Hozirgi zamonning asosiy huquqiy tizimlari - Юриспруденция - Рефераты

Hozirgi zamonning asosiy huquqiy tizimlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57.5 KB

Hozirgi zamonning asosiy huquqiy tizimlari Reja: 1. Roman –olmon huquqiy tizimi. 2. Sotsialistik huquq oilasi. 3 .Umumiy huquqning huquqiy oilasi. 4. Aralash huquqiy tizimlar. 5. Diniy va an’anaviy huquqiy oilalar.

Tayanch so`z va iboralar. Rim, kanonik va mahakkiy huquqiy an’analar, Yustinianning Kodeksi, 1804 yilgi Napalion kodeksi, 1990 yilgi Olmomniya fuqorolik majmui, huquqning sotsialistik tipi, pretsident huquqi. ROMAN –OLMON HUQUQIY TIZIMI. Roman –olmon huquqiy oilasiga Rim, kanonik va mahakkiy huquqiy an’analar asosida Yevropa qit’asida shakllangan huquqiy tizimlarga tegishlidir. Roman –olmon huquqiy oilasi bu Rim huquqiy merosidan foydalangan holda tashkil etilgan va tizilmaning umumiyligi, huquq manbalari hamda yuridik tushunchalarning o’xshashligi bilan birlashgan huquqiy tizimlar majmuidir. Roman –olmon huquqiy oilasi boy va sermazmun yuridik tarixga egadir. U XII-XVI asrlar Yustinianning Kodeksi negizida ko’pchilik Yevropa mamlakatlari uchun umumiy bo’lgan huquqshunoslik fanini yaratgan Italiya, Fransiya va Olmoniya Universitetlarida Rim huquqini organish asosida shakllangan. Rene David (fransuz) Roman –olmon huquqiy oilasi o’zining tarixiy rivojlanishida davlat xokimiyati faoliyatining mahsuli bo’lmasdan (uning Buyuk Britaniya umumiy huquqi shakllanishidan farqi shunda), balki siyosatdan mustaqil bo’lgan madaniyat mahsuli bo’lganligini ta’kidlaydi. Natural xo’jalik hukmronlik qilgan, bozor uchun ishlab chiqarish va savdo-sodiq keng yoyilmagan o’rta asrlar Yevropada Rim huquqiga ehtiyoj bol’lmagan. Biroq, dastlab Italiyada, keyinroq esa boshqa mamlakatlarda savdo va sanoat xususiy mulkini rivojlantirgandan keyin , puxta ishlab chiqilgan Rim xususiy huquqi o’sha zahoti tiklangan va obro’-e’tibor qozongan. Rim xususiy mulk hukmronlik qiladigan jamiyatning hayotiy sharoitlari va mojoralarining klassik ifodalanishidir. Ushbu holat Rim huquqining o’rta asrlar Yevropasida rivojlanayotgan tovar-pul munosabatlariga asoslanish

imkoniyatini bergan Rim huquqi oddiy Tovar ishlab chiqarishning tugallangan huquqidir, binobarin kopitalizmga bo’lgan huquqdir; ushbu huquq , biroq yangi zamonida shaxarliklar mahalliy odat huquqidan tashkil topmagan ular uchun ayni zarur bo’lgan huquqdir. Rim huquqining resepsiyasi o’rta srlardayoq Yevropa mamlakatlari huquqqiy tizimlarining huquqiy doktrinasi va yuridik texnikasini muayyan o’xshashlik kasb etishga olib kelgan. Katolik dinning huquqi Kannonik huquqining ta’siri mana shu tarzda nomoyon bo’lgan. Burjia inqiloblari huquqning ijtimoiy tabiatini o’zgartirgan o’rta asrlar huquqiy institutlarni bekor qilgan, qonunni roman-olmon huquqining asosiy manbaiga aylantirgan. Qonun yagona milliy huquq tizimini yaratish, feodal o’zboshimchalikka qarshi qonuniylikka ta’minlash uchun eng maqbul vosita sifatida qabul qilingan. Huquq –qo’pol kuchning muqobili, huquqning qo’llanishi esa barchaning barchaga qarshi urushidir. Huquqiy madaniyat tarixning hamma davralarida paydo bo’ladigan nizolaini tinch yo’l bilan yordam berib kelgan. Roman-olmon huquqining asosiy manbai sifatida qonunning muhim ahamiyatini belgilab bergan holat huquqni kodekslashtirish imkoniyatini va zarurligini keltirib chiqargan. Huquq kodeks tuzish yo’li bilan aylantiriladi, unga bamisoli muayyan prinsiplar sindirilganidek taassurot qoldiradi. Kodeks tuzish huquqqa aniqlik baxsh etgan, uning amalda qo’llanishini ancha yengillashtirgan, Yevropa shakllangan huquqiy norma va umuman huquqni tushinishning mantiqiy tugallanishi bo’lgan . Kodeks tuzish yaxlit hodisa sifatida roman-huquqiy oilasi shakllanishini yakunlagan 1804 yilgi Napalion kodeksining nomi bilan mashhur bo’lgan fuqorolik kodeksi (Code Civil) Yevropa qit’asining ko’pchilik davlatlarida va undan tashqari roman-olmon huquqi qaror topishiga katta ta’sir ko’rsatgan. Rim huquqini Olmoniya reseopsiyasi qilinishi 1990 yilgi Olmomniya fuqorolik majmui (Burgerliches Gesetzbuch) dek yirik qonunchilik yodgorligiga

