Қишлоқ ҳўжалик корхоналари молиявий фаолиятини ҳуқуқий тартибга солиш - Юриспруденция - Рефераты

Қишлоқ ҳўжалик корхоналари молиявий фаолиятини ҳуқуқий тартибга солиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

156.5 KB

www.arxiv.uz Қишлоқ ҳўжалик корхоналари молиявий фаолиятини ҳуқуқий тартибга солиш Режа: 1. Қишлоқ хужалик корхоналари молиявий мунасабатларининг умумий тавсифи. 2 . Қишлоқ хужалик корхоналар да солиқ мунасабатлари. Ҳисоб – китоблар ва ҳисобат. 3. Қишлоқ хужалик корхоналарда банк ҳисоб – китоб хамда кредит мунасабатлари ва уларни ҳуқуқий тартибга солиниши. 4 . Қишлоқ хўжалик корхоналари иштрокидаги кредит мун о сабатлари.

www.arxiv.uz Ўзбекистон Республикасининг агрор – индустриал мамлакат бўлиб, унинг иқтисодий ҳаётида қишлоқ хўжалиги етакчи ўрин тутади. Мамлакат ялпи ички махсулотининг, миллий даромадининг, хорижий валютадаги тушимларининг салмоқли қисми унда тармоқ ишлаб чиқаришга боғлиқдир 1 . Бундан ташқари, аҳолининг, шу жумладан иқтисодий фаол аҳолининг асосий фисми ҳам қишлоқ жойларида истиқомат қилиши агрор интор кархоналари ишини самарали ташкил этиш, у ерда моддий, молиявий бошқа ресурслардан оқилона фойдаланиш вазифасини долзарб қилиб қўяди. Қишлоқ хўжалиги сохасида амалга ошириб келинаётган иқтисодий ислохатлар, у ердаги хусусийлаштириш жараёнлари, фирмерлик ҳаракатини кенг авж олдрилаётганлиги, деҳқонда хужайинлик туйғуси ва тафакурини шакиллантиришига оид чора – тадбир бу сохани юксалтиришга, қишлоқ хўжалиги махсулотларинигина кўпайтиришга эришиш билан чекланилмасдан, унинг сифатини яхшилаш таннархини пасайтириши, замонавий агротехникаларни ҳамда техника воситаларини жорий қилиш орқали жахон бозорида рақобатбардошлилигинитаъминлаш, мамлакатимизда етиштирилаётган хилма – хил қишлоқ хўжалиги махсулотларини ҳалқаро бозорларга олиб чиқилишига эришиш ва шу асосда деҳқон фарованлигини, мамлакат иқтисодий қудрати ҳамда ҳалқаро обру – эътиборини ошириш мафсадига қаратилгандир 2 . Қишлоқ хўжалиги кархоналари олдига қўйилган юксак мақсад ва вазифаларини амалга оширилишида уларнинг молиявий фаолиятини ҳуқуқий тартибга солиниши мухим ахамиятга эга. Чунки оқилона молиявий фаолият юритилиши, маблағлардан тўғри ва самарали фойдаланилиши, уларнинг ҳисоб – китобларини ўз вақтида, тўғри ва тўлиқ амалга оширилиши, давлат солиқ идоралари, банк муассасалари, махаллий давлат ҳокимият органлари билан молиявий мунасабатларни тўғри йўлга қўйилиши шартномавий 1 Бу ҳақда батафсил , қаранг: Усманова МЛ. Ўзбекистонда ижтимоий химоя : фуқораларнинг ҳуқуқий ж иҳатлари Т.ТДЮИ.2005й. 20 – 21 – бетлар. 2 Қаранг:Ўзбекистон Республикаси Президентинг 2005 йил 11 мартдаги ПК – 26 – сонли “Экспорт – импорт опрацияларини тартибга солиш чора - тадбирлари тўғрисида” ги Фармони. Ўзбекистон Республикаси Қонун хужатлари тўплами. 2005й. 10 – 11 – сон. 72 модда.

www.arxiv.uz шериклар билан ҳисоб – китобларни шартнома иалаблари тўла адо этлгани холда амалга оширилиши, кархона эхтиёжлари учун молиявий маблағлардан унумли ва тўғри фойдаланилиши, молиявий ва бухгалтерия ҳисоб – китобларини ўз ва ишида, тўғри амалга оширилиши улар мувафақиятларининг асосий шартларидан бўлиб саналади. Қишлоқ хўжалик кархоналари молиявий фаолияти юқорида қайт этилганлардан ташқари олинган фойдани тақсимлаш, тасарруф қилиш, кархона жамғармаларини шакиллантирилиш ва тасарруф этилиши, инвестиция мақсадларидаги фаолият, ходимлар билан ҳисоб – китоблар, ижтимоий химоялаш мақсадларидаги тадбирлар, оьодонлаштириш ишларини молиявий маблағ Билан таъминлаш ва бошқа сохалардаги молиявий тадбирларни ўз ичига қамраб олади. Қишлоқ хўжалиги кархоналари ҳам тадбиркорлик субектларини бир тури сифатлари 1 ўз молиявий фаолиятини Ўзбекистон Республикасининг “Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида”ги, “Қишлоқ хўжалик кооперативи (ширкат хўжалиги) тўғрисида” ги 2 , “Фирмер хўжалиги тўғрисида” ги 3 , “Деҳқон хўжаликлари тўғрисида” ги 4 , “Бухгалтерия ҳисоби ва ҳисобатлари тўғрисида” ги 5 , “Стачистика тўғриси” ги 6 , ва бошқа бир қатор бошқа қонунлар, Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармонлари 7 , Вазирлар Махкамасининг қарорлари 8 , идоравий меъёрий хужжатлар асосида йўлга қўйилдилар. Улар молиявий фаолиятида Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси 9 , Солиқ кадекси 1 0 кабилар ғам мухим ўрин тутади. 1 Қаранг: Ўзбекистонинг янги қонунлари №23, Т., “Адолат”, 2001й. 2 Қаранг: Ўзбекистон янги қонунлари. №18, Т., “Адолат” 1998 й. 3 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Қонун хужатлари тўплами. 2004 йил, 40 – 41 – сон, 433 – модда. 4 Қаранг: Ўзбекистоннинг янги қонунлари. №18, Т., “Адолат”, 1998 й. 5 Қаранг: Ўзбекистонинг янги қонунлари № 14, Т., “Адолат”, 1996 й. 6 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Қонун хужатлари тўплами. 2002 й, №24, 260 – модда. 7 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 15 июндаги “Тадбиркорлик субвектлари тамонидан тақдим этиладиган хисобат тахмини такомалаштириш ва уни мақуллабтақдим этганлиги учун жавобгарликни куяайтириш тўғриси” ги Ўзбекистон Қонун хужжатлари тўплами. №23 – 24, 168 – модда. 8 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар махкамасининг2005 йил 20 январдаги 211 – сонли “Қишлоқ хўжалиги махсулотларини харид қилиш ва сотиш бўйича улгуржи бозор тизимини шакиллантириш ва ривожлантириш тўғрисида” ги қарори.Ўзбекистон Қонун хужжатлари тўплами 2005 й. №37 – 38. 287 – модда. 9 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг Фуқоралик кодекси. Т., “Адолат”, 2003 й. 1 0 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг Солиқ кодекси. Т., “Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси”, 2004 йил.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалиги корхоналарида юзага келувчи моливий мунасабатлар икки жихатга эга бўлиб, улар давлат молия ва солиқ, статистика ҳамда бошқа органлар билан юз берганида манавий ғуқуқий (давлат мажбурлаву ва давлат фаолияти Билан боғлиқ) ҳусусият касб этади. Бу сохада қонун талабларини бузилиши ғуқуқбузарлик сифатида бахоланиб, турли санксиялар шартларига давлат мажбурлавуга сабаб бўлади. Бундай молиявий фаолият қишлоқ хўжалиги корхонаси шартномавий хамкорлари билан (ичкари берилган махсулот, бажарилган иш, кўрсатилган хизматлар учун ғақ олиш ёки ғақ тўлаш, ўзора ҳисоб – китоблар, ўзаро шартномавий санксияларни қўлланилиши ва бошқалар), тижорат банк муассасалари Билан (турли банк амалиётлари, кредит мунасабатлари, қимматли қоғозлар ва бошқалар), ўз аъзолар ёки ёлланма ходимлар билан (фойдани тақсимлаш, иш хат тўлаш ва бошқалар), ижтимоий химоя тадбирларини амалга оширилиши чоғида юз берганида хусусий хужжат мунасабат Дея бахоланади ва бу мунасабатлар давлат аралашивусиз, ўзора келишувга кўра амалга оширилади. Айни пайтда хусусий молиявий мунасабатлар ҳам қонун талабларига қатъий амал қилингани ҳамда олиб борилиши лозимлиги, акс холда ҳуқуқий жавобгарликка сабаб бўлиши мумкинлиги назарда тутилмоғи лозим. Қишлоқ хўжалик кархоналари молияси ҳалқ хўжалиги молисининг асосий таркибий қисми сифатларида давлатимиз ғаётида мухим ўрин тутади. Унинг воситасида нафақат шу сохага оид кархоналар моддий ишлаб чиқариш ва ижтимоий фаолияти, балки мамлакат пул жамғармалари, бюджетнинг шакилланишини, пенсия, соғлиқни сақлаш, фан ва маориф ҳамда бошқа тармоқлар тарақиётини таъминлашга кўмаклашуви. 2 . Қишлоқ хужалик корхоналар да солиқ мунасабатлари. Ҳисоб – китоблар ва ҳисобат.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалиги кархлналари ҳам бошқа хўжалик юритувчи субъектлар сингари бюджет олдидаги муайян мажбуриятларни бажарадилар. Бу мажбуриятлар қонун хужжатларида назарида тутилган давлат ва махаллий солиқлар ҳақида бошқа мажбурий носолиқ тўловларни тўлашдан иборат бўлади. Солиқлар ва бошқа носолиқ мажбурий тўловларни ҳисоблаш ҳамда йўллаш чоғида улар давлат солиқ идоралари билан солиқ мунасабатларига киришадилар. Бундай мунасабатларнинг мазмун “Солиқ кодексида” 1 , Ўзбекистон Республикасининг “Давлат солиқ хизмати тўғрисида” ги Қонунида 2 , бошқа қонун хужжатларида белгилаб қўйилган. Солиқлар ва бошқа носолиқ тўловлар иқтисодиётни бошқариш ҳамда унинг тарақиётига таъсир этиши усулларидан бўлганлиги сабабли давлат ундан қишлоқ хўжалиги тарақиётини қўллаб қуватлаш, агрор секторўда бирор мунасабатларни янада чуқирлаштиришда самарали фойдаланишига ҳаракакт қилмоқда. Қишлоқ хўжалик кархоналарига солиқ солиш чоғида юқоридаги мақсаддан келиб чиқилгани холда имтиёзли солиқ режими белгиланган бўлиб, уларни солиқга тортиш ўзга хос хусусиятларга эгадир. Бу хусусиятлар қўйидагилардан иборат: 1. Қишлоқ хўжалиги тавар ишлаб чиқарувчи субъектлар учун ягона ер солиғи жорий этилган бўлиб, бу солиқ тўлови ўз счига бошқа юридек шахислар томонидан тўланадиган бир қатор солиқларини бирлаштинади: 2. Ягона ер солиғи стовкалари мамлакатимиз регонлари, ер ҳосилдорлиги кўрсатгичлари ва бошқа бир қатор омиллар 1 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг Солиқ кодекси. Т., “Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси”. 2004 й. 2 Қаранг: Ўзбекистоннинг янги қонунлари. № 17, Т., “Фдолат”, 1997 й.

