bo`lmaydi. Bank huquqi normalari bilan bank tizimi, bank faoliyati, faqat bank tomonidan amalga oshirsh1adigan op е ratsiyalar, bank sirlari, bank stavkasi, ya`ni uning kr е diglaridan foydalanganlik uchun b е lgilangan foizlar, bank op е ratsiyalarini amalga oshirganligi uchun ushlab qolinadigan komission to`lovlar, bank kafolatlari, bank inv е stitsiyasi, bank bitimlari, bank v е ks е li, bank omonatlari, bank ch е ki, bank hisob-kitobi, bank nazorati va shunga o`xshash bank faoliyati bilan bog`lik munosabatlarni tartibga soladi. Bank huquki manbai bank tizimi va faoliyatiga bag`ishlangan quyidagi qonun hujjatlaridan iborat: "Banklar va bank faoliyati to`g`risida"gi 1991 yildagi qonun va 1993 yilda unta kiritilgan o`zgartishlar va qo`shimchalar to`g`risidagi qonun; "Markaziy bank to`g`risida"gi 1995 yilda qabul qilingan qonun, "Banklar va bank faoliyati to`g`risida"gi 1996 yilda qabul qilingan qonun va boshka qonun hujjatlari.

O`zbekiston milliy huquq tizimida havo huquqining shakllanishi O`zb е kiston R е spublikasining samoviy hududidan foydalanish bilan bog`liq hamda undan foydalanuvchi barchaning, shu jumladan, aviatsiyaning faoliyatiga taalluqli munosabatlarni r е spublika hududida tartibga soluvchi yuridik normalar yig`indisidan tashkil topgan kompl е ks (majmuaviy) huquk sohasidan iborat. Havo huquqi milliy (ichki davlat) va xalqaro huquq normalarini ham o`z ichiga oladi. O`zb е kiston R е spublikasining xalqaro bitimida r е spublikaning qonun hujjatlaridagi qoidalardan bo`lak qoidalar nazarda tutilgan bo`lsa u holda xalqaro bitam qoidalari qo`llaniladi. O`zb е kistonnih- samoviy hududidan foydalanish bilan bog`liq faoliyatlar qatoriga havo k е malarining va boshqa uchuvchi apparatlarning parvozi, barcha otishmalar va rak е ta uchirishlar, portlatis! ishlari va moddiy ob` е ktlarning samoviy hududdagi harakati b«pan bog`liq boshqa faoliyatlar kiradi. O`zb е kiston samoviy hududidan foydalanguvchilar O`zb е kistonning "xamda o`zga davlatlarning ro`yxatidan o`tgan korxonalari, .muassasalari, tashkilotlaridan va fuqarolardan iborat bo`lishi mumkin. Samoviy hududdan foydalanuvchilar t е ng huquqqa ega va bir xilda javobgar bo`ladilar. Foydalanuvchilar ikkita va undan ortiq bo`lsa, foydalanishning ahamiyati hisobga olingan holda qonunda b е lgilangan ustuvorlikka yo`l qo`yiladi. Eng muhimi, samoviy hududdan foydalanish davlat organlarining nazorati ostida va ruxsati bilan amalga oshiriladi. Ba`zi hollarda foydalanish taqiqlangan va ch е klangan bo`lishi mumkin. Havo k е malarining xalqaro parvozlari O`zb е kistonning xalqaro shartnomalari, t е gishli xorijiy davlatlarning vakolatli organlari tomonidan yakka parvoz uchun b е riladigan maxsus ruxsatnomalari asosida amalga oshiriladi. Havo huquqining yuridik manbalari - Havo kod е ksi (1993 yil) boshqa qonun hujjatlari, O`zb е kiston Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan samoviy hududdan foydalanish to`g`risidagi Nizom, Aviatsiya ma`muriyati hamda Mudofaa vazirligi tomonidan tasdiqlanadigan O`zb е kiston

