Хужалик процессида исботлаш ва далиллар - Юриспруденция - Рефераты

Хужалик процессида исботлаш ва далиллар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78.5 KB

Хўжалик процессида исботлаш ва далиллар Режа: 1. Хўжалик процессуал ҳуқуқида исботлаш тушунчаси, унинг предмети. 2.Далиллар тушунчаси . 3. Исботлашдан озод этиш учун асослар . 4. Далилларнинг таснифи (классификацияси). 5. Далилларнинг дахлдорлиги ва исботлаш воситаларига йўл қўйилишлиги. 6. Далилларни таъминлаш.

Хўжалик процессуал ҳуқуқида исботлаш деб , Ўзбекистон Республикеаси ХПК га мувофиқ ишда иштирок этувчи шахслар ва хўжалик суди томонидан ишни тўғри ҳал қилиш учун аҳамиятга эга бўлган холатларни аниқлаш мақсадида амалга оширилган процессуал ҳаракатларнинг мажмуи тушунилади. Судда низоли хўжалик даъвоси қўзғатилганида, аввало тарафлардан исбот келтириш, яъни даъво талабининг асосли бўлишлигини ёки унинг асоссизлигини исботлаш талаб қилинади. Хўжалик процессида исботлаш воситалари далиллар бўлиб ҳисобланади. Иш бўйича далиллар тушунчаси ХПК нинг 54-моддасида белгиланган бўлиб, унга мувофиқ, ХПК ва бошқа қонунларда назарда тутилган тартибда олинган маълумотлар иш бўйича далиллар бўлиб, улар асосида хўжалик суди ишда иштирок этувчи шахсларнинг талаблари ва эътирозларини асословчи холатлар, шунингдек низони тўғри ҳал қилиш учун аҳамиятга эга бўлган бошқа ҳолатлар бор ёки йўқлигини аниқлайди. Бундай маълумотлар тарафларнинг баёнотлари, ёзма ва ашёвий далиллар, экспертларнинг хулосалари, гувоҳларнинг кўрсатувлари, ишда иштирок этувчи шахсларнинг тушунтиришлари билан аниқланади. . Булар ўз навбатида исботлаш воситалари сифатида қонунда белгиланган. Хўжалик процессуал ҳуқуқида исботлаш предмети бўлиб, моддий- ҳуқуқий аҳамиятга эга бўлган фактлар ва юридик фактлар ҳисобланади. Уларни белгилаш низоли ҳуқуқий муносабатни тартибга солувчи моддий ҳуқуқ нормаларини тўғри қўллаш ва ишни мазмунан тўғри ҳал этиш учун зарур хисобланади. Масалан, хўжалик суди қарз шартномаси бўйича пулни ундириш тўғрисидаги ҳал қилув қарорини чиқаришдан олдин, бундай шартнома ҳақиқатдан бормиди, шартноманинг предмети нимкадан иборат эди,шартнома бўйича мажбуриятларни бажариш муддати қандайлигини аниқлаштириши лозим.

Хўжалик судлари ишни кўришда тарафлар томонидан келтирилган ёки хўжалик суди ташаббуси билан талаб қилиб олинган далилларга асосланади. Ишда иштирок этувчи шахслар ўз талаб ва эътирозларига асос қилиб келтирилаётган ҳолатларни исботлаши керак. Давлат органлари ва бошқа органларнинг ҳужжатларини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги низолар кўрилганда ушбу ҳужжатларнинг қабул қилинишига асос бўлган ҳолатларни исботлаш мажбурияти ҳужжатни қабул қилган орган зиммасига юклатилади. Хўжалик суди, агар ишни кўриб чиқиш учун мавжуд материаллар етарли эмас деб ҳисобласа, ишда иштирок этувчи шахсларга қўшимча далиллар тақдим этишни таклиф қилишга ҳақли (ХПКнинг 55-моддаси). Исботлашдан озод этиш учун асослар . Хўжалик процессида қонунчилик айрим ҳолларда ишда иштирок этувчи шахсларни исботлаш мажбуриятидан озод этадиган ҳолатлари мавжуд. Бу асослар ХПК да тўғридан-тўғри кўрсатилган бўлиб, улар иккига: Исботлаш воситаси сифатида далиллар Ишда иштирок этувчи шахсларнинг тушунчалари Ашёвий далиллар Ёзма далиллар Экспертнинг хулосаси Гувощларнинг кырсатувлари