www.arxiv.uz ҳисобга олинган ҳолда турли минтақалар учун турлича – табақалангани ҳолда белгиланади 3 : 3. Қишлоқ хўжалик корхоналрининг турли ташкилий ҳуқуқий шакиллари солиқни ҳисоблаш ва йўлашнинг ўзига хос усуллари ҳамда мудатлари назарида тушинилади: 4. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг турли ташкилий ҳуқуқий шакиллари (Қишлоқ хўжалиги йўналтирувчилари, фирмер хўжаликлари, деҳқон хўжаликлари, Давлат қишлоқ хўжалик корхоналари ва бошқалар) учун имтиёзларнинг ўзига хос тизими назарда тутилган ва кузатилган. Қишлоқ хўжалик корхоналари ҳам бошқа хўжалик юритовчи субъектлар сингари давлат тамонидан белгиланган тартибда назорат қилинади 1 ва бундай назоратнинг мақсадларидан бири – улар тамонидан амалдаги қонунлар ижроси таъминлашини кузатиб боришдан иборатдир. Анна шундай назоратни амалга оширилиши шакилларидан бири – қишлоқ хўжалиги томонидан ваколатли давлат органларини статистик ва бухгалтерия ҳисоблашларини тақдим этилишидир. Бундай ҳисобатлар тақдим этилишининг принсипларини тартиблари тегишли қонунларда белгилаб қуйилган 2 . Ўзбекистон Республикаси қонун хужжатлари Билан белгиланган тартибда қишлоқ хўжалик корхоналари молиявий, хўжалик фаолияти текширилиши мумкин ва ҳозирги пайтда текширишларни тартибга солиш, нақонуний текширишларга йўл қўймасоик юзасидан ҳукимат томанидан қатъий чоралар кўрилмоқда. Ўзьекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 20 июндаги ПФ – 3620 – сонли “Микро фирмалар ва кичик корхоналарини ривожлантиришни 3 Масалан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2005 27 декабрдаги ПП – 244 – сонли “Ўзбекистон Республикасининг асосий макро иқтисодий кўрсаткичлари қўйидаги ва Давлат бержаси кўрсаткичлари тўғрисида” ги қарори 1 Қаринг: Ўзбекистон Республикасининг “Хўжалик юритовчи субъектлар фаолиятини давлат тамонидан назорат қилиш тўғрисида” ги қонуни. Ўзбекистонинг 1998 йил янги қонунлари № 21, Т., “Адолат”. 2 Бу ҳақда батавсил қараганда: Ўзбекистон Республикасининг 2002 йил 12 декабрдаги “Давлат статистикаси тўғрисида” ги ҳамда 1996 йил 30 августдаги “Бухгалтерия ҳисобатлари тўғрисида” ги қонунлари.

www.arxiv.uz рағбатлантириши борасидаги қўшимча чора тадбирлар тўғрисида” ги Фармонига кўра 3 ягона ер солиғи тўловчилари бўлмаган ҳамда мкро фирма ёки кичик корхона мақомига эга бўлган қишлоқ хўжалик корхоналари 2005 йил 1 июлдан бошлаб ягона солиқ тўлайдиган ва бу ҳақдаги ҳисобни йилнинг ҳар чорагида тақдим этиладиган бўлди. Ягона солиқ ставкаси сотилган таварлар ҳажмининг 6% миқдорида белгиланади. Хўжалик юритовчи субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатдорлигини ҳимоя қилиш тизимини янада такомилаштирилишни, тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш учун қулай ҳуқуқий ва иқтисодий шароит яратиш ҳамда жавобгарлик йўлларини ҳалқаро ҳуқуқий принсипларини жорий этиш мақсадида Ўзбекистон республикаси Президентининг 2005 йил 24 июндаг ПФ 3622 сонли фармони билан тадбиркорc субъектларнинг хўжалик сохасидаги қонун бузарликлари учун молиявий жавобгарлигини эркинлаштириш чора тадбирлари жорий этилди ва ушбу тартибга кўра хўжалик субъектларининг, шу жумладан қишлоқ хўжалик корхоналаринг молиявий жавобгарлиги либериллаштириди. Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг молиявий хўжалик фаолияти ваколатли давлат органлари тамонидан уларнинг қарори асосида ёки қишлоқ хўжалиги корхонасининг ўз ташабусига кўра аудишарлик текширувидан ўтказилиши мумкин. Бундай текширишни ўтказиш тартиби қонун хужжатлари билан белгилаб қуйилган 4 . Қишлоқ хўжаликлари корхоналари томонидан молия қонунчилиги ва молия интизомига қатъий амал қилиниши улар фаолиятининг мухим шартларидан бўлиб саналади. 3 . Қишлоқ хужалик корхоналарда банк ҳисоб – китоб хамда кредит мунасабатлари ва уларни ҳуқуқий тартибга солиниши. Қишлоқ хўжалик корхоналари тадбиркорларнинг бошқа субъектлари сингари замонавий, бозор тамойилларига мос келувчи банк хизматлари сиз 3 Ўзбекистон Республикаси қонун кўрсатгичлари кўлами 2005 йил. №25 – 26, 177 – модда. 4 Бу ҳақда қаранг: Ўзбекуистоннинг Янги қонунлари. №23, Т., “Адолат”, 2001 йил.

www.arxiv.uz мувоқиятни фаолият юритишлари мумкин эмас. Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг банк хизматларидан фойдаланишлари Билан боғлиқ бўлган мунасабатлар Ўзбекистон Республикасининг Фуқоралик кодекси (43 – 45 – боблари, 759 – 816 - моддалар) 1 . “Банлар ва банк фаолияти тўрисида” ги қонун 2 , бошқа бир қатор қонун хужжатлари Билан тартибга солинади 3 . Шунингдек, “Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида” ги ҳамда қишлоқ хўжалиги корхоналарининг тегишли ташкилий – ғуқуқий шартномаларига талуқли қонунларда (“Қишлоқ хўжалик каперотуви (ширкат хўжалиги) тўғрисида”ги, “Фирмер хўжалиги тўғрисида” ги, “Деҳқон хўжалиги тўғрисида” ги қарорлар) ғам қишлоқ хўжалиги корхоналарининг баннига оид ғамда ҳисоб – китоб мунасабатларининг ҳуқуқий асослари белгилаб берилган. Ҳисоб – китобларни амалга ошириш банк хизматларини кўрсатиш масалаларини батафсил тартибга солувчи қоидалар тегишли идоравий меъёрий ҳужжатларда белгилаб қўйилган. Қишлоқ хўжалик корхоналарига банк хизматлари кўрсатиш қишлоқ хўжалик корхонаси хохишига кўра танланган тижорат банк билан ҳисоб – варағи очиш орқали амалга оширилади. Ҳисоб варағи очиш тартиб қоидалари тегишли идаровий меъёрий ҳуқуқий хужжат Билан белгилаб қуйилган 4 . Барк ҳисоб варағи билан боғлиқ бўлган фуқоралик ғуқуқий мунасабатлар Ўзбекистон Республикаси Фуқоралик кодексининг 771 – 789 – моддаларида назарда тутилган қоидалар билан ҳолда банк ва қишлоқ 1 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси нинг Фуқоралик кодекси. Т., Адлия Вазирлиги , 2003 й. 2 Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлсининг Ахбаротномси. 1996 й., 5 – 6 – сон, 54 – млдда. 3 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2004 йил 11 мартдаги ПФ – 3406 – сонли “Қишлоқ хўжалигида ислохатларни амалга оширишда қарашига ва қонунлар ижросини таъминлашга оид қўшимча чора тадбирлар тўғрисида” ги фармоиш, Ўзбекистон Республикаси Қонун хужжатлари тўплами. 2004 йил, 10 – сон, 113 – модда. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2004 йил 24 декабрдаги 607 – сонли, 2005 – 2007 йилларда фирмер хўжаликларини модал ривожлантириш, чора тадбирлари тўғрисидаги қарори. Ўзбекистон Р еспубликаси Қонунлар тўплами.2004 й . № 52, 521- модда. 4 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан 1997 й. 28 мартда тасдиқланган . “Ўзбекистон Республикаси банкларида очиладиган бани хисоб варағи тўғрисида” ги йўриқнома.