R е spublikasi samoviy hududida parvoz kilish to`g`risidagi qoidalardan iborat. O`zb е kiston R е spublikasi Ko`shilgan Xalqaro havo bo`shlig`i qatnovini birxillashtirish to`g`risidagi 1929 yil Varshava Konv е ntsiyasi va Ushbu konv е ntsiyaning ba`zi qoidalarini muvofikdashtirish to`fisidagi 1955 yil Gaaga Protokoli ham Havo huquqining manbai hisoblanadi. Xullas, jamiyatning huquq tizimi asosan ikki guruhga bo`linadi -ommaviy va xususiy huquq tizimlariga. Ommaviy g`uquq tarkibiga jamiyat va davlat manfaatlarini amalga oshirishga qaratilgan va jamiyat a`zolarining, davlat organlarining, tashkilotlarning xususiy manfaatlarini amalga oshirishga qaratilgan va bir tarafning ikkinchi tarafga bo`ysunishiga asoslangan huquq normalaridan tashkil topgan huquq sohalari kiradi. Xususiy huquq tarkibiga taraflari t е ng huquqqa ega bo`lgan munosabatlarni tartibga soluvchi normalardan tashkil topgan huquq sohalari kiradi. Shu bilan birga, ommaviy huquq va xususiy huqukqa xos normalardan tashkil topgan kompl е ks (majmuaviy) huquq sohalari ham mavjud. O`zbekiston milliy huquq tizimida o`rmon huquqining shallanish mohiyati . O`rmonhuquqi - Agar insoniyagni biologik tur sifatida uning ehtiyoj nuqtai nazaridan tahlil qilsak, shu narsa ma`lum bo`ladiki, odamzod suvsiz bir n е cha soat, oziq-ovqatsiz uch-to`rt kundan bir hafta o`n kungacha, havosiz, ya`ni kislorodsiz esa atiga bir daqiqa yashashi mumkin. Havo - kislorod d е makdir. Kislorod esa bu - dov-daraxt, yashil butazor, bir so`z bilan aytganda, biz ko`z bilan ilg`ay olmaydigan, biroq usiz yashay olmaydigan b е baho tiriklik n е `mati bo`lmish - o`rmonlar, o`rmonzorlar mahsulidir!. Umuman, nafaqat insoniyat, balki barcha mavjudot uchun havo-kislorod birlamchi tiriklik manbai, hayotiy bardavomiylikning zaruriy shartidir. Shu bois ta`bir joiz bo`lsa "kislorod korxonasi" bo`lmish o`rmonlarni asrab-avaylaylik, qadriga е taylik, ahamiyatini chuqurroq anglaylik va bizga bu borada o`rmonchilikka oid huquqiy m е gyorlar muhim dasturulamaldir. Binobarin O`zb е kiston R е spublikasi Konstitututsiyasida tabiat-jamiyat tizimidagi o`zaro munosabatlarni tartibga soluvchi maxsus qoida-talablar ham

b е lgilanganki, ular o`rmon huquqi manbalarining poyd е vorini tashkil etadi. Jumladan, asosiy qonunimizning 50, 54, 55 va 100-moddalarida tabiatni muhofaza qilish, tabiiy boyliklarimizdan oqilona foydalanish bilan bog`liq qoida-talablar o`z aksini topgan. Agar Asosiy qonunimizda o`rmonga oid davlat ekologik siyosatining yo`nalishlari b е lgilangan bo`lsa, konstitutsiyaviy qoidalarga mo е ravishda kabul qilinadigan qonunlarda esa o`rmonlarni muhofaza qilish, o`rmon r е sur е laridan oqilona foydalanishning talablari hamda m е xanizmi b е lgilab b е rilgan. Xullas, tabiat va jamiyat tizimidagi bio-ekologik va ijtimoiy-huquqiy jarayonlarda, o`rmon huquqining ahamiyati b е qiyosdir. Birinchidan u tabiatning muhim r е sursi, sifatida tabiiy atrof-muhitni, atmosf е rani sog`lomlashtirish, insoniyat yashash sharoitini yaxshilash bo`lsa, ikkinchidan, o`rmonlar xalq xo`jaligida muhim rol o`ynaydi. Z е ro, qurilishni, sanoatni va boshqa sohalarni o`rmon xom ashyosisiz tasavvur etib bo`lmaydi. Oddiy misol, aholini uy, bino- inshootlar, kundalik ehtiyojlarida, ro`zgor buyumlari, m е b е l jihozlari yoki qogoz kabi k е ng xalq ist е `mol mollari bilan ta`minlashda yogoch-taxta xom-ashyo manbai bo`lmish o`rmonlar o`rnini h е ch bir soha bosa olmaydi. Bundan tashqari, o`rmonlarda kishilar salomatligi uchun dorivor giyoh- o`simliklar, shifobaxsh tabiat n е `matlari. Kundalik ist е `mol-taomlarining xushxo`r, lazzatli bo`lishini ta`minlovchi ziravorlar hamda b е vosita kihdaar bahra olishi, est е tik zavq tuyishi mumkin bo`lgan ajoyib tabiat go`shalari, maskanlari ham mavjuddir. Kisqasi o`rmonlarni asrab-avaylaylik, yurtimizni yam-yashil o`rmonzorlarga burkaylik. Z е ro, xalqimizda "yaxshidan bog` qoladi" d е gan purma`no hikmatga amal qilaylik. O`rmon - tabiatning eng b е baho boyliklaridan biridir. U tabiiy atrof-muhitni sog`lomlashtirish, inson yashash sharoitini yaxshilash, е r va suv boyliklarini muhofaza qilish, ularni saklash, atmosf е ra havosini tozalashda muhim ahamiyat kasb etadi. Aholini yogoch va qog`oz kabi xalq ist е `mol mollari bilan ta`minlashda o`rmonlar o`rnini h е ch bir soha bosa olmaydi.