o’z aksini topgan . Uning asosida Rim huquqlarini o’zlashtirib olgan nemis huquqi tashkil topgan. Keyinchalik Yevropa davlatlari o’z huquqiy tizimlarini Amerika, Osiyo va Afrikadagi mustaqilliklariga olib o’tishgan. Ayrim davlatlar roman-olmon huquqidan tushunchalar ixtiyoriy qabul qilishgan. Hozirga vaqtda roman-olmon huquqiy oilasi G’arbiy Yevropa qit’asi mamlakatlarining, Markaziy va Janubiy Afrikadagi ko’pchilik davlatlarning (Ispaniya, Portugaliya va Fransiyaning mustamlakalari) huquqini qamrab oladi. Roman-olmon huquqiy oilasining barcha mamlakatlarida huquqni ommaviy va xususiy huquqqa bo’lish odat bo’lgan . Ommaviy huquqqa davlat organlari maqomini va faoliyati tartibini hamda shaxsning davlat bilan munosabatlarini belgilab beruvchi sohalar va insititutlarni kiritish mumkin. Xususiy huquqqa esa-xususiy shaxslarning o’zaro munosabatlarni kiritish mumkin. Roman-olmon huquqiy oilasi amal qiladigan mamlakatlarda xususiy (fuqorolik) huquq asosiy huquq tizimi hisoblanadi. Xususiy huquqning katta qismi kodekslashtirilgan. Ommaviy huquq esa asosan kodekslashtirilmagan konsititutsiyaviy va boshqa qonunlardan iborat. Roman-olmon huquqiy oilasining barcha mamlakatlarda mavjud qonun normalarga oily yuridik kuchga ega deb tan olindi. Ularning nufuzi ko’pchilik davlatlar tomonidan odatdagi qonunlarning konsititutsiyaviyligi ustidan sud nazorati o’rnatilganligida namoyon bo’ladi. Konsititutsiyalar turli davlat ordganlarining hjuquq ijodkorligi vakolatlarni chorlaydi va ushbu vakolatlarga muvofiq huquqning turli manbalarini tabaqalashtiradi. 2. SOTSIALISTIK HUQUQ OILASI. Butun XX asr davomida boshqa huquqiy oilalarbilan bir qatorda Sotsialistik huquq oilasi rivojlanib bardi.

Sotsialistik huquqiy tizimi o’z-o’zidan emas, balki inqilobiy partiyalarning ta’siri ostida paydo bo’ladi. Sotsialistik huquq tizimining qaror topishida markischa va lenincha partiyaning rahbarlik va yo’naltiruvchilik ahamiyati asosiy shartlardan biri bo’ldi. Marksizm-leninizm Sotsialistik huquqiy tizimning g’oyaviy asosini tashkil etar edi. K. Marks , F. Engel’s va V. I. Lenin Sotsialistik huquqning asosiy tasnifni ishlab ciqqanlar. Ular qo’ydagilardan iborat edi: uning jamiyat ijtimoiy –iqtisodiy tuzimi bilan shartlanganligi; huquqning sinfiyligi iqtisodiy jihatdan hukmron sinf irodasining yetkazilganligi, uning siyosiy hokimiyat quroli ekanligi; huquqning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy munosabatlar rivojlanishiga muhim darajada aks ta’sir ko’rsatish qobiliyati. Sovet yuridik fanida huquqning sotsialistik tipi tarixan huquq rivojlanishining eng yuqori va oxirgi bosqichi sifatida qaror topdi. U o’zida huquqning ekplutatorlik turlari mantiqan rad etishini va ularning aks ettirar edi. Sosialistik huquq tizimlari tarixda birinchi marta mulkchilikning jamoa shakli, iqtisodiyotga davlatning rahbarlik qilish rejali yuritilishi kabi hodisalar uchun andoza bo’luvcghi huquqiy shakllarni ishlab chiqdi. Sotsialistik turmush tarsi, tarixiy va milliy an’analariga ko’ra bir-biridan keskin farq qiluvchi, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi turli xil darajada bo’lgan mamlakatlarda paydo bo’ldi va qurildi. Dunyoda mavjud bo’lgan sosialistik davlatlar hududi, aholisining soni, tarixi, huquqiy rivojlanishiga ko’ra boshqa davlatlardanjiddiy farq qilar edi. Ushbu davlatlardagi aholining tarixi , ulkarning diniy e’tiqodi va milliy an’analari ham turlicha edi. Sosialistik davlatlar o’rtasida iqtisodiyot, madaniyat, huquq, sosialistik qurilish vazifalarini hal etish yo’llari va metodlarida katta tafovutlar mfvjud edi. Ushbu tafovutlar sosialistik huquq tizimlarining turlicha bo’lganligidan dalolat beradi. Bir qancha mamlakatlarda masalan , Kuba Xitoy, Shimoliy Korreyada sosialistik konsititutsiyalar va qonunlar hozircha amal qilmoqda .