www.arxiv.uz хўжалик корхонаси ўртасида тузилган банк ҳисоб варағи шартномаси Билан тартибга солинади. Банк ҳисоб варағи шартномаси бўйича томанларнинг ўзора ҳуқуқий ва мажбуриятлари ғамда жавобгарликлари хам юқоридаги қонунлар Билан белгиланади. Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Фуқоралик кодексининг 790 – моддаси, 2 – қисмига кўра: “Юридик шахслар шртасидаги ҳисоб – китоблар, шунингдек фуқораларнинг тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш билан боғлиқ ғолда (масалан: Юридик шахс таъсис қилмаган деҳқон хўжаликлари) улар иштирокидаги ҳисоб – китоблар нақд пулсиз тартибда амалга оширилади”. Улар иштирокида нақд пулда ҳисоб – китоб қилинишига фақат қонунда назарда тутилган холларда йўл қўйилади. Юридик шахслар ва юридик шахс таъсис этмаган якка тадбиркорлар ўртасидаги нақд пулсиз ҳисоб – китобларнинг қўйидаги шакиллар белгиланган: а) тўлов топшириқлари; б) аккретивлар; е) чеклар Билан ҳисоб – китоб қилиш; г) инкасса бўйича ҳисоб – китоб қилиш; д) қонун хужжатларида ва банк амалиётидаги иш муомаласида назарда тутилган бошқа шакилларида ҳисоб – китоб қилиш. Шартнома иштирокчилари юқоридаги ҳисоб – китоб шакилларининг исталган кўринишини танлашлари ҳамда шартномада назарда тутишлари мумкин. Нақд пулсиз ҳисоб – китоб қилишнинг тартиблари ва шартлари Ўзбекитон Республикаси Марказий банки тамонидан 2002 йил 12 январда ¼ - сон қарор билан рўйхатга олинган “Ўзбекистон Республикасида нақд пулсиз ҳисоб – китоблар тўғрисидаги низом” да назарда тутилган 1 . 1 Қаранг: Ў з бекистон Республикаси Адлия Вазирлиги томонидан 2002 йил 15 апрелда 1172 – сон билан Билан рўйхатга олинган. Ў збекистон Республикаси Вазирликлари давлат қўмиталари ва идораларининг меъё рий хужжатлари Ахборатномаси. 2002 й. №7.

www.arxiv.uz Хисоб – китоб ишларини ташкил этишда юқоридагилар билан бирга Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан 1998 йил 24 январда, Адлия вазирлиги тамонидан 1998 йил 17 декабрда 565 – сонг билан рўйхатга олинган “Юридик шахслар томонидан касса операцияларини амалга ошириш қоидалари” ва бошқа идоравий меъёрий хужжатлар ғам мухим ўрин тутади. Хисоб – китобларни ўз вақтида, тўлиқ хажмда ғамда қлнун талабларига мувофиқ равишда амалга оширилиши иқтисодиёт ривожига пу муолимаси барфарорлигига хизмат қилади. Нақд пулсиз ҳисоб – китоб шакилларини ҳар бирига хос бўлган ҳусусиятларни батафсил кўриб чиқамиз. Тўлов топшириғи билан ҳисоб-китоб қилиш тижорат банклари амалиётида энг кўп учрайдиган ҳисоб-китоб шаклидир. Тўлов топшириқномаси билан ҳисоб-китоб қилинганида банк мижознинг топшириғига мувофиқ унинг ҳисобварағидаги маблағлар ҳисобидан маълум миқдор пул суммасини мижоз кўрсатган шахснинг шу ёки бошқа банкдаги ҳисобварағига қонун хужжатларида назарда тутилган муддатларда, агар банк ҳисобварағи шартномасида қисқароқ муддат назарда тутилтан бўлмаса ёки у банк амалиётида қўлланиладиган иш муомаласи одатларида белгиланган бўлмаса, ўтказиш мажбуриятини олади. Тўлов топшириқномасида маблағларни олувчи сифатида кўрсатилган шахс банкдан тўловни амалга оширишни талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлмайди, бундай ҳуқуқ қонунда ёки мижознинг банк билан тузган шартномсида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно. Мижоз томонидан берилган тўлов топшириғи ўз шакли ва мазмунига кўра қонун хужжатларида назарда тутилган талаб ҳамда шартларга мос келиши лозим. Тўлов топшириқномасининг ҳамда у билан бирга тақдим этиладиган ҳисоб-китоб хужжатларининг мазмуни ва шакли банк қоидаларида белгилаб қўйилган талабларга мос келиши керак. Мижознинг топшириғи унинг ҳисобварағида маблағлар бўлган

www.arxiv.uz тақдирдагина, агар мижоз билан банк ўртасидаги шартномада бошқа ҳол назарда тутилган бўлмаса, банк томонидан ижрога қабул қилинади. Мижознинг тўлов топшириқномасини қабул қилган банк тегишли пул суммасини топшириқномада кўрсатилган шахснинг ҳисобварағига ўтказиш учун уни маблағ олувчининг банкига ушбу маълумотлар қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибда берилиши мумкин. Банк сирини ташкил этувчи маълумотлар банк томонидан ошкор қилинган тақдирда, ҳуқуқлари бузилган мижоз келтирилган зарарнинг ўрнини қоплашни банкдан талаб қилиши мумкин. 3 Мижознинг ҳисобварақда турган пул маблағларини тасарруф қилиш ҳуқуқларини чеклашга йўл қўйилмайди, ҳисобварақда турган пул маблағларини хатлаш ёки қонунда назарда тутилган холларда ҳисобварақ бўйича операцияларни тўхтатиб қўйиш ҳоллари бундан мустасно. Банк ҳисобварағи шартномаси мижознинг аризасига мувофиқ исталган вақда бекор қилинади. Банкниг талабига кўра банк ҳисобварағи шартномаси қуйидаги ҳолларда суд томонидан бекор қилиниши мумкин:  мижознинг ҳисобварағида сақланаётган пул маблағлари суммаси банк қоидаларида ёки шартномада кўзда тутилган энг кам миқдордан оз бўлганлар бундай сумма банк бу хақда огохлантирган кундан бошлаб бир ойда тикланмаса;  агар шартномада бошқа муддат назарда тутилган бўлмаса, ушбу ҳисобварақ бўйича бир йил давомида операциялар қилинмаган бўлса. Ҳисобварақдаги пул маблағларининг қолдиғи мижознинг тегишли ёзма аризаси олинганидан кейин кечи билан етти кун ичида мижозга берилади ёки унинг кўрсатмасига мувофиқ бошқа ҳисобвараққа ўтказилади. Банк ҳисобварағи шартномасининг бекор қилиниши мижоз ҳисобварағини ёпиш , учун асос бўлади. 3 Бу ҳақда батафсил қаранг: “Ўзбекистон Республикасининг 2003 йил 30 августдаги «Банк сири тўғрисида”ги Қонуни Ўз бекистон Республикаси конун хужжатлари тўплами, 2003 йил, 19-сон, 174-модда (Ушбу бобни иловасига қаралсин).