а) ҳаммага маълум деб топилган ҳолатларга; б) аввалдан аниқланган фактларга бўлинади. ХПКнинг 60-моддасида ишнинг хўжалик суди ҳаммага маълум деб топган ҳолатлари исботлашга муҳтож эмас деб кўрсатилиши билан хўжалик судининг илгари кўрилган иш бўйича қонуний кучга кирган ҳал қилув қарори билан аниқланган ҳолатлар, ҳудди шу шахслар иштирокчиси бўлган бошқа ишни судда кўраётганда янгидан исбот қилинмайди. Умумий суднинг фуқаролик иши бўйича қонуний кучга кирган ҳал қилув қарори бошқа ишни кўраётган хўжалик суди учун, умумий суднинг ҳал қилув қарорида аниқланган ва ишда иштирок этувчи шахсларга алоқадор ҳолатларга доир масалалар бўйича мажбурий эканлиги ҳамда жиноят иши бўйича умумий суднинг қонуний кучга кирган ҳукми муайян ҳаракатлар содир этилган ёки содир этилмаганлиги ва улар кимлар томонидан содир этилганлиги бўйича хўжалик суди учун мажбурий эканлиги юқорида кўрсатилган қоидада ўз ифодасини топган. Исботлашдан озод қиладиган асосларнинг яна бир тури ҳуқуқ фанида белгиланган юридик фараз (юридическая презумпция) деб аталади. Юридик (ҳуқуқий) фараз деганимизда, ҳуқуқ нормаси билан белгиланган, муайян ҳуқуқий оқибатлар туғдирадиган ва тарафлардан бирини фараз қилинган фактик исботлашдан озод қиладиган асосни тушунамиз. Масалан, бир шахс (фуқаро ёки ташкилот) бировнинг ғайриқонуний ҳаракати туфайли зарар кўрса, шу шахс (даъвогар) зарар учун жавобгар бўладиган шахс ҳаракатида айб бўлиш-бўлмаслигини исботлашдан озод бўлади. Фуқаролик процессидаги каби худди шундай қоида шартнома мажбуриятлари ҳақидаги ҳуқуқий меъёрларда ҳам белгиланган. Агар шартнома бўйича олинган мажбурият бажарилмаса, ёки лозим даражада бажарилмаса, бунинг учун айбли бўлган шахс мулкий жавобгар булади. Бундай шахс мажбуриятни бажармаслигида айби йўқлигини исботласагина жавобгарликдан озод қилинади 1 . Далилларнинг таснифи (классификацияси).

Олдинги мавзуларимизда далилларга таъриф берганимизда, далил- бу қонунда кўрсатилган исботлаш воситалари орқали суд томонидан олинган маълумотлардир, деб айтган эдик. Суд томонидан фойдаланилиши мумкин бўлган исботлаш воситаларига, яъни далилларга қуйидагилар киради: -тарафлар ва учинчи шахсларнинг баёнотлари; -гувоҳларнинг кўрсатувлари ( иш быйича маълумотларга эга былиш); -ёзма далиллар (хужжатлар, шартномалар, факс ва далолатномалар); -ашёвий далиллар (низо быйича буюм , нарса , предмет ва мащсулотлар); -экспертларнинг хулосалари. Далилларни вужудга келиш манбаларига қараб шахсий ва ашёвий далилларга бўлинади. Шахсий далилларга: а) тарафларнинг ва ишда иштирок этувчи бошқа шахсларнинг баёнотлари; б) гувоҳларнинг кўрсатувлари; в) экспертларнинг ҳулосалари киради. Ашёвий далилларга кўриладиган иш учун аҳамиятли бўлган ҳолатларни аниқлаш воситаси бўлган ашёлар киради. Далиллар ифодаланиш шаклига қараб: оғзаки; ёзма ; ашёвий далилларга бўлинади. Далиллар тузилиши ва пайдо бўлишига қараб: -дастлабки; -ҳосила далилларга бўлинади. Далил билан исботланувчи факт ўртасидаги узвий боғланишига қараб далиллар тўғри ва эгри далилларга бўлинади. Хўжалик процессида исботлаш воситаси бўлган тарафлар ва учинчи шахсларнинг баёнотлари, гувоҳларнинг кўрсатувлари, ёзма далиллар, ашёвий

далиллар, экспертларнинг хулосаларининг процессуал ҳолати Ўзбекистон Республикаси ХПКнинг 6-бобида ўз ифодасини топган. Далилларнинг дахлдорлиги ва исботлаш воситаларига йўл қўйилишлиги. Ўзбекистон Республикаси ХПКнинг 58-моддасида далилларнинг даҳлдорлигига оид қоида белгиланган бўлиб, суд фақат иш учун аҳамиятли бўлган ҳолатларни тасдиқлайдиган далилларнигина кўриш учун қабул қилади, деб кўрсатилган.Бу норма ХПКнинг 55,70-моддаларида ифодаланган нормалар билан боғлиқ.Буларда ёзма ёки ашёвий далилни тақдим этадиган гувоҳни чақиртиришни ёки уни талаб қилиб олишни илтимос қилган шахс қайси ҳолатлар гувоҳ томонидан тасдиқланиши ёки ёзма ҳамда ашёвий далиллар билан тасдиқланишлигини кўрсатишга мажбур. Суд нафақат, тарафлар томонидан келтирилган далилларни қабул қилиш-қилмаслик масаласини, балки қўшимча далилларни талаб қилиб олиш тўғрисидаги илтимосларни ҳал қилишда ҳам бу қоидага амал қилади. Бу қоиданинг моҳияти шундан иборатки, суд фақат иш учун аҳамиятли бўлган фактик маълумотларнигина далил сифатида қабул қилади ва текширади. Далилларнинг дахлдорлиги масаласини тўғри ҳал қилиш-оз куч , кам вақт ва маблағ сарфлаб, ишнинг барча ҳолатларини тўла, холисона ва объектив аниқлаш имконини беради. Судья ишни суд мажлисида кўришга тайёрлаш босқичида ХПК нинг 122-моддаси), процессда иштирок этиш учун таклиф қилинадиган шахсларни белгилаш билан бирга ишга дахлдор, иш учун зарур бўлган ҳужжатларнигина қабул қилиб ишга қўшади. Далилларнинг ишга дахлдорлиги масаласини судья якка ўзи ҳал қилади. Аммо, бу тўғридаги таклифлар суд мажлисида коллегиал кўрилса, қонунда кўрсатилган ҳолда масала коллегиал тартибда ҳал қилинади ва бу тўғрида ажрим чиқарилади. Суднинг далиллар қабул қилишни ёки талаб қилишни рад этиш тўғрисидаги ажрими асослантирилган бўлиши керак.