Sovet huquqi tarixi (1918-1919 yil, 1958-1970 yil) kodekslashtirish amalgam oshirilgan. 3 UMUMIY HUQUQNING HUQUQIY OILASI. Umumiy huquq bu o’zida uning tarixini tashuvchi tiozimdir, bu tarix esa XVIII asrlargacha ingliz tarixi edi. U rivojlanishida uch yo’lni bosib o’tdi, ya’ni umumiy huquqni shaklllanishi uni adolat huquqi bilan to’ldirish va statuatlarni (maqom, qonun) talqin qilish. Ingliz huquqi o’z ildizlari blilan uzoq o’tmishga borib taqaladi. Angliyani normanlar bosib olgandan keyin 1066 yil odil sudlovni amalgam oshirishga asosiy rol Londonda joylashgan qurollik sudiga yuklatildi. Xususiy shaxslar , qoidaga ko’ra bevosita qurollik sudiga murojaat qila olmaganlar. Ular quroldan amalda esa kanslerdan (hukumat bjshlig’i) nizomining qurollik sudida ko’rib chiqish uchun ko’chirilishi imkonni beruvchi buyruq berilishini iltimos qilishlari kerak bo’lgan . dastlab bunday buyruqlar istisno hollarda chiqarilgan.biroq asta-sekin bunday buyruqlar chiqariladigan nizomlar ro’yxati kengayib brogan. Qurollik sudlari faoliyati davomida ushbu sudlar keyinchalik amal qiladigan yechimlar shakllana brogan . Pretsedent huquqi vujudga kelib, bir marta shakllantirillantirlgan sud qarori keyinchalik qolgan barcha sud’yalar uchun majburiy tusga aylangan. Angliya umumiy huquqiy president huquqining yoki sud’tyalar tomonidan yaratilgan huquqning klassik tizimiga aylangan.XIV- XV asrlarda Angliya o’rta asrlar yuz bergan katta ijtimoiy o’zgarishlar munosabati bilan (Tovar-pul munosabatlarning rivojlanishi shaxarlarning o’sishi, natural xo’jalikning tushkunlikka uchrashi) shakllangan president yopiq tizim doirasidan chiqish zaruriyati paydo bo’lgan. Bu rolni qurollik konsleri o’z zimmasiga olgan. U qirolga murojat qilingan nizomlarni muayyan tartibda hal eta bjshlagan. Shunday qilib, umumiy huquq bilan birgalikda “Adolat huquqi” shakllangan. Umumiy huquq singari pretsident huquqi hisoblanadi. Sud pretsident ingliz huquqining asosiy manbai hisoblanadi. Bir marta chiqarilgan qaror

keyinchalikn ko’riladigan barcha shunday ishlar uchun majburiy norma hisoblanadi. Insoniyatning deyarli to’rtdan uch qismi bizning kunlarimizda huquqi tizimlari umumiy huquqning ta’siriga u yoki bu darajada uchragan mamlakatlarda yashamoqda. Hozir ma’lum bo’lishicha “Umumiy huquq” atamasi bir xil tushinilmaydi. Ko’pincha ushbu atama ostida umuman olganda ingliz Amerika huquqiyoilasi tushiniladi. 4. ARALASH HUQUQIY TIZIMLAR. Hozirgi dunyoda har bir davlat o’z milliy huquqiy tizimiga ega. Bir davlatda raqobatlanuvchi turli huquqiy tizimlar hukmronlik qilgan holler ham uchrab turadi. Nodavlat jamoalarning-kanonik huquqi, hind huquqi, uidizm huquqi tarafdorlari ham o’z huquqlariga ega. Ularning barchasi aralash huquqiy tizimlar paydo bo’lishi va rivojlanishining shart-sharoitlari hisoblanadi. Aralash huquqiy tizimlar federativ davlatlargina emas, balki unitary davlatlarda ham uchrab turadi. Aralash huquqiy tizimlarning yuridik plyuralizmni sabablari har xil bolishi mumkin. Bu siyosiy tarix voqealari (ankeksiya mustamlakaga aylantirish hududni berish) hamda boshqa huquqiy tizimlar bilan ataylab yaqinlashishi ( qonunchilik o’zlashtirilishi huquqning retapysiya qilish) oqibatida bilishi mumkin. Har xil huquqiy oilalarning yuridik an’analariga asoslangan huquqiy tizimlar mavjud. Aralash huquqiy tizimlarning xususiyati ular roman-olmon huquqiy oilasi eklementlarining umumiy huquq oilasi shuningdek , an’anaviy va diniy huquq tizimlar elementlari bilan birga qo’shganligidadir. 5. DINIY VA AN’ANAVIY HUQUQIY OILALAR. Fiqh ilmining tarkibiy qismini tashkil etuvchi islom huquqi VII-X asrlar moboynida eng avvalo shu dinning muqaddas manbasi hisoblanmish Qur’oni Karim undan so’ng payg’ambar sunnati (ko’rsatgan yo’li) sahobalar ijmosi (bir ovozdan tasdiqlangan hukmlar) ulamolar qiyosi kabi manbalar asosida