www.arxiv.uz Кодекснинг 792-моддаси биринчи қисмида белгилаб қўйилган муддатларда ўтказиши шарт. Банк мижознинг топшириқномасида кўрсатилган ҳисобвараққа пул маблағларини ўтказиш операцияларини бажариш учун бошқа банкларни жалб қилишга ҳақли. Банк мижознинг талабига кўра, агар қонунда бошқача тартиб белгилаб қўйилган бўлмаса, топшириқнинг бажарилганлиги ҳақида унга дарҳол хабар бериши шарт. Мижознинг топшириғи бажарилмаган ёки тегишли даражада бажарилмаган тақдирда, банк бунинг учун ушбу Кодекснинг 327-моддасига мувофиқ жавобгар бўлади. Тўлов топшириқномаси бўйича ҳисоб-китоб операцияларини амалга оширишда иштирок этадиган банклар ушбу топшириқни берган шахс олдида солидар жавобгар бўладилар. Аккредетив бўйича ҳисоб-китоб қилиш. Аккредетив – банк томонидан мижознинг топшириғи бўйича унинг шериги (контрагенти) фойдасига шартнома асосида бериладиган пул мажбуриятидир. Унга кўра аккредетив очган банк муассасаси (эмитент) етказиб берилган маҳсулот учун тўловни амалга ошириш ваколатини бошқа банка бериши лозим бўлади. Аккредетив билан ҳисоб-китоб қилинганида эмитент банк ўз номидан, аммо мижоз маблағлари ҳисобига тўловларни амалга оширади. Аккредетив бўйича ҳисоб-китоб қилинганида мижознинг (тўловчининг) топшириғи билан ва унинг кўрсатмаларига мувофиқ аккредетив очган банк (банк-эмитент) маблағларни олувчи ёки у кўрсатган шахс (бундан кейинги матнда - маблағларни олувчи) хужжатларни тақдим этган ва аккредетивда назарда тутилган бошқа шартларни бажарган тақдирда тўловни амалга ошириш мажбуриятини олади. Қопланган (депонентланган) аккредетив очилган тақдирда банк- эмитент уни очиш вақтида мижознинг ўз маблағларини ёки унга берилган кредитни банк эмитентининг мажбуриятлари амал қилиб турадиган бутун

www.arxiv.uz муддатга ижрочи банк ихтиёрига ўтказиши шарт. Қопланмаган аккредетив очилган тақдирда банк-эмитент ижрочи банка аккредетивнинг бутун суммасини банк-эмитентнинг ижрочи банкда юритилаётган ҳисобварағидан ўчириш ҳуқуқини беради. Аккредетивни амал қилиш муддати ва у бўйича ҳисоб-китоб қилиш тартиби пул маблағларини тўловчи билан олувчи ўртасидаги шартномада белгилаб қўйилади. Шартномада яна қуйидагилар бўлиши керак: банк-эмитентнинг номи; аккредетивнинг тури ва уни бажариш усули; маблағларни олувчини аккредетив очилганлиги ҳақидаги хабардор қилиш усули; аккредетив бўйича маблағлар олиш учун олувчи томонидан тақдим этиладиган хужжатларнинг тўлиқ рўйхати ва аниқ тавсифи; товарлар жўнатилганидан (хизматлар кўрсатилган, ишлар бажарилгандан) кейин ҳужжатларни тақдим этиш муддатлари, уларни расмийлаштиришга қўйиладиган талаблар. Маблағ олувчининг розилигисиз бекор қилиниши мумкин бўлмаган аккредетив чақириб олинмайдиган аккредетив дейилади. Банк эмитентининг илтимосига биноан аккредетив бўйича операцияни ўтказишда иштирок этаётган ижрочи банк чақириб олинмайдиган аккредетивни тасдиқлаши мумкин (тасдиқланган аккредетив). Бундай тасдиқлаш ижрочи банк банк-эмитентнинг мажбуриятига қўшимча суръатда аккредетив шартларига мувофиқ тўловни амалга ошириш мажбуриятини ўз зиммасига олганлигини билдиради. Ижрочи банк томонидан тасдиқланган чақириб олинмайдиган аккредетив ижрочи банкнинг розилигисиз ўзгартирилиши ёки бекор қилиниши мумкин эмас. Аккредетивни ижро этиш учун маблағ олувчи ижрочи банкка аккредетивнинг ҳамма шартлари бажарилганлигини тасдиқлайдиган ҳужжатларни тақдим этади. Ушбу шартлардан бирортаси бузилган тақдирда аккредетив ҳисобидан пул тўланмайди. Агар ижрочи банк аккредетив шартларига мувофиқ тўловни амалга

www.arxiv.uz оширган ёки бошқа операцияни бажарган бўлса, банк-эмитент унга қилинган ҳаражатларни тўлаши шарт. Банк-эмитентнинг ушбу харажатлари, шунингдек аккредетивни бажариш билан боғлиқ бўлган ҳамма ҳаражатларни мижоз томонидан қопланади. Агар ижрочи банк ташқи аломатлари бўйича аккредетив шартларига мувофиқ келмайдиган ҳужжатларни қабул қилишдан бош тортса, у бу хақда дарҳол маблағ олувчига ва банк-эмитентга сабабларни кўрсатган ҳолда маълум қилиши керак. Агар банк-эмитент ижрочи банк томонидан қабул қилинган ҳужжатларни олгач, уларни ташқи аломатларига кўра аккредетив шартларига мос келмайди деб ҳисобласа, уларни қабул қилишдан бош тортишга ҳамда ижрочи банкдан маблағ олувчига аккредетив шартларини бузган ҳолда тўланган суммани талаб қилишга, қопланмаган аккредетив бўйича эса тўланган суммани қоплашдан бош тортишга хақли бўлади. Аккредетив шартлари бузилганлиги учун мижоз олдида банк-эмитент, бак-эмитент олдида эса ижрочи банк жавобгар бўлади, ушбу моддада назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно. Ижрочи банк қопланган ёки тасдиқланган аккредетив бўйича пул маблағларини тўлашдан асоссиз бош тортган тақдирда маблағларни олувчи олдидаги жавобгарлик ижрочи банк зиммасига юклатилиши мумкин. Ижрочи банк аккредетив шартларини бузиш оқибатида қопланган ёки тасдиқланган аккредетив бўйича пул маблағларини нотўғри берган тақдирда, мижоз олдидаги жавобгарлик ижрочи банк зиммасига юклатилиши мумкин. Аккредетив ижрочи банкда: аккредетив муддати тамом бўлгач; маблағ олувчининг аккредетивнинг амал қилиш муддати тамом бўлгунича ундан фойдаланишдан воз кечиши хақидаги аризасига кўра, агар бундай воз кечиш мумкинлиги аккредетив шартларида назарда тутилган бўлса; Пул тўловчининг аккредитивни бутунлай ёки қисман чақириб олиш хақидаги талабига мувофиқ, агар бундай чақириб олишга аккредетив шартлари бўйича йўл қўйилса, ёпилади.

www.arxiv.uz Аккредетив ёпилганлиги хақида ижрочи банк банк-эмитентни хабардор қилиши керак. Депонентланган аккредетивнинг фойдаланилмаган суммаси аккредетив ёпилиши билан бир вақтда банк эмитентга қайтариб берилиши керак. Банк-эмитент қайтариб берилган суммаларни тўловчининг маблағлар депонентланган ҳисобварағига киритиб қўйиши шарт. Инкассо бўйича ҳисоб-китоблар. Инкассо бўйича ҳисоб-китоб қилинганида мижоз ўз банкига (банк-эмитентга) пул тўловчидан тўловни ва (ёки) тўлов акцептини мижоз ҳисобидан қабул қилиш ҳақида топшириқнома юборади. Инкассо топшириғини олган банк-эмитент уни бажариш учун бошқа банкни (ижрочи банкни) жалб қилишга ҳақли. Инкассо бўйича ҳисоб-китобларни амалга ошириш тартиби қонун ҳужжатлари билан ва банк амалиётида қўлланиладиган иш муомаласи одатлари билан бошқарилади. Мижознинг топшириғи бажарилмаган ёки тегишли суратда бажарилмаган тақдирда, банк-эмитент унинг олдида ушбу Кодекснинг 24- бобида назарда тутилган асосларга кўра ва миқдорда жавобгар бўлади. Агар ижрочи банк томонидан ҳисоб-китоб операцияларни амалга ошириш қоидалари бузилганлиги муносабати билан мижознинг топшириғи бажарилмаган ёки тегишли суратда бажарилмаган бўлса, мижоз олдидаги жавобгарлик ушбу банк зиммасига юклатилиши мумкин. Бирон-бир ҳужжат бўлмаган ёки ҳужжатлар ташқи аломатларига кўра инкассо топшириқномасига мос бўлмаган тақдирда ижро этувчи банк бу хақда дарҳол инкассо топшириқномасини берган шахсга хабар қилиши шарт. Мазкур камчиликлар бартараф этилмаган тақдирда, банк топшириқларни бажармасдан ҳужжатларни қайтариб юборишга хақли. Ҳужжатлар қандай шаклда олинган бўлса, ўша шаклда тўловчига тақдим этилади, инкассо операциясини расмийлаштириш учун зарур бўлган банк белгилари ва ёзувлари бундан мустасно.