Ўзбекистон Республикаси ХПКнинг 59-моддасида далилларга йўл қўйилиши тўғрисидаги қоида белгиланган. Бунда, ишнинг ҳолатлари қонун ҳужжатларига мувофиқ, муайян далиллар билан тасдиқланиши керак бўлса, бошқа далиллар билан тасдиқлаш мумкин эмаслиги айтилади. Бу қоиданинг моҳияти шундан ибортки, иш учун аҳамиятли бўлган ҳолатлар фақат маълум исботлаш воситалари орқали олинган фактлар билангина тасдиқланиши мумкин. Масалан, хўжалик юритувчи субъектлар ўртасидаги ҳуқуқий муносабатларда муайян ёзма ҳужжатлар билан тасдиқланиши мумкин бўлган ҳолатлар бошқа исботлаш воситалари билан тасдиқланиши мумкин эмас, хусусан, юк ташиш шартномасига мувофиқ, юкни қабул қилиб олувчи юк ташувчи томонидан ташиладиган юк йўқотилганлигини ёки кам келтирганлигини улар ўртасида тузилган шартнома ва бошқа тегишли ҳужжатлар билан тасдиқлаши шарт бўлади. Бунда, масалан, гувоҳларнинг оғзаки кўрсатмалари далил бўла олмайди. Далилларни таъминлаш. Далилларни таъминлаш масаласи манфаатдор шахсларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишда муҳим аҳамиятга эгадир. Далилларни таъминлаш маълум ҳуқуқий муносабатлар учун муҳим аҳамиятга эга бўлган фактлар тўғрисидаги маълумотларни бузилиши ёки йўқолиб кетиш хавфи бўлган тақдирда шу борадаги айрим тўсиқларни бартараф этишни кўзда тутади. ХПКнинг 72-моддасида кўрсатилганидек, зарур далилларни кейинчалик тақдим этиш мумкин бўлмай қолади ёки қийинлашади деб хавотирланиш учун асоси бўлган шахслар ишни юритишга қабул қилган хўжалик судидан шу далилларни таъминлашни илтимос қилиши мумкин. Ариза далилларни таъминлаш учун процессуал ҳаракатлар қилиниши лозим бўлган жойдаги хўжалик судига топширилади.

Далилларни таъминлаш тўғрисидаги аризада таъминланиши зарур бўлган далиллар, тасдиқлаш учун бу далиллар зарур бўлган ҳолатлар, уларни таъминлаш тўғрисида аризачини илтимос билан мурожаат қилишга ундаган сабаблар кўрсатилиши керак. Далилларни таъминлаш тартиби ХПКнинг 73-моддасида белгиланган бўлиб, хўжалик суди томонидан амалга оширилади. Ишда иштирок этувчи шахслар далилларни таъминлаш тўғрисидаги аризани кўриш вақти ва жойи ҳақида хабардор қилинади, бироқ уларнинг келмаслиги аризани кўришга тўсқинлик қилмайди. Далилларни таъминлаш ёки илтимосномани қаноатлантиришни рад этиш тўғрисида ажрим чиқарилади. Далилларни таъминлаш чоралари Гувощларни сыро= =илиш Ёзма далилларни текшириш Ашёвий далилларни текшириш Экспертизалар тайинлаш

АСОСИЙ АДАБИЁТЛАР 1. Отахонов Ф. Х . Хозяйственное процессуальное право. Учебное пособие. – Т., 2003. – 262 с. 2. Бурхонходжаева Х.В., Дўстов У.Н. Хўжалик процесси(схемаларда). - Т.: ТДЮИ, 2002 . 3. 3.Шорахметов Ш.Ш. Ўзбекистон Республикасининг хўжалик процессуал ҳуқуқи. –Т:.Адабиёт жамғармаси, 2001. 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Фуқаролик процессида исботлаш ва далиллар

Мехнат ишлари буйича исботлаш ва далиллар

Хужалик процессида бошка давлат органларининг иштироки

Айбсизлик презумпциясида исботлаш асослари

Фуқаролик процессида учинчи шахслар