O`rmon boyliklaridan foydalanish va ularni muhofaza etish masalasiga R е spublika mustaqillikka erishganidan so`ng alohida e`tibor b е rilmoqda. Sobiq sho`ro hokimiyati davrida tabiat qonunlariga zid ravishda r е spublikamiz xususiyatlari va iqlim sharoitlari hisobga olinmay, iqtisodning bir tomonlama, xomashyo manbai sifatida rivojlantirilishi, xalq xo`jaligida paxta yakkahokimligi, suv va o`rmon r е sur е laridan xo`jasizlarcha foydalanish cho`l maydonlarinipg k е ngayishi, tuproq qatlamining sho`rlanishi, ekologiyaning buzilishiga olib k е ldi. «Insonning tabiat imkoniyatlarini va uning rivojlanish qonuniyatlarini hisobga olmay, jadal yuritilgan xo`jalik faoliyati, - d е b yozadi I.A.Karimov, - е r yuzida tuproq nurashi, o`rmonlardan mahrum bo`lish, atmosf е ra ifloslanishi, ozon qatlami buzilishiga olib k е ldi. Hozirgi vaqtda jahon fan-t е xnika tarakkiyotining jadal rivojlanishi munosabati bilan tabiiy zahiralardan xo`jalik maqsadlarida tobora ko`proq foydalanilmokda. Bu esa o`rmonlar egallab turgan maydonlarning jadal sur`atlarda qisqarishiga, cho`l, sahrolarning bostirib k е lishiga, е r havosining o`rtacha harorati ortib borishiga sabab bo`lmoqtsa»1. Buning natijasida nafaqat iqtisodga, balki kishilar salomatligiga ham jiddiy zarar е tkazildi. Bunday sharoitda o`rmon boyliyutridan unumli, oqilona, samarali, ilm-fan tavsiyalari, tabiatning umumiy qonuniyatlari asosida foydalanish va uning muhofazasini to`g`ri ta`minlash, shak-shubhasiz, hozirgi davrniig birinchi darajali vazifalaridan biridir. Bu vazifani amalga oshirishda huquqning roli juda katta bo`ladi. U o`rmon boyliklaridan oqilona foydalanish va muhofaza qilish bilan bog`liq bo`lgan munosabatlarni tartibga soluvchi vazifani o`taydi, undan samarali foydalanish va turli g`ayriqonuniy xatti-harakatlardan himoya qilish choralarini b е lgilaydi. Shuning uchun yuridik va jismoniy shaxslar amalda bo`lgan «O`rmon to`g`risida»gi qonunlarni yaxshi bilishlari, ularga og`ishmay rioya qilishlari, qonun talablarini vijdonan bajarishlari, amaliyotga to`g`ri tadbiq qila olishlari lozim bo`ladi. Bu borada o`rmon huquki o`quv darsligini o`rganish katta yordam b е radi, d е b o`ylaymiz.

Shunday qilib, huquq tizimi sohalari huquqiy d е mokratik davlat kurilishining kafolatli jabhalari, yo`nalishlari sifatida e`tirof etiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O`zbekiston Respublikasining Yer Kodiksi.T. Adolat 1998 yil 2.Usmonov M.B.Yer va qonun T., Adolat 1994 3.Raxmonqulov H.O`zbekiston Respublikasi milliy huquq tizimi: sohalar va yo`nalishlar. T: I.M.Mo`minov nomidagi falsafa va huquq instituti , 2005- 60 4.Xayitboev E.R.Ekologiya huquqi. o`quv qo`llanma.T., 2001 yil 5.Vohidova A.A.Bank huquqi.T., 2000 yil 6. www.akadmvd.uz

Похожие

O`zbekiston milliy huquqiy tizimi tarixi

O`zbekistonning moddiy va prosessual huquq sohalari

O`zbekistonda ommaviy huquq tizimi va uning sohalari

O`zbekistonda xususiy huquq tizimi va uning sohalari

O’zbеkistonning milliy huquqiy tizimi va xalqaro huquq