www.arxiv.uz Агар ҳужжатлар олиниши биланоқ улар бўйича пул тўланиши шарт бўлса, ижрочи банк инкассо топшириқномасини олган заҳоти тўловга тақдим этиши шарт. Агар ҳужжатлар бўйича пул бошқа муддатда тўланиши керак бўлса, ижрочи банк-тўловчининг акцептини олиш учун ҳужжатларни инкассо топшириқномасини олиниши биланоқ, дарҳол акцептга тақдим этиши керак, тўлов талаби эса хужжатда кўрсатилган тўлов муддати бошланадиган кундан кечиктирмасдан қўйилиши керак. Қисман бажариладиган тўловлар банк қоидаларида белгилаб қўйилган ҳолларда ёки инкассо топшириқномасида махсус рухсат бўлса қабул қилиниши мумкин. Олинган (инкассоланган) суммалар ижрочи банк томонидан дарҳол банк-эмитент тассарруфига топширилиши, у эса бу суммаларни мижознинг ҳисобварағига киритиб қўйиши шарт. Ижрочи банк инкассо қилинган суммадан ўзига тегишли ҳақни ва ҳаражатларни қоплашга кетадиган пулни ушлаб қолишга ҳақли. Агар тўлов ва (ёки) акцепт олинган бўлмаса, ижрочи банк пул тўланмаганлигининг ёки акцептдан бош тортилганлигининг сабаблари тўғрисида банк-эмитентни бош тортилганлигининг сабаблари тўғрисида банк-эмитентни дарҳол ҳабардор қилиши шарт. Банк-эмитент бу хақда дарҳол мижозга хабар бериши, ундан навбатдаги ҳаракатлар ҳусусида кўрсатмалар сўраши шарт. Бундан кейинги ҳаракатлар тўғрисида банк қоидаларида белгиланган муддатда кўрсатмалар олинмаса, ижрочи банк ҳужжатларни инкассо топшириқномаси юборган банкка қайтаришга ҳақли. Қарздор (тўловчи)дан тўловни ёки акцептни олиш учун йўналтирилган ҳаракатларни инкассо операциялари деб номланади. Тўлов олувчининг инкассо топшириғи инкассо орқали ҳисоб-китоблар амалга оширилишига асос бўлади. Инкассо тўловлари акцепт асосида, қонун ҳужжатларида назарда

www.arxiv.uz тутилган ҳолларда акцептсиз (низосиз) тартибда ҳам амалга оширилиши мумкин. Чеклар билан ҳисоб-китоб қилиш. Чек-моҳиятига кўра белгиланган шакл ва зарурий реквизитларига эга бўлган, мулкий ҳуқуқни тасдиқловчи хужжатдир. Чек бўйича тўловлар чек тақдим этилганида ижро этилади. Фуқаролик кодексининг чекларга оид қоидалари чеклар билан ҳисоб- китоб қилиш ҳақидаги 1931 йил Женевада имзоланган ягона тусдаги (унификациялаштирилган) ҳалқаро қонун талабларига мос келади. Чек берувчининг чекда кўрсатилган суммани чек сақловчига тўлаш ҳақида банкка ҳеч қандай шарт қўйилмаган топшириғи мавжуд бўлган қимматли қоғоз чек дейилади. Чек билан ҳисоб-китоб қилинганида фақат чек берувчининг чек бериш йўли билан тасарруф этишга ҳақли бўлган маблағлари сақланаётган банкгина чек бўйича пул тўловни қилиб кўрсатилиши мумкин. Чекни тақдим этиш муддати ўтмагунича уни чақириб олишга йўл қўйилмайди. Чекнинг берилиши - бажариш учун чек берилган пул мажбуриятини бекор қилмайди. Тўлов муомаласида чеклардан фойдаланиш тартиби ва шартлари ушбу Кодекс ва бошқа қонуи ҳужжатлари билан тартибга солинади. Чекда қуйидагилар бўлиши шарт: ҳужжат матнига киритилган «чек» деган ном; муайян пул суммасини тўлаш ҳақида тўловчига топшириқ; тўловчининг номи ва тўлов қайси ҳисобварақдан амалга оширилиши кераклиги; тўлов валютаси; чек тузилган сана ва жой; чекни ёзиб берган шахснинг - чек берувчининг имзоси. Ҳужжатда мазкур реквизитлардан биронтасининг бўлмаслиги чекни кучдан маҳрум қилади. Тузилган жойи кўрсатилмаган чек чек берувчи турган жойда имзоланган деб ҳисобланади. Чекнинг шакли ва уни тўлдириш тартиби конун ҳужжатлари билан белгиланади. Чек бўйича пул чек берувчининг маблағлари ҳисобидан тўланади. Чек

www.arxiv.uz қонун ҳужжатларида белгилаб қўйилган муддатда тўловга тақдим этилган тақдирдагина у бўйича пул тўланади. Чек бўйича пул тўлаган шахс чекнинг тўлов олинганлиги ҳақидаги тилхат билан бирга ўзига берилишини талаб қилишга ҳақли. Чек бўйича ҳуқуқлар ушбу моддада назарда тутилган қоидаларга риоя қилган ҳолда бошқа шахсга берилади. Эгасининг номи ёзилган чек бошқа шахсга берилиши мумкин эмас. Ўтказма чекда пул тўловчига қилинган индоссамент тўловни олганлик учун тилхат кучига эга бўлади. Тўловчи томонидан қилинган индоссамент хақиқий эмас. Агар индоссамент бўйича олинган ўтказма чекка эга бўлган шахс ўзининг ҳуқуқини узлуксиз (бир-бирини тақозо этувчи) индоссаментлар қатори билан асолаб берса, у ўтказма чекнинг қонуний эгаси деб ҳисобланади. Чек бўйича тўлов кафолат (аваль) воситасида тўла ёки қисман кафолатланиши мумкин. Авални тўловчидан бошқа ҳар қандай шахс бериши мумкин. Аваль чекнинг олд томонига ёки қўшимча вараққа «аваль деб ҳисоблансин» деган ёзув билан ва у ким томонидан ҳамда ким учун берилганини кўрсатган ҳолда қўйилади. Агар аваль ким учун берилганлиги кўрсатилмаган бўлса, аваль чек берувчи учун берилган ҳисобланади. Аваль авалчи томонидан имзоланиб, унинг яшаш жойи (турган ери) ва устхат ёзилган сана кўрсатилади. Авалчи у авални ким учун берган бўлса, ўша шахс сингари жавобгар бўлади. Агар авалчи кафолатланган мажбурият шаклга амал қилмасликдан бошқа ҳар қандай асосларга кўра хақиқий бўлмаган тақдирда ҳам, авалчининг мажбурияти хақиқий бўлаверади. Чек бўйича пул тўлаган авалчи у кафолат берган шахсга нисбатан ҳам, бу шахс олдида мажбурияти бўлган шахсларга нисбатан ҳам чекдан келиб чиқадиган ҳуқуқларни қўлга киритади.

www.arxiv.uz Чек сақловчига хизмат қиладиган банкка тўловни олиш учун чекни инкассога тақдим этиш тўловга тақдим этиш деб ҳисобланади. Инкассоланган чек бўйича маблағларни чек сақловчининг ҳисобварағига киритиш, агар чек сақловчи билан банк ўртасидаги шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, тўловчидан тўлов олинганидан кейин амалга оширилади. Чек бўйича тўловчи чекнинг хақиқийлигига, шу жумладан тақдим этувчи чек бўйича вакил қилинган шахс эканлигига ҳам имкониятидаги ҳамма усуллар билан ишонч ҳосил қилиши керак. Инкассоланган чек бўйича пул тўланганида тўловчи индоссантларнинг имзосини эмас, балки индоссаментлар тўғрилигини текшириши шарт. Сохта, ўғирланган ёки йўқотиб қўйилган чек бўйича тўловчи пул тўлаши оқибатида кўрилган зарар кимнинг айби билан етказилганлигига қараб, тўловчининг ёки чек берувчининг зиммасига юклатилади. Чек бўйича пул тўлашдан бош тортганлик қуйидаги усуллардан бири билан тасдиқланиши керак: - Нотариус томонидан қонун хужжатларида белгиланган тартибда норозилик билдириш; пул тўловчи чекка у бўйича пул тўлашдан бош торттанлиги ҳақида белги қўйилиб, чек ҳақ тўлаш учун тақдим этилган санани кўрсатиш; - Инкассо қилувчи банкнинг чек ўз вақтида тақдим этилганлиги ва у бўйича пул тўланмаганлиги ҳақида, санасини кўрсатган ҳолда белги қўйиши. Норозилик ёки шу каби ҳаракат чекни ҳақ тўлаш учун тақдим этиш муддати тугагунча амалга оширилиши керак. Агар чек муддатнинг охирги кунида тақдим этилган бўлса, норозилик ёки шу каби ҳаракат кейинги иш кунида амалга оширилиши мумкин. Чек сақловчи пул тўланмаганлиги ҳақида норозилик билдирган ёки шу каби ҳаракат амалга оширилган кундан кейинги икки иш куни мобайнида

www.arxiv.uz ўз индоссантига ва чек берувчига хабар қилиши шарт. Ҳар бир индоссант билдириш олган кундан кейинги икки иш куни ичида ўзи олган билдириш ҳақида ўзининг (олдинги) индоссантига хабар бериши шарт, Ўша шахс учун аваль берган шахсга ҳам шу муддатда хабар юборилади. Кўрсатилган муддат давомида хабар юбормаган шахс чек бўйича ўз ҳуқуқларидан махрум бўлмайди. У чек бўйича пул тўланмаганлигини хабар қилмагани туфайли келтирилган зарарнинг ўрнини чек суммаси доирасида қоплаши шарт. Тўловчи чек бўйича пул тўлашдан бош тортган ва бу ҳол ушбу кодекснинг 814-моддасига мувофиқ тасдиқланганида чек сақловчи ўз ҳохишига кўра чек бўйича мажбуриятли бўлган битта, бир неча ёки барча шахсларга (чек берувчи, авалчилар, индоссантларга) нисбатан даъво қўзғатишга ҳақли бўлиб, улар чек сақловчи олдида солидар жавобгар бўладилар. Чек сақловчи мазкур шахслардан чек суммасини, чек бўйича пул олишга қилган ўз чиқимларини, шунингдек фоизларни ушбу Кодекс 327- моддасининг биринчи ва иккинчи қисмларида назарда тутилган миқдорда ва тартибда тўлашни талаб қилишга ҳақли. Худди шундай ҳуқуққа чек бўйича пул тўлаши шарт бўлган шахс ҳам чек бўйича пул тўлаганидан кейин эга бўлади. Чек сақловчининг ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган шахсларга нисбатан даъвоси чекни ҳақ тўлашга тақдим этиш муддати тамом бўлган кундан эътиборан олти ой мобайнида қўзгатилиши мумкин. Мажбуриятли шахсларнинг бир-бирларига нисбатан даъволари бўйича регресс талаблари тегишли мажбуриятли шахс талабни қондирган кундан ёки унга даъво қўзғатилган кундан бошлаб олти ой ўтгач қопланади. Пластик карточкалар билан ҳисоб-китоб қилиш. Пластик карточка шахси белгиланган тўлов воситаси бўлиб, уни чиқарган банк томонидан карточка эгасининг тегишли маблағи банкда сақланаётганлиги ва товарлар, хизматлар, ишлар учун ушбу ҳисобдан карточка орқали тўловни амалга

