Мехнатга оид низоли ишларни судда куришга тайёрлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56.5 KB

Скачать

www.arxiv.uz Мехнатга оид низоли ишларни судда куришга тайёрлаш Фуқаролик процессуал қонунчилиги биринчи инстанция судларида даъвогарнинг даъво аризасини қабул қилиш тўғрисидаги масала ижобий ҳал қилингач, мажбурий босқич сифатида ишни судда кўришга тайёрлашни назарда тутади. Ҳуқуқий адабиётларда фуқаролик ишларини судда кўришга тайёрлаш фуқаролик ҳуқуқий низоларининг мумкин қадар тезлаштириб, тўла ва ҳар томонлама кўрилиши ҳамда ҳал этилишини таъминлаш мақсадларини кўзлаган ҳолда амалга оширилиши таъкидланади. 1 Биробарин, меҳнатга оид низоли ишларни судда кўришга тайёрлашнинг асосий мақсади ҳам меҳнат низоларини ҳал қилиш учун махсус муддатларнинг жорий этилганлигини эътиборга олиб, биринчи суд мажлисидаёқ тез ва тўла кўриб ҳал қилишдан иборатдир. Меҳнат ишларини судда кўришга тайёрлаш босқичида судья томонидан амалга ошириладиган процессуал ҳаракатлар бу тўғрисида чиқарилган ажримда ўз аксини топиши лозим бўлади. Б.А.Будеевнинг фикрича, ишни судда кўришга тайёрлаш тўғрисидаги ажримда судья иккита масалани, яъни биринчидан, ишни ўз юритувига қабул қилиш ва иккинчидан, ишни судда кўришга тайёрлаш тўғрисидаги масалани ҳал қилишга ҳақли бўлади. 2 Бизнинг фикримизча ҳам судьянинг юқоридаги икки масалани бир процессуал ҳужаатда бирлаштириши мақсадга мувофиқдир. Судья ишни судда кўришга тайёрлаш билан боғлиқ ҳаракатларни амалга оширишга фуқаролик ишини қўзғатганидан сўнг киришади. Қонун меҳнат ишини қўзғатмасдан аввал тайёрлов ҳаракатларини амалга оширишни 1 Шорахметов Ш.Ш. Фу=аролик ишларини судда кыриш жараёнидаги щужжат (васи=а)лар намуналари.-Т.: Ызбекистон. 1994. Б.162. 2 Будеев Б.А. Обязательные определения суда первой инстанции по гражданском делам. Сборник, № 15.- Свердловск. 1971. 102 с.

www.arxiv.uz назарда тутмайди. Акс ҳолда фуқаролик суд ишларини юритишнинг қонунда назарда тутилмаган босқичи юзага келиши мумкин. Ишни судда кўришга тайёрлаш тўғрисида ажрим чиқарилиши судья томонидан ишни судда кўришга тайёрлаш ҳаракатларини бошлаганлигидан далолат беради. Ишни судда кўришга тайёрлаш бўйича судьянинг амалга ошириши лозим бўлган процессуал ҳаракатлари ФПКнинг 160-моддасида ўз ифодасини топган бўлиб, тайёрлов жараёнида судья иш ҳолатларидан келиб чиқиб, мазкур моддада кўрсатилмаган бошқа тайёрлов ҳаракатларини ҳам амалга ошириши мумкин. Иш берувчининг ташаббуси билан ишдан бўшатилган ёки бошқа ишга ўтказилган ходимни ишга тиклаш тўғрисидаги низони судда кўришга тайёрлаш босқичида судья бу тўғрисида буйруқ берган мансабдор шахсни жавобгар томонидан туриб иштирок этиш учун учинчи шахс сифатида жалб этиш масаласини ҳал қилади. Шу ўринда ишни судда кўришга тайёрлаш жараёнида мансабдор шахсни ходимни ишдан бўшатганлик ёки бошқа ишга ўтказганлик сабабларини аниқлаш мақсадида сўроқлаши лозим. Амалдаги процессуал қонунчиликка кўра, судья тайёрлов босқичида ишга дахлдор бўлмаган тарафни алмаштириш, шерик иштирокчилик масалаларига ҳам эътибор бериши лозим. Жамоа моддий жавобгарлиги тўғрисидаги ишлар бўйича судья жамоанинг барча аъзоларини шерик жавобгар сифатида процессга жалб қилиш чораларини кўриши лозим. Айрим ҳолларда ходимга етказилган зарарни ундириш тўғрисидаги ишларни судда кўришга тайёрлаш жараёнида зарар етказилишига сабаб бўлган мансабдор шахснинг ғайриқонуний хатти-ҳаракат (ҳаракатсизлик)лар содир этганлиги аниқ бўлиб қолади. Бундай ҳолларда судья мазкур шахсни албатта шерик жавобгар сифатида ишда иштирок этиш учун жалб этиши мақсадга мувофиқдир. Шунингдек, бу иккинчи жавобгар сифатида тегишли жавобгарнинг процессуал ҳолатини аниқлаб олишга ҳам имкон яратади.