shakllandi. Fiqh ilmi 2 qismga bo’linadi. Inson va Olloh orasidagi munosabatlardan iborat ibodat va inson bilan orasidagi munosabatlardan iborat muamolot. Islomda huquqiy muamolot qismiga tegishlidir. Islomda insonlar orasidagi huquq Olloh tomonidan belgilanadi. Mavjud qonun-qoidalar Muhammad Payg’ambarga Qur’on oyatlari shaklida nozil etilib insonlarga yetkazilgan. Ammo islom huquqining shakllanishida Qur’on oyatlarining Payg’ambar, sahoblar, ulomolar tomonidan etilishi katta ahamiyatga ega bo’ldi. islom huquqshunoslari bo’lgan fiqhlarni mehnatlari asrlar davomida mana shu o’lkan ma’suliyatli ishlarga sarflangan. Ularning sa’yi-harakatlari yangi huquqni yaratish emas balki Olloh tomonidan berilgan huquqni amalda foydalanishga yo’naltirilgan. Islom huquqini belgilovchi fiqh sohasi faqatgina Ollohning insonlarga qo’ygan o’zaro huquqiy qonun-qoidalarini aks vettirish bilan cheklanib qolmay, ijtimoiy hayotning barcha sohalarini qamrab oladi. Masalan: musulmon kishi o’qishi kerak bo’lgan nomozlar, zakot, ro’za, haj kabi ibodatlarning qonun- qoidalarini belgilash fiqh ilmi sohasiga kiradi. Ushbu qoidalarga rioya qilinishihuquq targ’ibot organlari emas, balki Olloh tomonidan nazorat qilinishiga asoslanadi. Shu ma’noda Islom huquqi ijtimoiy, me’yoriy tartibga solishninh o’ziga xos tizimi sifatida tushiniladi. U huququy narmalarni nohuquqiy tartibga solishlarni birinchi navbatda diniy va ahloqiy yo’lga solishlarni shuningdek, urf- odatrlarni o’z ichiga oladi. Fiqhni asosiy funksiyasi musulmon davlati qonunchiligi bilan uning birlamchi manbalari o’rtasida uzviy aloqalarni saqlab qolishdan iboratdir. Islom huquqshunoslik fani bilan dunyoviy huquqshunoslik fani bilan huquqshunoslik fani o’rtasidagi tafovut Islom huquqiy tizimi Qur’onga asoslanishi aqli va ijtimoiy shart-sharoitlar mahsuli emas balki xudoning ko’rsatmalari mevasi sifatida qarashdan iboratdir.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Saidov A.X.Hozirgi zamon asosiy huquqiy tizimlari.T., TDY u I 2004 yil 428 b . 2.Saidov A.X.Xalqaro huquq. 2 tom T. 2001 yil 3.Tuzmuhamedov R.Xalqaro huquq asoslari. T. Iqtisodiyot va huquq dunyosi. 1998 yil 4. Axmedshayva M.Hozirgi zamon davlati va huquqi nazariyasi muammolari. T: TDYuI 2006 yil 329 b. 5.Ismoilov Z.Davlat va huquq umumnazariy masalalari. T.Adolat, 2000 yil 6.Xolmo`minov Q.T. O`zbekistonda huquqiy davlat qurish. T.,1998 yil

Похожие

Hozirgi zamon huquqiy tizimining asosiy tasnifi

Hozirgi zamon huquqiy tizimi

Hozirgi zamon huquqiy tizimi tushunchasi

Huquqiy davlatning asosiy belgilari va xususiyatlari

Tadqiqotlarning hozirgi amaliyoti va uning asosiy kamchiliklari