www.arxiv.uz ошириш мумкинлигини тасдиқловчи ҳужжат бўлиб ҳисобланади. Пластик карточкада эмитент банк логотипи, номи ва бошқа идентификациялаш белгилари кўрсатиб қўйилмоғи лозим. Пластик карточкалар жисмоний ва юридик шахслар, якка тадбиркорлар ўртасидаги муносабатлардаги ҳисоб-китобларда қўлланилади. Пластик карточкалар орқали банк хизмати кўрсатиш карточка эгаси ва банк муассасаси ўртасида тузилган, унинг тарафлари, шартнома предмети, томонларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, жавобгарликлари, ҳисоб- китобни амалга ошириш шартлари, шартноманинг амал қилиш шарт ва муддати, низоларни ҳал этилиш тартиби, томонларнинг юридик манзили кўрсатилган шартнома асосида амалга оширилади. Пластик карточкалар таллуқлилигига кўра: а) шахсий; б) оилавий; в) корпоратив бўлиши мумкин. Амал қилиш режимига кўра пластик карточкалар: а) дебет карточкалар; б) кредит карточкалар; в) электрон ҳамёнга бўлинади. Пластик карточкалар билан ҳисоб-китоб қилиш ҳисоб-китобларнинг замонавий ва қулай шакли сифатида қўллаб-қувватланмоқда. Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 24 сентябрдаги «Пластик карточкалар билан ҳисоб-китоб қилиш тизимини янада ривожлантириш чора- тадбирлари тўғрисида»ги 445-сонли қарорида 1 пластик карточкалар билан ҳисоб-китобларни амалга оширишни кенг йўлга қўйиш, унинг учун зарур ташкилий, моддий-техникавий ва ҳуқуқий шарт-шароитлар яратилиши лозимлиги таъкидланган. 1 Ўзбекистон Республикасининг Қонун хужжатлари тўплами, 2004 йил, 38-39 сон, 425-модда.

www.arxiv.uz Юқоридаги қарор асосида Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан 2004 йил 20 февральдаги 4/20-сонли қарорга кўра «Тижорат банклари томонидан банк карточкаларини чиқариш ва уларнинг Ўзбекистон Республикасида муомалада бўлиш тартиби тўғрисидаги Низом» тасдиқланган. 4 4 Мазкур “Низом” Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2004 йил 30 апрелда 1344-сон билан давлат рўйхатига олинган. Ўзбекистон Республикаси қонунлари тўплами 2004 йил, №17, 203-модда.

www.arxiv.uz Мижознинг банк ҳисобварағидан маблағларни низосиз тартибда ўчириш асослари ва тартиби. Хақ ундиришга оид ижро ҳужжатларини банк орқали ижро этилиши. ЎзР фуқаролик қонунчилиги ва мулкчилик тўғрисидаги қонун ҳужжатлари Ўзбекистон Республикаси Конституциясида белгилаб қўйилган хусусий мулк даҳлсизлиги ҳақидаги қоидага таянган ҳолда (Конституциянинг 53-моддаси, II қисми) мулкий ҳуқуқларни ҳар томонлама кафолатлайди ва ҳимоя қилиш чораларини кўради. Давлатнинг ва бошқа жисмоний ҳамда юридик шахсларнинг мулкий манфаатларини самарали ҳимоя қилиш шаклларидан бири - маблағларни унинг эгаси розилигисиз олиб қўйилишига, ундан фойдаланишига тўсқинликлар қўйилишига йўл қўйилмаслигидир. Шунга кўра банк мижозининг ҳисобварағидаги пул маблағларини унинг розилигисиз олиб қўйиш – тасарруф қилиш умумий қоидага кўра мумкин эмас. Айни пайтда давлатнинг, ўзга юридик ва жисмоний шахслар манфаатларини маблағлар қарздор томонидан ўз вақтида тўланмаслигидан ҳимоя қилиш мақсадида қонунчиликда-банкдаги ҳисобварақда сақланаётган пул маблағларини қонун ҳужжатларида махсус назарда тутилган ҳолларда, асослар ва шартларга кўра ҳамда белгаланган тартибда маблағ эгаси розилигисиз (низосиз) олиб қўйилишига йўл қўйилади. Банк ҳисобварағида сақланаётган банк мижози маблағларини эгасининг розилигисиз (низосиз) ўчириш (олиб қўйиш)нинг ҳуқуқий асослари Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодексида (783-784 моддалар), «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги Қонунда (31-33 моддалари) 1 , «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»га Қонуни 2 , Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 1998 йил 12 февралда 406-сон билан рўйхатга олинган, «Хўжалик субъектлари банк ҳисобварағидан пул маблағларини ўчириш 1 Ўзбекистоннинг янги қонунлари, №13, Т., “Адолат”, 1996 йил. 2 Ўзбекистон Республикаси Қонун хужжатлари тўплами, 2001-сон, 145-модда.

www.arxiv.uz тартиби тўғрисида»ги йўриқномада 3 ва бошқа қонун ҳужжатларида белгилаб қўйилган. Банк мижози ҳисобварағидан пул маблағларини унинг рухсатисиз, низосиз тартибда ўчириш банк ҳуқуқи назариясида турлича қарашларга сабаб бўлаётган бирмунча мураккаб муаммолардан ҳисобланади. Бу банк ҳуқуқий муносабати иштирокчиларининг ҳам ҳусусий, ҳам оммавий манфаатларига дахл қилади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 53-моддасида «Мулкдор фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибдагана мулкидан маҳрум қилиниши мумкин» деб эълон қилинган. Ушбу конституциявий қоида Ўзбекистон Республикасининг бошқа қонунларида янада аниқлаштирилган. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси ФКнинг 166-моддасида ҳам мулк даҳлсиз эканлиги ва мулк ҳуқуқини чеклашга қонунда бевосита назарда тутилган ҳолатлардан ташқари ҳолларда йўл қўйилмаслиги кўрсатилган. Ана шундай ҳуқуқий муҳитда пул маблағларини ҳисобварағидан низосиз тартибда ўчириш мулкнинг муайян тури саналмиш пул маблағи эгасининг муқаддас ҳуқуқларига даҳл қилаётгандек, ушбу ҳуқуқларнинг поймол этилишига йўл очаётгандек кўринади, Аксинча ҳисобварақдан пулларни низосиз ўчириш ва уларни тегишли ҳақ ундирувчилар ҳисобварағига қўшиб ёзиб қўйиш айнан даҳлсиз мулк ҳуқуқини муҳофаза этишга қаратилган. Бундан ташқари ҳисобварағдан пул маблағларини низосиз тартибда ўчиришнинг асл мақсадида ҳам аслида мулкий ҳуқуқларни ҳимоя қилиш, бузилган ҳуқуқларни, ҳақ ундирувчилар ҳуқуқларини ҳимоялашга қаратилган, чунки ана шундай мажбурий тарздаги ҳаракат содир этилишидан аввал ҳисобварақ эгаси саналмиш маблағлар мажбуран тортиб олинаётган шахс томонидан қонун талаблари қўпол тарзда бузилган, бошқа шахсларнинг қонуний ҳуқуқлари поймол этилган ҳамда бу далил тегишли ваколатга эга бўлган давлат органлари чиқарган қарор билан тасдиқланган бўлади. Шу сабабли пул маблағларини ҳисобварағдан сўзсиз тартибда 3 Қаранг: Банк ахборатномаси. 1998 йил, 9-сон.