www.arxiv.uz Ишда иштирок этувчи шахсларнинг таркибини аниқлаб, уларни ишни тайёрлаш тартибида сўроқлар экан, судья иш юзасидан ўзининг шахсий фикрини билдиришга ҳақли эмас ва албатта холислик тамойилига амал қилиши лозим бўлади. Судья процесснинг ҳар бир иштирокчисига нисбатан тенг муносабатда бўлишга мажбурдир. Акс ҳолда мазкур судьяга нисбатан четлатиш тўғрисида арз билдирилишига асос бўлади. Амалдаги фуқаролик процессуал қонунчилик меҳнат ишлари юзасидан прокурорнинг иштирок этиши шартлигини назарда тутмайди. Лекин ФПКнинг 46-моддасига кўра, агар суд меҳнатга оид низоли ишларда қатнашишни зарур деб топган ҳолларда, шунингдек прокурор аризаси билан қўзғатилган ишларини судларда кўрилишида прокурор албатта иштирок этиши мустаҳкамлаб қўйилган. Ундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг "Судда фуқаролик ишларининг кўрилишида прокурор иштирокининг самарадорлиги ва таъсирчанлигини ошириш тўғрисида"ги 1998 йил 12 ноябр 16-сонли буйруғида прокурор албатта ишга тиклаш тўғрисидаги низоли ишларнинг судда кўриб, ҳал қилинишида иштирок этиши шарт эканлиги ўз ифодасини топган. Меҳнатга оид ишга тиклаш ҳақидаги ишларни судлар томонидан тўғри ва ўз вақтида кўриб ҳал қилиниши, ходимларнинг бузилган ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини судлар томонидан самарали ҳимоя қилиниши ўта муҳим аҳамият касб этади. Шу мақсадда мазкур туркумдаги ишларда туман прокурорининг ёрдамчилари эмас, балки шахсан прокурор ёки унинг ўринбосарлари иштирок этиши лозимлиги юзасидан Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 1998 йил 12 ноябр 16-сонли буйруғида тегишли кўрсатмалар бериб ўтилади. 3 Ундан ташқари, ишни судда кўришга тайёрлаш босқичида судья ҳар қандай меҳнат ишлари юзасидан прокурорнинг иштирок этишини лозим деб 3 Ызбекистон Республикаси Бош прокурорининг амалдаги быйру=лари, кырсатмалари, низом ва йыри=номалари Тыплами. Ызбекистон Республикаси прокуратураси =онунчиликни мустащкамлаш муаммолари ва прокурор-тергов ходимлари малакасини ошириш маркази.-Т.: 1999. Б.193.