www.arxiv.uz ўчиришга эҳтиётлик билан ёндошиш лозим бўлади. Пул маблағларини низосиз тартибда ҳисобварақдан ўчиришни ҳуқуқий тартибга солиш масалалари Ўзбекистон Республикаси ФК (783- модда), «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги Қонун (31-модда), бошқа қонунлар ҳамда бир қатор қонун ҳужжатлари билан ҳал этилади. Ўзбекистон Республикасида нақд пулсиз ҳисоб-китоб қоидаларида кўрсатилишича: - Низосиз тартибда ўчириш тартиби белгиланган ҳолларда ҳақ ундирувчининг талаби билан; - Бошқа ҳолларда эса ижро ҳужжатлари ва уларга тенглаштирилган бошқа ҳужжатлар бўлганида маблағ эгаси розилигисиз пул маблағлари ҳисобварағидан ўчирилиши мумкин. Маблағлар ҳисобварақдан: - Солиқ органлари фармони билан солиқлар ва бошқа носолиқ тўловлар бюджетга ўз вақтида тўланмаганида; - Ижтимоий суғурта жамғармаси органлари (пенсия жамғармаси) фармойиши билан қарзларни ундириш учун низосиз тартибда ўчирилиши мумкин. Маблағлар низосиз тартибда ўчирилишига асос бўладиган ижро ҳужжатлари жумласига қуйидагалар киради: - Хўжалик судлари томонидан берилган буйруқлар; - Судлар томонидан берилган ижро варақлари; - Нотариуслар томонидан бажарилган ижро ёзувлари. Шунингдек, низосиз тартибда тўловлар амалга оширилиши лозим бўлган тўлов талабномалари, автомобиль йўллари таъмири учун олинадиган тизим бўйича қарзларни ундирши ҳақида ҳакамлар фармойишлари, қарздор томонидан тан олинган суммаларни ундириш ҳақидаги кўрсатмалар, ҳукумат қарорларида назарда тутилган бошқа турдаги тўловлар ҳам ижро ҳужжатларига тенглаштирилади ва улар асосида низосиз тартибда ҳисобварақаларидан пул маблағларини ўчиришга йўл қўйилади.

www.arxiv.uz Ҳисобварағларидан пул маблағларини ўчириш тегишли солиқ ёки бошқа органларнинг тўлов топшириқнмалари, суд ижрочиларининг бевосита мурожаатлари асосида, тегишли ҳужжатларнинг асл нусҳаси ёки дубликати бўлганида (нусха асос бўлмайди) амалга оширилади. Амалдаги қонунчиликка кўра мижоз ҳисобварағидан пул маблағларини ўчирилишига асос бўладиган ҳужжатлар ваколатли давлат органлари ёки ҳақ ундирувчилар томонидан белгиланган муддатда банкка тақдим этилиши лозим. Ижро ҳужжатларини банкка тақдим этиш бўйича қуйидаги муддатлар белгилаб қўйилган: - Судлар томонидан берилган ижро ҳужжатлари бўйича-бир йил ичида; - Нотариал идоралар ижро ёзувлар бўйича (қонунда бошқача назарда тутилмаган бўлса) - бир йил; - Хўжалик суди буйруқлари бўйича - уч ой; - Меҳнат низолари комиссияси гувоҳномалари бўйича уч ой. Ушбу муддатлар ўтганидан кейин тақдим этилган ҳужжатлар асосида ҳисобварақдан пул маблағларини низосиз тартибда кўчиришга йўл қўйилмайди. Ҳужжатнинг банкка ёки суд ижрочисига тақдим этилиши муддатнинг узилишига ва уни тақдим этилган кундан янгидан ҳисобланишига сабаб бўлади. Давлат бюджетига, суғуртасига, ижтимоий таъминот органларига маблағ ундириш мақсадида тақдим этилган ҳужжатларга нисбатан муддатлар татбиқ этилмайди ва улар асосида муддатидан қатъий назар ҳисобварақдан пул маблағларини ўчириш амалга оширилаверади. Тақдим этилган ҳақ ундириш ҳақидаги ҳужжатлар асосида ҳақ ундириш қонунда бевосита назарда тутилган ҳолларда тўхтатиб турилади ёки бекор қилинади. Мижоз ҳисобварағидан пул маблағларини ўчириш пайтида бир неча ҳақ ундирувчи ёки бир неча ижро ҳужжатлари мавжуд бўлганида

www.arxiv.uz маблағларни ундириш навбати қонун ҳужжатлари ҳамда Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан 1998 йил 12 февралда тасдиқланган В-55 сонли «Хўжалик субъектлари банк ҳисобварақларидан ўчириш тартиби тўғрисидаги йўриқнома»да белгилаб қўйилган. Мабодо ана шундай вазиятда маблағлар етарли бўлмаса, у ҳолда биринчи навбатда мутаносиб равишда давлат бюджетига, пенсия фонд ива бошқа бюджетдан ташқари фондларга ҳамда меҳнат ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқувчи талабларни қондиришга оид мажбуриятларни қондириш учун ундирилади, кейин эса қолган талаблар қондирилади. Қайта ташкил этилаётган ёки тугатилаётган юридик шахслар ҳисобварағидан пул маблағлари ўчириш тугатиш комиссияси иштирокида белгиланган тартибда амалга оширилади 1 . Мижознинг банк ҳисобварағида унга билдирилаётган пул талаблари ва унинг бошқа турдаги пул мажбуриятларини тўла адо этишлик учун етарли маблағ бўлмагани тақдирда талаблар қонун хужжатлари билан белгилаб қўйилган ва навбатга кўра банк томонидан ижро этилади 1 . Ҳисобварақдаги пул маблағлари унга қўйилган барча талабларни қондириш учун етарли бўлмаган тақдирда, пул маблағлари қуйидаги навбатда ўчирилади: Биринчи навбатда меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган талабларни, алиментлар ундириш тўғрисидаги, муаллифлик шартномалари бўйича ҳақ тўлаш, шунингдек ҳаётга ва саломатликка етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш тўғрисидаги талабларни қондириш учун ҳисоб варақдан пул ўтказишни ёки пул беришни назарда тутувчи ижро хужжатлари бўйича пул ўчирилади; Иккинчи навбатда бюджетга ва бюджетдан ташқари фондларга тўловларни назарда тутувчи тўлов хужжатлари бўйича пул ўчирилади. 1 Бу хақда қаранг: “Ўзбекистон Республикасида нақд пулсиз ҳисоб – китоблар тўғрисидаги Низом”нинг 10- параграфи (98-101 бандлари). 1 Бу хақда қаранг: ФКнинг 784-моддаси.

www.arxiv.uz 4 . Қишлоқ хўжалик корхоналари иштрокидаги кредит мун о сабатлари. Мамлакатда пул муомаласини тартибга солиниши ва муомаладаги нақд пул массасини талаблар даражасига тўла мос келишини таъминлаш, пул қадрсизланиши жараёнларини тўхтатиб туриш, юридик ва жисмоний шахслар вақтинча бўш турган пул маблағларини банкка жалб этиш ва уларни иқтисодий тараққиёт мақсадлари учун инвестиция қилинишини таъминлаш, юридик ва жисмоний шахсларнинг нақд пул суммаларига бўлган эҳтиёжларни кондириш-тижорат банклари олдида турган муҳим вазифалардан саналади. Ўзбекистон Республикасида пул-кредит сиёсати ишлаб чиқилиши ҳамда рўёбга чиқарилиши чоғида тижорат банклари имкониятларидан тўлиқроқ фойдаланиш ва уларнинг малакатимиздаги молиявий барқарорликни таъминлаш, иқтисодиётни янада ривожлантириш, аҳоли моддий-турмуш шароитларини юксалтиришга самарали таъсирини кўпайтиришга қаратилган тадбирлар кўрилмоқда. Мамлакатимизда самарали пул-кредит сиёсатини амалга ошириш, молиявий барқарорликни таъминлаш, иқтисодиёт ва ижтимоий соҳаларни зарур маблағлар билан таъминлаш, миллий валютамиз - сўмнинг бошқа хорижий валюталарга нисбатан қадр- қимматини бир маромда сақлаб туриш аҳолининг талаб эхтиёжларини қондиришга хизмат қилувчи муҳим иқтисодий механизмлардан бўлиб - юридик ва жисмоний шахслар бўш пул маблағларини банк омонатига жалб қилиш ҳамда мазкур жалб қилинган маблағлардан иқтисодий ва ижтимоий тараққиёт мақсадларида омилкорлик билан фойдаланиш - уларни кредитлар шаклида бериш йўли билан халқ хўжалигини сармоялаш ҳисобланади. Юқорида таъкидланганидек, кредит муносабатлари воситасида турли манбалар ҳисобига жамғарилган маблағлар иқтисодий – ижтимоий лойиҳаларни ҳал этишга жалб этилади, муайян халқ хўжалиги вазифалари ҳал этилади.

www.arxiv.uz Кредит операциялари тижорат банклари фаолиятида асосий ўринлардан бирини эгаллайди ва банк унинг воситасида юридик ҳамда жисмоний шахсларнинг омонатга жалб этилган маблағлари, ўз маблағлари ҳамда ташкил этилган мақсадли давлат маблағлари ҳисобига тадбиркорлик субъектларига, фуқароларга турли кўринишлардаги кредитлар бериш, эвазига фоизлар олиш орқали тижорат фаолиятини амалга оширади. Давлат ўз иқтисодий ва ижтимоий сиёсати устувор йўналишларини амалга ошириш учун муайян тармоқларни қўллаб – қувватлаш ҳамда рағбатлантириш билан шуғулланади. Ана шундай қўллаб-қувватлаш шаклларидан бири - тегишли сохани имтиёзли шартларда тижорат банклари орқали кредит билан таъминлашдан иборатдир. Ушбу йўналишдаги давлат сиёсатининг ҳуқуқий асослари Ўзбекистон Республикасининг ҳуқуқий асослари Ўзбекистон Республикасининг «Банклар ва банк фаолияти тўғрисида»ги Қонунида, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2000 йил 21 мартдаги «Банк тизимини янада эркинлаштириш ва ислоҳ қилиш борасидаги чора-тадбирлар тўғрисида»ги, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2001 йил 22 августдаги «Иқтисодиётни кредитлаш меҳанизмини янада такомиллаштириш чора- тадбирлари тўғрисида»ги 349-сонли, 2003 йил 4 февралдаги «Пул-кредит кўрсаткичларини тартибга солиш механизмини такомиллаштириш чора- тадбирлари тўғрисида»ги 63-сонли, 2003 йил 23 декабрдаги «Кичик тадбиркорлик субъектларини молиявий қўллаб-қувватлаш механизмини такомиллаштириш тўғрисида»ги 563-сонли қарорида ва бошқа норматив- ҳуқуқий ҳужжатларда мустаҳкамланган. Амалга оширилган чора-тадбирлар натижасида 2004 йилда тижорат банклари томонидан кичик бизнес субъектларига барча молиялаш манбалари ҳисобидан жами 354 млрд. сўм миқдорида кредитлар ажратилган бўлиб, унинг 249 млрд. сўми ёки 70,3 фоизи узоқ муддатли кредитларни ташкил этди. Шу ҳисобдан мамлакатда 81 мингта янги иш ўринлари яратилди. Бугунги кунда (2005 йил 1 январь ҳолатига кўра) республикамизда 32

www.arxiv.uz та тижорат банки рўйхатдан ўтказилган бўлиб, уларнинг 2 таси давлат банки, 14 таси акциядорлик-тижорат банки, 5 таси хорижий сармоя иштирокидаги банклар, 10 таси эса хусусий банклардан иборат. 2004 йилда Ўзбекистонда 6 та янги кредит уюшмалари рўйхатга олиниб, уларнинг умумий сони 20 тага етди. Кредит муносабатларини амалга оширишнинг асосий ҳуқуқий шакли кредит шартномаси тузишдир. Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 744-моддасига мувофиқ: «Кредит шартномаси бўйича бир тараф — банк ёки бошқа кредит ташкилоти (кредитор) иккинчи тараф — (қарз олувчи)га шартномада назарда тутилган миқдорда ва шартларда пул маблағлари (кредит) бериш, қарз олувчи эса олинган пул суммасини қайтариш ва унинг учун фоизлар тўлаш мажбуриятини олади. Кредиг шартномаси банк амалиётида банк ссудаси (қарзи) шартномаси деб ҳам юритилади. Банк кредити шартномаси оддий қарз шартномасидан ўз субъектлари ва объектлари доираси билан фарқ қилади. Энг аввало, кредит шартномасида қарз берувчи бўлиб тегишли ваколатга (лицензияга) эга бўлган банклар ва бошқа кредит ташкилотлари (масалан, жамғармалар, суғурта ташкилотлари)гина қатнаша олиши мумкинлиги, иккинчидан, бу шартноманинг кредити фақат пул (ўзбек сўмларидаги ёки чет эл валютасидаги) маблағларигина бўлиши мумкинлиги қайд этилмоғи лозим. Кредит шартномаси ҳақ баробарига, қайтарилиши шарти билан, олдиндан кафолатланиш йўли билан, мақсадли шаклда тузилади. У бир томонлама, реал тузилади Томонлар келишувига кўра ёки қонунда бевосита кўрсатилган ҳолларда бу шартнома текин (фоиз олинмасдан) тузилиши ҳам мумкинлиги қонунда кўзда тутилган. Фуқаролик кодексининг 745-моддасига кўра кредит шартномаси ёзма тузилиши шарт. Ёзма шартномага риоя қилмаслик унинг хақиқий бўлмаслигига олиб келади. Кўпчилик ҳолларда ҳар иккала томон

www.arxiv.uz имзолайдиган ягона ҳужжат шаклидаги шартнома тузилади. Аммо айрим ҳолларда қарз олувчи бу хақда ёзма ариза ва ўз илтимосини асословчи ҳужжатлар (техник-иқтисодий асослар, бизнес режа) билан мурожаат қилиши мумкин. Банк ариза ва тақдим этган хужжатларни, кредит олиш шартларини, қарз олувчининг тўлов қобилияти, кредит олинаётган лойиҳа таваккалчилиги олинадиган фойда ҳажми, кредит кафолатлари ва бошқа ҳолатларни ҳисобга олган ҳолда кредит бериш ёки илтимосни рад этиш тўғрисида қарор қабул қилиши мумкин. Айрим тармоқлар бўйича ёки айрим объектлар бўйича кредит билан таьминлашнинг ўзига хос қоидалари алоҳида меъёрий ҳужжатлар билан тартибга солинади. Масалан, ҳозирги пайтда Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан 1999 йил 9 октябрда тасдиқланган 330-сонли «Хўжалик юритувчи субъекгларни Ўзбекистон Республикаси банклари томонидан узоқ ва ўрта муддатли кредит билан таъминлашни ташкил этиш» қоидалари, «Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан юридик шахс мақомини олиб фаолият кўрсатаётган фермерлик хўжаликлари ва кичик бизнеснинг бошқа субъектларини миллий ва чет эл валютасида микрокредитлаш тартиби», 2000 йил 7 мартда 907 тартиб рақами билан рўйхатга олинган. «Ўзбекистон Республикаси инвестиция дастурига киритилган лойиҳаларни молиялаш ва кредит билан таъмиалаш тартиби», «Шахсий ёрдамчи ва деҳқон хўжаликларини қўллаб-қувватлаш жамғармаси томонидан кредит линияси очилганида тижорат банклари томонидан деҳқон ва фермер хўжаликларини кредит билан таъминлаш тартиби», Ўзбекистон Республикаси Марказий банки ва бошқа бир қатор манфаатдор вазирликлар ҳамда идоралар томонидан 1998 йил 20 июлда тасдиқланган «Бюджетдан ташқари жамғармалар томонидан Ўзбекистон Республикаси тижорат банкларида кредит линиялари очиш йўли билан кичик ва ўрта бизнес субьектларини кредит билан таъминлаш тартиби» ва бошқа меъерий ҳужжатлар амал қилмоқда. Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан 1998 йил 22 августда «Банкларга ломбард кредит бериш тартиби

www.arxiv.uz тўгрисида низом» тасдиқланган. Кредит берилиш усуллари, улар учун олинадиган фоиз ҳақ миқдори ва унинг тўланиши, кредитдан фойдаланиш тартиби, муддати келган кредитни қайтариш тартиблари ўз вақтида қайтарилган кредит учун жавобгарлик чораларини қўлланилиши масалалари фуқаролик кодексида, банк қонунчилигида ва бошқа меъёрий ҳужжатларда ҳамда кредит шартномасида белгилаб қўйилган. Банк кредити берилиши пайтида унинг қайтарилишини таъминлаш чоралари (гаров, ипотека), уни қўллаш тартиб ва шакллари ҳамда оқибатлари ҳам амалдаги қонунчилиқда назарда тутиган. Ашёларни кредитга бериш ва тижорат кредити (муайян маҳсулот ёки иш учун пул тўлашни кечиктириб беришга оид масалалар) тегишли қонунчилик ҳужжатлари билан тартибга солинган. Тижорат банклари томонидан якка тартибдаги тадбиркорлар, кичик ва ўрта бизнес субъектларини бюджетдан ташқари жамғармаларнинг кредит линиялари ҳисобидан кредитлаш тартиби шу хақдаги Низом билан белгиланган. Ушбу Низомга мувофиқ якка тартибдаги тадбиркор микрофирма ва кичик корхоналарга микрокредитлар, дастлабки (старт) капиталини шакллантириш мақсадлари учун кредитлар берилади. Низомда кредит бериш шартлари, муддатлари, энг кўп миқдорлари ва берилиш тартиблари батафсил белгаланган. Фермер хўжаликларига бўлғуси ҳосилни гаровга олган ҳолда, ер участкасини гаровга олган ҳолда кредит бериш тартиблари жорий этилган. Бундай шартларда кредит бериш тартиблари ва олинган кредитни қайтарилиш масалалари тегишли норматив ҳуқуқий ҳужжатларда назарда тутилган. Тижорат банклари ўз мижозларига кредит бериш юзасидан тегишли кредит сиёсатини ишлаб чиқишлари ҳамда уни оғишмай рўёбга чиқаришлари лозим.

www.arxiv.uz Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан 2000 йил 22 февралда «Тижорат банклари кредит сиёсатига нисбатан қўйиладиган талаблар тўғрисидаги Низом» тасдиқланган. (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2000 йил 2 мартда 905-сон билан рўйхатга олинган). Кредит шартномасининг қонун ҳужжатларига тўла мос тарзда тўғри расмийлаштирилиши унинг қайтарилишини, банк манфаатлари бузилмаслиги учун зарур ҳуқуқий база яратилишига, банк мижозлари ҳуқуқлари ишончли мухофаза этилишига сабаб бўлади.

Похожие

Кишлок хужалик корхоналари молиявий фаолиятини хукукий тартибга солиш

Қишлоқ хўжалигини давлат томонидан тартибга солиш

Кишлок хужалигида тадбиркорлик фаолиятини хукукий тартибга солиш

Ер учун ҳақ тўлашни ҳуқуқий тартибга солиш ( ЕР учун хак тулашни хукукий тартибга солиш

МЕҲНАТ МУҲОФАЗАСИ ВА УНИ ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ ( мехнат мухофазаси ва уни хукукий тартибга солиш