www.arxiv.uz топиши ва прокурорни бу ҳақда ҳабардор қилиш чораларини кўриши мумкин. ФПКнинг 160-моддасига кўра, судья меҳнат низолари юзасидан суд мажлисида давлат бошқаруви органлари, меҳнат жамоаси ва жамоат ташкилотлари вакилларининг иштирок этиш масаласини ҳал қилади. Шу ўринда, меҳнат интизомини бузиш, иш берувчининг мол-мулкига зарар етказиш тўғрисидаги ишлар бўйича меҳнат жамоасининг вакилини жалб этиш алоҳида аҳамият касб этади. Меҳнат жамоалари ва жамоат ташкилотлари вакилларининг суд мажлисига жалб қилиш судьянинг ажрими асосида ҳал қилинади. Мазкур ажримда юзага келган низонинг мазмуни, иштирок этиш мақсади, келишмовчиликнинг суд мажлисигача меҳнат жамоаларида ҳал қилиниши ҳамда вакил ваколатини расмийлаштириш тартиби кўрсатилиши мумкин. Меҳнатга доир ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқадиган низоли ишларни судда кўришга тайёрлашнинг муҳим процессуал хусусиятлари мазкур туркумдаги ишни судда кўришга тайёрлаш учун махсус муддатларнинг жорий этилганлигидир. Хусусан, меҳнатга доир ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқадиган талаблар бўйича ишни судда кўришга тайёрлаш ариза қабул қилинган кундан бошлаб ўн кунлик муддатдан кечиктирмай амалга оширилиши лозим (ФПКнинг 131-моддаси). Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми қарорларида ҳам меҳнатга оид низоли ишларни судда кўришга тайёрлаш учун махсус қисқартирилган муддатларнинг белгиланганлигини эътиборга олиб, даъво ариза қабул қилинган бўлса, суд томонидан ишни кўришга тайёрлаш қонунда белгиланган муддатлар доирасида ҳал қилинишини лозимлиги юзасидан тушунтиришлар берилади. Шу ўринда ишларни судда кўришга тайёрлаш талаб даражасида олиб борилмаганлиги боис, 1996 йилда Ўзбекистон Республикаси Олий суди томонидан ўрганиб чиқилган қарийб 40% меҳнатга

$www.arxiv.uz оид ишлар бўйича қонун билан белгиланган ўн кунлик муддат бузилганлигини таъкидлаб ўтиш ўринлидир. 4 Яна рақамларга мурожаат қиладиган бўлсак, Республика бўйича фуқаролик ишларини судда кўришга тайёрлаш муддатлари бузилган ҳолда кўрилиб, ҳал қилув қарори чиқарилган ишлар 1998 йилнинг биринчи ярмида 7,6%ни ташкил этган бўлса, бу кўрсаткич 1999 йилнинг биринчи ярим йиллигида 8,3%га етгач, яъни 0,7%га ёмонлашган. 5 Ўз навбатида, меҳнатга оид низоли ишларни судда кўришга тайёрлаш муддатларининг бузилишини олдини олиш мақсадида иш берувчининг иш учун муҳим аҳамиятга эга бўлган ҳужжатларни ўз вақтида судга тақдим қилишини таъминлаш лозим. Шу ўринда ишга тегишли бўлган ёзма ёки ашёвий далилларни судга тақдим қилмаган ташкилотларнинг мансабдор шахслари ва фуқароларга нисбатан суд жарималари солиш амалиётидан кенг фойдаланиш мақсадга мувофиқдир (ФПКнинг 75, 81-моддалари). Меҳнат ишларини судда кўришга тайёрлаш муддатларининг бузилишига олиб келадиган муҳим омиллари сифатида суд топшириқлари юзасидан тегишли жавобларнинг ўз вақтида олинмаслиги эътироф этилмоқда. Аксарият ҳолларда ходимнинг даъво аризасини қабул қилиб, ишни кўзғатар экан судлар иш учун муҳим аҳамиятга эга бўлган далилларни тўплаш билан боғлиқ процессуал ҳаракатларни амалга оширишга тўғри келади. Ўз навбатида, мазкур далилларни тўпламасдан туриб, ишни мазмунан ҳал қилиш мумкин эмас. Шу мақсадда суд топшириқлари юборилиши ва уларнинг жавобгарларини эса бир қанча муддат кутишга тўғри келади. Охир оқибатда ишни судда кўришга тайёрлаш муддатларининг чўзилиб кетиш ҳоллари кузатилмоқда. Меҳнатга доир ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган ишларни ўз вақтида судда кўришга тайёрлаш мақсадида суд топшириқлари юборилган 4 Ызбекистон Республикаси Олий суди умумлаштириш былимининг «Мещнат шартномасини тузиш, ызгартириш ва бекор =илиш билан бо\ли= ишлар быйича суд амалиётини умулаштириш» быйича 1997 йилги маълумотномасидан. 5 Ызбекистон Республикаси Олий судининг 1999 йил 24 сентябрдаги Пленуми =арорлари.-Т.: Ызбекистон Республикаси Олий суди. 1999. Б.56.$ www.arxiv.uz бўлса, унинг жавоби олингунга қадар ишни судда кўришга тайёрлаш муддатлари тўхтатиб турилиши ҳақида тегишли норма ФПКда ўз аксини топса, мақсадга мувофиқ бўлар эди.

Мехнатга оид низоли ишларни судда куришга тайёрлаш

20.09.2019

0

56.5 KB

Похожие